Świadkowie Jehowy w Rosji

Świadkowie Jehowy w Rosji
Państwo

 Rosja

Liczebność
(2020)

ok. 175 000

% ludności kraju
(2020)

0,12%

Liczba zborów
(2020)

ok. 2315

Rozpoczęcie działalności

1887

Strona internetowa
Mapa konturowa Rosji, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Petersburg”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „Sołniecznoje”
Geographylogo.svg
Miejscowości w Rosji, w których w roku 2017 znajdowały się Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy oraz zaznaczone na niebiesko Biuro Oddziału (do roku 2017)

Świadkowie Jehowy w Rosji – społeczność religijna w Rosji, należąca do ogólnoświatowej wspólnoty Świadków Jehowy. W 2020 roku społeczność ta liczyła około 175 000 głosicieli[a][1][2]. Na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej zebrało się około 300 000 osób[1]. Jedna z 27 wspólnot Świadków Jehowy na świecie, których liczebność przekracza 100 000 głosicieli[3]. Sprawozdanie z działalności w tym kraju dołączane jest do ogólnego z 33 krajów, gdzie ich działalność jest ograniczona prawnie lub zakazana.

20 kwietnia 2017 roku, po kilkunastu latach stopniowego ograniczania działalności Świadków Jehowy, rosyjski Sąd Najwyższy zdelegalizował Centrum Administracyjne Świadków Jehowy w Rosji oraz wszystkie prawnie zarejestrowane lokalne organizacje religijne (LRO), którymi posługują się Świadkowie Jehowy i orzekł „przepadek na rzecz Federacji Rosyjskiej wszelkiej własności zlikwidowanej organizacji religijnej”[4]. Wyrok ten został podtrzymany przez Sąd Najwyższy 17 lipca 2017 roku, co w praktyce oznacza zakaz działalności na terenie Rosji[5].

Po wydaniu wyroku o delegalizacji lokalnych organizacji religijnych Świadkowie Jehowy w Rosji zbierali się jako grupy osób czytających Biblię, które łączą podobne przekonania[6]. Od 2018 roku nie mogą już się jawnie spotykać.

Do stycznia 2023 roku w 71 regionach funkcjonariusze policji i służby bezpieczeństwa (FSB), w tym zamaskowani z bronią automatyczną w ręku, przeprowadzili akcje przeciw nim (za udział w spotkaniach religijnych grozi kara od 2 do 10 lat więzienia). Przeprowadzono 1876 rewizji w mieszkaniach (489 w 2019 roku, 477 w 2020 roku, 382 w 2021 roku, 200 w 2022 roku)[7]. Postępowanie karne toczyło się przeciw 674 osobom (w wieku od 20 do 91 lat); nazwiska 486 osób umieszczono na liście „ekstremistów”, ponad 370 miało lub ma nadal zakaz opuszczania swojej miejscowości, wydano 152 wyroki skazujące w zawieszeniu (87 miało dozór elektroniczny), ponad 320 osób zostało aresztowanych lub otrzymało wyroki skazujące do 8 lat pozbawiania wolności[8].

W styczniu 2023 roku 112 osób było nadal uwięzionych, 14 osób przebywało w areszcie domowym, 377 osób miało nałożone ograniczenia w przemieszczaniu się. Dotychczas skazano 283 osoby[9]. Ponad 40 członków wyznania otrzymało wyroki bezwzględnego pozbawienia wolności, ponad 25 ukarano wysoką grzywną, a ponad 150 osób uznano za winnych i skazano na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, co oznacza, że jeśli sędzia uzna, że skazany złamał warunki zawieszenia, to sąd może zarządzić odbycie orzeczonej kary. Pozostałe sprawy przeciw 674 osobom są w toku[10][11][12]. Wpis ponad 450 Świadków Jehowy na listę „ekstremistów” — która jest publicznie dostępna — sprawia, że są napiętnowani, a wielu z nich uniemożliwia znalezienie pracy. Zablokowano im konta bankowe, mają trudności z uzyskaniem lub odnowieniem ubezpieczenia, sprzedażą nieruchomości, zarządzaniem inwestycjami, otrzymaniem spadku oraz z zakupem kart SIM do telefonów komórkowych[13].

Rosja była (do czasu jej wystąpienia) jedynym krajem członkiem Rady Europy, który zakazał działalności Świadków Jehowy[14]. Świadkowie Jehowy złożyli ponad 40 wniosków do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących rażącego naruszania wolności wyznania w Rosji[15][16].

Historia do roku 1991

Początki

Już w roku 1887 na terenie Rosji pojawili się pierwsi czytelnicy „Strażnicy Syjońskiej[17]. W roku 1891 przebywał z wizytą w Rosji Charles Taze Russell. W tym samym roku Siemion Kozlicki, który C.T. Russella i wierzenia Badaczy Pisma Świętego poznał w trakcie pobytu w Stanach Zjednoczonych, za śmiałe głoszenie w Moskwie został zesłany bez procesu na roboty na Syberię. Później trafił do miejscowości Buktyrma na wschodzie Cesarstwa Rosyjskiego (obecnie w Kazachstanie), gdzie prowadził działalność kaznodziejską do śmierci w roku 1935[18][19].

W roku 1904 mała grupa rosyjskich Badaczy Pisma Świętego powiadomiła w liście Biuro Główne, że z trudnościami docierają do nich publikacje biblijne, zatrzymywane i cenzurowane przez władze carskie. W roku 1907 członkowie niemieckiego Kościoła baptystów w Rosji otrzymali pocztą książki z serii Brzask Tysiąclecia w języku niemieckim, skutkiem czego 15 z nich przyjęło wierzenia Badaczy Pisma Świętego[20].

Co najmniej od lipca 1910 roku grupy niemieckojęzyczne w Kalinigradzie i jego okolicach, w Insterburgu (obecny Czerniachowsk), Irglaken (obecne Kalinkowo), Kalkappen, Skaisgirren (obecne Bolszakowo), Sodehnen (obecne Krasnojarskoje), Tapiau (obecny Gwardiejsk), Tilsit (obecny Sowieck) i Zinter (obecne Korniewo), odwiedzali przedstawiciele niemieckiego biura, pielgrzymi m.in.: Hermann Herkendell (1910, 1911, 1914, 1918, 1920), Paul Balzereit (1913), Max Cunow (1916) i Karl Wellershaus (1917–1919)[21].

W sierpniu 1911 roku do Rosji w podróży poślubnej przyjechało małżeństwo Martha i Hermann Herkendell z Niemiec, które podróżując po kraju prowadziło działalność kaznodziejską wśród ludności niemieckojęzycznej. W tym czasie istniały już rozproszone grupki Badaczy Pisma Świętego. Herkendellowie próbowali ponownie udać się do Rosji, ale nie otrzymali zgody na przyjazd. Osobom zainteresowanym wysyłano jednak literaturę w języku niemieckim[22]. W tym samym roku Hipolit Oleszyński w trakcie pobytu w Warszawie wydał w języku rosyjskim w nakładzie 10 tysięcy egzemplarzy broszurę pt. Gdzie są umarli? Co Biblia mówi o piekle?[23].

W roku 1912 C.T. Russell odwiedził Finlandię, która należała wtedy do Imperium Rosyjskiego. Postanowiono wówczas otworzyć biuro w Finlandii. 25 września 1913 roku władze rosyjskie zezwoliły na prowadzenia Biura Towarzystwa Strażnica na terenie Finlandii. Biuro reprezentował Kaarlo Harteva[24].

Krótko przed wybuchem I wojny światowej przedstawiciel Towarzystwa Strażnica, Joseph F. Rutherford, odbył podróż służbową do kilku krajów. Odwiedził również Polskę i w Łodzi spotkał się z Badaczem Pisma Świętego o nazwisku Dojczman. W wyniku tego spotkania rodzina Dojczmanów wyruszyła w podróż ewangelizacyjną do Rosji. Podróż ta miała potrwać dwa miesiące, jednak w wyniku wybuchu najpierw I wojny światowej, a później wojny domowej pobyt Dojczmanów w Rosji przeciągnął się i do Polski wrócili w 1921 roku[25].

W roku 1914 kilkudziesięciu członków wyznania z Rosji uczestniczyło w zgromadzeniu w Dreźnie, gdzie obejrzeli również Fotodramę stworzenia. W okolicach obecnego Kaliningradu (położonego na terenie Prus Wschodnich) działały niewielkie grupy niemieckojęzycznych Badaczy Pisma Świętego.

Czasy od powstania ZSRR

„Strażnica” w języku rosyjskim (lipiec 1925)

W 1917 mieszkańcy Rosji utracili swobody religijne. Do roku 1923 wzmógł się sprzeciw wobec religii. Podejmowano starania, by pomimo cenzury dostarczać publikacje biblijne do Rosji. W roku 1925 zaczęto wydawać czasopismo „Strażnica” w języku rosyjskim (do roku 1964 nosiło ono tytuł Башня стражи”, a następnie „Сторожевая башня). „Strażnicę” i inne publikacje w języku rosyjskim drukowano poza granicami ZSRR. Rosyjskojęzyczni czytelnicy publikacji biblijnych pojawili się w Australii, Finlandii, Francji, na Łotwie, w Paragwaju, Polsce, Stanach Zjednoczonych i Urugwaju. W niektórych krajach zaczęto organizować zebrania w języku rosyjskim i prowadzić działalność kaznodziejską. Zaczęły powstawać też rosyjskojęzyczne zbory, np. w Brownsville w stanie Pensylwania. W maju 1925 roku zorganizowano trzydniowe zgromadzenie w języku rosyjskim w Carnegie w Pensylwanii. Obecnych na nim było 250 osób, a 29 ochrzczono. W Stanach Zjednoczonych wykłady biblijne w języku rosyjskim były regularnie nadawane przez rozgłośnie radiowe[26].

W 1925 roku czterech Badaczy Pism Świętego mieszkało w Kurganie, pięciu w Szarapkinie i sześciu w Pawłowce[27].

W 1926 roku w obwodzie woroneskim działała prężna grupa Badaczy Pisma Świętego, której przewodzili Michaił Zinczenko i Mitrofan Bowin. Literaturę tłumaczył Trumpi, a następnie była ona powielana. W roku 1928 grupa ta liczyła 48 osób. Trumpi wyrażał nadzieję na zezwolenie przez władze na wydawanie literatury biblijnej w języku rosyjskim. Z tego względu Joseph F. Rutherford skierował do Moskwy George’a Younga. Przyjechał on 28 sierpnia 1928 roku i przebywał w Rosji do 4 października. W tym czasie złożył wniosek do władz o otworzenie Biura Oddziału w Moskwie. Choć nie otrzymał zgody, uzyskał jednak zezwolenie na wydrukowanie i rozpowszechnienie w Rosji 15 tysięcy egzemplarzy broszur Wolność dla ludzi oraz Gdzie są umarli?[28].

W 1928 roku Towarzystwo Strażnica otrzymało sprawozdania z uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa (Wieczerzy Pańskiej) z trzech zborów rosyjskich i kilku grup. Rok później rozgłośnia radiowa w estońskim Tallinnie rozpoczęła nadawanie dwa razy w miesiącu audycji Towarzystwa Strażnica, które były słyszane w Leningradzie przez następne trzy i pół roku, do czerwca 1934 roku[29]. Na terenie Prus Wschodnich – w Królewcu (Kaliningradzie) – organizowano niemieckojęzyczne kongresy, odbyły się one m.in. w marcu 1920 roku[30], w lipcu i w październiku 1928 roku[31] oraz w marcu 1932[32]; w tym samym roku zgromadzenie odbyło się również w Tilsit i Instenburgu[33].

Po wyjeździe George’a Younga działalność zborów Badaczy Pisma Świętego w Związku Radzieckim organizował Danyjił Staruchin. W tym celu odwiedził on Moskwę, Kursk i Woroneż oraz inne rosyjskie i ukraińskie miasta. Razem z innymi dawał świadectwo baptystom w ich domach modlitwy. W Kursku, w styczniu 1929 roku, wynajęto budynek kościelny, w którym organizowano zebrania. Próbowano też uzyskać pozwolenie na transport do Rosji książek „Harfa Boża” i „Wyzwolenie”, jednak Urząd Kontroli Wydawnictw Drukowanych odesłał przesyłkę[34]. W 1929 roku tylko około 100 rodzin z różnych miast radzieckich miało kontakt ze swoimi współwyznawcami za granicą[35].

Od roku 1931 do śmierci w roku 1942 Aleksander Forstman, Świadek Jehowy z Łotwy, tłumaczył publikacje biblijne na język rosyjski, które poprzez Północnoeuropejskie Biuro Oddziału w Danii wysyłał do Biura Głównego. W roku 1935 z Biura Głównego skierowano Antona Koerbecka, który próbował, ponownie bezskutecznie, otworzyć Biuro Oddziału w Moskwie.

W 1934 roku Heinz Bernecker z Królewca (wtedy niemiecki Königsberg w Prusach Wschodnich na terenie III Rzeszy, a po 1945 roku Kaliningrad w ZSRR [Rosja]) został wysłany do obozu pracy na terenie Prus Wschodnich. Od 1938 do 1942 roku był zatrzymywany za swoje przekonania religijne. Gdy 19 czerwca 1942 roku został zgilotynowany w więzieniu Brandenburg-Görden, jego żona Elżbieta była uwięziona w KL Ravensbrück. Paul i Joseph Rehwaldowie, także z Królewca, zostali osadzeni w KL Sachsenhausen, a Hans Rehwald został stracony 1 lutego 1943 roku w Królewcu. Z ośmioosobowej rodziny Rehwaldów, matka, czterech synów i ich siostra zostało uwięzionych za trwanie w wierności swojej wierze (na dwóch braciach Rehwald wykonano wyroki śmierci). Większość Świadków Jehowy z tego miasta została wysłana do obozów koncentracyjnych. W 1942 roku w obozie KL Buchenwald przyjął chrzest Rosjanin Aleksej Nepoczatow[36].

Aż do wybuchu II wojny światowej Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim byli nieliczni i władze nie przykładały większej wagi do ich działalności. Po wybuchu wojny Związek Radziecki anektował trzy państwa nadbałtyckie: Estonię, Litwę, Łotwę oraz Mołdawię (Besarabię), a także znaczne obszary wschodniej Polski i Czechosłowacji, wskutek czego w granicach ZSRR nagle znalazły się tysiące świadków Jehowy[37]. Po II wojnie światowej do Związku Radzieckiego powróciły też osoby, które zostały Świadkami Jehowy w niemieckich obozach koncentracyjnych[38]. W samym tylko obozie Ravensbrück około 300 kobiet ze Związku Radzieckiego zostało Świadkami Jehowy[35].

Prześladowania i Operacja Północ

Dekret nr 4020-U1 z 30 września 1965 roku, zgodnie, z którym Rada Najwyższa ZSRR anulowała ograniczenia wobec („specjalnych osadników”) deportowanych Świadków Jehowy oraz ich rodzin

W latach 1940–1945 za zachowanie neutralności w trakcie II wojny światowej ponad tysiąc głosicieli z republik nadbałtyckich, Ukrainy oraz Mołdawii wywieziono do obozów pracy w głąb Rosji. W tej grupie znalazły się setki Świadków Jehowy zesłane do łagrów i więzień w całej Rosji w roku 1944. W roku 1946 ponad tysiąc ukraińskich głosicieli, działających przedtem na wschodzie Polski, przesiedlono do ZSRR. Z Polski zabrali oni ze sobą matryce woskowe i materiały drukarskie do produkcji literatury biblijnej[39]. W 1946 roku na terenie ZSRR działało co najmniej 1600 głosicieli[40][35].

W 1947 roku aresztowano 313 Świadków Jehowy, a trzech zostało zastrzelonych. Ponad 200 było torturowanych i zostało osadzonych w gułagach[41].

W 1947 roku uważano, że najwyższe władze ZSRR w niewielkim stopniu znały sytuację Świadków Jehowy, a celem działań władz nie była chęć ich zniszczenia. Dlatego polskie Biuro Oddziału zaproponowało próbę legalizacji działalności w ZSRR. W sierpniu 1949 roku za pośrednictwem ministra spraw wewnętrznych, trzech ukraińskich starszych zboru z Wołynia, Mykoła Piatocha, Mychajło Czumak i Ilja Babijczuk, złożyło petycję do Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, dotyczącą rejestracji Świadków Jehowy na terenie ZSRR[42]. Czumaka wkrótce aresztowano, więc po odpowiedź do Moskwy udali się Piatocha i Babijczuk, władze jednak ponownie odmówiły rejestracji wyznania. Świadkom postawiono warunki: dostarczenie listy wszystkich świadków Jehowy mieszkających na terenie całego ZSRR, podjęcie służby wojskowej oraz zaangażowanie w proradziecką działalność polityczną. Po powrocie do domu tą samą prośbę dotyczącą rejestracji działalności na terenie Ukraińskiej SRR przedstawiono władzom tej republiki w Kijowie. Odpowiedź również była odmowna, a wkrótce potem Piatocha i Babijczuk zostali aresztowani, osądzeni i skazani na 25 lat więzienia[43].

Pod koniec lat 40. liczba Świadków Jehowy znacznie już przekraczała 8000 osób. MGB (poprzednik KGB) zaniepokojone wzrostem szeregów Świadków Jehowy, nad którymi nie miało żadnej kontroli, przygotowało starannie opracowany plan ataku, mający na celu nie tylko powstrzymanie wzrostu, ale likwidację tego związku religijnego[40]. W 1950 roku aresztowano kolejnych 221 Świadków Jehowy[41].

W kwietniu 1951 roku komunistyczne władze przeprowadziły Operację Północ. Po dwóch tygodniach jazdy pociągami towarowymi na Syberię dotarli zesłani Świadkowie Jehowy z Mołdawii, z Łotwy, z Litwy, z Białorusi, z Estonii i z zachodniej Ukrainy w ogólnej liczbie 9973 osób[44]. Mężczyzn i kobiety osadzono w osobnych łagrach[45][46]. Operacja Północ stała się najbardziej masową deportacją ludności cywilnej przez sowiecki reżim totalitarny z powodu prześladowań religijnych[47][48].

W rezultacie tej akcji Świadkowie Jehowy pojawili się w miejscach, gdzie wcześniej nikt o nich nie słyszał[49]. Na Syberii zorganizowano małe zbory i rozpoczęto ostrożną działalność kaznodziejską. Po pewnym czasie, pomimo sprzeciwu i działań prewencyjnych KGB, Świadkami Jehowy zaczęli zostawać miejscowi mieszkańcy[50].

W roku 1956 i 1957 ponad 462 tysiące uczestników serii 199 kongresów na całym świecie wysłało do Rady Ministrów ZSRR w Moskwie petycję o zapewnienie wolności religijnej dla współwyznawców przetrzymywanych w przeszło 50 obozach, które zorganizowano w europejskiej części Rosji, na Syberii, na wybrzeżu Oceanu Arktycznego oraz na arktycznym archipelagu Nowa Ziemia[51][52]. Na początku 1957 roku władze zainicjowały kolejną akcję wymierzoną przeciw Świadkom Jehowy. Głosicieli inwigilowano oraz przeszukiwano ich domy w poszukiwaniu literatury biblijnej[53].

W roku 1958 chór składający się z około 20 Świadków Jehowy przebywających w łagrach na Syberii konspiracyjnie nagrał pieśni i pozdrowienia, które potem z narażeniem utraty wolności zostały przemycone przez pewne małżeństwo Świadków Jehowy z Polski, przebywające w Rosji na wakacjach. Chociaż nagranie było ściśle poufne, w wyniku zdrady informacja o nim dotarła do służby bezpieczeństwa. Mimo kilkukrotnej rewizji i 24-godzinnych przesłuchań służbom bezpieczeństwa nie udało się odnaleźć nagrania i przewożonych listów zaszytych w marynarce. Poprzez Wilhelma Scheidera nagranie dotarło do Nowego Jorku. Zostało ono odtworzone podczas przemówienia „za żelazną kurtyną” na kongresie międzynarodowym pod hasłem „Wola Boża” na Yankee Stadium. Jurij Dobyczin (zm. 2002), który odczytał pozdrowienia przekazane do Nowego Jorku, został w 1958 roku aresztowany i był nękany przez władze. Niektóre z osób biorących udział w nagraniu dopiero w roku 2016 dowiedziały się, że nagrania dotarły do Nowego Jorku i zostały odtworzone na kongresie[52][54].

W obozach pojedyncze egzemplarze Biblii i literatury biblijnej miały szczególną wartość, dlatego ukrywano je z narażeniem się na dodatkowe kary. Za posiadanie przepisanego na kartce wersetu biblijnego groziła kara 10 dni karceru. Wśród uwięzionych Świadków Jehowy umieszczano podstawionych donosicieli, którzy informowali o działaniach głosicieli. Komunistyczne władze w obozach oraz w niektórych miastach, jak Workuta, Inta, Uchta czy Syktywkar], gdzie były duże skupiska Świadków Jehowy, organizowały prelekcje mające przekonać i nakłonić obywateli do przyjęcia ateizmu. Ponieważ prelekcje szczegółowo opisywały wierzenia Świadków Jehowy, a relacjonowała je miejscowa prasa, jak również przedstawiano je w rozgłośniach radiowych, mimo ich negatywnej wymowy przyczyniły się one do nagłośnienia tego, w co wierzą Świadkowie Jehowy[55][56]. Około 40% wszystkich głosicieli w ZSRR zaznajomiło się z tym wyznaniem w więzieniach i obozach pracy. W roku 1959 ponad 600 Świadków Jehowy trafiło do specjalnego obozu pracy w Mordowii[57][58].

Działania KGB

Władze radzieckie nie dążyły do eksterminacji Świadków Jehowy, chciały ich natomiast na różne sposoby przekonać bądź zmusić do przyjęcia komunistycznej ideologii[59]. KGB w mieszkaniach osób sprawujących nadzór nad działalnością na wielką skalę instalowało podsłuchy, kontrolowało rozmowy telefoniczne, korespondencję i na różne sposoby ich inwigilowało. Na uczestników zebrań religijnych nakładano kary grzywny, które nierzadko przekraczały połowę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Gdy te metody nie przynosiły oczekiwanych rezultatów, zaczęto wprowadzać do zborów wyszkolonych agentów. Osoby takie były gorliwe i aktywne w służbie kaznodziejskiej, więc w niektórych wypadkach otrzymywały odpowiedzialne zadania w zborach. Ich zadaniem było stwarzanie atmosfery strachu i niepewności, rzucanie podejrzeń na osoby sprawujące przewodnictwo, a także przechwytywanie literatury i przekazywanie jej KGB. W czasie zakazu przez 25 lat nadzorcą okręgu był Grigorij Siwulski (od roku 1975)[60][61][62].

W połowie lat 50. agentom udało się wzbudzić nieufność niektórych głosicieli wobec członków Komitetu Kraju poprzez rozprowadzanie fałszywych informacji o ich współpracy z KGB. W 1958 roku na skutek podejrzliwości i nieufności wobec Komitetu Kraju, nie docierały do niego sprawozdania z działalności kaznodziejskiej kilku tysięcy głosicieli. Grupy te działały i rosły liczebnie w Irkucku, Tomsku, a później również w innych miastach. W marcu 1958 roku powołały one swój własny „komitet kraju”, który miałby zostać uznany przez wszystkie zbory w kraju. W kwietniu 1959 roku sformowano nowy oficjalny Komitet Kraju, w którym znalazł się m.in. Iwan Paszkowski usługujący w nim przez 30 lat[63]. Po opuszczeniu więzienia w Komitecie Kraju przez 23 lata usługiwał też Mychajło Dasewicz, który następnie wszedł w skład ukraińskiego Komitetu Kraju[64].

Ciało Kierownicze poprzez Biuro Północnoeuropejskie, sprawujące wówczas nadzór nad działalnością w Związku Radzieckim, czyniło starania, by Świadkowie Jehowy działali w sposób zjednoczony. Nadzorca biura, Alfred Rütimann ze Szwajcarii, w 1959 roku skierował list do głosicieli w ZSRR, w którym położył nacisk na jedność w zborach oraz prowadzenie działalności kaznodziejskiej. W rezultacie część osób z odłączonych grup zaczęła odzyskiwać zaufanie do Komitetu Kraju. Jednak pełne naprawienie szkód trwało wiele lat. Osobom odłączonym za pośrednictwem kurierów dostarczano literaturę, którą studiowały, ale w dalszym ciągu nie dostarczały sprawozdań z działalności kaznodziejskiej[65].

W drugiej połowie 1959 roku komórki KGB na Syberii wykryły i zlikwidowały pięć zakonspirowanych drukarni. Znajdowały się one w miasteczkach Zima i Tułun oraz wioskach Kitoj, Oktiabrski i Załari. Osoby zaangażowane przy produkcji literatury biblijnej zostały aresztowane. Przygotowano pokazową rozprawę, w trakcie której planowano wykorzystać wypaczone zeznania kilku oskarżonych, co jednak w trakcie procesu się nie udało. Dwanaście osób otrzymało różnej długości kary więzienia. W trakcie rozprawy sędzia przeczytał przechwycony przez KGB list prezesa Towarzystwa Strażnica Nathana H. Knorra, który miał być dowodem na spiskowanie z cudzoziemcami[66].

W 1960 roku nakręcono propagandowy film dokumentalny „Świadkowie Boga” (ros. Божьи Свидетели). Film ten przedstawiał „przerażającą sektę Świadków Jehowy”, która odpowiadała za śmierć głównej bohaterki, Tani Wiesiełowej. By wyrwać się z „sekty”, Tania nocą uciekła bez płaszcza i zginęła w zamieci śnieżnej. Film był puszczany na propagandowych prelekcjach w kinach wielu miast i miasteczek Związku Radzieckiego, a aktorka grająca główną rolę opowiadała, jak ten film był nagrywany. Grająca główną rolę 24-letnia aktorka Wenera Grigorjewa wyszła za mąż za Polaka i wyjechała do Polski. W 1977 roku nawiązała kontakt w Polsce ze Świadkami Jehowy i rozpoczęła studium Biblii. W roku 1985 wróciła do Leningradu, gdzie została ochrzczona jako Świadek Jehowy[67]. Nakręcono też inne filmy o podobnej treści, jak film „Armagedon” (ros. Армагеддон), który opowiadał o miłości żołnierza armii radzieckiej i dziewczyny podstępnie zwabionej w szeregi Świadków Jehowy. Pod koniec filmu młodsza siostra bohaterki ginie w wypadku spowodowanym przez Świadka Jehowy będącego chrześcijańskim starszym wykorzystywanym jako narzędzie amerykańskich służb wywiadowczych[40][45].

W 1960 roku KGB postanowiło definitywnie rozbić Świadków Jehowy. W tym celu w obozie w Republice Mordwińskiej umieszczono ponad 450 Świadków Jehowy z grupy związanej z Komitetem Kraju oraz tej odłączonej od społeczności. Spodziewano się konfrontacji pomiędzy obiema grupami, która doprowadzi do ostatecznego rozpadu organizacji Świadków Jehowy. Jednak właśnie ten wspólny pobyt w obozie pozwolił przywrócić jedność pomiędzy obiema grupami. Do przywrócenia jedności w znacznej mierze przyczynił się również artykuł z rosyjskiego wydania „Strażnicy” z 1 września 1961 roku oraz list Nathana H. Knorra z 1962 roku. W 1965 roku powołano komitet, którego celem było nawiązanie łączności z osobami, które z powodu zsyłki, uwięzienia czy podziałów utraciły kontakt ze zborami. W wyniku tych działań do roku 1971 do zborów powróciło ponad 4500 głosicieli[68].

Drukowanie literatury biblijnej

Literaturę biblijną drukowano głównie w języku rosyjskim i ukraińskim, czasem zdarzały się też publikacje w innych językach. W tym celu wykonywano zdjęcia za pomocą aparatu mogącego pomieścić klisze długości 30 metrów. Były one wielokrotnie powtarzane, by uprościć dystrybucję. Następnie klisze były cięte na kawałki po 20 centymetrów i przekazywane kurierom, którzy dostarczali je do Związku Radzieckiego[69].

Drukarnie literatury urządzano w niewielkich pomieszczeniach zwanych „bunkrami”, często potajemnie wykopywanych pod częściami mieszkalnymi domostw. Podłogę i sufit wykładano deskami, do pomieszczenia doprowadzano prąd. Wprowadzały się do nich na okres około roku osoby zajmujące się drukowaniem. Czasem zajmowano się drukowaniem wyłącznie w nocy, po przymusowej pracy wykonywanej pod nadzorem w obozach pracy. W ciągu miesiąca w drukarni powstało 200 do 500 sztuk czasopism. Mogły one funkcjonować przez pewien czas tylko przy zachowaniu ścisłej tajemnicy, dlatego członkowie zborów nie wiedzieli, skąd pochodzi otrzymywana przez nich literatura ani kto zajmuje się drukowaniem[70].

W Moskwie przez 9 lat korzystano potajemnie z usług pewnej drukarni. Udało się w niej w tym czasie wydrukować książki: Od raju utraconego do raju odzyskanego, Prawda was wyswobodzi, Prawda, która prowadzi do życia wiecznego oraz śpiewniki. Gdy przez przypadek drukarnia została wykryta, drukarz został skazany na 3 lata więzienia, a Stiepan Lewicki, który zlecał druk, na 5 i pół roku[71].

Zmiana sytuacji Świadków Jehowy w ZSRR

W 1964 roku Nikita Chruszczow został niespodziewanie odsunięty od władzy, co zapoczątkowało proces ograniczania represji[72]. 30 września 1965 roku władze radzieckie wydały dekret, na mocy którego Świadkowie Jehowy zesłani w latach 1949–1951 na Syberię zostali zwolnieni. Wkrótce większość z nich osiedliła się w różnych miejscach na terenie ZSRR, gdyż nie zezwolono im na powrót w rodzinne strony. Decyzja władz przyczyniła się do rozpoczęcia działalności kaznodziejskiej na nowych terenach[73]. W październiku 1965 roku ograniczenia nakładane na Świadków Jehowy oraz wywierany na nich nacisk ze strony władz zaczęły słabnąć[17]. Ostatnim Świadkiem Jehowy, który opuścił obozy pracy w sierpniu 1981 roku po spędzeniu w nich 28 lat i 6 miesięcy, był Konstantin Skripczuk[74].

W roku 1973 grupa tatarskich Świadków Jehowy zaczęła urządzać zebrania religijne w Tatarstanie w języku tatarskim. W roku 1975 w Moskwie grupa miejscowych głosicieli zbierała się na zebraniach religijnych w mieszkaniu Murata Szakirowa. Pod koniec lat 70. XX wieku pierwsi głosiciele pojawili się na wyspie Sachalin[75]. 20 lipca 1975 roku w Leningradzie William Lloyd Barry z Ciała Kierowniczego odbył tajne spotkanie z niejakim Kosse, który był odpowiedzialny za działalność na tamtym terenie[76].

W Leningradzie (dzisiejszy Petersburg) w roku 1980 działalność kaznodziejską prowadziło 65 głosicieli[77].

Po ogłoszeniu pieriestrojki w roku 1985 zaczęły następować stopniowe zmiany. Początkowo w niektórych regionach kraju Świadkowie Jehowy dalej byli skazywani i wysyłani do zakładów karnych. W roku 1988 niemieckie Biuro Oddziału poinformowało Biuro Główne, że władze kraju są gotowe przyznać świadkom nieco większą swobodę w urządzaniu zebrań i dostarczaniu literatury biblijnej – pod warunkiem rejestracji poszczególnych zborów. Zezwolono na wysyłkę literatury pocztą na adresy starszych, którzy rozdzielali ją pomiędzy głosicieli. W roku 1990 literaturę wysyłano na około 1600 adresów[78].

W latach 1989–1990 członkowie Ciała Kierowniczego po raz pierwszy spotykali się ze współwyznawcami z ZSRR[76]. Tysiące Świadków Jehowy z całego ZSRR uczestniczyło w kongresach międzynarodowych pod hasłem „Prawdziwa pobożność” w Polsce – w roku 1989 w Chorzowie, Poznaniu i Warszawie[79], a rok później w Warszawie 17 454 Świadków Jehowy z ZSRR uczestniczyło w kongresie specjalnym pod hasłem „Czysta mowa”.

Przez wiele lat w okresie zakazu rosyjska edycja „Strażnicy” była miesięcznikiem o objętości 16 stron. Artykuły do studium w zborach ukazywały się z opóźnieniem sięgającym od pół roku do dwóch lat. W 1981 roku rosyjska edycja była miesięcznikiem liczącym 24 strony, a w roku 1985 zaczęła się ukazywać dwa razy w miesiącu. 1 czerwca 1990 roku ukazał się pierwszy wielobarwny 32-stronicowy numer rosyjskiej „Strażnicy”, która od tego numeru ukazuje się równocześnie z wydaniem angielskim[80].

W 1990 roku wyszli na wolność ostatni więźniowie z czasów represji[81]. 26 lutego 1990 roku rozpoczęto w Moskwie rozmowy dotyczące legalizacji działalności Świadków Jehowy. Przewodniczący Komitetu do spraw Religijnych wraz z dwoma wiceprzewodniczącymi i trzema innymi urzędnikami przyjął delegację 15 osób reprezentujących Świadków Jehowy. W delegacji tej znalazło się 11 Świadków Jehowy z Rosji i innych republik radzieckich, Milton G. Henschel i Theodore Jaracz z Biura Głównego oraz Willi Pohl i Nikita Karlstroem z Biura Oddziału w Niemczech[82].

1991–2017, okres legalnej działalności

Sala Królestwa w mieście Uzłowaja (2013)
Zebranie zborowe w Sali Królestwa w Jużnosachalińsku (2007)

27 marca 1991 roku Świadkowie Jehowy w całym Związku Radzieckim zostali prawnie zarejestrowani. W całym kraju działalność kaznodziejską prowadziło wówczas 15 987 głosicieli[83]. 11 grudnia 1992 roku nastąpiło prawne uznanie Świadków Jehowy w Federacji Rosyjskiej[17]. Na początku lat 90. XX wieku rozpoczął się proces rehabilitacji wielu świadków Jehowy prześladowanych przez władze w okresie powojennym[84]. W marcu 1996 roku Świadkowie Jehowy zostali zrehabilitowani jako ofiary represji politycznych[17].

13 i 14 lipca 1991 roku Świadkowie Jehowy z północno-zachodnich rejonów ZSRR oraz z rejonu Kaliningradu byli obecni na kongresie pod hasłem „Lud miłujący wolność” w Tallinnie w Estonii, a przeszło 2000 osób z Moskwy – w Kijowie. W kongresie w Usolu Syberyjskim uczestniczyło 17 531 osób. Pod koniec 1991 roku Świadkowie Jehowy z krajów Europy Zachodniej dostarczyli żywność i odzież współwyznawcom z niektórych rejonów byłego Związku Radzieckiego. W ramach pomocy humanitarnej Świadkowie Jehowy ze Szwecji dostarczyli ponad 51,5 tony produktów. Podobnie uczynili Świadkowie Jehowy z Finlandii (58 ton żywności), z Holandii (52 tony żywności) i z Włoch (188 ton żywności)[85].

Przy pomocy fińskiego Biura Oddziału w dniach od 26 do 28 czerwca 1992 roku na stadionie im. Kirowa w Petersburgu zorganizowano kongres międzynarodowy pod hasłem „Nosiciele światła”. W zgromadzeniu uczestniczył Milton G. Henschel[86]. Zebrało się na nim ponad 46 tysięcy osób, w tym delegaci z 30 krajów (delegacja ponad 300 Świadków Jehowy z Polski przyjechała specjalnym pociągiem z Warszawy), a program przedstawiany był w języku rosyjskim i fińskim. Kilka tygodni przed kongresem zorganizowano specjalną kampanię informacyjną z zaproszeniami (milion sztuk). Zorganizowano również kongres w Irkucku, na którym obecnych było 5 tysięcy osób.

Po tym zgromadzeniu fińskie Biuro Oddziału skierowało do Rosji 15 pionierów specjalnych. Jako pierwsze 1 lipca 1992 roku do Petersburga przyjechało małżeństwo Eija i Hannu Tanninenowie. Od października 1992 roku na teren ZSRR zaczęli przyjeżdżać liczni pionierzy specjalni z Polski. W sumie do Rosji przyjechało ponad 170 ochotników z Polski, głównie absolwentów Kursu Usługiwania[87]. W październiku 1993 roku przybyli do Rosji Sonja i Arno Tünglerowie, absolwenci niemieckiej filii Szkoły Gilead[88].

W dniach od 22 do 24 lipca 1993 roku w Moskwie odbył się kolejny kongres międzynarodowy – pod hasłem „Pouczani przez Boga”, z udziałem delegatów z 30 krajów. Liczba obecnych wyniosła 23 743 osoby[89]. W stolicy miejscowy Departament Sprawiedliwości zarejestrował Społeczność Świadków Jehowy w Moskwie.

Centrum Administracyjne

W 1992 roku Ciało Kierownicze wyraziło zgodę na zakup siedmiohektarowej działki, wraz ze stojącymi na niej starymi budynkami, w miejscowości Sołniecznoje pod Petersburgiem. Rozpoczęto budowę Centrum Administracyjnego koordynującego działalność w Rosji[90]. W pracach budowlanych pomocą służyło fińskie Biuro Oddziału. Pierwsza grupa ochotników z Finlandii przybyła do Sołniecznoje we wrześniu 1992 roku. W budowie uczestniczyło około 700 ochotników ze Skandynawii i innych rejonów Europy, a także z Ameryki, Australii i różnych regionów dawnego Związku Radzieckiego[91].

W lipcu 1993 roku do Sołniecznoje przyjechała pierwsza ciężarówka z Biura Oddziału w Niemczech, przywożąc 20 ton literatury biblijnej. Następnie te publikacje biblijne były rozwożone samochodami ciężarowymi do Moskwy, na Białoruś i do Kazachstanu. W roku 2007 do Biura Oddziału w Sołniecznoje dostarczano około 200 ton literatury biblijnej miesięcznie. W latach 1995–2001 zbory we Władywostoku i na Kamczatce w literaturę biblijną zaopatrywało japońskie Biuro Oddziału[92].

Pod koniec 1993 roku Sołniecznoje stało się siedzibą rosyjskiego Komitetu Kraju, w którym usługiwali: Iwan Paszkowski, Dmitrij Liwyj, Wasilij Kalin, Aleksiej Wierżbicki, Anatolij Pribytkow i Dmitrij Fieduniszyn. Po roku do tego grona dołączył Michaił Sawicki. Ciało Kierownicze z niemieckiego Biura Oddziału do pomocy w organizacji działalności skierowało Horsta Henschela[93].

W styczniu 1994 roku Dział Tłumaczeń języka rosyjskiego i ukraińskiego przeniesiono z Biura Oddziału w Niemczech do nowo budowanego kompleksu w Sołniecznoje[94].

Kraj podzielono na pięć obwodów, z których dwa obejmowały Petersburg, a trzy Moskwę i okolice. Pierwszymi nadzorcami obwodu zostali: Artur Bauer, Paweł Bugajski i Roy Öster w Moskwie oraz Krzysztof Popławski i Hannu Tanninen w Petersburgu. Kolejnym nadzorcą obwodu został Roman Skiba. Pierwszym nadzorcą okręgu w Rosji został Matthew Kelly ze Stanów Zjednoczonych, absolwent Kurs Usługiwania w 1992 roku[95].

W tym czasie w całej Rosji nastąpił dynamiczny wzrost liczby Świadków Jehowy. Na przykład w Wołgogradzie w ciągu trzech lat powstało 16 nowych zborów. W styczniu 1996 roku z Komitetu Kraju utworzono Komitet Oddziału podlegający bezpośrednio pod Biuro Główne oraz zamianowano kolejnych nadzorców okręgów. Byli to: Roman Skiba (Syberia i Daleki Wschód), Roy Öster (Białoruś i część Rosji aż po Ural, w tym Moskwa i Petersburg), Hannu Tanninen (od Kaukazu do Wołgi) i Artur Bauer (Kazachstan i Azja Środkowa)[96].

Centrum Administracyjne pod Petersburgiem oddano do użytku w 1997 roku. Na kompleks składało się 14 obiektów. W 2000 roku prawa własności zostały przeniesione na Pensylwańskie Towarzystwo Biblijne i Traktatowe – Strażnica[97]. 24 lipca 1997 roku otrzymano oficjalne pozwolenie na dystrybucję czasopism wydawanych przez Świadków Jehowy na terytorium Rosji przyznane przez Państwowy Komitet Prasy Federacji Rosyjskiej.

W roku 1995 w rosyjskim Biurze Oddziału utworzono Dział Informacji o Szpitalach, który ma na celu zapewnienie środowisku medycznemu udzielania rzetelnych informacji na temat stanowiska Świadków Jehowy w kwestii krwi. W kraju powołano ponad 60 Komitetów Łączności ze Szpitalami, współpracujących z lekarzami i pracownikami służby zdrowia gotowymi leczyć świadków Jehowy bez użycia krwi[98]. 6 października 1998 roku w stolicy odbyła się międzynarodowa konferencja medyczna poświęcona metodom, umożliwiającym przeprowadzanie zabiegów chirurgicznych bez przetaczania krwi. Ponad 800 lekarzy przybyło do Instytutu Chirurgii im. Wiszniewskiego w Moskwie na sympozjum zorganizowane w ramach Szóstego Ogólnorosyjskiego Zjazdu Anestezjologicznego. Na wystawie Świadkowie Jehowy dostarczyli setkom lekarzy artykuły o najnowszych badaniach dotyczących krwi[99].

W tym samym roku rosyjskie Biuro Oddziału powołało 12 Regionalnych Komitetów Budowlanych w celu wspierania przedsięwzięć związanych ze wznoszeniem Sal Królestwa. W grudniu tego samego roku Świadkowie Jehowy w Moskwie kupili piętrowy budynek, były dom kultury i utworzyli w nim kompleks 5 Sal Królestwa, z których korzystały 22 stołeczne zbory, do których należało 5000 głosicieli w Moskwie.

17 maja 2003 roku uroczyście oddano do użytku nowe obiekty mieszkalne, biura oraz magazyny Biura Oddziału. Rodzina Betel w tym czasie liczyła 350 osób. W uroczystości uczestniczyło również 600 zaproszonych gości, reprezentujących 30 krajów oraz wielu długoletnich Świadków Jehowy. Rosyjskie Biuro nadzorowało działalność kaznodziejską w 10 krajach, obejmujących 11 stref czasowych, gdzie w użyciu jest przeszło 100 języków, a literatura biblijna była tłumaczona na 34. Okolicznościowy wykład „Napełnię ten dom chwałą” wygłosił członek Ciała Kierowniczego, David Splane. Następnego dnia na Stadionie imienia Kirowa w Petersburgu przedstawiono specjalny program, z którego skorzystało około 9800 osób[100].

Do 2017 roku rosyjskie Biuro Oddziału, koordynujące działalność w Rosji i w kilku państwach dawnego ZSRR (Armenia, Azerbejdżan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) oraz w Mongolii, znajdowało się w Sołniecznoje koło Petersburga. Tłumaczono w nim publikacje biblijne na 36 miejscowych języków, w tym na rosyjski język migowy[101].

Pismo Święte

W styczniu 1997 roku odbyła się konferencja prasowa w Petersburgu, na której ogłoszono wydanie przez Towarzystwo Strażnica Biblii Makarego. Przekład ten był pierwszym przekładem Starego Testamentu na język rosyjski. Został dokonany w pierwszej połowie XIX wieku przez archimandrytę Makarego i Gierasima Pietrowicza Pawskiego. Tłumaczenie to nie uzyskało aprobaty synodu. W latach 1860–1867 przekład ukazywał się na łamach czasopisma „Prawosławnoje obozrienije” jako Eksperymentalne tłumaczenie na język rosyjski. Do roku 1993, gdy został odnaleziony w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej, był to przekład zapomniany. Zawiera on w ponad 3500 miejscach imię Boże w formie Іегова (Jehowa). Włoskie Biuro Oddziału wydrukowało 300 tysięcy egzemplarzy tego przekładu[102].

W 2001 roku wydano w języku rosyjskim Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata (Nowy Testment)[103]. Wydanie to zawierało Stary Testament z Przekładu synodalnego[104]. Sześć lat później na zgromadzeniach pod hasłem „Naśladuj Chrystusa!”, w których uczestniczyli członkowie Ciała Kierowniczego, ogłoszono wydanie pełnego przekładu. W Petersburgu wydanie przekładu ogłosił Theodore Jaracz, a w Moskwie Stephen Lett. Prace nad tym tłumaczeniem trwały w rosyjskim Biurze Oddziału ponad 12 lat. Do 2016 roku wydrukowano ponad 4,8 miliona jego egzemplarzy[105][103].

Latem 2010 roku Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata wydano w języku osetyjskim. Jest to jedyny pełny przekład Biblii w tym języku[106][107].

16 lipca 2010 roku ogłoszono wydanie Chrześcijańskich Pism Greckich w Przekładzie Nowego Świata w rosyjskim języku migowym[108].

21 listopada 2015 roku ogłoszono wydanie Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata w języku tatarskim (dwa lata wcześniej w tym języku ukazały się Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata)[109].

W lipcu 2021 roku, pierwszego dnia programu kongresu regionalnego „Silni dzięki wierze!” Kenneth Cook, członek Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy, ogłosił wydanie zrewidowanej edycji rosyjskojęzycznego Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata opartego na angielskiej rewizji z roku 2013. W okresie 14 lat wydrukowano 3 252 833 egzemplarzy tego przekładu w języku rosyjskim, którym posługuje się prawie 300 000 Świadków Jehowy[110].

Dalszy rozwój

W 1997 roku utworzono pierwszy zbór rosyjskiego języka migowego. W Rosji istniały także liczne grupy języka migowego. W tym samym roku w rosyjskim Biurze Oddziału powstał specjalny zespół tłumaczy na ten język. W roku 2002 utworzono obwód języka migowego, który był największym terytorialnie obwodem na świecie[111]. W roku 2016 rosyjskim językiem migowym posługiwało się ponad 3500 niesłyszących Świadków Jehowy[112].

15 maja 1997 roku w Moskwie Świadkowie Jehowy wzięli udział w międzynarodowym sympozjum poświęconym nauczaniu o Holocauście. Przedstawili losy świadków Jehowy w okresie hitleryzmu. 10 świadków Jehowy z Rosji, Ukrainy i Niemiec uczestniczyło w Moskwie w konferencji prasowej i rosyjskiej premierze filmu Niezłomni w obliczu prześladowań – Świadkowie Jehowy a hitleryzm[113]. W kwietniu 2001 roku odbyła się w Moskwie premiera filmu Wierni w obliczu prób – Świadkowie Jehowy w Związku Radzieckim – z okazji 50-lecia ukazanych w nim wydarzeń. W tym też roku jako pierwsze pokazały go telewizje rosyjskie, m.in. w Petersburgu i w Omsku.

Latem 1998 roku na serię czterech kongresów pod hasłem „Boża droga życia” w Moskwie przybyły łącznie 18 292 osoby. W ramach przygotowań 700 głosicieli wysprzątało moskiewski Park Michałkowski[114]. W 1999 roku w Petersburgu wybudowano pierwszą w Rosji Salę Zgromadzeń, na 1600 miejsc[115]. W tym czasie działalność kaznodziejską w Rosji prowadziło 114 284 głosicieli.

W roku 2002 zorganizowano pomoc humanitarną dla poszkodowanych przez powódź na Kaukazie[116]. Powstał pierwszy zbór tatarskojęzyczny w mieście Nabierieżnyje Czełny.

W 2005 roku na skutek zakazu budowy Sal Królestwa na terenie Moskwy ze stołecznego kompleksu pięciu Sal Królestwa korzystały 44 zbory i 2 grupy obcojęzyczne. Ponadto 17 zborów moskiewskich urządzało zebrania poza miastem, a 31 zborów spotykało się w mniejszych grupach w mieszkaniach prywatnych. W 2007 roku w Rosji działalność kaznodziejską prowadziło 150 056 głosicieli, a na Wieczerzy Pańskiej (Pamiątce) zebrało się 286 237 osób. W samym Petersburgu działało ponad 70 zborów, a w Moskwie 93. W następnym roku zanotowano liczbę 153 358 głosicieli, a w roku 2009 na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej zebrało się 283 571 osób.

W 2006 roku na kongres międzynarodowy pod hasłem „Wyzwolenie jest blisko!” do Chorzowa przyjechało 4 tysiące delegatów z Rosji.

Od 20 do 22 maja 2010 roku w Moskwie odbył się jubileuszowy 60. Międzynarodowy Kongres Europejskiego Towarzystwa Chirurgów układu sercowo-naczyniowego i wewnątrznaczyniowego (ESCVS), na którym przedstawiono wystawę Metody alternatywne wobec transfuzji krwi, zorganizowaną przez Świadków Jehowy[117].

W roku 2013 rozpoczęto specjalne świadczenie publiczne na terenach wielkomiejskich, którym objęto 15 największych miast w Rosji. Wzięło w nim udział około 3500 pionierów. Wdrożono też program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków, stojaków lub stolików z literaturą biblijną[118]. W lutym tego samego roku zorganizowano pomoc humanitarną dla poszkodowanych przez eksplozję meteora czelabińskiego[119].

10 i 11 maja 2014 roku, w związku z wizytą w Rosji Marka Sandersona członka Ciała Kierowniczego, specjalny program z Biura Oddziału został przetłumaczony na 14 języków i był transmitowany do ponad 2500 zborów na Białorusi i w Rosji. Identyczny program wygłaszany był również na Ukrainie przez Stephena Letta, także członka Ciała Kierowniczego[120].

14 lutego 2015 roku odbyło się specjalne spotkanie Świadków Jehowy, które zorganizowano z myślą o udzieleniu duchowego wsparcia przeszło 17 tysiącom współwyznawców mieszkających w strefie działań wojennych we wschodniej części Ukrainy. Dwugodzinny program przedstawiony w Biurze Oddziału Świadków Jehowy we Lwowie był transmitowany do zborów na Ukrainie i retransmitowany do zborów w Rosji i na Białorusi. Program obejrzało 150 841 świadków Jehowy na Ukrainie i 186 258 ich współwyznawców na Białorusi i w Rosji, w sumie 337 099 osób[121].

Wiosną 2015 roku Świadkowie Jehowy z czterech zborów w Rostowie nad Donem otrzymali od władz miasta podziękowanie „za bardzo aktywny udział w wiosennej akcji upiększania miasta”[122].

W roku 2015 w Rosji zanotowano liczbę 175 615 głosicieli, a na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej zebrało się 294 180 osób[123], a w 2016 roku zebrały się 293 933 osoby[124].

W czerwcu 2016 roku delegacja Świadków Jehowy z Rosji brała udział w kongresie specjalnym pod hasłem „Lojalnie trwajmy przy Jehowie!” w Helsinkach[125].

24 października 2016 roku w Bibliotece Regionalnej w Irkucku odbyła się konferencja Teoria i praktyka realizacji etniczno-wyznaniowych stosunków w regionie Irkucka, opisująca historię Świadków Jehowy w regionie Bajkału, którzy zostali tam przesiedleni w rezultacie Operacji Północ[126].

27 listopada 2016 roku w miejscowości Niezłobnaja odbyło się pierwsze zgromadzenie Świadków Jehowy dla 500 rosyjskich Romów posługujących się językiem romskim (w dialektach: vlax, kełderaskim oraz romani północnorosyjskim)[127].

27 grudnia 2016 roku lokalny zbór Świadków Jehowy z Władykaukazu otrzymał od władz miasta kolejne podziękowanie „za aktywny udział w życiu społecznym miasta”[128], 31 maja 2017 roku prezydent Rosji Władimir Putin wręczył Order Rodzicielskiej Chwały Walerijowi i Tatianie Nowikom, świadkom Jehowy z Republiki Karelii[129], a 2 czerwca 2017 roku przedstawiciele organizacji Świadków Jehowy w Orle otrzymali od urzędników podziękowanie za udział w corocznej akcji sprzątania miasta[130].

W 2017 roku społeczność ta liczyła 171 828 głosicieli, należących do 2315 zborów i ponad 500 grup na oddaleniu (w tym ponad 30 zborów i 113 grup rosyjskiego języka migowego[131]).

Po delegalizacji działalności w 2017 roku, delegacja Świadków Jehowy z Rosji w sierpniu uczestniczyła w kongresie specjalnym pod hasłem „Nie poddawaj się!” w kazachskim mieście Ałmaty[132]. Delegacje z Rosji brały udział także m.in. w kongresach w Helsinkach, Kijowie i Malborku (z terenu obwodu kaliningradzkiego)[133]. W lipcu 2018 roku w Tbilisi w Gruzji odbył się kongres specjalny pod hasłem „Bądź odważny!” z udziałem delegacji z Rosji[134]. Delegaci z Rosji brali udział również w kongresie regionalnym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” w Chorzowie[135].

W Rosji zebrania zborowe z zachowaniem środków ostrożności odbywają się w mieszkaniach prywatnych w przeszło 60 językach[b], podobnie jak i kongresy – w 10 językach[c]. Do pełnego zaspokojenia potrzeb zborów Świadków Jehowy w Rosji w 2015 roku brakowało około 460 Sal Królestwa[101]. Na terenach zamieszkanych przez mniejszą liczbę głosicieli prowadzone były specjalne kampanie kaznodziejskie[136].

Sytuacja po roku 1992 i stopniowa droga do delegalizacji

Działalność Świadków Jehowy na terenie Federacji Rosyjskiej została zalegalizowana w 1992 roku i w początkowym okresie była powadzona bez żadnych przeszkód w całej Rosji. W 1999 roku na podstawie ustawy o wolności sumienia i związkach wyznaniowych nastąpiła ponowna rejestracja. W całej Rosji Świadkowie Jehowy zarejestrowali ponad 400 lokalnych organizacji religijnych (LRO)[137], które m.in. posiadały tytuły własności do Sal Królestwa i utrzymywały te budynki jako miejsca wielbienia Boga[138][139].

Z czasem jednak organizacja Świadków Jehowy w Rosji zaczęła zmagać się z coraz większymi trudnościami, stanowiącymi poważne zagrożenie dla wolności religijnej. Szczególnie od roku 2009 rosyjskie służby porządku publicznego zainicjowały ogólnokrajową kampanię wymierzoną przeciw nim, bez uzasadnionego powodu stosując wobec nich przepisy ustawy o przeciwdziałaniu ekstremizmowi. Od roku 2010 rosyjskie sądy uznały 88 publikacji biblijnych wydawanych przez Świadków Jehowy za ekstremistyczne[d][140]. Wśród zakazanych publikacji znalazły się książki: Mój zbiór opowieści biblijnych, Zbliż się do Jehowy, Jak powstało życie? Przez ewolucję czy przez stwarzanie?, Człowiek poszukuje Boga, Pytania młodych ludzi – praktyczne odpowiedzi (tom 1), Czego naprawdę uczy Biblia? czy np. czasopismo „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy[81]. Świadkowie Jehowy w Rosji przestali ich używać i usunęli je z miejsc swoich spotkań[138]. Rosyjskie władze skierowały do ekspertyzy, w nieznanym szerzej Centrum Badań Socjokulturowych w Moskwie również Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata[141]. Za ekstremistyczną rosyjskie sądy uznały również oficjalną stronę internetową jw.org, do której Rosja jako jedyny kraj na świecie uniemożliwiła dostęp na swoim terytorium[137]. Międzynarodowi eksperci skrytykowali te działania, stwierdzając m.in., „że ani jeden z biegłych nie ma stopnia naukowego z religioznawstwa oraz że nie są oni nawet zaznajomieni z treścią publikacji Świadków. Ich ekspertyzy zawierały cytaty zaczerpnięte z informacji dostarczanych przez Centrum Ireneusza z Lyonu – radykalną prawosławną organizację znaną ze zwalczania Świadków Jehowy, jak również wielu innych religii i wyznań”[142][105].

W niektórych miastach Rosji poszczególnym świadkom Jehowy prokuratura postawiła zarzuty o charakterze administracyjnym lub kryminalnym ze względu na organizowane spotkania religijne bądź też sam udział w nich. W niektórych wypadkach byli zmuszeni wnieść skargi prawne przed Europejski Trybunał Praw Człowieka i inne instytucje międzynarodowe. Pomimo jednoznacznych orzeczeń ETPC, władze w Rosji zrobiły niewiele, by przeciwdziałać prześladowaniom i dyskryminacji Świadków Jehowy. Organy porządku publicznego w dalszym ciągu przyczyniają się do ograniczania działalności tej społeczności religijnej[137].

By poinformować opinię publiczną o represjach stosowanych wobec Świadków Jehowy, w dniach od 26 do 28 lutego 2010 roku około 160 tysięcy głosicieli wzięło udział w specjalnej kampanii informacyjnej. Rozpowszechnili oni ponad 12 milionów traktatów pt. Czy to może się powtórzyć? Pytanie do obywateli Rosji, wskazujących na podobieństwa pomiędzy prześladowaniami ich w czasach komunizmu i problemami, z jakimi zmagali się w tym czasie. Ponad 50 osób rozdających traktat zostało aresztowanych za udział w tej akcji. Wiele z nich otrzymało później oficjalne przeprosiny za niesłuszne zatrzymanie przez milicję. W zorganizowanej z okazji tej kampanii konferencji prawnej w Moskwie wzięli udział członkowie Instytutu Praw Człowieka[81][143].

5 grudnia 2012 roku rosyjski Trybunał Konstytucyjny potwierdził, że związki wyznaniowe nie muszą występować do miejscowych władz o zgodę na organizowanie spotkań religijnych poza zarejestrowanymi obiektami. Sprawa dotyczyła głównie przedstawicieli Świadków Jehowy, którzy doroczne zgromadzenia organizowali w wynajętych obiektach i na prywatnych posesjach[144].

Moskwa

W latach 1995–1998 prokuratura w Moskwie czterokrotnie wszczynała postępowanie karne przeciwko Świadkom Jehowy, których oskarżano o podżeganie do nietolerancji religijnej, rozbijanie rodzin, działalność antypaństwową oraz łamanie praw innych obywateli. 15 kwietnia 1999 roku Rada Ekspertów Ministerstwa Sprawiedliwości wydała orzeczenie stwierdzające, że literatura religijna Świadków Jehowy nie zawiera żadnych wezwań do gwałtownych zmian fundamentu porządku konstytucyjnego lub popełnienia innych czynów sprzecznych z prawem. 29 kwietnia 1999 roku Ministerstwo Sprawiedliwości odnowiło rejestrację Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy w Rosji. Mimo to prokuratura ponownie wniosła to samo oskarżenie z powództwa cywilnego, a sąd w Moskwie wydał wyrok pozbawiający osobowości prawnej lokalną społeczność Świadków Jehowy w stolicy. Świadkowie Jehowy wnieśli apelację do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[145].

17 lutego 2004 roku Sędziowska Komisja Ekspertów ustaliła, że publikacje tego wyznania „umacniają trwałość rodziny i małżeństwa”. Pomimo tej opinii, 26 marca Gołowinski Sąd Rejonowy w Moskwie zdelegalizował lokalną Społeczność Świadków Jehowy. Jednak moskiewscy głosiciele nadal spotykali się jawnie, również organizując kongresy na moskiewskich stadionach. Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (IHF) wystosowała list otwarty do prezydenta Rosji w reakcji na wyrok moskiewskiego sądu przeciw Świadkom Jehowy. Pod podobną petycją do prezydenta, 24 sierpnia, podpisało się ponad 315 tysięcy Rosjan. 10 czerwca 2010 roku ETPC uznał, że decyzja o delegalizacji prawnego reprezentanta Świadków Jehowy była bezprawna. W wydanym orzeczeniu Trybunał uznał, że Rosja powinna podjąć kroki w celu położenia kresu naruszeń i zadośćuczynienie, tak dalece jak to jest możliwe[17][146][147][148][149][150].

9 września 2010 roku rząd rosyjski oficjalnie zakwestionował wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który jednogłośnie uznał za niesłuszny zakaz działalności Świadków Jehowy w Moskwie. 13 grudnia tego samego roku Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, że zakaz działalności Świadków Jehowy w Moskwie był niezgodny z prawem. 15 lutego 2011 roku sąd rejonowy w Moskwie odrzucił wniosek stołecznej wspólnoty religijnej o ponowne rozpatrzenie swojej decyzji o zdelegalizowaniu tego wyznania w Moskwie, którą Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał za niezgodną z prawem. 28 czerwca Moskiewski Sąd Miejski uznał orzeczenie Butyrskiego Sądu Rejonowego o odmowie ponownej rejestracji wspólnoty Świadków Jehowy w Moskwie, tym samym ignorując wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[151]. 27 maja 2015 roku Społeczność Świadków Jehowy w Moskwie została ponownie zarejestrowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej po tym, jak w 2004 roku została – bezprawnie zdaniem ETPC – zdelegalizowana przez Gołowinski Sąd Rejonowy w Moskwie. Zostało też im wypłacone zadośćuczynienie[146][147][152]. W Moskwie w 2016 roku mieszkało około 9600 głosicieli[153].

Taganrog

11 września 2009 roku Sąd w Rostowie nad Donem zdelegalizował zbory Świadków Jehowy w Taganrogu, Nieklinowie i Matwiejewie-Kurganie, wydając zakaz działalności i nakazując konfiskatę mienia. Świadkowie Jehowy uznali to za naruszenie wolności religijnej i złożyli apelację w ETPC. 8 grudnia 2009 roku Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej oddalił apelację zboru w Taganrogu i potwierdził wcześniejszą decyzję sądu niższej instancji o jego rozwiązaniu[154][155]. 1 marca 2010 roku milicja zamknęła i zaplombowała Salę Królestwa w Taganrogu, wybudowaną przez lokalną społeczność w 2006 roku. Był to pierwszy przypadek w Rosji, gdy obiekt sakralny Świadków Jehowy został skonfiskowany przez władze.

W maju 2013 roku 16 świadków Jehowy z Taganrogu stanęło przed sądem za organizowanie, obecność i udział w zebraniach oraz za udział w służbie kaznodziejskiej[156]. 30 lipca 2014 roku w Taganrogu 7 z 16 oskarżonych świadków Jehowy zostało skazanych w procesie karnym za praktykowanie swojej religii[17]. 12 grudnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Rostowie nad Donem rozpatrzył odwołanie w sprawie 16 świadków Jehowy z Taganrogu oskarżonych o prowadzenie działalności religijnej i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez nowy skład sędziowski w Sądzie Miejskim w Taganrogu[147].

Ponowny proces przeciwko 16 świadkom Jehowy z Taganrogu, oskarżonym o prowadzenie działalności religijnej, toczył się w 2015 roku[157][147]. 30 listopada Sąd Miejski podtrzymał swoją decyzję i skazał ich za prowadzenie działalności religijnej na kary więzienia i grzywny[158].

17 marca 2016 roku Sąd Okręgowy w Rostowie podtrzymał wyrok skazujący 16 świadków Jehowy za prowadzenie działalności religijnej, ale obniżył nałożone na 12 skazanych grzywny do 10 000 rubli[159][138].

jw.org w Rosji

W lipcu 2010 roku władze miasta Komsomolsk nad Amurem we wschodniej Rosji na pewien czas zablokowały dostęp do oficjalnej, religijnej strony internetowej Świadków Jehowy, nie informując o tym właścicieli tej strony[160].

7 sierpnia 2013 roku Centralny Sąd Rejonowy w mieście Twer, położonym 160 km na północ od Moskwy, orzekł, że na terenie całej Federacji Rosyjskiej dostęp do serwisu internetowego Świadków Jehowy – jw.org – powinien zostać zablokowany. Postanowienie to zostało wydane bez powiadamiania o sprawie Towarzystwa Strażnica, wydawcy i reprezentanta Świadków Jehowy.

22 stycznia 2014 roku odbyła się rozprawa apelacyjna od tej decyzji przed Sądem Okręgowym w Twerze, który uchylił postanowienie sądu niższej instancji. Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu nowego postępowania orzekł, że decyzja Sądu Rejonowego z 7 sierpnia 2013 roku była nieuzasadniona, ponieważ nie było prawnych przesłanek do zablokowania serwisu[161].

21 lipca 2015 roku, siedem miesięcy po orzeczeniu Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej, uznającym oficjalny serwis internetowy Świadków Jehowy jw.org za ekstremistyczny, Ministerstwo Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej obłożyło go zakazem. Dostawcy internetu w Rosji zablokowali do niego dostęp, a propagowanie tego serwisu stało się tam przestępstwem. Rosja to jedyny na świecie kraj, w którym zdelegalizowano serwis jw.org[162][140][155].

Inne przykłady naruszania praw człowieka

11 lipca 2008 roku w mieście Czechow, po raz pierwszy od rozpadu ZSRR w Rosji podpalono Salę Królestwa, a opieszałość strażaków doprowadziła do całkowitego jej spalenia. Miejscowa milicja odmówiła wszczęcia postępowania, pomimo znalezienia dowodów podpalenia[163]. W listopadzie 2010 roku nastąpiła kolejna fala podpaleń i aktów wandalizmu wobec Sal Królestwa.

W lutym 2009 roku w całym kraju prokuratorzy prowadzili ponad 500 dochodzeń przeciwko zarejestrowanej działalności kaznodziejskiej Świadków Jehowy. Dochodziło do przerywania zebrań religijnych, konfiskaty literatury oraz rzeczy osobistych należących do uczestników zebrań[164]. Z Rosji deportowano zagranicznych prawników reprezentujących Świadków Jehowy[81].

5 października 2009 roku władze rosyjskie zatrzymały publikacje religijne na granicy rosyjsko-fińskiej[81]. W marcu 2015 roku rosyjscy urzędnicy celni rozpoczęli wstrzymywanie transportów zawierających publikacje biblijne Świadków Jehowy, mimo iż żaden nie zawierał wydawnictw figurujących na Federalnej Liście Materiałów Ekstremistycznych. 5 maja 2015 roku władze celne przejęły transport, który zawierał Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata w języku osetyjskim. 13 lipca rosyjscy celnicy odmówili zgody na wwóz do kraju 2013 egzemplarzy Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata w języku rosyjskim[e]. Do końca grudnia 2015 roku Urząd Celny w Wyborgu zatrzymał siedem dostaw literatury biblijnej wysyłanych z fińskiego Biura Oddziału[107][165][147][105].

W okresie od stycznia do sierpnia 2016 roku dokonano 64 rewizji domów prywatnych i Sal Królestwa, 64 zatrzymań i aresztowań oraz ogłoszono 16 wyroków skazujących za prowadzenie działalności religijnej[140]. Naliczono ponad 60 wypadków, gdy organy porządku publicznego fabrykowały dowody, podrzucając zakazane publikacje w trakcie rewizji[138][166], jak miało to miejsce w czasie przeszukań Sal Królestwa w miastach: Bałakowo, Birobidżan[167], Samara, Stawropol, Piatigorsk, Niezłobnaja[168][169], Sewastopol[170][171], Dzierżyńsk[172], Nowosybirsk[173], Woroneż[174] oraz Tuła[175]. 12 października 2016 roku na posiedzeniu Twerskiego Sądu Rejonowego w Moskwie sędzia nie dopuściła w charakterze dowodów zeznań ani nagrań ukazujących nielegalne działania niektórych przedstawicieli władz[176]. 28 lipca 2016 roku, w czasie zebrania zborowego Świadków Jehowy w Salach Królestwa w miastach Pietrozawodsk i Kostomuksza, służby bezpieczeństwa (policja, OMON, FSB) uzbrojone w broń automatyczną aresztowały uczestników tego zebrania i podrzuciły materiały, które figurują na Federalnej Liście Materiałów Ekstremistycznych. Podobną akcję przeprowadzono 18 grudnia 2016 roku w Sali Królestwa w Smoleńsku[177]. Celem tych akcji było zebranie dowodów uzasadniających ewentualną delegalizację tych zborów[178].

25 maja 2017 w mieście Orzeł uzbrojeni policjanci i funkcjonariusze Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) przerwali cotygodniowe zebranie religijne Świadków Jehowy, dokonali przeszukań czterech domów miejscowych głosicieli i aresztowań, w tym obywatela Danii – Dennisa Christensena[179][180][181]. 29 maja Sąd Miejski odrzucił odwołanie wobec decyzji o dwumiesięcznym areszcie dla Christensena[182], a areszt tymczasowy był czterokrotnie przedłużany, aż do 1 sierpnia 2018 roku[183]. Uważa się, że jest on pierwszym aresztowanym za praktykowanie religii i czytanie Biblii od czasów upadku ZSRR. Prokurator postawił mu zarzut organizowania działalności związku religijnego uznanego za ekstremistyczny, za co grozi mu kara do 10 lat pozbawienia wolności[184][185]. 28 września 2017 roku Sąd Apelacyjny odmówił zastąpienia aresztu na areszt domowy, pomimo oficjalnych gwarancji Ambasady Królestwa Danii[186]. Prawnicy reprezentujący Dennisa Christensena złożyli skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). 4 września 2017 roku Trybunał rozpoczął jej rozpatrywanie, przesyłając do Rosji oficjalne zapytania w sprawie pogwałcenia praw aresztowanego[187]. 26 lutego 2018 roku przed Sądem Rejonowym w Orle rozpoczęła się rozprawa karna wytoczona Dennisowi Christensenowi[188]. 6 lutego 2019 roku Żeleznodorożny Sąd Okręgowy w Orle uznał Dennisa Christensena za winnego i skazał na 6 lat pozbawienia wolności[189]. 21 lipca 2017 roku moskiewskie Stowarzyszenie Memoriał przyznało mu status więźnia politycznego. 20 czerwca 2018 roku rosyjska Rada do spraw Praw Człowieka zwróciła się do Prokuratury Generalnej o przyjrzenie się kwestii zgodności z prawem prześladowań Świadków Jehowy. 26 września 2018 amerykańska Komisja do spraw Międzynarodowej Wolności Religijnej formalnie uznała go za „więźnia sumienia”[190].

W okresie od kwietnia do maja 2017 roku zdarzyło się ponad 40 aktów[179] wandalizmu wobec Sal Królestwa[191][192] (m.in. w Aczyńsku, Gukowie, Petersburgu, Iżewsku, Kaliningradzie, Lucino, Nowochopiorsku, Penzie, Nowomoskowsku i Żeszarcie) i domów świadków Jehowy[193][185]. Odnotowano co najmniej sześć przypadków, w których policja przerwała spotkania religijne Świadków Jehowy. W szkołach nasiliło się również wywieranie presji na ich dzieci, by postępowały one wbrew swoim przekonaniom religijnym, pomimo tego, że obowiązujące prawo rosyjskie stwierdza, że rodzice mają prawo pierwszeństwa do szkoleń i edukacji swoich dzieci przed wszystkimi innymi. Natomiast Kodeks Rodzinny nakłada na nich obowiązek dbania o „duchowy i moralny rozwój swoich dzieci”[194][195]. Świadkowie Jehowy są zwalniani z pracy – głównie z sektora publicznego – z powodu przynależności religijnej[196]. Dochodzi też do pobić[197] oraz zatrzymań[198].

4 maja prokuratura skierowała ostrzeżenie do przewodniczącego lokalnej organizacji religijnej w Krymsku, informując o odpowiedzialności karnej za organizowanie zebrań religijnych. Podobne ostrzeżenia otrzymało co najmniej pięć innych lokalnych organizacji religijnych[195].

16 maja 2017 roku w sądzie w Prochładnym rozpoczął się proces za zamkniętymi drzwiami przeciwko Arkadijowi Akopjanowi, oskarżonemu o rozpowszechnianie publikacji religijnych i publiczne głoszenie. Wcześniej zwrócił się on do Komitetu Śledczego Rosji z prośbą o ściganie tych, którzy przedstawili fałszywe dowody, leżące u podstaw zarzutów[199]. Podobna rozprawa toczy się przed sądem w mieście Siergijew Posad przeciwko Wiaczesławowi Stiepanowowi i Andriejowi Siwakowi, które zostało wszczęte w kwietniu 2013 roku. Agenci służb bezpieczeństwa ukrytą kamerą sfilmowali ich przemówienia i przekazali je do analizy ekspertowi, nauczycielce matematyki N. Kriukowej. W ich słowach N. Kriukowa „odkryła oznaki ekstremizmu”. Wniosek ten został jednak obalony. Sąd Okręgowy w Moskwie zwrócił sprawę do sądu pierwszej instancji[200], który 21 czerwca 2017 roku ich uniewinnił[201].

9 czerwca 2017 roku komisja wojskowa na Krymie zażądała, żeby rekrut – świadek Jehowy przedstawił dokument wyrzeczenia się swojej wiary oraz przejścia do innej religii. Komisja stwierdziła, że prawo do odbywania zastępczej służby cywilnej będzie przyznawane tylko pod warunkiem zrzeczenia się swoich przekonań religijnych, a niezastosowanie się do tego spowoduje proces sądowy. Zalecenie to jest sprzeczne z Konstytucją Federacji Rosyjskiej, która stwierdza, że ze względu na przekonania religijne obywatel ma prawo do zastępczej służby cywilnej[202].

6 września 2017 roku w Soczi policja zatrzymała dwóch spacerujących świadków Jehowy. Jeden z nich, Siergiej Isajew, został aresztowany na 10 dni[203]. 20 września 2017 roku funkcjonariusze organów ścigania dokonali przeszukań co najmniej dwóch domów świadków Jehowy w Bugulmie[204].

Heiner Bielefeldt, przedstawiciel ONZ ds. wolności religijnej, negatywnie ocenił sytuację w Rosji. Sprawozdanie 113. sesji Organizacji Narodów Zjednoczonych stwierdziło, że przeciwko Świadkom Jehowy sądy niewłaściwie powołują się na nową ustawę O przeciwdziałaniu działalności ekstremistycznej. W 2015 roku Komitet Praw Człowieka ONZ ponownie zwrócił Rosji uwagę na swoje zalecenia z lat 2003 i 2009, by „niezwłocznie dokonała korekty ustawy federalnej dotyczącej zwalczania działalności ekstremistycznej”. Miała w niej jasno sprecyzować definicję działalności ekstremistycznej jako działania mającego związek z przemocą lub nienawiścią, a także jednoznacznie określić, na jakiej podstawie materiały mogą zostać zaklasyfikowane jako ekstremistyczne. Ponadto Rosja „ma poczynić wszelkie niezbędne kroki, by zapobiec nadużywaniu wspomnianej ustawy oraz zrewidować federalną listę materiałów ekstremistycznych”[153][205].

ETPC

Świadkowie Jehowy złożyli ponad 40 wniosków do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w celu dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie praw człowieka przez władze rosyjskie. Większość z nich dotyczy podobnych naruszeń praw człowieka i są one rozpatrywane w jednym postępowaniu[206].

W zakończonych postępowaniach Europejski Trybunał Praw Człowieka czterokrotnie orzekał na korzyść Świadków Jehowy[207]. 11 stycznia 2007 roku w sprawie Kuzniecow i inni przeciw Rosji Trybunał orzekł, że Rosja naruszyła Konwencję Praw Człowieka, gdy lokalne władze nielegalnie przerwały spotkanie niesłyszących Świadków Jehowy w Czelabińsku[208]. 22 listopada 2010 roku w sprawie Świadkowie Jehowy w Moskwie przeciw Rosji ETPC stwierdził, że likwidacja i zakaz działalności osoby prawnej reprezentującej Świadków Jehowy w Moskwie wydany przez moskiewską prokuraturę był bezprawny[209]. 7 października 2013 roku w sprawie Awilkina i inni przeciw Rosji Trybunał orzekł, że Rosja naruszyła prawo do prywatności, gdy prokuraturze w Petersburgu na żądanie ujawniono poufne informacje medyczne[210]. 26 czerwca 2014 roku w sprawie Krupko i inni przeciw Rosji Trybunał stwierdził, że władze nie mogą przerwać i zakończyć publicznego zgromadzenia, nawet jeśli nie zostały stosownie powiadomione o jego przeprowadzeniu, o ile jego uczestnicy nie stanowią zagrożenia dla porządku publicznego[211].

1 grudnia 2017 roku ETPC uznał skargę Świadków Jehowy i zdecydował się na jej priorytetowe rozpatrzenie. Do 23 marca 2018 roku nakazał Federacji Rosyjskiej przedstawić jej stanowisko w sprawie zawarcia porozumienia i złożenia wszelkich propozycji. Skarga Centrum Administracyjne Świadków Jehowy w Rosji i Kalin przeciw Federacji Rosyjskiej (nr 1018817) skierowana jest do ETPC w związku z decyzją rosyjskiego Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2017 roku dotyczącą likwidacji wszystkich 396 lokalnych organizacji reprezentujących Świadków Jehowy w Rosji i zakazu ich działalności z przyczyn przewidzianych w ustawie antyekstremistycznej[212].

Delegalizacja w 2017 roku i jej następstwa

20 kwietnia 2017 roku, po kilkunastu latach stopniowego ograniczania działalności Świadków Jehowy, rosyjski Sąd Najwyższy zdelegalizował Centrum Administracyjne Świadków Jehowy w Rosji oraz uznał wszystkie prawnie zarejestrowane lokalne organizacje religijne (LRO), którymi posługują się Świadkowie Jehowy, za organizacje „ekstremistyczne”. Wyrok ten został podtrzymany przez Sąd Najwyższy 17 lipca 2017 roku, co w praktyce oznacza zakaz działalności na terenie Rosji.

Zgodnie z oświadczeniem rządu Federacji Rosyjskiej przesłanego do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jako odpowiedź na skargę Świadków Jehowy dotyczącą wprowadzenia zakazu dla jednostek prawnych, „orzeczenie Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej z dnia 20 kwietnia 2017 roku oraz apelacyjna decyzja Izby Odwoławczej Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej z dnia 17 lipca 2017 roku nie zawierają oceny wyznania Świadków Jehowy i nie zawierają żadnych ograniczeń ani zakazu indywidualnego praktykowania powyższych nauk”. Pomimo tego zapewnienia organy państwowe w Rosji nadal prześladują pojedynczych wyznawców[213].

17 sierpnia 2017 roku Sąd Miejski w rosyjskim mieście Wyborg obłożył zakazem Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata na terenie Rosji. Choć prawo Rosji nie zezwala na objęcie zakazem rozpowszechniania Biblii, to powołani przez sąd biegli uznali, że to tłumaczenie nie jest Biblią. Świadkowie Jehowy złożyli odwołanie od tego wyroku. 20 grudnia 2017 roku Leningradzki Sąd Okręgowy podtrzymał wyrok i uznał Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata za materiał „ekstremistyczny”[214].

Do stycznia 2023 roku przeprowadzono 1876 rewizji w mieszkaniach (489 w 2019 roku, 477 w 2020 roku, 382 w 2021 roku, 200 w 2022 roku)[215][216][217]. Do stycznia 2023 roku postępowanie karne wytoczono przeciw 674 osobom (w wieku od 20 do 91 lat). Ponad 80 członków wyznania otrzymało wyroki bezwzględnego pozbawienia wolności, ponad 25 ukarano grzywną, a 152 osoby uznano za winne i skazano na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, co oznacza, że jeśli sędzia uzna, że skazany złamał warunki zawieszenia, sąd może zarządzić odbycie orzeczonej kary. Pozostałe sprawy są w toku[10].

Sytuacja Świadków Jehowy w Rosji od 2017 roku

W 2013 roku grupa 63 kontrolerów weszła bez uprzedzenia do Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy w Sołniecznoje niedaleko Petersburga. Podczas przeszukania obiektów nie znaleźli niczego nielegalnego. Działania te potępiły rosyjskie organizacje broniące praw człowieka[138]. 16 stycznia 2017 roku Sąd Miejski w Moskwie odrzucił odwołanie Świadków Jehowy od decyzji o zgodności z prawem ostrzeżenia wystosowanego przez Prokuraturę Generalną pod adresem ich Centrum Administracyjnego w Rosji w dniu 2 marca 2016 roku[218]. Orzeczenie to podtrzymało wyrok Twerskiego Sądu Rejonowego w Moskwie z 12 października 2016 roku wydany na korzyść Prokuratury Generalnej[219]. 7 grudnia 2017 roku Sestrorecki Sąd Rejonowy orzekł konfiskatę obiektów Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy. Sąd anulował 17-letnią umowę zawartą między biurem krajowym Świadków Jehowy w Rosji a Pensylwańskim Towarzystwem Biblijnym i Traktatowym – Strażnica. Od tego wyroku złożono odwołanie do sądu apelacyjnego[220]. 3 maja 2018 roku Sąd Miejski w Petersburgu podtrzymał orzeczenie z 7 grudnia, co pozwoliło władzom Rosji na zajęcie 14 nieruchomości należących do kompleksu Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy w Rosji. Wyrok ten jest objęty wcześniej złożoną skargą do ETPC. ETPC poinformował władze Rosji, że skarga zostanie potraktowana priorytetowo. Ponadto władze stopniowo przejęły 131 nieruchomości będących własnością Świadków Jehowy, a kolejnych 60 obiektów ma zostać skonfiskowanych. 43 przejęte nieruchomości były własnością zagranicznych jednostek prawnych z Austrii, Danii, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Portugalii, Szwecji i Stanów Zjednoczonych[221].

W maju 2016 roku Świadkowie Jehowy posiadali 406 zarejestrowanych LRO, w tym 22 na Krymie[f][222][223]. Do tego czasu siedem lokalnych wspólnot Świadków Jehowy zostało zdelegalizowanych przez rosyjskie sądy, m.in. w Samarze, Abińsku (w sprawach tych toczą się postępowania sądowe) oraz Biełgorodzie, Starym Oskole, Eliście i Orle. 9 lutego 2017 roku Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej zarządził likwidację lokalnej organizacji religijnej Świadków Jehowy w Birobidżanie. Podtrzymał tym samym wyrok sądu niższej instancji, który uznał, że organizacja ta ma charakter ekstremistyczny, i obłożył zakazem prowadzoną przez nią działalność. Według Świadków Jehowy orzeczenie zostało oparte na sfabrykowanych dowodach poprzez wykorzystanie podrzuconych zakazanych publikacji[138]. Wyrok ten oparto na wydarzeniach ze stycznia 2016 roku, gdy zamaskowani antyterroryści przerwali zebranie religijne i podłożyli zakazane publikacje pod krzesłem w obecności uczestników spotkania[224][155][166].

15 marca 2017 roku Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej na swojej oficjalnej stronie internetowej zamieścił informację, że Ministerstwo Sprawiedliwości złożyło wniosek „o uznanie organizacji religijnej i Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy za ekstremistyczne, nałożenie zakazu prowadzenia przez nie działalności oraz o ich likwidację”. O wniosku nie powiadomiono Świadków Jehowy. Skutkiem tego wniosku może być utrata nieruchomości, w których odbywają się zebrania religijne, oraz budynków Centrum Administracyjnego, a także likwidacja blisko 400 jednostek prawnych, którymi posługują się Świadkowie Jehowy. Wprowadzenie zakazu mogłoby być podstawą do oskarżeń poszczególnych głosicieli o przestępstwo ze względu na udział w zebraniach religijnych lub prowadzenie działalności kaznodziejskiej[225]. Sąd Najwyższy rozpoczął rozpatrywanie wniosku w dniu 5 kwietnia 2017 roku[226].

W obliczu zagrożenia przez wprowadzenie zakazu działalności Świadkowie Jehowy przygotowali ogólnoświatową kampanię pisania listów do prezydenta, premiera i najwyższych władz Federacji Rosyjskiej. W ten sposób Ciało Kierownicze Świadków Jehowy zwróciło uwagę władz i opinii publicznej na zrównanie pokojowej działalności organizacji religijnej z działalnością ekstremistyczną. Podobną kampanię w obronie współwyznawców w Rosji przeprowadzono blisko 20 lat wcześniej[227]. Szacuje się, że do władz rosyjskich wysłano około 48 milionów listów ze wszystkich krajów świata[228].

Komisja ds. Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie potępiła działania prawne wytoczone przeciwko Świadkom Jehowy i wezwała władze rosyjskie do natychmiastowego zaprzestania prześladowań religijnych[229]. Działania te potępili również specjalni sprawozdawcy Organizacji Narodów Zjednoczonych[230], Theodora Bakoyannis i Liliane Maury Pasquier, współsprawozdawczynie Komitetu Monitorującego Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy [PACE] dla Federacji Rosyjskiej, Roger Wicker, przewodniczący amerykańskiej Komisji do spraw Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Europejska Służba Działań Zewnętrznych, przedstawiciel OBWE do spraw zwalczania rasizmu, ksenofobii i dyskryminacji, Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, OBWE oraz obrońcy praw człowieka i wolności religijnej, m.in. Ludmiła Aleksiejewa, Heiner Bielefeldt, Massimo Introvigne[231]. 5 kwietnia 2017 roku Unia Europejska na 1283. posiedzeniu Komitetu Ministrów Rady Europy wezwała władze rosyjskie do zagwarantowania Świadkom Jehowy w Rosji możliwości korzystania z prawa do wolności myśli, sumienia i religii oraz prawa do wolności zgromadzeń i zrzeszania się bez dalszej interwencji – praw, które gwarantuje Konstytucja Federacji Rosyjskiej. Wezwały też władze rosyjskie do działań zgodnych z umowami międzynarodowymi, w tym Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a także międzynarodowych standardów praw człowieka[232].

20 kwietnia 2017 roku, po sześciu dniach procesowych, Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej uznał organizację Świadków Jehowy w Rosji za ekstremistyczną i wprowadził nakaz rozwiązania Centrum Administracyjnego w Rosji oraz 395 Lokalnych Organizacji Religijnych, jakimi posługują się Świadkowie Jehowy w Rosji, a także przepadek ich mienia na rzecz Federacji Rosyjskiej[233]. Od tej decyzji Świadkowie Jehowy wnieśli apelację[234], a Ciało Kierownicze wysłało do Moskwy 20 delegatów z 18 krajów, z trzech kontynentów, aby współwyznawcy w Rosji odczuli wsparcie z różnych części świata. Delegaci ci odwiedzili w Moskwie 21 ambasad, by przekazać ścisłe informacje o negatywnych skutkach ataku rosyjskich władz na Świadków Jehowy w Rosji. Kilkanaście ambasad wysłało na 8-godzinną rozprawę swoich przedstawicieli[235][236]. 17 lipca złożona apelacja została negatywnie rozpatrzona przez zespół składający się z trzech sędziów Sądu Najwyższego. Świadkowie Jehowy zapowiedzieli odwołanie się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Komitetu Praw Człowieka ONZ i innych organizacji międzynarodowych[237][235].

Orzeczenie sądu potępiły organizacje broniące praw człowieka i wolności religijnej[238], Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka[239], Amnesty International[240], Human Rights Watch[241], a także m.in. Unia Europejska[242], rządy niektórych państw (m.in. Niemiec[243], Wielkiej Brytanii[244] i Stanów Zjednoczonych[245]), naukowcy (m.in. Pawieł Polan[246]), sekretarz generalny Konferencji Katolickiego Episkopatu Rosji[247] oraz inne międzynarodowe organizacje pozarządowe[248]. 2 maja 2017 roku na spotkaniu Angeli Merkel z Władimirem Putinem w Soczi kanclerz Niemiec zaapelowała do prezydenta Rosji, aby wpłynął na ochronę praw mniejszości m.in. w kontekście decyzji Sądu Najwyższego, delegalizującego działalność Świadków Jehowy w Rosji[249]. 19 lipca 2017 roku Europejska Służba Działań Zewnętrznych wezwała Rosję do przywrócenia Świadkom Jehowy możliwości „pokojowego korzystania z wolności zgromadzeń”[250]. Również Departament Stanu Stanów Zjednoczonych wezwał Federację Rosyjską do zniesienia zakazu działalności Świadków Jehowy[251]. 20 lipca 2017 roku Stała Rada OBWE przyjęła oświadczenie wydane przez Unię Europejską. Wezwano w nim Rosję, by umożliwiła Świadkom Jehowy „pokojowe korzystanie z prawa do zgromadzania się bez ingerencji ze strony państwa, zagwarantowane przez konstytucję Federacji Rosyjskiej, umowy międzynarodowe, których Rosja jest sygnatariuszem, oraz międzynarodowe standardy praw człowieka”. Oświadczenie to zostało jednogłośnie przyjęte w Wiedniu przez wszystkie 28 państw członkowskich Unii Europejskiej. Zaakceptowały je również inne kraje spoza Unii Europejskiej, takie jak Australia, Kanada i Norwegia. Oświadczenia krytykujące decyzję sądu z 17 lipca 2017 roku wydały również m.in. Biuro Spraw Zagranicznych oraz Wspólnoty (Wielka Brytania), Europejska Służba Działań Zewnętrznych, amerykańska Komisja do spraw Międzynarodowej Wolności Religijnej, Departament Współpracy Międzypaństwowej z Rosją, Azją Centralną i Krajami Partnerstwa Wschodniego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec[252]. 25 sierpnia 2017 roku Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej ONZ wezwał Rosję do zniesienia listy materiałów ekstremistycznych, która jest wykorzystywana do dyskryminacji grup społecznych[253]. 13 września 2017 roku organizacje praw człowieka: Prawa Człowieka bez Granic (HRWF) oraz Forum for Religious Freedom – Europe (FOREF) wystosowały wezwanie do delegacji biorących udział w konferencji OBWE w Warszawie. W apelu wezwano państwa członkowskie OBWE do wzmocnienia głosu sprzeciwu wobec zakazu działalności Świadków Jehowy w Rosji oraz wezwania Rosji do natychmiastowego zwolnienia z aresztu Dennisa Christensena[254].

11 września 2017 roku Świadkowie Jehowy złożyli zażalenie na decyzję Sądu Najwyższego o zlikwidowaniu i zakazie działalności wszystkich zarejestrowanych lokalnych organizacji religijnych (LRO) Świadków Jehowy w Rosji. Skarga musi być rozpatrzona przez Prezydium Sądu Najwyższego Rosji w terminie trzech miesięcy[255]. 9 października 2017 roku Świadkowie Jehowy złożyli skargę Rzecznikowi Praw Obywatelskich na decyzję Sądu Najwyższego Rosji. Zwrócili w niej uwagę na narastającą falę naruszeń praw człowieka, które nastąpiły po wydaniu orzeczenia sądu, wzrost agresji i aktów wandalizmu wobec wierzących, inwigilację (w tym małoletnich), odmowę świadczenia alternatywnej służby cywilnej, dyskryminację w miejscach pracy oraz aresztowania[256].

14 grudnia 2017 roku 40 przedstawicieli rosyjskich władz wtargnęło do Sali Zgromadzeń Świadków Jehowy w Petersburgu, mogącej pomieścić na spotkaniach religijnych 1500 osób. Odgrodzono cały teren i przejęto nad nim kontrolę, postanawiając przenieść prawa własności na pobliskie centrum medyczne. W związku z tymi działaniami Świadkowie Jehowy wnieśli skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz do Komitetu Praw Człowieka ONZ[257].

Zaledwie kilka godzin po ogłoszeniu 20 kwietnia wyroku Sądu Najwyższego w Petersburgu dokonano aktu wandalizmu miejscowej Sali Zgromadzeń. Podobne sytuacje miały miejsce w stosunku do Sal Królestwa i prywatnych domów Świadków Jehowy w obwodzie kaliningradzkim, Moskwie, Penzie, Rostowie, Petersburgu, Jekaterynburgu, Woroneżu i Krasnojarsku. 24 maja 2017 roku w miejscowości Żeszart w Republice Komi doszło do podpalenia i poważnego uszkodzenia budynku, w którym Świadkowie Jehowy organizowali wcześniej swoje spotkania. Doszło też do pierwszych masowych zatrzymań. 25 maja 2017 roku w Orle policja przerwała pokojowe spotkanie religijne i razem z obywatelami Rosji aresztowała obywatela Danii, Dennis Christensena[258][259].

26 sierpnia 2017 roku uzbrojeni policjanci otoczyli 18 Świadków Jehowy, którzy biwakowali nad jeziorem niedaleko Nieftiekumska. Zostali aresztowani. Później policja śledziła wielu Świadków Jehowy w Nieftiekumsku i przeszukiwała ich domy[260].

2018

Szczególnie od stycznia 2018 roku działalnością religijną Świadków Jehowy zajmują się organy ścigania. Od 10 kwietnia w 16 rosyjskich miejscowościach: Biełgorod, Chabarowsk, Kemerowo, Magadan, Murmańsk, Nabierieżnyje Czełny, Orzeł, Orenburg, Perm, Polarnyj, Psków, Władywostok, Saratów, Szuja (20 kwietnia)[261], Tomsk i Ufa funkcjonariusze policji, w tym zamaskowani i z bronią automatyczną, przeprowadzili akcje przeciw Świadkom Jehowy. W wyniku tych akcji aresztowano 20 mężczyzn, którym za udział w spotkaniach religijnych grozi kara od 2 do 10 lat więzienia. Świadkom Jehowy stawiano fałszywy zarzut „brania udziału w działalności organizacji ekstremistycznej”. W miastach tych przeciw ponad 40 Świadkom Jehowy wszczęto śledztwa kryminalne[14][262]. Oprócz tych akcji, wymierzonych w osoby dorosłe, władze rosyjskie w listopadzie 2017 roku oznajmiły, że państwo rosyjskie może odbierać Świadkom Jehowy ich dzieci w celu „resocjalizacji”.

10 maja delegatura Unii Europejskiej przy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wydała oświadczenie w sprawie sytuacji Świadków Jehowy w Rosji. Wyrażono w nim głębokie zaniepokojenie rosnącym prześladowaniem Świadków Jehowy w Rosji. Wykazano też, że rząd rosyjski – chociaż twierdził, iż likwidacja osób prawnych reprezentujących Świadków Jehowy (LRO) nie będzie miała wpływu na indywidualne praktykowanie swojej wiary przez członków wyznania – doprowadził jednak do wszczęcia spraw karnych przeciw poszczególnym wierzącym. UE wyraziła niezadowolenie aresztowaniami członków społeczności Świadków Jehowy. Rząd rosyjski przejął kompleks Centrum Administracyjnego Świadków Jehowy oraz 90–100 obiektów służących jako miejsca zebrań (w 100 dalszych przypadkach toczą się postępowania sądowe). Wobec wiernych służby nasiliły stosowanie nalotów policyjnych na prywatne domy i na miejsca wielbienia, przeprowadzanie arbitralnych zatrzymań oraz zastraszanie członków wyznania. Oświadczenie przyjęło również 9 innych krajów europejskich[263]. Tego samego dnia delegatura Stanów Zjednoczonych przy OBWE wyraziła zaniepokojenie kolejnymi doniesieniami o nękaniu grup wyznaniowych. Zwrócono uwagę na fakt, że działalność pokojowego związku wyznaniowego władze określają jako „ekstremistyczną”, stosując ustawę „anty-ekstremistyczną” w celu ograniczenia korzystania z wolności religijnej[264].

16 maja dokonano przeszukań w 19 domach w obwodzie orenburskim[265]. 17 maja 150 funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa przeprowadziło w Birobidżanie w Żydowskim Obwodzie Autonomicznym operację o kryptonimie „Dzień Sądu”, podczas której przeszukano 22 mieszkania Świadków Jehowy. Od tamtej pory wysunięto zarzuty karne przeciwko 22 osobom, mężczyznom i kobietom[266]. 27 maja funkcjonariusze służby bezpieczeństwa przeszukali mieszkania 10 Świadków Jehowy w Nabierieżnych Czełnach w Tatarstanie. Czterej mężczyźni zostali osadzeni w areszcie śledczym. Każdy z nich spędził tam ponad 160 dni, potem zastosowano wobec nich areszt domowy[267].

7 czerwca żony uwięzionych członków zborów skierowały list otwarty do Michaiła Fiedotowa, przewodniczącego Rady Federacji Rosyjskiej ds. Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i Praw Człowieka, doradcy Władimira Putina. W liście tym przedstawiły sytuację Świadków Jehowy w Rosji oraz rażące przykłady systemowego łamania praw człowieka zagwarantowanych w konstytucji Rosji[268]. W reakcji na list i masowe prześladowania członków społeczności Świadków Jehowy, 20 czerwca Rada Praw Człowieka skierowała pismo do Biura Prokuratury Generalnej Rosji w sprawie sprawdzenia legalności podjętych przez nią działań oraz ważności stosowania represyjnych aresztowań wobec członków społeczności Świadków Jehowy[269]. 19 czerwca ponad 60 rosyjskich obrońców praw człowieka, dziennikarzy i działaczy społecznych wystosowało apel o zaprzestanie prześladowań Świadków Jehowy w Rosji[270]. 12 czerwca doszło do rewizji i aresztowań w Saratowie[271]. Do 19 czerwca władze rosyjskie uwięziły 23 członków wyznania, przeciw którym wszczęto śledztwa kryminalne; dwie dalsze osoby nadal przebywają w aresztach domowych[272].

3 lipca funkcjonariusze Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) zatrzymali Andrieja Stupnikowa na krasnojarskim lotnisku międzynarodowym[273][274]. 6 lipca została aresztowana pierwsza kobieta[275]. 19 lipca zamaskowani policjanci wtargnęli do trzech domów Świadków Jehowy we wsi Razdolnoje (Kraj Nadmorski). Do aresztu trafiło 10 osób, w tym Grigorij Bubnow, przeciw któremu wszczęto śledztwo. Prokuratura zażądała dla niego 7 lat pozbawienia wolności. 20 lipca przeszukano mieszkania w Błagowieszczeńsku[276]. 22 lipca funkcjonariusze FSB wdarli się do ośmiu domów Świadków Jehowy w mieście Bieriozowskij, dwie osoby zostały aresztowane[277].

Na początku sierpnia w więzieniach przebywało 27 osób[15]. Do tego czasu za działalność religijną uwięziono lub zatrzymano w areszcie domowym ponad 40 osób[278].

17 września Federalna Służba Bezpieczeństwa i inne służby dokonały w Kraju Permskim przeszukiwań 10 domów, 5 osób zostało aresztowanych[279].

26 września przebywający od półtora roku w więzieniu Dennis Christensen został przez Amerykańską Komisję ds. Międzynarodowej Wolności Religijnej (ang. United States Commission on International Religious Freedom – USCIRF) wpisany na listę więźniów sumienia odbywających karę za swoje wierzenia[280][281].

W październiku lokalna policja i służby federalne wtargnęły do ponad 30 domów w zachodniej Rosji (obwody smoleński, kirowski i Republika Baszkortostanu). Sześciu mężczyzn i dwie kobiety zostało aresztowanych i umieszczono ich w areszcie śledczym. W aresztach przebywało 25 wyznawców, a 18 innych osób umieszczono w areszcie domowym[282][283].

7 listopada dokonano rewizji w Krasnojarsku[284]. 10 listopada Funkcjonariusze przerwali spotkanie towarzyskie w kawiarni w Chabarowsku, w której znajdowało się 55 osób, wszyscy zostali zatrzymani, a sześciorgu wytoczono sprawę karną[285]. 16 listopada około 200 funkcjonariuszy rosyjskiej służby bezpieczeństwa (FSB) wtargnęło do ośmiu domów należących do Świadków Jehowy na Krymie. Siergiej Fiłatow jest pierwszym Świadkiem Jehowy na Krymie, który został oskarżony na podstawie rosyjskich przepisów o przeciwdziałaniu ekstremizmowi[286]. 21 listopada przeprowadzono 9 rewizji w Kraju Stawropolskim[287], 23 listopada przeprowadzono rewizje w obwodzie murmańskim[288], a 25 listopada w miejscowości Spask Dalni[289].

2 grudnia w Kraju Kamczackim uzbrojeni i zamaskowani policjanci wtargnęli do mieszkania, w którym przebywali podejrzani o czytanie Biblii. Była to przynajmniej trzecia sprawa karna na Kamczatce przeciwko podejrzanym o praktykowanie religii Świadków Jehowy[290].

2019

20 stycznia służby bezpieczeństwa wtargnęły do co najmniej 11 domów osób na Sachalinie podejrzanych o przynależność do Świadków Jehowy[291].

31 stycznia Helsińska Fundacja Praw Człowieka razem z członkami Platformy Solidarności Obywatelskiej „wezwała społeczność międzynarodową do podjęcia niezwłocznych działań mających na celu zatrzymanie prześladowań Świadków Jehowy w Rosji oraz potępienie przyjęcia i zastosowania przez władze rosyjskie „antyterrorystycznych i anty-ekstremistycznych” przepisów prawnych niezgodnych z międzynarodowymi standardami oraz prawami człowieka”[292].

6 lutego Żeleznodorożny Sąd Okręgowy w Orle skazał Dennisa Christensena (przebywającego od maja 2017 roku w areszcie) na sześć lat więzienia za pokojowe praktykowanie swojej religii[293] (odbywanie kary więzienia zakończył 24 maja 2022 roku). W tym samym dniu w Sarańsku funkcjonariusze FSB przeprowadzili co najmniej 20 przeszukań, w Uraju – 8, a także w Kemerowie oraz w mieście Spask Dalni[294]. 8 lutego funkcjonariusze Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) wtargnęli do domów w Uraju[295]. 15 lutego w Surgucie po przeszukaniu przez służby bezpieczeństwa, 7 osób zostało pobitych i torturowanych m.in. przez rażenie prądem[296]. 25 lutego w imieniu Siergieja Łoginowa (jednego z torturowanych) została złożona skarga w trybie pilnym do ETPC[297]. 18 lutego przeprowadzono rewizje w Archangielsku[298].

17 marca funkcjonariusze FSB wtargnęli do wielu domów w Łuczegorsku w Kraju Nadmorskim i aresztowały dwóch Świadków Jehowy[299]. 21 marca przeprowadzono rewizje w Zieji[300][301], 26 marca w Jemanżelinsku[302][303], w Czelabińsku[304][305][306] oraz w 12 domach Świadków Jehowy w Kirowie[307][305].

19 kwietnia w Minusińsku żołnierze oraz funkcjonariusze miejskiego Komitetu Śledczego i FSB wtargnęli do mieszkań sześciu rodzin Świadków Jehowy[308] oraz w Szarypowie[309], a 25 kwietnia do mieszkań Świadków Jehowy w Smoleńsku[177][310].

16 maja dokonano przeszukań w Wołogdzie[311], a 22 maja w Rostowie nad Donem[312].

1 czerwca dokonano przeszukań 13 domów i aresztowano czworo Świadków Jehowy w Dagestanie[313]. 12 czerwca Grupa Robocza do spraw Bezprawnych Zatrzymań przy ONZ – orzekła, że aresztowanie 29 maja 2018 roku przez władze rosyjskie Dmitrija Michajłowa było oznaką „dyskryminacji na tle religijnym” i tym samym stanowiło naruszenie prawa międzynarodowego. Rosja została wezwana do wycofania postawionych mu zarzutów[314]. W czerwcu doszło do rewizji w Rostowie nad Donem[315].

11 lipca dokonano rewizji w Niżnym Nowogrodzie[316], 16 i 17 lipca przeszukano 35 domów Świadków Jehowy w obwodzie niżnonowogrodzkim[317], 22 lipca w Kemerowie[318], a 31 lipca 15 mieszkań i miejsc pracy Świadków Jehowy w Kondopodze i Pietrozawodsku[319].

7 sierpnia członkowie Prezydenckiej Rady ds. Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i Praw Człowieka, Andriej Babuszkin i Maria Bolszakowa sprawdzili warunki przetrzymywania m.in. Dennisa Christensena, po podrzuceniu mu przez służbę więzienną noża do celi. Kierownictwo kolonii karnej, bezskutecznie próbowało zabronić Dennisowi Christensenowi rozmawiania z kolegami z celi na temat Biblii, chociaż nie zabrania tego regulamin kolonii. Christensen powoływał się na swoje konstytucyjne prawo do wolności wyznania[320]. 14 sierpnia Michaił Fiedotow, przewodniczący tej rady, spotkał się w Surgucie z torturowanymi, ich rodzinami i przedstawicielami władz i organów śledczych[321].

Od 9 października 2018 roku do 3 września 2019 roku w izolatce aresztu śledczego przebywał drugi obywatel Unii Europejskiej, Andrzej Oniszczuk, obywatel Polski[322]. Wszczęto przeciwko niemu śledztwo za śpiewanie pieśni Królestwa i studiowanie literatury religijnej[323][292][324][283].

10 września Departament Stanu USA zabronił dwóm głównym śledczym z Surgutu, a także ich rodzinom wjazdu do Stanów Zjednoczonych z powodu stawianych im zarzutów o tortury i poniżające traktowanie Świadków Jehowy w tym mieście[325]. 19 września sześciu mężczyzn (Alieksiej Budenczuk, Konstantin Bażenow, Feliks Machammadijew, Alieksiej Mireckij, Roman Gridasow i Giennadij Gierman) z miasta Saratów zostało skazanych na kary pozbawienia wolności: dwóch z nich na 3 i pół roku, jeden na 3 lata, a pozostali na 2 lata więzienia[326][327].

2 października dokonano przeszukań w okolicach Czechowa[328], 3 października doszło do zatrzymań w miejscowości Joszkar-Oła[329], 16 października w Kursku[330], 23 października funkcjonariusze organów ścigania przeszukali domy trzech rodzin Świadków Jehowy w Gieorgijewsku[331].

5 listopada Sąd Rejonowy w Tomsku na Syberii za prowadzenie działalności religijnej skazał Siergieja Klimowa, na 6 lat pozbawienia wolności[332]. 17 listopada funkcjonariusze organów ścigania przeszukali w okolicy miasta Tynda osiem domów Świadków Jehowy[333].

2 grudnia dokonano rewizji w Lipiecku[334]. 13 grudnia Sąd Rejonowy w Penzie za prowadzenie działalności religijnej skazał Władimira Ałuszkina na 6 lat pozbawienia wolności. Sąd nie wziął pod uwagę orzeczenia Grupy Roboczej do spraw Bezprawnych Zatrzymań ONZ, która potępiła Rosję za jego bezprawne aresztowanie i pozbawienie wolności. Wezwała też Rosję do jego uwolnienia i wypłacenia mu sprawiedliwego odszkodowania za naruszenie jego praw[335]. 16 grudnia funkcjonariusze Federalnej Służby Bezpieczeństwa przeszukali kilkanaście domów w Czerkiesku, zatrzymując wielu Świadków Jehowy[336], a 19 grudnia w Wołogdzie[337].

Według danych na dzień 31 grudnia 2019 roku 313 wyznawców religii Świadków Jehowy było oficjalnie oskarżonych, podejrzanych lub skazanych. Przeciwko 213 wszczęto postępowaniu karne w 2019 roku. Szacuje się, że do roku 2019 co najmniej 5000 uciekło z Rosji do Europy i Ameryki Północnej[338]. Zatrzymanym władze zamrażają konta bankowe, umożliwiając im dostęp tylko do niewielkich kwot, by mogli pokryć koszty utrzymania[216].

W ciagu roku przeprowadzono masowe przeszukania i aresztowania w ponad 50 regionach Rosji, m.in. Magadanie, Uljanowsku, w okolicach Surgutu, Siewierodwińsku, Jemanżelinsku, Kirowie, Abakanie, Karpińsku, Wołgogradzie, Omsku, Permie, Nowosybirsku, Ussuryjsku, Minusińsku, Władywostoku, Partizanskoje, Nowozybkowie, Machaczkale, Kaspijsku, Kałudze, Kyzyle, Derbencie, Unieczy, Niewinnomyssku, Budionnowsku, Birobidżanie, Wiartsilii, Tyndzie, Murmańsku oraz w Jałcie, Sewastopolu, Eupatorii i Ałupce na Krymie.

2020

16 stycznia śledczy w Smoleńsku przesłuchiwał 13-latka. Pytał go, czy znał oskarżonych o wiarę, czy rozpoznaje ich głosy i czy ich odwiedzał[339]. 17 stycznia w jednej ze szkół w Gieorgijewsku urzędnicy przesłuchiwali szóstoklasistę. Takie przesłuchanie powtórzyło się 21 stycznia. 19 stycznia w Kazaniu około godz. 11 rano trzech śledczych i sześciu zamaskowanych funkcjonariuszy OMONu aresztowało około 15 osób przebywających w mieszkaniu 51 letniej Tatiany Obiżestwit, w tym dwie osiemdziesięcioletnie kobiety i dwoje dzieci (9 i 12 lat). U czterech zatrzymanych przeprowadzono rewizje. Aresztowanych przewieziono do miejscowego oddziału do walki z przestępczością zorganizowaną. Rosyjscy stróże prawa, prowadząc przesłuchania chcieli się dowiedzieć kto jest starszym i kto nakazuje im czytać Biblię. Kilkoro zatrzymanych wciąż przebywa w areszcie[340]. 21 stycznia w tym samym mieście przeprowadzono kolejne rewizje[215]. Tego samego dnia Grigorij Bubnow z okolic Władywostoku został skazany na rok więzienia w zawieszeniu na 6-letni okres próby[341]. Prokuratura za prowadzenie działalności religijnej w zdelegalizowanej lokalnej organizacji religijnej Świadków Jehowy (LRO) (do której nigdy nie należał), za organizowanie działalności w zdelegalizowanym Centrum Administracyjnym Świadków Jehowy w Rosji (w którym nigdy nie działał), żądała dla niego 7 lat bezwarunkowego więzienia. 21 stycznia w Kursku aresztowano Andrieja Ryszkowa i Aleksandra Wospitaniuka[342]. 22 stycznia przeprowadzono rewizje w 6 mieszkaniach Świadków Jehowy w miejscowości Razdolnoje, a 24 stycznia w Kazaniu[215]. Tego samego dnia Sąd w Murmańsku skazał Wiktora Trofimowa na karę grzywny w wysokości 350 000 rubli, a Romana Markina na 300 000 grzywny. Prokurator żądał dla każdego z nich 6 i pół roku więzienia. Obaj pół roku spędzili w areszcie[343]. 24 stycznia Sąd Miejski w Gieorgijewsku skazał Wiktora Zimowskiego na 1 miesiąc i 6 dni aresztu. 27 stycznia Sąd Miejski w Karpińsku skazał Aleksandra Prianikowa na 2,5 roku więzienia w zawieszeniu na 2,5 roczny okres próby, Wienierę Dułową na 2 lata więzienia w zawieszeniu na 2-letni okres próby i jej córkę, 19-letnią Darię na rok więzienia w zawieszeniu na roczny okres próby; jest najmłodszą ze wszystkich skazanych Świadków Jehowy w Rosji[344]. 28 stycznia, wczesnym rankiem w mieście Peczora w Republice Komi dokonano przeszukań i zatrzymań 14 osób podejrzanych o praktykowanie religii Świadków Jehowy[345][346].

4 lutego Żelieznodorożnyj Sąd Rejonowy w Chabarowsku skazał Stanisława Kima i Nikołaja Poliewodowa na dwa lata więzienia w zawieszeniu. Prokuratura żądała dla nich trzech lat kolonii karnej. Są również oskarżonymi w innej sprawie, którą równolegle rozpatruje Industrialny Sąd Rejonowy w Chabarowsku[347]. 6 lutego w Kolonii Karnej nr 1 w Orenburgu strażnicy więzienni brutalnie pobili pięciu osadzonych tam Świadków Jehowy – Alieksieja Budenczuka, Giennadija Giermana, Romana Gridasowa, Feliksa Machammadijewa i Alieksieja Mireckiego[348][349]. 10 lutego doszło do masowych rewizji i aresztowań 28 osób w 50 domach ośmiu miejscowości Kraju Zabajkalskiego[350][351]. Podczas nich funkcjonariusze organów ścigania uprowadzili Wadima Kucenkę i torturowali go w lesie. Żądali wyjawienia informacji o innych Świadkach Jehowy. Bili go, dusili i razili paralizatorem. Ponieważ nie ujawnił żadnych informacji, zabrali go na dalsze przesłuchanie i przez 5 dni był osadzony w areszcie[352][353][354]. 12 lutego w Stawropolu[355], a dzień później w Jałcie doszło do rewizji mieszkań Świadków Jehowy[356]. 14 lutego Sąd Miejski w Wiluczinsku skazał Michaiła i Elenę Popow na grzywnę o łącznej wysokości 650 000 rubli[352][357]. 18 lutego Żelieznodorożnyj Sąd Rejonowy w Chabarowsku skazał Jewgienija Aksjonowa za działalność ekstremistyczną z powodu praktykowania swojej religii na dwa lata więzienia w zawieszeniu i dodatkowo na 6 miesięcy zakazu opuszczania miejsca zamieszkania w nocy. Aksjonow broniąc swojej niewinności, stwierdza, że zarzut jest fałszywy i niesprawiedliwy i przygotowuje odwołanie[358]. W lutym wszczęto postępowanie karne przeciwko niektórym Świadkom Jehowy ze wsi Razdolnoje, których władze zaczęły śledzić już w listopadzie 2017 roku[359].

3 marca Sąd Miejski w Jałcie (Krym) skazał Artioma Gierasimowa na karę grzywny w wysokości 400 000 rubli[360]. 4 czerwca w jego procesie apelacyjnym Sąd Najwyższy Krymu ogłosił zaostrzenie jego kary, zamiast grzywny został skazany na 6 lat więzienia[361]. 5 marca Sąd Rejonowy w Dżankoj (Krym) skazał Siergieja Fiłatowa na sześć lat pozbawienia wolności. Został pierwszym Świadkiem Jehowy na Krymie oskarżonym na podstawie rosyjskiego Kodeksu karnego[362][363]. 26 maja 2020 roku Sąd Najwyższy Republiki Krymu wyrok ten utrzymał w mocy[364]. 6 marca przeprowadzono rewizje w mieszkaniach Świadków Jehowy w miejscowości Kizlar, 23 marca w Chabarowsku, 24 marca w Łuczegorsku, a 30 marca w Karpińsku[215][365]. 25 marca Sąd Apelacyjny w Penzie uchylił wyrok skazujący sześciu Świadków Jehowy, a 30 marca Władimir Ałuszkin, skazany na sześć lat więzienia za wiarę, po 10 miesiącach opuścił areszt tymczasowy po anulowaniu wyroku. Wszyscy oczekują na ponowną rozprawę[366].

1 kwietnia Lenski Sąd Rejonowy w Republice Sacha skazał Igora Iwaszina za działalność ekstremistyczną z powodu praktykowania swojej religii na sześć lat więzienia w zawieszeniu na 3 i pół roku. Ale jeśli w tym czasie zostanie oskarżony o złamanie prawa przez praktykowanie swojej wiary i oddawanie czci Bogu, jego wyrok może zostać natychmiast odwieszony[367]. Prokurator żądał kary 7 lat bezwarunkowego więzienia[368]. 11 kwietnia przeprowadzono rewizje w 5 mieszkaniach w Tiejkowie[215]. 28 i 29 kwietnia służby FSB wraz z lokalnymi przedstawicielami Kozaków przeprowadziły rewizję w 11 domach w miejscowościach Starokorsunskaja, Pawłowskaja i Chołmskaja w Kraju Krasnodarskim[215][369][370][371].

8 maja poinformowano, że skazany za działalność religijną Feliks Machammadijew został również pozbawiony obywatelstwa rosyjskiego[372]. 12, 19 i 21 maja przeprowadzono 9 rewizji w Lesozawodzku[215][373]. 15 maja poinformowano, że skazany za działalność religijną Konstantin Bażenow został pozbawiony obywatelstwa rosyjskiego[374]. Rezolucja przedłożona 8 maja przez kongresmenów Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych Eliota L. Engela i Michaela T. McCaula wzywa władze Rosji do natychmiastowego uwolnienia Dennisa Christensena[375]. Trzy prośby o jego przedterminowe zwolnienie zostały odrzucone[376]. 15 maja Grupa Robocza do spraw Bezprawnych Zatrzymań przy ONZ uznała, że pozbawienie wolności 18 Świadków Jehowy w Rosji w okresie od maja 2018 do lipca 2019 roku było naruszeniem prawa międzynarodowego[377]. 20 maja w mieście Majskij przeprowadzono rewizje w pięciu domach. W trakcie przeszukań funkcjonariusze służby bezpieczeństwa podrzucili publikacje biblijne umieszczone na liście materiałów ekstremistycznych, a następnie o ich posiadanie oskarżono sześć osób[378]. 21 maja do podobnych rewizji doszło w Krasnojarsku[215], a 22 maja w Komsomolsku nad Amurem[379]. 26 maja w Kerczu doszło do rewizji mieszkań i aresztowania 5 Świadków Jehowy[380][215], a 27 maja w 5 mieszkaniach w mieście Wiaziemskij[381] i Chabarowsku[215]. Tego samego dnia Sąd Najwyższy w Dagestanie zwolnił z aresztu czworo Świadków Jehowy, którzy przebywali w nim przez prawie rok[382].

2 czerwca przeprowadzono rewizje w 5 mieszkaniach w miejscowości Własicha[215]. 5 czerwca przedstawiciele Rady Praw Człowieka ONZ w liście do Stałego Przedstawiciela Federacji Rosyjskiej przy ONZ, skrytykowali Rosję za prześladowania Świadków Jehowy oraz za ignorowanie ponawianych przez międzynarodową opinię publiczną wezwań do ich zaprzestania[383]. 9 czerwca Sąd Rejonowy w Pskowie za działalność religijną skazał na 6 i pół roku kolonii karnej Giennadija Szpakowskiego[384]. Tego samego dnia funkcjonariusze służby bezpieczeństwa dokonali rewizji domów i aresztowali Świadków Jehowy w Astrachaniu[385][386], 18 czerwca w 15 domach Świadków Jehowy w Nazarowie[387], 22 czerwca w Krasojarsku, a 23 czerwca w Goluboj[215]. Tego samego dnia Lgowski Sąd Rejonowy zdecydował o przedterminowym zwolnieniu Dennisa Christensena. Na wniosek prokuratora pozostałą część jego wyroku została zamieniona na grzywnę w wysokości 400 000 rubli[388]. 30 czerwca Prokuratura Rejonowa w Kursku złożyła wniosek o uchylenie tej decyzji[389]. 26 czerwca władze zakładu karnego w Lgowie umieściły Christensena w celi karnej, w której przebywał 15 dni[390]. Po czterech dniach został w niej umieszczony ponownie[391]. 9 września, pięć dni po wyroku Sądu Okręgowego w Kursku, który uchylił decyzję sądu o jego zwolnieniu, władze więzienne po raz trzeci umieściły Christensena w celi karnej[392].

2 lipca funkcjonariusze służby bezpieczeństwa dokonali rewizji 6 domów i aresztowali Świadków Jehowy w miejscowości Tawriszanka w Kraju Nadmorskim[393] oraz w miejscowości Likino-Dulewo i Wjazjemskij[215]. 9 lipca podobną akcję przeprowadzono we Władywostoku[215], 11 lipca w Kaliningradzie[394], a 12 lipca w Prokopjewsku[395]. 13 lipca uzbrojeni funkcjonariusze służby bezpieczeństwa dokonali rewizji w 110 domach w 7 miejscowościach w obwodzie woroneskim. To największa tego typu operacja od wprowadzenia zakazu w 2017 roku[351][349][396]. 10 mężczyzn zostało aresztowanych, a dwóch pobitych[351][397]. 14 lipca podobna akcja miała miejsce w Siewiersku, gdzie rewizji dokonano w 5 mieszkaniach[398][399] oraz w Zwiozdnyj[215]. 28 lipca Sąd Miejski w Furmanowie skazał Jewgienija Spirina na karę grzywny w wysokości 500 000 rubli. Prokurator żądał siedmiu lat pozbawienia wolności[400]. 28 lipca służby bezpieczeństwa przeprowadziły rewizje i zatrzymania w Solikamsku[401].

3 sierpnia Sąd Okręgowy w Pskowie postanowił, że Giennadij Szpakowskij wyjdzie na wolność. Podtrzymał wyrok skazujący go na sześć i pół roku więzienia, ale warunkowo zawiesił jego wykonanie[402]. 8 sierpnia służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w mieszkaniach co najmniej 12 Świadków Jehowy w Gukowie, Kamieńsku-Szachtyńskim, Rostowie nad Donem i Kursku. Następnego dnia 4 Świadków Jehowy zostało aresztowanych[403][404]. 18 sierpnia służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w Niewinnomysku, w Partizansku[215], a 19 sierpnia w mieszkaniach 9 Świadków Jehowy w miastach Jugorsk i Sowietskij, 2 Świadków Jehowy zostało aresztowanych[405]. 24 sierpnia dokonano rewizji w 12 mieszkaniach w Pechorze[346], 27 sierpnia w Kazaniu[215].

2 września Sąd Miejski w Bieriozowskim (obwód kemerowski) za działalność religijną skazał Siergieja Britwina i Wadima Lewczuka na cztery lata pozbawienia wolności. Prokurator wnioskował o sześć i pół roku więzienia. 30 grudnia 2021 roku zostali zwolnieni z więzienia[406]. 3 września Sąd Miejski w Nowozybkowie skazał za działalność religijną Władimira Chochłowa, Tatianę Szamszewą, Olgę Siłajewą oraz Eduarda Żynżykowa na okres od jednego roku do roku i trzech miesięcy pozbawienia wolności. Na poczet kary zaliczono im pobyt w areszcie śledczym, zostali więc wypuszczeni na wolność[407]. W tym samym dniu w mieście Wiaziemskij służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w mieszkaniach Świadków Jehowy, następnego dnia rewizję przeprowadzono w mieście Jelec[408], 5 września w mieście Peczora, 15 września w Krasnojarsku[284], a 24 września w Błagowieszczeńsku[215][276].

1 października w Sewastopolu służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w 6 mieszkaniach[215][409]. 6 października w Sołniecznodolsku służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w mieszkaniach Świadków Jehowy, podkładając im zabronione publikacje z Federalnej Listy Materiałów Ekstremistycznych[410]. 11 października dokonano podobnych rewizji w 4 mieszkaniach Świadków Jehowy w Nikolsku[411], 13 października podobne w 8 mieszkaniach w Ziei[301][412], 19 października w 5 mieszkaniach w mieście Beriozowskij, trzy dni później w mieście Sowiecka Gawań[413], a 29 października w mieście Wiaziemskij[215].

11 listopada służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w mieszkaniach Świadków Jehowy w Krasnojarsku[215], 12 października w Czerkiesku[414], w 6 mieszkaniach w Tyrnyauzie i Czerkiesku[215], 16 listopada w 9 mieszkaniach w Griazi[415], a 18 i 19 listopada w Niżniekamsku[416][417]. 24 listopada w Moskwie przeprowadzono co najmniej 20 rewizji mieszkań. Wśród 4 zatrzymanych jest 65-letni Iwan Czajkowski oskarżający w sprawie „Świadkowie Jehowy w Moskwie przeciwko Rosji”[418]. 25 i 27 listopada rewizje przeprowadzono w 5 mieszkaniach w Czeboksarach[419] oraz w Nowoczeboksarsku[215], 29 listopada w Krasnojarsku[420], a 30 listopada w Snieżynsku[421][215]. W tym samym dniu Pierwomajski Sąd Rejonowy za działalność religijną skazał Siergieja Poliakowa na trzy lata pozbawiania wolności, a trzy kobiety będące Świadkami Jehowy na karę od dwóch do dwóch i pół roku w zawieszeniu[422] (30 listopada 2022 roku został uwolniony[423]).

2 grudnia służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w mieszkaniach Świadków Jehowy w miejscowości Kolmskaja[215][424], 9 grudnia w mieście Orzeł[425], a 11 grudnia w Krasnojarsku[215][426]. 16 grudnia Leninski Sąd Rejonowy w Nowosybirsku skazał Jurija Sawieliewa na 6 lat więzienia za działalność religijną. Od ponad 2 lat przebywał w areszcie[427] (dwa razy odrzucono jego apelację[428]). 21 grudnia służby bezpieczeństwa dokonały rewizji w 9 mieszkaniach w miejscowościach Bikin, Pietropawłowsk Kamczacki i Lermontowka, jedna osoba została aresztowana[429]. 24 grudnia rewizje przeprowadzono w 20 mieszkaniach Świadków Jehowy w Kirsanowie, Łuchowicach i Czycie[215] jedna osoba została aresztowana[430]. 31 grudnia Feliks Machammadijew opuścił Kolonię Karną nr 1 w Orenburgu. Został przeniesiony do ośrodka deportacyjnego, ponieważ po wydaniu wyroku odebrano mu obywatelstwo rosyjskie i podlegał wydaleniu do Uzbekistanu, skąd pochodzi[431]. 20 stycznia 2021 roku władze umieściły go w pociągu jadącym do Uzbekistanu[432].

Według danych na dzień 30 grudnia 2020 roku 427 wyznawców religii Świadków Jehowy było oficjalnie oskarżonych, podejrzanych lub skazanych. Przeciwko 146 wszczęto postępowaniu karne w 2020 roku[215].

2021

9 stycznia przeprowadzono serie rewizji połączonych z aresztowaniem Świadków Jehowy w miejscowości Miednogorskij[433]; 21 stycznia w Wotkińsku[434][435], 25 stycznia w miejscowości Opoczka[436], a 28 stycznia w mieście Kyzył[437].

9 lutego przeprowadzono aresztowania Świadków Jehowy w Moskwie i jej okolicach[438], a dzień później w miejscowości Rozdolne[439]. 10 lutego Sąd Rejonowy w Abińsku (Kraj Krasnodarski) za prowadzenie działalności religijnej skazał Alieksandra Iwszina na siedem i pół roku pozbawienia wolności[440] (15 kwietnia 2021 roku Sąd Regionalny w Krasnodarze podtrzymał ten wyrok). 11 lutego przeprowadzono rewizje z aresztowaniem Świadków Jehowy w Jałcie[436]; 14 lutego w miejscowości Biełowo[441]; 17 lutego w mieście Kowrow[442]. 24 lutego Roman Baranowskij za prowadzenie działalności religijnej został skazany przez Sąd Miejski w Abakanie (Republika Chakasji) na sześć lat pozbawienia wolności. Na dwa lata więzienia skazana została jego matka, Walentyna Baranowskaja (4 maja 2022 roku Sąd Apelacyjny w Chakasji orzekł o zwolnieniu jej z więzienia[443])[444].

2 marca przeprowadzono aresztowania Świadków Jehowy w mieście Syktywkar[445]; 4 marca w mieście Biełogorsk[446]; 11 marca w Jałcie na Krymie[447]; 17 i 22 marca w Woroneżu[436]; 20 i 26 marca w Taganrogu[448]; 24 marca w Soczi[449]; 25 marca w miejscowości Tawriczanka, a 30 marca w Wiaziemskiju oraz Abakanie[436]. 29 marca Gagarinskij Sąd Rejonowy w Sewastopolu (Krym) za działalność religijną skazał Wiktora Staszewskiego na sześć i pół roku pozbawienia wolności[450]. 30 marca Sąd Rejonowy w Abińsku (Kraj Krasnodarski) za prowadzenie działalności religijnej skazał Olega Daniłowa na trzy lata pozbawienia wolności[451]. 31 marca Oktiabrskij Sąd Rejonowy w Petersburgu uznał, że aplikacja JW Library ma charakter ekstremistyczny, i zakazał jej używania na terytorium Federacji Rosyjskiej i Krymu (27 września Sąd Miejski w Petersburgu odrzucił odwołanie)[452].

1 kwietnia religioznawcy i działacze na rzecz praw człowieka w centrum prasowym Rosbalt w Moskwie zorganizowali konferencję prasową pt. „70. rocznica Operacji Północ. Lekcje represji”[453][44][454][2]. 2 kwietnia przeprowadzono aresztowania Świadków Jehowy w mieście Tajga[455]. 6 kwietnia Stowarzyszenie Memoriał zorganizowało w Sankt Petersburgu konferencję „70. rocznica operacji Północ”, która była również transmitowana online[456]. Uczeni zwrócili uwagę na podobieństwo między przyczynami Operacji Północ a współczesnym prześladowaniem Świadków Jehowy w Rosji[47]. Tego samego dnia Sąd Rejonowy w Abińsku (Kraj Krasnodarski) za prowadzenie działalności religijnej skazał Aleksandra Szczerbinę na trzy lata pozbawienia wolności (24 czerwca 2021 roku Krasnodarski Sąd Okręgowy zmniejszył wyrok do dwóch lat)[457]. 6 kwietnia przeprowadzono masowe rewizje połączone z aresztowaniem Świadków Jehowy w Majkopie[436], a dzień później w miejscowości Chomskaja (Kraj Krasnojarski)[458], 13 kwietnia w 31 mieszkaniach w Jarosławiu i Rybińsku[459] oraz w 17 mieszkaniach w Tule i Kiriejewsku[460], 14 kwietnia w 12 mieszkaniach w Iżewsku[461]; dzień później w Woroneżu[436], 16 kwietnia w Majkopie[462], a 17 kwietnia w miejscowości Tajga[436].

2 maja przeprowadzono masowe rewizje połączone z aresztowaniem Świadków Jehowy w Kałtanie[463]. 5 maja Konstantin Bażenow zakończył odbywanie wyroku. Ponieważ w 2020 roku odebrano mu rosyjskie obywatelstwo, został od razu umieszczony w ośrodku deportacyjnym, 19 maja został deportowany na Ukrainę[464]. 18 maja przeprowadzono rewizje w mieszkaniach w Jemanżelinsku[465][302]. 20 maja Leninskij Sąd Rejonowy w Saratowie za rozmowy o Biblii, skazał Rustama Seidkulijewa na dwa lata więzienia w kolonii karnej. Zanim został ochrzczony, dwukrotnie trafił do więzienia w Turkmenistanie za podyktowaną sumieniem odmowę służby wojskowej[466]. 17 maja przeprowadzono rewizje w mieszkaniach w Czelabińsku[436], 26 maja w Rubcowsku[467], a dzień później w Barnaule, Łuchowe, Troickoje i Szachi połączone z aresztowaniami (operacja „Armagedon”)[468][469].

1 czerwca dokonano rewizji w Lipiecku, a dzień później w Astrachaniu[436][470]. 3 czerwca Żeleznodorożny Sąd Rejonowy w Krasnojarsku za prowadzenie działalności religijnej skazał Andrieja Stupnikowa na 6 lat więzienia[273][471]. Tego samego dnia Promyszlennyj Sąd Rejonowy w Kursku skazał Andrieja Andriejewa na cztery i pół roku więzienia, Andrieja Ryszkowa na trzy lata pozbawienia wolności, Artioma Bagratjana na dwa i pół roku więzienia, jego żonę Alewtinę na dwa lata pozbawienia wolności, a Aleksandr Wospitaniuk, został skazany na dwa lata nadzoru kuratora sądowego i nałożono na niego dodatkowe ograniczenia[330][472]. 5 czerwca w miejscowości Solneczny (Kraj Chabarowski) dokonano rewizji i aresztowań[473], 8 czerwca w Nowokuźniecku[474] i Władykaukazie[436], 9 czerwca w Moskwie, dzień później w Uwarowce[436], 11 czerwca w miejscowości Asza[475], Krasnojarsku i Minjarze[436], a 23 czerwca w Ałatyrze[476]. 30 czerwca Sąd Miejski w Błagowieszczeńsku (obwód amurski) skazał Aleksieja Berczuka i Dmitrija Golika odpowiednio na osiem (najwyższy dotychczas wyrok) i siedem lat pozbawienia wolności[477].

6 lipca przeprowadzono rewizje i zatrzymania w Konakowie i Iwanowie, 8 lipca w Kowrowie[436], 11 lipca w Krasnojarsku[478], 13 i 14 lipca w Kurganie[479] i Szadrinsku[480], 16 lipca w Maskiju, 18 lipca w Abdulinie[436], a 20 lipca w Kodyńsku[481]. 21 i 22 lipca w czterech miastach obwodu murmańskiego: Murmańsku, Polarnym, Snieżnogorsku i Apatytach przeprowadzono 14 rewizji[482], 27 lipca w Kodyńsku[436], a 30 lipca w miejscowości Kotikowo[483]. 29 lipca Leninskij Sąd Rejonowy w Rostowie nad Donem skazał Arsena Awanesowa i Aleksandra Parkowa na sześć i pół roku, a Wilena Awanesowa na sześć lat pozbawienia wolności[484]. 30 lipca dokonano przeszukań mieszkań w miejscowości Pierieiaławka w Kraju Chabarowskim[485].

5 i 9 sierpnia przeprowadzono rewizje i zatrzymania w Armiańsku[486][487], a 6 sierpnia w Togliatti[436]. 11 sierpnia Sąd Rejonowy w Abińsku skazał Wasilija Mieleszkę na trzy lata pozbawienia wolności[488]. 16 sierpnia przeprowadzono rewizje i zatrzymania w Eupatorii[436], 18 sierpnia w Soczi[489], 25 sierpnia w Moskwie[490] (wśród aresztowanych znalazł się obywatel Gujany)[491], 29 sierpnia w Ałatyrze[436], a 31 sierpnia w mieście Majskij[492]. 28 sierpnia 2021 roku na prośbę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do rosyjskich władz Aleksandr Łubin i Anatolij Isakow zostali zwolnieni z aresztu śledczego. Mimo że obaj są inwalidami, spędzili w areszcie w obwodzie kurgańskim półtora miesiąca. Postępowanie karne w ich sprawie wciąż trwa i grozi im kara pozbawienia wolności[479].

2 września przeprowadzono rewizje w miastach Majskij i Kanasz[436]. 6 września Swierdłowskij Sąd Rejonowy w Kostromie skazał za działalność religijną Dmitrija Terebiłowa na trzy lata pozbawienia wolności[493]. Tego samego dnia przeprowadzono rewizje i zatrzymania w Pietropawłowsku Kamczackim[494]. 10 września przeprowadzono rewizje i zatrzymania w miejscowościach Gornyje Kluczi, Kirowskij i Pawlo-Fedorowka, w Kraju Nadmorskim[495], a 21 września w Tambowie[436][496]. 23 września Traktorozawodskij Sąd Rejonowy w Wołgogradzie za działalność religijną skazał Siergieja Mielnika, Walerija Rogozina, Igora Jegozariana i Denisa Peresunko na karę więzienia (od 6 do 6,5 lat)[497][311].

4 października przeprowadzono rewizje i aresztowania w Irkucku[498] i w miejscowości Piwowaricha[499], podczas których uzbrojeni żołnierze sił specjalnych pobili i torturowali dwa małżeństwa[500]. Dzień później rewizje przeprowadzono w Szadrinsku, a 6 października w Tambowie i Kurganie[436]. 11 października Sąd Rejonowy w miejscowości Pawłowskaja w Kraju Krasnodarskim skazał Władimira Skacziduba na cztery lata i dwa miesiące więzienia. Tego samego dnia przeprowadzono rewizje w Nikołajewsku nad Amurem[501]. 20 października przeprowadzono rewizje i zatrzymania w Moskwie, w obwodzie moskiewskim[502] oraz w Komsomolsku nad Amurem[503], a 22 października w Czelabińsku[304][303][306][504]. 25 października Trusowskij Sąd Rejonowy w Astrachaniu skazał Rustama Diarowa, Jewgienija Iwanowa i Siergieja Klikunowa na 8 lat pozbawienia wolności, a Olgę Iwanową na trzy i pół roku pozbawienia wolności (22 grudnia 2022 roku Sąd Kasacyjny zaostrzył wyroki, po odbyciu kary nie będą mogli opuszczać Astrachania)[385][505]. 27 października przeprowadzono rewizje w Snieżynsku, a 29 października w Taganrogu[436]. 28 października Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej uaktualnił swoją uchwałę dotyczącą pojęcia działalności ekstremistycznej. Wprowadzona nowa wykładnia przepisów wskazuje na to, że indywidualnego lub grupowego kultu religijnego nie należy kwalifikować jako branie udziału w działalności zdelegalizowanej organizacji religijnej (przestępstwa z art. 282.2 Kodeksu Karnego Federacji Rosyjskiej). Jednak nie zahamowało to systemowych prześladowań Świadków Jehowy[506].

1 listopada przeprowadzono rewizje i aresztowania w Łuczegorsku[436], 9 listopada w Achtubińsku i Znamiensku[507], dzień później w Prokopjewsku[436], 23 listopada w miejscowości Miednogorskij, Kineszmie oraz w Stawropolu[508], 24 listopada w Kopiejsku[509], 25 listopada w Lesosibirsku[510], dzień później w Żeleznowodsku[511] i Kurganie, a 30 listopada w Askiz, Mieżdurieczensku i Makuszino[436].

2 grudnia przeprowadzono rewizje i aresztowania w Кugranie[436], 7 grudnia w Taganrogu[512], a 15 grudnia w Samarze[436]. 23 grudnia Sąd Rejonowy w Abińsku skazał Aleksandra Nikołajewa na dwa i pół roku pozbawienia wolności[513]. 24 grudnia Sąd miejski w Uraju (Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra) skazał Andrieja Sazonowa na grzywnę[295]. 30 grudnia Siergiej Britwin i Wadim Lewczuk zostali zwolnieni z więzienia[443][514].

Szacuje się, że do 2021 roku uciekło z Rosji od 5000 do 10 000 Świadków Jehowy[515].

2022

16 stycznia dokonano rewizji w 5 mieszkaniach w Gornoałtajsku[516]. 17 stycznia Sąd Rejonowy w miejscowości Pawłowskaja (Kraj Krasnodarski) za prowadzenie działalności religijnej skazał Maksima Beltikowa na dwa lata pozbawienia wolności[370][517]. 19 stycznia Sąd Miejski w Siewiersku skazał Aleksieja Jerszowa na trzy lata pozbawienia wolności (30 czerwca Sąd Okręgowy w Tomsku zastąpił go karą pozbawienia wolności w zawieszeniu)[398][518]. 20 stycznia Sąd Miejski w Snieżynsku skazał Ludmiłę Salikową na sześć lat pozbawienia wolności w zawieszeniu[421]. 25 stycznia Trusowskij Sąd Rejonowy w Astrachaniu, uznał udział Anny Safronowej w dyskusjach biblijnych za ekstremizm i na wniosek prokuratora skazał ją na 6 lat kolonii karnej[470][519]. 28 stycznia dokonano rewizji w 3 mieszkaniach w Krasnodarze[7]. 31 stycznia Sąd Miejski w Niewielsku na Sachalinie uznał miejscowych Świadków Jehowy winnymi uczestniczenia w działalności organizacji ekstremistycznej. Siergiej Kułakow i Jewgienij Jelin zostali skazani na 6,5 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu, Tatiana Kułakowa, Aleksandr Kozlitin oraz Wiaczesław Iwanow na 2 lata w zawieszeniu[520][291]. W tym samym dniu Pożarskij Sąd Rejonowy w Kraju Nadmorskim uznał Siergieja Siergiejewa i Jurija Biełosłudcewa z Łuczegorska za winnych ekstremizmu za mówienie o Bogu i skazał ich na 5 lat w zawieszeniu[521].

2 lutego Oktiabrski Sąd Rejonowy w Krasnojarsku za omawianie Biblii ze współwyznawcami skazał Anatolija Gorbunowa na karę 6 lat pozbawienia wolności (21 czerwca 2022 roku Sąd Okręgowy w Krasnojarsku odrzucił jego odwołanie i utrzymał w mocy jego wyrok)[284][522]. Stowarzyszenie Memoriał umieściło go w wykazie jako tysięczną osobę na liście więźniów politycznych[523]. Dzień później Ussuryjski Sąd Rejonowy w Kraju Nadmorskim uznał Siergieja Mielnikowa winnym udziału w działalności organizacji ekstremistycznej i skazał go na 3 lata w zawieszeniu[524]. 3 lutego przeprowadzono rewizję w Kemerowie[525], 5 lutego w Nikolsku[526], 6 lutego pod Moskwą[7], a 13 lutego w miejscowościach Wyselki i Berezanska oraz w Noworosyjsku (ogółem w co najmniej 30 mieszkaniach)[527][7]. 10 lutego Kalininskij Sąd Rejonowy w Czeboksarach skazał Władimira Czesnokowa, Władimira Dutkina i Walerija Jakowlewa na wysokie kary grzywny[419]. 16 lutego Kerczeński Sąd Miejski Republiki Krymu skazał Artioma Szablija na 2 lata pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata, uznając go za winnego udziału w działalności organizacji ekstremistycznej[528]. 18 lutego przeprowadzono rewizje w miejscowości Wyselki, a 25 lutego w miejscowości Pregradnaja[7].

1 marca przeprowadzono rewizje i zatrzymania we Władykaukazie w Republice Północnej Osetii[529]. 3 marca przeprowadzono rewizje i aresztowania w miejscowości Kniaz-Wołkoński (obwód chabarowski)[530], 4 marca w Togliatti[7], 15 marca w 4 mieszkaniach Kostromie[531], 16 i 18 marca w Kazaniu[7], 22 marca w Majkopie[7], 23 marca w 8 mieszkaniach w Bałakowie[532], a 29 marca w 4 mieszkaniach w Sosnowoborsku[533]. 28 marca Chostinski Sąd Rejonowy w Soczi ogłosił wyrok w sprawie Władimira Dieszki, Jurija Łoginskiego i Jurija Moskalowa oraz siostry Tatiany Wieliżaniny. Dieszko został skazany na rok i cztery miesiące więzienia, a Tatiana Wieliżanina — na rok i pięć miesięcy. Ponieważ na poczet kary zaliczono im pobyt w areszcie śledczym, nie muszą iść teraz do więzienia. Łoginski i Moskalow zostali skazani na dwa lata pozbawienia wolności w zawieszeniu[534].

6 kwietnia przeprowadzono rewizje w Kazaniu, 15 kwietnia w 8 mieszkaniach w mieście Joszkar-Oła i w mieszkaniu w Niżnym Nowogrodzie[7]. 19 kwietnia Sąd Rejonowy w Nieftiekumsku (Kraj Stawropolski) za działalność religijną skazał Konstantina Samsonowa na 7 i pół roku kolonii karnej[535][260]. 26 kwietnia Sąd Miejski w Siewiersku skazał za udział w zebraniu religijnym Andrieja Liediajkina na 2 lata i 2 miesiące kolonii karnej[536]. Od 19 do 26 kwietnia przeprowadzono serie rewizji i zatrzymań w Majkopie[537].

19 maja przeprowadzono rewizje i aresztowania w Jarosławiu[538]. 23 maja Centralny Sąd Rejonowy w Prokopjewsku za prowadzenie działalności religijnej skazał inwalidę Andrieja Własowa na 7 lat kolonii karnej[539][540]. Tego samego dnia Sąd Rejonowy w miejscowości Pawłowskaja (Kraj Krasnodarski) skazał Ludmiłę Szczekołdinę na 4 lata i 1 miesiąc kolonii karnej[541][371]. 24 maja zwolniony z więzienia Denis Christensen został deportowany do Danii[542][443]. 24 maja przeprowadzono rewizje w Komsomolsk nad Amurem, a 29 maja serię rewizji w mieście Szarypowo[7].

3 czerwca Sąd Rejonowy w Kirowie skazał sześciu Świadków Jehowy na kary od 2,5 do 6,5 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu, uznając wspólne czytanie i dyskutowanie Biblii za ekstremizm. Wśród nich był obywatel polski Andrzej Oniszczuk skazany na 6 i pół roku więzienia w zawieszeniu[543]. 6 czerwca Centralny Sąd Rejonowy w Czycie skazał Władimira Jermolajewa, Igora Mamalimowa i Aleksandra Putincewa na 6,5 roku kolonii karnej, a Siergieja Kiriluka na karę 6 lat więzienia w zawieszeniu[544][354]. 7 czerwca przeprowadzono rewizje i aresztowania w Aszy[7], 14 czerwca w mieście Balej[545], a 16 czerwca w Kopiejsku[546]. 27 czerwca Oktiabrski Sąd Rejonowy w Krasnojarsku za prowadzenie działalności religijnej skazał Jewgienija Zinicza na 6 lat więzienia[426][547]. W pierwszym półroczu 2022 roku za praktykowanie religii skazano 20 Świadków Jehowy[548].

7 lipca w Surgucie ponownie przeszukano mieszkania Świadków Jehowy, w tym tych, którzy byli torturowani przez siły bezpieczeństwa[549], dzień później przeszukania miały miejsce w Siewierobajkalsku[550], a 13 lipca 26 mieszkań w Rybińsku oraz jedno mieszkanie 27 lipca[551][7].

5 i 24 sierpnia służby bezpieczeństwa przeszukały mieszkania w Sewastopolu[552][7], a 11 sierpnia w Nowoczerkasku[553]. 22 sierpnia Leninski Sąd Rejonowy w Sarańsku skazał sześciu Świadków Jehowy, w tym kobietę, na kary od 2 do 6 lat więzienia za praktykowanie swojej wiary. Denis Antonow, Aleksandr Koroliow i Aleksandr Szewczuk zostali skazani na 2 lata pozbawienia wolności, Gieorgij Nikulin i Jelena Nikulin — na cztery lata i dwa miesiące pozbawienia wolności, a Władimir Atriachin na sześć lat pozbawienia wolności[554].

5 września Sąd Rejonowy w Wołogdzie skazał 70 letniego Jurija Baranowa na 4 lata w zawieszeniu, a 48 letniego Nikołaja Stiepanowa na 4 lata więzienia za praktykowanie wiary w Boga (10 listopada 2022 roku w apelacji sąd zamienił wyrok na karę w zawieszeniu)[337][555]. 8 września przeprowadzono rewizje w 16 mieszkaniach w Czelabińsku[7], a 16 września w Wielsku[556]. 19 września Sąd Miejski w Gukowie (obwód rostowski) skazał Aleksieja Diadkina, Aleksieja Gorelija, Nikitę Mojsiejewa, Władimira Popowa, Jewgienija Razumowa i Olega Szydłowskiego. Gorelij i Szydłowski dostali wyrok sześciu i pół roku pozbawienia wolności. Wyrok Diadkina, Mojsiejewa, Popowa i Razumowa to siedem lat pozbawienia wolności[403][557]. 28 września przeprowadzono rewizje w Togliatti[7], a 28 września w co najmniej 11 domach Świadków Jehowy w miejscowości Nyżniohirski na Krymie[558].[7].

6 października Nachimowskij Sąd Rejonowy w Sewastopolu na Krymie skazał za działalność religijną Władimira Maładykę, Władimira Sakadę i Jewgienija Żukowa na 6 lat więzienia[409][559]. Tego samego dnia w miejscowości Jarosławskij (Kraj Nadmorski) przeprowadzono rewizje w 12 mieszkaniach. Zatrzymano dwóch Świadków Jehowy. Następnego dnia sąd skierował ich do aresztu śledczego[560]. 14 października przeprowadzono rewizje w Rypińsku, a 17 października w 4 mieszkaniach w Pietropawłowsku Kamczackim[7]. 20 października ponownie przeprowadzono rewizje i aresztowania w Majkopie[561]. 25 października Sąd Rejonowy w mieście Tynda (obwód amurski) skazał Władimira Bukina, Walerija Słaszczowa i Siergieja Juferowa na kary 6 i pół roku, Michaiła Burkowa na 6 lat i 2 miesiące kolonii karnej (27 grudnia 2022 roku apelacja uchyliła wyroki sprawa została skierowana do nowego procesu, a osadzeni zostali zwolnieni)[333][562][563]. Na dzień 26 października w Rosji i na Krymie w więzieniu lub w areszcie przebywało 110 Świadków Jehowy. Od nałożenia zakazu działalności w 2017 roku do więzienia na jakiś czas trafiło prawie 350 Świadków Jehowy[564]. Od stycznia do października 2022 roku 40 Świadków Jehowy zostało skazanych na ciężkie wyroki więzienia[565]. 27 października przeprowadzono rewizje w Krasnoznamiensku[7].

7 listopada Sąd Miejski w Rubcowsku skazał Andrieja Danieliana na 6 lat kolonii karnej[467]. 9 listopada przeprowadzono rewizje mieszkań w Iwanowie[566]. 14 listopada Sąd Miejski w Gieorgijewsku skazał Wiktora Zimowskiego na 6 lat i 2 miesiące kolonii karnej[331][567]. 15 listopada Oktiabrskij Sąd Okręgowy w Nowosybirsku skazał Aleksandra Sieriodkina na 6 lat kolonii karnej[568]. 18 listopada dokonano rewizji i aresztowań w miejscowości Tawriczanka (Kraj Nadmorski)[569].

1 grudnia Sąd Miejski w Armiańsku na Krymie, za prowadzenie działalności religijnej skazał Aleksandra Litwiniuka i Aleksandra Dubowienkę na 6 lat kolonii karnej[486]. 6 grudnia rewizje mieszkań miały miejsce w Teodozji, 8 grudnia w obwodzie symferopolskim (16 rewizji). Łącznie na Krymie czynnościom śledczym poddano około 40 osób. Wszczęto postępowanie karne przeciwko dwóm Świadkom Jehowy i umieszczono ich w aresztach domowych[570]. 14 grudnia przeprowadzono rewizje mieszkań w Iżewsku[571]. 15 grudnia Izba Karna Sądu Najwyższego Rosji uchyliła decyzję o uniewinnieniu trzech Świadków Jehowy z Kamczatki i skierowała ich sprawę do ponownego rozpatrzenia apelacyjnego. Sąd zaprzeczył wyjaśnieniom Plenum Sądu Najwyższego, które stwierdziło, że wielbienie Boga nie stanowią przestępstwa z art. 282 § 2 rosyjskiego kodeksu karnego. Na rozprawie obecni byli przedstawiciele co najmniej sześciu ambasad[572]. 19 grudnia Sąd Rejonowy w Birobidżanie skazał Dmitrija Zagulina na 3,5 roku, Ałama Alijewa na 6,5 roku, a Siergieja Szuljarenko i Walerija Krigera na 7 lat więzienia[573][266]. Nazajutrz Sąd Miejski w Błagowieszczeńsku skazał Siergieja Afanasjewa na 6,5 roku, Siergieja Kardakowa na 6 lat i 4 miesiące, Siergieja Jermiłowa, Antona Olszewskiego i Adama Swariczewskiego na 6 lat i 3 miesiące kary więzienia[276][574]. 28 grudnia Sąd Rejonowy w mieście Zieja (obwód amurski) skazał Jewgienija Bitusowa i Leonida Drużynina na 6,5 roku kolonii karnej[301][575], nazajutrz Oktiabrskij Sąd Rejonowy w Krasnojarsku skazał Aleksandra Fiłatowa na karę 6 lat więzienia[576][478].

W 2022 roku liczba Świadków Jehowy w rosyjskich koloniach i aresztach śledczych po raz pierwszy przekroczyła 100 osób. Według stanu na 23 grudnia 2022 roku w więzieniach przebywało 115 osób (w grudniu 2001 roku było ich 76, w grudniu 2020 roku – 44, a w grudniu 2019 roku – również 44), w tym 19 w wieku powyżej 60 lat. Najstarsi z nich to 71-letni Borys Andriejew i 70-letni Wilen Awanesow[577][7].

Reakcja organizacji międzynarodowych i rządów na prześladowania Świadków Jehowy w Rosji

Federalna Służba Monitoringu Finansowego (Rosfinmonitoring) umieściła ponad 200 rosyjskich Świadków Jehowy na liście osób zaangażowanych w ekstremizm i terroryzm. Za wiarę i czytanie Biblii tracą oni pracę, firmy, emerytury, konta bankowe, zasiłki dla bezrobotnych, możliwość zakupu telefonu, zarejestrowania pojazdów czy uzyskania ubezpieczeń[578]. 12 marca 2020 roku władze Wielkiej Brytanii wezwały władze rosyjskie do położenia kresu prześladowaniom Świadków Jehowy[579], ponowne wezwanie wraz z dyplomacją Stanów Zjednoczonych, wystosowały 23 lipca 2020 roku[580]. 12 marca oraz 23 lipca 2020 roku Stała Rada Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) potępiła Rosję za prześladowania Świadków Jehowy[581]. 1 października 2020 roku Komitet Ministrów Rady Europy wezwał władze rosyjskie do niezwłocznego przywrócenia Świadkom Jehowy prawa do wolności wyznania[582][383]. Tego samego dnia pięćdziesięciu naukowców-religioznawców z różnych krajów świata, zebranych na seminarium „Świadkowie Jehowy i ich przeciwnicy: Rosja, Zachód i poza nimi” podpisało deklarację, wzywającą do natychmiastowego zaprzestania prześladowań Świadków Jehowy w Rosji[583]. 27 października 2020 roku Amerykańska Komisja do spraw Międzynarodowej Wolności Religijnej (USCIRF) po raz kolejny skrytykowały Rosję za prześladowanie Świadków Jehowy. Gayle Manchin, przewodnicząca tej Komisji, wystąpiła z petycją w sprawie uwolnienia więzionego Dennisa Christensena[383]. 26 lutego 2021 roku Departament Stanu wezwał władze Rosji do zniesienia zakazów dotyczących Świadków Jehowy w Rosji i poszanowania praw człowieka do wolności myśli, sumienia, religii i przekonań[584]. 12 maja 2021 roku sekretarz stanu USA Antony Blinken zarzucił Rosji nękanie Świadków Jehowy pod pretekstem zwalczania ekstremizmu[585]. 16 maja 2021 roku Stowarzyszenie osób ocalałych z obozu koncentracyjnego w Dachau (Lagergemeinschaft Dachau) w liście otwartym do prezydenta Władimira Putina wezwało władze Rosji do zaprzestania prześladowań Świadków Jehowy[586]. 23 sierpnia 2021 roku podczas Szczytu Platformy Krymskiej w Kijowie, sprzeciw prześladowaniu m.in. Świadków Jehowy wyraził prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda[587].

17 grudnia 2021 roku kraje członkowskie (w tym Polska) Międzynarodowego Sojuszu na Rzecz Wolności Religii lub Przekonań (International Religious Freedom or Belief Alliance), podpisały oświadczenie, nawołujące do natychmiastowego uwolnienia uwięzionych Świadków Jehowy i zaprzestania wobec nich tortur, maltretowania, przeszukań ich domów oraz dyskryminacji[588].

27 stycznia 2022 roku Wielka Brytania wydała oświadczenie, że jest głęboko zaniepokojona sytuacją Świadków Jehowy w Federacji Rosyjskiej. Na wszystkich poziomach zaangażowania dwustronnego nadal wezwała władze rosyjskie do zaprzestania prześladowań Świadków Jehowy oraz do przestrzegania ich zobowiązań dotyczących prawa do wolności myśli, sumienia, religii lub przekonań dla wszystkich osób w całej Federacji Rosyjskiej[589].

22 lutego 2022 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wydał dwa wyroki na korzyść 14 Świadków Jehowy i stwierdził, że Rosja naruszyła ich podstawowe prawa do wolności wyznania. Rosji nakazano zapłacić łącznie ponad 99,000 euro odszkodowania za naruszenia, które obejmowały złe traktowanie z rąk funkcjonariuszy organów ścigania w latach 2010-2012[590] [591][592].

7 czerwca 2022 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) orzekł, że delegalizacja Świadków Jehowy w Rosji była bezprawna, nakazał Rosji zawiesić wszystkie trwające postępowania karne przeciwko Świadkom Jehowy, zwolnić wszystkie osoby pozbawione wolności, a także zwrócić całą skonfiskowaną własność lub wypłacić za nią stosowne odszkodowanie[593]. 11 czerwca 2022 roku prezydent Władimir Putin podpisał dwie ustawy, na mocy których od 15 marca 2022 roku Rosja jednostronnie została wyłączona spod jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wszystkie wyroki ETPC wydane po tym terminie nie będą przez ten kraj wykonywane, w tym orzeczenie ETPC z 7 czerwca 2022 roku[594]. 2 grudnia 2022 roku Centrum Badań nad Nowymi Religiami CESNUR zorganizowało międzynarodowe webinarium „W cieniu Rosji: Świadkowie Jehowy a wolność religijna w Azji Środkowej”, również dotyczące sytuacji Świadków Jehowy w tym kraju[595]. 9 grudnia 2022 roku sekretarz generalna Rady Europy stanowczo wezwała Rosję, żeby zastosowała się do ostatnich orzeczeń ETPC, w tym orzeczenia z czerwca 2022 roku, w którym delegalizację Świadków Jehowy w Rosji uznano za bezprawną. Rosyjskim rząd jest zobowiązany do wykonania orzeczeń ETPC wydanych do 16 września 2022 roku włącznie. Dodatkowo stosowanie się do tych orzeczeń ma być nadal monitorowane przez Komitet Ministrów Rady Europy, który wzywał Rosję do uchylenia decyzji Sądu Najwyższego z 2017 roku, w wyniku której działalność religijna Świadków Jehowy została zakazana oraz do „zweryfikowania przepisów o przeciwdziałaniu ekstremizmowi, na podstawie których uznano organizacje Świadków Jehowy za ekstremistyczne (...); do zakończenia wszystkich postępowań karnych przeciwko Świadkom Jehowy i do uwolnienia tych, którzy zostali pozbawieni wolności, do całkowitego zatarcia skutków ich skazania, a także zwrócenia skarżącemu całej skonfiskowanej własności lub wypłacenia za nią odszkodowania”[13][596][540].

Rosja była jedynym krajem członkiem Rady Europy, który rozpętał kampanię przeciw pokojowej działalności Świadków Jehowy[14]. ETPC rozpatruje roszczenia Świadków Jehowy wobec Rosji, dotyczące zagrabionych obiektów, których wartość przekracza łącznie 6 miliardów rubli (blisko 80 milionów euro)[597]. Na rozpatrzenie przez ETPC czeka ponad 60 innych spraw dotyczących Świadków Jehowy w Rosji[591]. 15 marca 2022 roku Rosja poinformowała Radę Europy o swoim zamiarze wycofania się z członkostwa. Nazajutrz Rada oficjalnie usunęła Rosję z grona swoich członków. Władze Rosji zostały następnie poinformowane, że zgodnie z postanowieniami podpisanego przez ten kraj traktatu o przystąpieniu do Rady Europy Rosja pozostaje pod jurysdykcją ETPC do 16 września 2022 roku. Rosja dążyła do jednostronnego uwolnienia się od tych pozostałych zobowiązań przez uchwalenie 7 czerwca 2022 roku wspomnianych dwóch ustaw[594].

W 2018 roku Rosja została uznana przez Amerykańską Komisję ds. Międzynarodowej Wolności Religijnej (USCIRF) za „kraj szczególnej troski” w zakresie przestrzegania Ustawy o Międzynarodowej Wolności Religijnej (ang. International Religious Freedom Act – IRFA)[281].

Uwagi

  1. Zbory i grupy rosyjskojęzyczne działają również w Argentynie, Armenii, Austrii, Belgii, Białorusi, Brazylii, Chorwacji, Cyprze, Czechach, Danii, Dominikanie, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Izraelu, Litwie, Łotwie, Kazachstanie, Kirgistanie, Korei Południowej, Norwegii, Nowej Zelandii, Portugalii, Kanadzie, Mołdawii, Niemczech, Polsce (Biała Podlaska, Białystok, Błonie, Bolesławiec, Bydgoszcz, Chojnice, Gdańsk, Grabów n. Prosną, Jelcz-Laskowice, Katowice, Kielce, Koszalin, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Piła, Poznań, Skoczów, Słupsk, Szczecin, Tczew, Toruń, Tychy, Wałbrzych, Warszawa (2), Wrocław (2), Zawiercie, Zielona Góra), Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Węgrzech, Ukrainie, Wielkiej Brytanii i we Włoszech.
  2. Zebrania zborowe odbywają się m.in. w języku rosyjskim, rosyjskim migowym, abchaskim, adygejskim, ałtajskim, angielskim, arabskim, awarskim, azerskim, baszkirskim, buriackim, chińskim, chakaskim, czeczeńskim, czuwaskim, dargijskim, digorskim, erzjańskim, francuskim, gruzińskim, górnomaryjskim, hamshen, hamshen (Armenia), hindi, hiszpańskim, inguszeckim, jakuckim, kabardyjsko-czerkieskim, kałmuckim, karaczajsko-bałkajskim, kazachskim, kereszeńskim, kirgiskim, komi, komi-permiackim, koreańskim, krymskotatarskim, kumyckim, kurdyjskim, kurdyjskim (kurmandżi) (Kaukaz), lakijskim, lezgińskim, maryjskim, moksza, nienieckim, nienieckim (leśnym), ormiańskim, osetyjskim, portugalskim, język romani (kełderaskim, Rosja), romani (vlax, Rosja), romani (północna Rosja), rumuńskim, tadżyckim, tabasarańskim, tatarskim, tuwańskim, udmurckim, ujgurskim, ukraińskim, uzbeckim i wietnamskim.
  3. Kongresy odbywają się w języku rosyjskim, rosyjskim migowym, angielskim, azerskim, czuwaskim, gruzińskim, ormiańskim, osetyjskim, tatarskim, tuwańskim i uzbeckim.
  4. 11 września 2009 roku Sąd Okręgowy w Rostowie nad Donem uznał 34 publikacje Świadków Jehowy za ekstremistyczne. W 2011 roku na państwowej liście materiałów ekstremistycznych znalazły się 63 publikacje biblijne świadków Jehowy.
  5. Celnicy skonfiskowali 3 egzemplarze Biblii celem wysłania ich do ekspertów – by zbadali, czy zawierają ekstremistyczny język.
  6. Od 2015 roku sprawozdanie z działalność Świadków Jehowy na Krymie jest doliczane do sprawozdania z Rosji.

Przypisy

  1. a b Watchtower, О нас, jw-russia.org [dostęp 2021-04-10] (ros.).
  2. a b Watchtower, PODSUMOWANIE – Seria konferencji w Mołdawii, Rosji i na Ukrainie poświęconych 70. rocznicy sowieckiej deportacji Świadków Jehowy na Syberię, jw.org, 30 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-04].
  3. Watchtower, Coraz więcej krajów w „klubie stutysięczników”, jw.org, 2015 [dostęp 2015-09-06].
  4. Watchtower, Sąd Najwyższy delegalizuje działalność Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-07-31].
  5. Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy zatwierdza wcześniejszy wyrok przeciwko Świadkom Jehowy, jw.org, 18 lipca 2017 [dostęp 2017-07-31].
  6. Watchtower, Więzieni za wiarę – Rosja, jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-05].
  7. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Свидетели Иеговы под гнетом репрессий. Итоги 2022 года, jw-russia.org, 23 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-23] (ros.).
    *Свидетели Иеговы под гнетом репрессий. Итоги 2020 года, jw-russia.org, 30 grudnia 2020 [dostęp 2021-10-26] (ros.).
    *Nasi bracia w Rosji zachowują odwagę i niezłomność mimo pięciu lat zakazu, jw.org, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-25].
    *Свидетели Иеговы под гнетом репрессий. Итоги 2021 года, jw-russia.org, 17 grudnia 2021 [dostęp 2022-01-19] (ros.).
    * HRW, Russia: Escalating Persecution of Jehovah’s Witnesses, hrw.org, 9 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-10] (ang.).
  8. Пять лет назад Верховный суд России ликвидировал все юридические лица Свидетелей Иеговы. Как прошли эти годы?, jw-russia.org, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-19] (ros.).
    *Nasi bracia w Rosji zachowują odwagę i niezłomność mimo pięciu lat zakazu, jw.org, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-20].
    *ROSJA: 5. rocznica zakazu działalności Świadków Jehowy: statystyki dotyczące represji, europeantimes.news, 20 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-20].
  9. Жизнь в колонии, jw-russia.org, 2023 (ros.).
  10. a b Watchtower, Ponad 80 Świadków Jehowy z wyrokami pozbawienia wolności w zawieszeniu – jak wygląda ich życie?, jw.org, 14 października 2021 [dostęp 2021-10-20].
  11. Watchtower, В тюрьме за веру, jw.russia.org, 15 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-21] (ros.).
  12. Watchtower, Brat Stupnikow uwolniony z aresztu domowego, jw.org, 5 lipca 2019 [dostęp 2019-07-25].
    *Prisoners of Conscience [dostęp 2023-01-05] (ang.).
  13. a b Watchtower, Rada Europy wzywa Rosję do zniesienia zakazu działalności Świadków Jehowy, jw.org, 21 grudnia 2022 [dostęp 2023-01-04].
  14. a b c Watchtower, Akcja przeciwko Świadkom Jehowy w Rosji, jw.org, 2 maja 2018 [dostęp 2018-05-05].
  15. a b Watchtower, Więzieni za wiarę. Rosja, jw.org, 5 grudnia 2018 [dostęp 2019-12-05].
  16. Watchtower, Bracia w Rosji trwają pomimo prób, jw.org, 3 maja 2021 [dostęp 2021-05-18].
  17. a b c d e f Watchtower, Sytuacja prawna i prawa człowieka – Rosja, jw.org [dostęp 2015-10-30].
  18. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 67, 68.
  19. Tudor Petcu, Persecutarea Martorilor lui Iehova - Vol. I, issuu.com, 1 lutego 2022, s. 31 [dostęp 2022-08-02] (rum.).
  20. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 70–74.
  21. „Strażnica Zwiastujaca Królestwo Jehowy”, 1 lipca 1910, s. 114 (niem.).
    *„Strażnica Zwiastujaca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1911, s. 82 (niem.).
    * „Strażnica Zwiastujaca Królestwo Jehowy”, 1 października 1920, s. 146 (niem.).
    *Bruder Karl Wellershaus, archiv-vegelahn.de (niem.).
  22. Johannes Wrobel, Die frühen Bibelforscher und ersten Veröffentlichungen der Zeugen Jehovas in Pennsylvanien und Deutschland um das Jahr 1900, Niedersteinbach 2001, s. 119–122.
  23. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 74, 75.
  24. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 75.
  25. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 75, 76.
  26. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 76–81.
  27. 1926 Year Book IBSA, Watchtower, s. 96, 97 (ang.).
  28. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 81, 82.
  29. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 85, 86.
  30. Hauptversammlung, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1920, s. 34 (niem.).
  31. Hauptversammlung, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1928, s. 290 (niem.).
  32. Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1932, s. 65 (niem.).
  33. Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 marca 1932, s. 82 (niem.).
  34. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 83.
  35. a b c Watchtower, 70-ЛЕТИЕ ДЕПОРТАЦИИ ЗА ВЕРУ, 1951deport.org, 8 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  36. Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, V., Selters/Taunus, Purple Triangles “Forgotten Victims” of the Nazi Regime A Remarkable Story of Resistance Guide to the History Exhibition, 1999, s. 22–25, 28 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15] (ang.).
  37. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 86.
  38. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 168, 169.
  39. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 87–89.
  40. a b c Watchtower, Główny przedmiot ataku władzy radzieckiej, „Przebudźcie się!”, LXXXII, Towarzystwo Strażnica, 22 kwietnia 2001, s. 4–9, ISSN 1234-1169.
  41. a b Kommiersant, Нежелательные «свидетели». 70 лет назад в СССР прошла самая массовая депортация верующих, kommersant.ru, 10 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-10] (ros.).
  42. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 94, 95.
  43. Mój główny cel – pozostać lojalnym, „Przebudźcie się!”, LXXXI, Watch Tower Bible and Tract Society, 8 października 2000, s. 20–24, ISSN 1234-1169.
  44. a b Watchtower, В Москве прошла пресс-конференция «70-летие операции „Север”. Уроки репрессий», jw-russia.org, 3 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-03] (ros.).
  45. a b Watchtower, Niezłomni w obliczu sprzeciwu, jw.org, 31 grudnia 2020.
  46. Watchtower, 70 лет операции «Север» – очевидцы и эксперты рассказывают о массовой депортации Свидетелей Иеговы в СССР, jw-russia.org, 7 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07] (ros.).
  47. a b Ukrinform, Депортацию в Сибирь тысяч «Свидетелей Иеговы» организовали как военное мероприятие – эксперты, ukrinform.ru, 9 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-10] (ros.).
  48. Biełsat, От репрессий до репрессий. Свидетели Иеговы спустя 70 лет после операции «Север», vot-tak.tv, 1 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-11] (ros.).
  49. Tomasz Bugaj, Zesłani za wiarę. Świadkowie Jehowy na Syberii, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego”, Uniwersytet Opolski, grudzień 2012, s. 36–40, ISSN 1427-7506.
  50. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 106, 107.
  51. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 110.
  52. a b Watchtower, Wiadomość zza żelaznej kurtyny, jw.org, 4 lipca 2016 [dostęp 2016-07-05].
  53. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 107.
  54. Watchtower, Historia dynamicznej organizacji – Dar w postaci pieśni (część 1), jw.org, 16 listopada 2021 [dostęp 2021-11-16].
  55. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 123–130.
  56. Watchtower, The Kalins: Printing Under Ban in Siberia, jw.org, 6 kwietnia 2015 [dostęp 2016-09-11] (ang.).
  57. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 126–136.
  58. Watchtower, Wiktor Winter: Dobro jest potężniejsze od zła, jw.org, 1 listopada 2018 [dostęp 2021-09-14].
  59. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 92.
  60. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 130–133.
  61. Władimir i Michaił: Prawdziwi przyjaciele – błogosławieństwo od Jehowy, jw.org, 5 września 2016 [dostęp 2016-09-05].
  62. Wytrwałość w próbach prowadzi do błogosławieństw, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXXXVIII, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, sierpień 2017, s. 13–16, ISSN 1234-1150.
  63. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 133–135.
  64. Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2002, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2002, s. 118–255.
  65. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 135, 136.
  66. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 136–138.
  67. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 214, 215.
  68. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 138–144.
  69. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 144, 145.
  70. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 145, 146.
  71. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 149–153.
  72. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 179.
  73. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 161–166.
  74. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 162, 163.
  75. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 248.
  76. a b Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność — część 2, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  77. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 226.
  78. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 196, 197.
  79. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 197.
  80. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 219–221.
  81. a b c d e Watchtower, Kampania w obronie dobrego imienia, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 maja 2011, s. 18–21, ISSN 1234-1150.
  82. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 198.
  83. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 203.
  84. Watchtower, Nigdy nie żałował decyzji podjętej w młodości, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXXXVI, Towarzystwo Strażnica, 15 października 2015, s. 14–17, ISSN 1234-1150.
  85. Watchtower, Pomoc materialna wyrazem miłości chrześcijańskiej, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 lutego 1993, s. 20–24, ISSN 1234-1150.
  86. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 203–205.
  87. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 203, 204.
  88. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 223–225.
  89. Watchtower, Zjednoczeni dzięki pouczeniom Bożym, jw.org, 1994 [dostęp 2015-11-04].
    *Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, s. 9.
  90. Watchtower, Tour of the Russia Branch, jw.org [dostęp 2014-12-05] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-04] (ang.).
  91. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 204–207.
  92. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 217–219.
  93. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 208.
  94. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 221.
  95. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 208, 209.
  96. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 209, 210.
  97. Watchtower, Sąd Miejski w Petersburgu wydaje niekorzystny dla Świadków Jehowy wyrok, jw.org, 7 maja 2018 [dostęp 2018-05-16].
  98. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 222, 223.
  99. Watchtower, Niezwykła konferencja w Moskwie, poświęcona bezkrwawej chirurgii, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, 22 kwietnia 1999, s. 26, 27, ISSN 1234-1169.
  100. Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2004, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2004, s. 29, 30.
  101. a b Kalendarz Świadków Jehowy 2016, Towarzystwo Strażnica [zarchiwizowane z adresu 2015-11-25].
  102. Watchtower, Skarb wydobyty na światło dzienne. Dzieje Biblii Makarego, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXVIII, Towarzystwo Strażnica, 15 grudnia 1997, s. 22–27, ISSN 1234-1150.
  103. a b Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 237.
  104. Watchtower, Publikacje Towarzystwa Strażnica, jw.org [dostęp 2016-02-10].
  105. a b c Watchtower, Eksperci krytykują groźbę obłożenia zakazem w Rosji Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata, jw.org, 18 listopada 2016 [dostęp 2017-05-20].
  106. Jehovas Zeugen in Deutschland, Pressmitteleilung, Nr 64/10, Jehovas Zeugen veröffentlichen die erste vollständige Bibel in Ossetisch, jehovaszeugen.de, 29 września 2010 [dostęp 2015-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-01] (niem.).
  107. a b Watchtower, Rosyjscy celnicy zatrzymują transporty Biblii i literatury biblijnej, jw.org, 14 stycznia 2016 [dostęp 2016-01-15].
  108. Watchtower, Библия на простом и понятном языке, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXVIII, Towarzystwo Strażnica, 15 listopada 2010, s. 6, ISSN 1234-1150.
  109. Watchtower, «Изге Язмалар. Яңа дөнья тәрҗемәсе» татар телендә чыгарылды, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Watchtower, kwiecień 2017, s. 11 (tatar.).
  110. Watchtower, Хорошо подготовлены для добрых дел! Выпуск пересмотренного издания Библии «Новый мир», jw.org, 5 lipca 2020 [dostęp 2021-07-27] (ros.).
  111. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 235, 236.
  112. Watchtower, Bobby Dunbar: Rozwój wśród użytkowników języka migowego, jw.org, 4 kwietnia 2016 [dostęp 2018-06-12].
  113. Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, V., Selters/Taunus, Purple Triangles “Forgotten Victims” of the Nazi Regime A Remarkable Story of Resistance Guide to the History Exhibition, 1999 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15] (ang.).
  114. Watchtower, Jak pracowitość zyskuje pochwałę w Moskwie, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, 22 grudnia 2001, s. 15–18, ISSN 1234-1169.
  115. Watchtower, 20 лет назад в Санкт-Петербурге началось проектирование «Зала конгрессов Свидетелей Иеговы», jw-russia.org, 23 grudnia 2016 [dostęp 2016-12-23] (ros.).
    *Watchtower, Зал конгрессов Свидетелей Иеговы в Санкт-Петербурге. Обзор, jw-russia.org, 15 lipca 2015 [dostęp 2016-12-23] (ros.).
  116. Watchtower, Jak na Kaukazie radzono sobie z klęską powodzi, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, 22 października 2003, s. 16–18, ISSN 1234-1169.
  117. Watchtower, Metody alternatywne do transfuzji krwi, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, wrzesień 2012, s. 25, 26, ISSN 1234-1169.
    *Watchtower, Coś cenniejszego niż kariera, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, czerwiec 2011, s. 12–15, ISSN 1234-1169.
  118. Что было достигнуто в служении, „Nasza Służba Królestwa”, luty 2015, s. 4 (ros.).
  119. Watchtower, Nad Rosją eksploduje meteoroid, jw.org, 4 marca 2013 [dostęp 2017-05-20].
  120. Watchtower, Ciało Kierownicze pokrzepia Świadków Jehowy w Rosji i na Ukrainie, jw.org, 6 listopada 2014 [dostęp 2014-12-10].
  121. Watchtower, Specjalne spotkanie Świadków Jehowy transmitowane do strefy działań wojennych na Ukrainie, jw.org, 6 lipca 2015 [dostęp 2015-07-13].
  122. Watchtower, Świadkowie Jehowy pomagają w upiększaniu Rostowa nad Donem, jw.org, 24 października 2016 [dostęp 2016-10-24].
  123. Rocznik Świadków Jehowy 2016, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 184, 185.
  124. Rocznik Świadków Jehowy 2017, Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 184, 185.
    *Rosja, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Watch Tower Bible and Tract Society, lipiec 2015, s. 2, ISSN 1234-1150.
  125. Watchtower, Special Conventions 2016, jw2016.org, 2015 [dostęp 2016-07-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-09] (ang.).
  126. Watchtower, На конференции в Иркутске упомянули о доброжелательном отношении власти к Свидетелям Иеговы, jw-russia.org, 27 października 2016 [dostęp 2016-10-30] (ros.).
  127. Watchtower, На Ставрополье прошел крупный съезд цыган Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 28 listopada 2016 [dostęp 2016-11-28] (ros.).
  128. Watchtower, Признательность Свидетелям Иеговы со стороны городских властей Владикавказа, jw-russia.org, 11 stycznia 2017 [dostęp 2017-02-08] (ros.).
  129. Watchtower, Prezydent Putin wręczył odznaczenie rodzicom będącym Świadkami Jehowy, jw.org, 8 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-15].
  130. Watchtower, Rosyjscy urzędnicy chwalą Świadków Jehowy, w tym aresztowanego obywatela Danii, za działalność społeczną, jw.org, 26 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-30].
  131. Watchtower, ‛Jehowa rozjaśnił nad nimi swe oblicze’, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 15 sierpnia 2009, s. 24–27, ISSN 1234-1150.
  132. Watchtower, Kongresy specjalne 2017, jw2017.org, 1 października 2016 [dostęp 2017-09-18] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-13].
  133. Watchtower, Mark Sanderson: Relacja z kongresu rosyjskiego, jw.org, 12 października 2017 [dostęp 2017-10-31].
  134. Watchtower, Kongresy specjalne 2018, jw2018.org, 10 września 2017 [dostęp 2017-09-18] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-21].
  135. Olga Krzyżyk, Kongres Świadków Jehowy w Chorzowie 2019 program „Miłość nigdy nie zawodzi” na Stadionie Śląskim już 9–11 sierpnia 2019, dziennikzachodni.pl, 4 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Stadion Śląski, Stadion Śląski gospodarzem kongresu Świadków Jehowy w roku 2019 pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi”, stadionslaski.pl, 3 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Bartosz Wojsa, Kongres Świadków Jehowy w Chorzowie. Dzień 3. Ponad 30 tys. modliło się na Stadionie Śląskim, dziennikzachodni.pl, 12 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Patryk Osadnik, Kongres Świadków Jehowy w Chorzowie. Dzień 2. Tysiące wiernych na Stadionie Śląskim wspólnie śpiewa i się modli, dziennikzachodni.pl, 11 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Patryk Osadnik, Kongres Świadków Jehowy w Chorzowie. Dzień 2. Tysiące wiernych na Stadionie Śląskim wspólnie śpiewa i się modli, dziennikzachodni.pl, 11 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Kongres Świadków Jehowy na Stadionie Śląskim. Dzień 1. Wierni w Chorzowie przez trzy dni będą brać udział w spotkaniach Zdjęcia, dziennikzachodni.pl, 10 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *„Miłość nigdy nie zawodzi”, czyli kongres Świadków Jehowy na Stadionie Śląskim, mojchorzow.pl, 6 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *Stadion Śląski, Stadion Śląski gospodarzem kongresu Świadków Jehowy w roku 2019 pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi”, stadionslaski.pl, 3 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
    *TV Silesia, Trwa Kongres Świadków Jehowy na Stadionie Śląskim [Wideo], tvs.pl, 10 sierpnia 2019 [dostęp 2020-01-27].
  136. Watchtower, Głoszenie w sercu Syberii, jw.org, 1 maja 2016 [dostęp 2017-02-05].
  137. a b c Watchtower, Rosja – podstawowe informacje, jw.org, 2015 [dostęp 2016-02-06].
  138. a b c d e f Watchtower, Sytuacja prawna w Rosji – styczeń 2017, jw.org, 14 stycznia 2017 [dostęp 2017-02-08].
  139. Watchtower, Nieuchronny zakaz działalności Świadków Jehowy w Rosji?, jw.org, 8 marca 2017 [dostęp 2017-03-09].
  140. a b c Rocznik Świadków Jehowy 2017, Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 34–36.
  141. Watchtower, Rosja podejmuje działania, żeby uznać Biblię za publikację ekstremistyczną, jw.org, 27 lipca 2017 [dostęp 2017-08-04].
  142. Watchtower, Wywiady: Międzynarodowi eksperci podważają sensowność rosyjskich „ekspertyz” w kwestii „działalności ekstremistycznej”, jw.org, 28 listopada 2016 [dostęp 2017-05-20].
  143. История повторяется? Вопрос к россиянам, 2010 (ros.).
  144. Watchtower, Rosja: Ograniczanie wolności zgromadzeń jest bezprawne, jw.org, 14 lutego 2013 [dostęp 2017-05-18].
  145. Rocznik Świadków Jehowy 2008 ↓, s. 249–255.
  146. a b Watchtower, Ministerstwo Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej zarejestrowało Społeczność Świadków Jehowy w Moskwie, jw.org, 3 czerwca 2015 [dostęp 2015-06-09].
  147. a b c d e Watchtower, Proces Świadków Jehowy z Taganrogu – kiedy skończy się niesprawiedliwe traktowanie, jw.org, 2 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-02].
  148. Watchtower, Świadkowie Jehowy w Moskwie przeciwko Rosji, jw.org, 3 czerwca 2015 [dostęp 2017-05-16] (ang.).
  149. Watchtower, Dziesięć lat po przełomowym wyroku ETPC Rosja wciąż łamie prawo międzynarodowe, jw.org, 10 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-13].
  150. Ted Olsen, Why Moscow’s Ban on Jehovah’s Witnesses Is Bad News for All Christians, christianitytoday.com, 1 czerwca 2004 (ang.).
  151. Watchtower, Długa walka prawna uwieńczona zwycięstwem!, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 2011, s. 4–9, ISSN 1234-1150.
    *Rocznik Świadków Jehowy 2012, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2012, s. 40–42.
  152. Rocznik Świadków Jehowy 2016, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 31, 32.
  153. a b Watchtower, Raport Komitetu Praw Człowieka ONZ: Rosyjska ustawa o przeciwdziałaniu ekstremizmowi wymierzona przeciwko Świadkom Jehowy, jw.org, 30 marca 2016 [dostęp 2017-05-20].
  154. Rocznik Świadków Jehowy 2011, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2011, s. 26–29.
    *Gazeta Wyborcza, Świadkowie Jehowy uznani za ekstremistów religijnych w Rosji, wyborcza.pl, 19 września 2009 [zarchiwizowane z adresu 2010-03-06].
  155. a b c Watchtower, Nasilenie trwającego od dekady ataku na wolność religijną w Rosji, jw.org, 12 stycznia 2017 [dostęp 2017-02-07].
  156. Rocznik Świadków Jehowy 2014, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2014, s. 28, 29.
  157. Watchtower, Wyrok w procesie Świadków Jehowy w rosyjskim Taganrogu, jw.org, 15 września 2015 [dostęp 2015-09-16].
  158. Watchtower, Sąd Miejski w Taganrogu skazuje 16 Świadków Jehowy za działalność religijną, jw.org, 3 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-02].
    *Watchtower, Świadkowie Jehowy w Taganrogu skazani za przekonania religijne, jw.org, 7 grudnia 2015 [dostęp 2015-12-07].
  159. Watchtower, Kolejne sprawy sądowe wymierzone przeciwko Świadkom Jehowy w Rosji, jw.org, 13 kwietnia 2016 [dostęp 2016-04-19].
  160. Jehovas Zeugen in Deutschland, Pressmitteleilung, Nr 65/10, Öffentlicher Zugang zu religiöser Website in Russland gesperrt, jehovaszeugen.de, 5 października 2010 [dostęp 2015-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-11] (niem.).
  161. Watchtower, Próba zablokowania serwisu JW.ORG zakończona niepowodzeniem, jw.org, 23 stycznia 2014 [dostęp 2014-01-23].
  162. Watchtower, Rosja delegalizuje oficjalny serwis internetowy Świadków Jehowy, jw.org, 27 lipca 2015 [dostęp 2015-07-27].
  163. Rocznik Świadków Jehowy 2009, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2009, s. 27, 28.
  164. Rocznik Świadków Jehowy 2010, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2010, s. 20–25.
  165. Watchtower, Celnicy blokują import Biblii do Rosji, jw.org, 21 lipca 2015 [dostęp 2015-07-23].
  166. a b Watchtower, Минюст начинает масштабную внеплановую проверку Центра Свидетелей Иеговы. Что это означает?, jw-russia.org, 23 lutego 2017 [dostęp 2017-03-09] (ros.).
  167. Watchtower, Новый срыв богослужения и подброс экстремистских материалов в Биробиджане, jw-russia.org, 5 lutego 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
    *Watchtower, Cвидетели Иеговы обжалуют действия полицейских в Еврейской автономной области, jw-russia.org, 4 lutego 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
  168. Watchtower, Okiem kamery: Rosyjskie władze bez skrupułów fałszują dowody, jw.org, 29 listopada 2016 [dostęp 2017-08-04].
    *Watchtower, Камеры наблюдения: сотрудники спецслужб подбрасывают верующим запрещенные книги, jw-russia.org, 30 września 2016 [dostęp 2016-10-13] (ros.).
  169. Watchtower, На Ставрополье серия обысков в домах и богослужебных зданиях Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 20 września 2016 [dostęp 2016-10-13] (ros.).
    *Watchtower, Cвидетели Иеговы обжалуют действия полицейских в Еврейской автономной области, jw-russia.org, 4 lutego 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
  170. Watchtower, Rosyjskie władze fałszują dowody, by oskarżyć Świadków Jehowy o ekstremizm, jw.org, 15 lutego 2016 [dostęp 2016-02-15] (ang.).
  171. Watchtower, Подброс запрещенных предметов в богослужебное здание Свидетелей Иеговы в г. Ставрополе, jw-russia.org, 19 maja 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
  172. Watchtower, Силовики подбросили Свидетелям Иеговы религиозные книги в туалет, jw-russia.org, 10 listopada 2016 [dostęp 2016-11-10] (ros.).
  173. Watchtower, В Сибири силовики вторглись к Свидетелям Иеговы. Подброшены запрещенные материалы, jw-russia.org, 21 listopada 2016 [dostęp 2016-11-22] (ros.).
  174. Watchtower, Суд в Воронеже закрыл глаза на очевидные факты фальсификации улик против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 23 grudnia 2016 [dostęp 2016-12-23] (ros.).
  175. Watchtower, Возмутительный подброс запрещенных изданий в Туле. Новые подробности, jw-russia.org, 16 grudnia 2016 [dostęp 2016-12-19] (ros.).
  176. Watchtower, Świadkowie Jehowy liczą na sprawiedliwy wyrok w rozprawie apelacyjnej, jw-russia.org, 19 grudnia 2016 [dostęp 2016-12-29].
  177. a b Watchtower, Czterech braci ze Smoleńska odważnie znosiło zaciekłe prześladowania i uwięzienie za wiarę, jw.org, 24 marca 2021 [dostęp 2021-03-30].
  178. Watchtower, В двух городах Карелии одновременно прошла силовая акция против мирных христиан, jw-russia.org, 29 lipca 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
  179. a b Watchtower, Świadek Jehowy będący obywatelem Danii aresztowany przez rosyjską policję w trakcie chrześcijańskiego zebrania, jw.org, 26 maja 2017 [dostęp 2017-06-03].
  180. Watchtower, Rosyjska policja przerywa spotkanie religijne i zatrzymuje obywatela Danii, jw.org, 29 maja 2017 [dostęp 2017-06-03].
  181. Watchtower, Film ukazujący przerwanie spotkania religijnego w Rosji, jw.org, 21 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-27].
    *Watchtower, В Орловской области обыски, арест и уголовное дело по статье экстремизм против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 26 maja 2017 [dostęp 2017-05-26] (ros.).
  182. Watchtower, В Орле подана жалоба на постановление суда о заключении под стражу Свидетеля Иеговы, jw-russia.org, 31 maja 2017 [dostęp 2017-05-31] (ros.).
  183. Орловский облсуд оставил невиновного верующего под стражей, jw-russia.org, 21 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-21] (ros.).
    *Watchtower, Жалоба на содержание верующего под стражей будет рассмотрена 7 июня 2017 года, jw-russia.org, 2 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-02] (ros.).
    *Орловский областной суд перенес слушание по делу Денниса Кристенсена, jw-russia.org, 13 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-14] (ros.).
    *Sąd odrzuca zażalenie na decyzję o aresztowaniu Dennisa Christensena, jw.org, 28 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-30].
    *Sąd w Orle przedłuża areszt Dennisowi Christensenowi, jw.org, 24 lipca 2017 [dostęp 2017-08-04].
    *Sąd w Orle ponownie przedłuża areszt Dennisowi Christensenowi, jw.org, 24 listopada 2017 [dostęp 2017-11-29].
  184. Jason Le Miere, Jehovah’s Witnesses In Russia: Danish Citizen Faces Up To 10 Years In Prison After Bible Reading, newsweek.com, 30 maja 2017 [dostęp 2017-05-31] (ang.).
  185. a b Watchtower, Видео: Страну захлестнула волна насилия на религиозной почве, jw-russia.org, 20 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-21] (ros.).
  186. Watchtower, В Орле апелляционное слушание по делу Свидетеля Иеговы из Дании продолжится 28 сентября, jw-russia.org, 20 września 2017 [dostęp 2017-09-22] (ros.).
    *Watchtower, Верующий в Орле оставлен за решеткой по меньшей мере до 23 ноября, jw-russia.org, 29 września 2017 [dostęp 2017-09-29] (ros.).
  187. Sąd apelacyjny postanawia, że Dennis Christensen pozostanie w areszcie, jw.org, 4 października 2017 [dostęp 2017-10-25].
  188. Watchtower, Początek procesu Dennisa Christensena przed sądem w Orle, jw.org, 23 lutego 2018 [dostęp 2018-02-28].
  189. Watchtower, Dennis Christensen niesprawiedliwie skazany na sześć lat pozbawienia wolności, jw.org, 19 lutego 2019 [dostęp 2019-05-23].
  190. Watchtower, Międzynarodowe wsparcie dla Dennisa Christensena, jw.org, 29 listopada 2019 [dostęp 2019-05-23].
  191. Watchtower, Pешение Верховного суда спровоцировало жесткий акт религиозной нетерпимости в Санкт-Петербурге, jw-russia.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-05-05] (ros.).
  192. Watchtower, Четыре новых случая вандализма после решения Верховного суда против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 5 maja 2017 [dostęp 2017-05-05] (ros.).
  193. Watchtower, В Подмосковье совершен поджог дома, в котором проживали Свидетели Иеговы, jw-russia.org, 8 maja 2017 [dostęp 2017-05-09] (ros.).
    *Watchtower, Hовые случаи вандализма против Свидетелей Иеговы: Воронежская и Свердловская области, jw-russia.org, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] (ros.).
    *Watchtower, Погром в здании Свидетелей Иеговы в Удмуртии, jw-russia.org, 24 maja 2017 [dostęp 2017-05-24] (ros.).
    *Watchtower, Поджог здания Свидетелей Иеговы в Республике Коми, jw-russia.org, 26 maja 2017 [dostęp 2017-05-26] (ros.).
  194. Watchtower, После решения Верховного суда в школах усилилось давление на детей Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] (ros.).
  195. a b Watchtower, Świadkowie Jehowy odczuwają negatywne skutki wyroku rosyjskiego Sądu Najwyższego, jw.org, 16 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-21].
  196. Watchtower, Верующих принуждают увольняться с предприятий в связи с решением Верховного суда против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 5 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-05] (ros.).
    *Watchtower, На юге России верующих принуждают увольняться в связи с решением Верховного суда против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 8 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-15] (ros.).
  197. Watchtower, Жестокое нападение на верующих в Подмосковье на почве религиозной ненависти, jw-russia.org, 4 września 2017 [dostęp 2017-09-04] (ros.).
  198. Watchtower, На Ставрополье полицейская облава на граждан во время пикника, jw-russia.org, 4 września 2017 [dostęp 2017-09-04] (ros.).
  199. Watchtower, Yголовный процесс по статье «экстремизм» против Свидетеля Иеговы начался в Кабардино-Балкарии, jw-russia.org, 18 maja 2017 [dostęp 2017-05-18] (ros.).
  200. Watchtower, Yголовное преследование сергиевопосадских старейшин Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 3 maja 2017 [dostęp 2017-05-18] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-16] (ros.).
    *Watchtower, Прохладненский суд 15 июня начнет слушание против местного Свидетеля Иеговы, jw-russia.org, 7 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-14] (ros.).
  201. Watchtower, Суд оправдал сергиевопосадских старейшин, отвергнув необоснованные претензии прокуратуры, jw-russia.org, 4 lipca 2017 [dostęp 2017-07-04] (ros.).
  202. Watchtower, Bоенкомат требует от призывников письменного отречения от веры, jw-russia.org, 16 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-16] (ros.).
  203. Watchtower, Обстоятельства вокруг ареста верующего в Сочи, jw-russia.org, 19 września 2017 [dostęp 2017-09-22] (ros.).
    *Watchtower, В Сочи на 10 суток арестован один из верующих, jw-russia.org, 8 września 2017 [dostęp 2017-09-22] (ros.).
  204. Watchtower, В Татарстане проводятся обыски в домах Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 22 września 2017 [dostęp 2017-09-22] (ros.).
  205. Watchtower, ООН: Россия продолжает ущемлять права Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 1 kwietnia 2016 [dostęp 2016-09-16] (ros.).
  206. Watchtower, Wyrok we wznowionym procesie 16 Świadków Jehowy w Taganrogu odroczony, jw.org, 15 września 2015 [dostęp 2015-09-20].
  207. Watchtower, Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdza prawo Świadków Jehowy w Rosji do organizowania spotkań religijnych, jw.org, 1 lipca 2014 [dostęp 2016-02-06].
  208. ETPC, Case of Kuznetsov and others v. Russia, echr.coe.int, 11 stycznia 2007 [dostęp 2016-02-06] (ang.).
  209. ETPC, Case of Jehovah’s Witnesses of Moscow v. Russia, echr.coe.int, 22 listopada 2010 [dostęp 2016-02-06] (ang.).
  210. ETPC, Case of Avilkina and Others v. Russia, echr.coe.int, 7 października 2013 [dostęp 2016-02-06] (ang.).
    *Watchtower, Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odmawia ponownego rozpatrzenia wyroku przeciwko Rosji, jw.org, 31 października 2013 [dostęp 2017-05-20].
    *Watchtower, Trybunał Europejski broni prawa do prywatności, jw.org, 2 lipca 2013 [dostęp 2017-05-20].
  211. ETPC, Case of Krupko and oters v. Russia, echr.coe.int, 26 czerwca 2014 [dostęp 2016-02-06] (ang.).
  212. Watchtower, Европейский суд в приоритетном порядке пересмотрит решение о запрете организаций Свидетелей Иеговы в России, jw-russia.org, 11 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-11] (ros.).
  213. Watchtower, Are Jehovah’s Witnesses Actually Banned in Russia?, jw-russia.org, 10 września 2018 [dostęp 2020-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-04].
    *Watchtower, Znany rosyjski religioznawca zeznaje na korzyść Świadków Jehowy w Saratowie, jw.org, 18 października 2018 [dostęp 2020-01-04].
  214. Watchtower, Apelacja odrzucona – rosyjski sąd podtrzymuje wyrok uznający Biblię za materiał „ekstremistyczny”, jw.org, 27 grudnia 2017 [dostęp 2020-01-14].
  215. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Watchtower, Свидетели Иеговы под гнетом репрессий. Итоги 2020 года, jw-russia.org, 31 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-31] (ros.).
  216. a b HRW, Russia: Escalating Persecution of Jehovah’s Witnesses, hrw.org, 9 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-10] (ang.).
  217. Осторожно, двери выбиваются! Достигло 1 000 число обысков в домах мирных верующих за 3 года, jw-russia.org, 14 lipca 2020 [dostęp 2020-07-14] (ros.).
  218. Watchtower, Rosyjski sąd odrzuca odwołanie wniesione przez Świadków Jehowy, jw.org, 14 października 2016 [dostęp 2017-05-18].
    *Watchtower, Ostrzeżenie pod adresem Biura Oddziału Świadków Jehowy w Rosji zagraża wolności wyznania, jw.org, 27 kwietnia 2016 [dostęp 2017-05-18].
    *Watchtower, Rosyjskie władze dążą do bezprecedensowej delegalizacji krajowego ośrodka administracyjnego Świadków Jehowy, jw.org, 7 kwietnia 2016 [dostęp 2017-05-18].
  219. Watchtower, Rosyjski sąd apelacyjny odrzuca odwołanie Świadków Jehowy, jw.org, 16 stycznia 2017 [dostęp 2017-05-18].
    *Watchtower, Zdaniem ekspertów Rosja wykorzystuje ustawę o zwalczaniu ekstremizmu, by przypiąć Świadkom Jehowy łatkę przestępców, jw.org, 22 września 2016 [dostęp 2017-05-20].
  220. Watchtower, Rosyjski sąd otwiera drogę do przejęcia biura krajowego Świadków Jehowy, jw.org, 11 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-11].
  221. Watchtower, Rosja konfiskuje nieruchomości należące do Świadków Jehowy o wartości ponad 215 milionów złotych, jw.org, 4 lipca 2019 [dostęp 2019-07-26].
  222. Watchtower, Ostrzeżenie pod adresem Biura Oddziału Świadków Jehowy w Rosji zagraża wolności wyznania, jw.org, 27 kwietnia 2015 [dostęp 2016-05-18].
  223. Watchtower, 2 czerwca 2015. Ministerstwo Sprawiedliwości oficjalnie zarejestrowana „lokalną organizację religijną Świadków Jehowy w Moskwie”, jw-russia.org, 2 czerwca 2015 [dostęp 2015-07-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-12] (ros.).
  224. Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy nakazuje likwidację kolejnej lokalnej organizacji religijnej, jw.org, 17 lutego 2017 [dostęp 2017-02-22].
  225. Watchtower, Ministerstwo Sprawiedliwości chce zakazu działalności Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 16 marca 2017 [dostęp 2017-03-22].
    *Watchtower, Rosyjskie władze dążą do bezprecedensowej delegalizacji krajowego ośrodka administracyjnego Świadków Jehowy, jw.org, 7 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-12].
  226. Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy rozpoczyna rozpatrywanie wniosku przeciwko Świadkom Jehowy, jw.org, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-06].
    *Watchtower, Sąd Najwyższy kontynuuje rozpatrywanie sprawy zakazu działalności Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-06].
  227. Watchtower, Ogólnoświatowa kampania Świadków Jehowy w odpowiedzi na groźbę zakazu w Rosji, jw.org, 21 marca 2017 [dostęp 2017-03-22].
  228. Ра́дио „Свобо́да“, Остаться без свидетелей, svoboda.org, 26 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-27] (ros.).
  229. Commission on Security and Cooperation in Europe, Helsinki Commission Condemns Pending Legal Action Against Jehovah’s Witnesses in Russia, csce.gov, 28 marca 2017 [dostęp 2017-04-03] (ang.).
  230. Эксперты ООН призвали Россию прекратить судебный процесс в отношении организации «Свидетели Иеговы», un.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-20] (ros.).
    *Expertos ONU condenan intención Gobierno ruso prohibir a Testigos de Jehová, terra.com.pe, 6 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-21] (hiszp.).
  231. Watchtower, Eksperci o groźbie zakazu działalności Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-06].
  232. Watchtower, Kомитет министров Совета Европы заслушал доклад о положении Свидетелей Иеговы в России, jw.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-20] (ros.).
    *EEAS, EU Local Statement on the Persecution of Jehovah’s Witnesses in Russia, eeas.europa.eu, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-05] (ang.).
  233. Watchtower, Sąd Najwyższy delegalizuje działalność Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-26].
    *Watchtower, Niesprawiedliwy wyrok rosyjskiego Sądu Najwyższego, jw.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-21].
    *Human Rights Watch, Russia: Court Bans Jehovah’s Witnesses, hrw.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-20] (ang.).
  234. Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy rozpatrzy odwołanie Świadków Jehowy 17 lipca 2017 roku, jw.org, 30 maja 2017 [dostęp 2017-06-02].
    *Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy orzeka na niekorzyść Świadków Jehowy, jw.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-21].
  235. a b Watchtower, Międzynarodowa delegacja wspiera braci w Rosji, jw.org [dostęp 2017-08-04].
  236. Watchtower, Międzynarodowa delegacja Świadków Jehowy wspiera współwyznawców w Rosji podczas rozprawy apelacyjnej przed Sądem Najwyższym, jw.org, 21 lipca 2017 [dostęp 2017-08-04].
    *Watchtower, Więcej jest z nami niż przeciwko nam! – Delegacja w Rosji, jw.org, 6 maja 2018 [dostęp 2019-12-30].
  237. Watchtower, Bерховный суд отказал Свидетелям Иеговы. Они готовят жалобы в Европейский суд, jw-russia.org, 17 lipca 2017 [dostęp 2017-07-21] (ros.).
    *Watchtower, Rosyjski Sąd Najwyższy zatwierdza wcześniejszy wyrok przeciwko Świadkom Jehowy, jw.org, 18 lipca 2017 [dostęp 2017-07-21].
  238. Radio Wolna Europa, U.S., EU Denounce Russian Ruling Against Jehovah’s Witnesses, rferl.org, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-21] (ang.).
    *Gazeta Prawna, UE potępia delegalizację w Rosji świadków Jehowy, gazetaprawna.pl, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-21].
  239. OSCE, ODIHR Director Link and OSCE Chairperson’s Personal Representative Gabriel concerned over Jehovah’s Witness ban in Russia, osce.org, 25 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-26] (ang.).
  240. Amnesty International, Запрет «Свидетелей Иеговы» в России нарушает право на свободу вероисповедания, amnesty.org.ru, 25 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-27] (ros.).
  241. Human Rights Watch, Russia: Court Bans Jehovah’s Witnesses, hrw.org, 20 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-26] (ang.).
    *Watchtower, Russia: Escalating Persecution of Jehovah’s Witnesses, hrw.org, 9 lutego 2020 [dostęp 2020-06-13] (ang.).
  242. European Union, Statement on the ban of the activities of Jehovah’s Witnesses in Russia, eeas.europa.eu, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-21] (ang.).
  243. TASS, Berlin troubled over Jehovah’s Witnesses’ ban in Russia, tass.com, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-27] (ang.).
  244. British Goverment, Minister for Human Rights criticises Russian Supreme Court ruling for labelling Jehovah’s Witnesses as ‘extremist’, gov.uk, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-27] (ang.).
  245. U.S. News, State Dept. Condemns Russian Religious Clampdown. The Russian state says the group is ‘extremist.’, us.news.com, 21 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-27] (ang.).
    *United States Commission on International Religious Freedom (USCIRF), USCIRF Releases 2017 Annual Report, uscirf.gov, 26 kwietnia 2017 [dostęp 2017-04-27] (ang.).
  246. Pawieł Polan, Наказание не только за веру, „Wiedomosti”, vedomosti.ru, 12 maja 2017 [dostęp 2017-05-12] (ros.).
  247. Radio Watykańskie, Rosja: Kościół przeciwny delegalizacji świadków Jehowy, pl.radiovaticana.va, 7 maja 2017 [dostęp 2017-05-12].
  248. Ośrodek Studiów Wschodnich, Rosja: represje wobec mniejszości, osw.waw.pl, 26 kwietnia 2017 [dostęp 2017-05-12].
  249. The New York Times, Merkel Presses Putin on Treatment of Gays and Jehovah’s Witnesses, nytimes.com, 2 maja 2017 [dostęp 2017-05-02] (ang.).
    *Watchtower, Mark Sanderson: Będą przedmiotem prześladowań (Mat. 10:22), jw.org, 29 maja 2017 [dostęp 2017-06-21].
  250. TASS, EU’s diplomatic service stands up for rights of Jehovah’s Witnesses in Russia, tass.com, 18 lipca 2017 [dostęp 2017-07-21] (ang.).
  251. Heather Nauert, Respecting Religious Freedom in Russia – Department of State, state.gov, 19 lipca 2017 [dostęp 2017-07-21] (ang.).
  252. Watchtower, Reakcje międzynarodowej opinii publicznej na wyrok rosyjskiego Sądu Najwyższego przeciwko Świadkom Jehowy, jw.org, 2 sierpnia 2017 [dostęp 2017-08-09].
  253. Watchtower, ООН призвала Россию упразднить Список экстремистских материалов, jw-russia.org, 4 września 2017 [dostęp 2017-09-04] (ros.).
  254. HRWF, Human Rights Without Frontiers (Brussels) and Foref-Europe (Vienna) Urge Russia To Lift The Ban of Jehovah’s Witnesses At The OSCE/ODIHR HDIM in Warsaw, hrwf.eu, 13 września 2017 [dostęp 2017-09-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-18] (ang.).
  255. Watchtower, Свидетели Иеговы обжалуют в Президиум Верховного суда России решение об их запрете, jw-russia.org, 11 września 2017 [dostęp 2017-09-17] (ros.).
  256. Watchtower, Свидетели Иеговы просят Уполномоченного по правам человека обжаловать решение Верховного суда, jw-russia.org, 9 października 2017 [dostęp 2017-10-10] (ros.).
  257. Watchtower, Rosyjskie władze przejmują Salę Zgromadzeń Świadków Jehowy, jw.org, 25 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-11].
    *Watchtower, Захвачено и опечатано богослужебное здание, которое служило для тысяч петербуржских верующих, jw-russia.org, 14 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-11] (ros.).
  258. Watchtower, Świadek Jehowy będący obywatelem Danii aresztowany przez rosyjską policję w trakcie chrześcijańskiego zebrania, jw.org, 26 maja 2017 [dostęp 2022-05-05].
  259. Watchtower, Film ukazujący przerwanie spotkania religijnego w Rosji, jw.org, 21 czerwca 2017 [dostęp 2022-05-05].
    *Watchtower, Świadkowie Jehowy odczuwają negatywne skutki wyroku rosyjskiego Sądu Najwyższego, jw.org, 16 czerwca 2017 [dostęp 2022-05-05].
  260. a b Watchtower, Bracia Akopow, Samsonow i Sułtanow w czasie próby polegają na Jehowie, jw.org, 6 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-07].
  261. Watchtower, Świadkowie Jehowy w Szui cierpliwie znoszą niesprawiedliwość, jw.org, 22 lipca 2022 [dostęp 2022-07-27].
  262. Watchtower, Coraz więcej Świadków Jehowy pozbawionych wolności w Rosji, jw.org, 20 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-22].
    *Watchtower, Podczas procesu sześć sióstr i brat polegają na wsparciu Jehowy i współwyznawców, jw.org, 21 września 2021 [dostęp 2021-10-05].
  263. European Union, EU Statement on the Situation of Jehovah’s witnesses in Russia, Unia Europejska, 10 maja 2018 [dostęp 2018-05-24] (ang.).
    *Watchtower, Заявление Евросоюза о положении Свидетелей Иеговы в России, jw-russia.org, 21 maja 2018 [dostęp 2018-05-24] (ros.).
  264. United States Mission to the OSCE, Intensifying Crackdown on Freedom of Religion or Belief in Russia, osce.org, 10 maja 2018 [dostęp 2018-05-26] (ang.).
  265. Watchtower, Mimo prześladowań pięciu braci zachowuje wytrwałość, jw.org, 1 października 2021 [dostęp 2021-10-09].
  266. a b Watchtower, Czterech braci czeka na wyrok sądu w Birobidżanie, jw.org, 18 marca 2021 [dostęp 2021-03-22].
    *Watchtower, Siostra Tatiana Zagulina czeka, jw.org, 18 marca 2021 [dostęp 2021-03-22].
    *Watchtower, Siostrze Anastazji Guziewej grozi wyrok skazujący za wiarę, jw.org, 2 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07].
    *Watchtower, Rosyjski sąd narusza wolność religijną brata Jewgienija Jegorowa, jw.org, 1 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07].
  267. Watchtower, Bracia z Tatarstanu są wdzięczni Jehowie za wsparcie w trakcie procesu, jw.org, 29 maja 2021 [dostęp 2021-05-19].
  268. Watchtower, W Rosji żony uwięzionych Świadków Jehowy wysłały list otwarty do doradcy prezydenta Putina, jw.org, 8 czerwca 2018 [dostęp 2019-08-22].
    *Watchtower, Коллективное открытое письмо от жен граждан, арестованных за веру, jw-russia.org, 7 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-23] (ros.).
    *List otwarty, jw-russia.org, 7 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-13] (ang.).
    *Watchtower, Żony uwięzionych braci w Rosji radzą sobie z problemami dzięki poleganiu na Jehowie, jw.org, 23 czerwca 2021 [dostęp 2021-07-05].
  269. Совет при Президенте Российской Федерации, Cовет просит Генпрокуратуру проверить законность и обоснованность уголовного преследования Свидетелей Иеговы, president-sovet.ru, 20 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-23] (ros.).
  270. Portal, ДОКУМЕНТ: „Прекратить преследование Свидетелей Иеговы за их вероисповедание!” Заявление российских правозащитников, журналистов и гражданских активистов, portal-credo.ru, 19 czerwca 2018 [dostęp 2018-06-21] (ros.).
  271. Watchtower, Jak nasi bracia okazują wiarę, jw.org, 2021 [dostęp 2021-09-30].
  272. Watchtower, Rosja potępiona za traktowanie Świadków Jehowy, jw.org, 23 maja 2018 [dostęp 2018-05-31].
  273. a b Watchtower, Brat Andriej Stupnikow ufa, że Jehowa pomoże mu przetrwać próby, jw.org, 18 maja 2021 [dostęp 2021-06-07].
  274. Watchtower, Wywiad z bratem Andriejem Stupnikowem, jw.org, 1 marca 2020 [dostęp 2021-07-05].
  275. Watchtower, Pierwsze małżeństwo Świadków Jehowy uwięzione w Rosji, jw.org, 13 lipca 2018 [dostęp 2018-07-29].
  276. a b c Watchtower, Nadzieja na przyszłość pomaga braciom okazywać wytrwałość, jw.org, 18 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
  277. Watchtower, Braciom Britwinowi i Lewczukowi grozi sześć i pół roku pozbawienia wolności, jw.org, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2021-12-30].
  278. Watchtower, Узники совести, jw-russia.org, 20 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-21] (ros.).
  279. Watchtower, Pięciu braci zachowuje odwagę i radość w czasie najść i aresztowań w rosyjskim mieście Perm, jw.org, 21 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-28].
  280. USCRIF, USCIRF’s Religious Prisoners of Conscience Project, uscirf.gov, 26 września 2018 [dostęp 2018-10-03] (ang.).
  281. a b USCIRF, Vice Chair Arriaga Adopts Two Religious Prisoners of Conscience, uscirf.gov, 26 września 2018 [dostęp 2018-10-03] (ang.).
  282. Watchtower, Kolejne masowe aresztowania w Rosji, jw.org, 23 listopada 2018 [dostęp 2018-11-26].
    *Watchtower, Dwóm siostrom w Rosji grozi wyrok po niemal roku aresztu, jw.org, 17 lutego 2021 [dostęp 2021-04-29].
  283. a b Watchtower, Modlitwy i studium Biblii pomagają braciom przetrwać miesiące aresztu, jw.org, 22 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-05].
  284. a b c Watchtower, Wytrwałe zanoszenie modlitw pomaga bratu Anatolijowi Gorbunowowi zachowywać radość, jw.org, 5 lutego 2022 [dostęp 2022-02-11].
  285. Watchtower, Jehowa zapewnia wsparcie sześciorgu wiernym braciom i siostrom, jw.org, 23 marca 2022 [dostęp 2022-04-02].
  286. Watchtower, Kolejne masowe aresztowania w Rosji, jw.org, 29 listopada 2018 [dostęp 2018-12-06].
  287. Watchtower, Массовые обыски у верующих в Невинномысске, jw-russia.org, 27 listopada 2018 [dostęp 2018-12-06].
  288. Watchtower, Новые обыски у верующих в Мурманской области, jw-russia.org, 6 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-06].
  289. Watchtower, Świadkowie Jehowy zachowują radość i siły w trakcie procesu, jw.org, 29 czerwca 2021 [dostęp 2021-07-06].
    *Watchtower, Niesprawiedliwe aresztowanie w Rosji starszej wiekiem siostry Olgi Opaliewej, jw.org, 4 września 2021 [dostęp 2021-09-07].
  290. Watchtower, Третье уголовное дело за веру на Камчатке, jw-russia.org, 6 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-06].
  291. a b Watchtower, Pięcioro naszych współwyznawców z Sachalina polega na wsparciu od Jehowy, jw.org, 2 listopada 2021 [dostęp 2022-02-01].
    *Watchtower, ФСБ провела серию обысков в домах верующих на Сахалине, jw-russia.org, 23 stycznia 2019 [dostęp 2022-02-01] (ros.).
  292. a b Oświadczenie organizacji w sprawie wolności wyznania w Rosji, hfhrc.org.pl, 31 stycznia 2019 [dostęp 2022-05-22].
  293. Watchtower, Dennis Christensen niesprawiedliwie skazany na sześć lat pozbawienia wolności, jw.org, 19 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-23].
  294. Watchtower, Brat Witalij Ilinych czerpie odwagę z przykładu innych, jw.org, 10 maja 2021 [dostęp 2021-05-13].
  295. a b Watchtower, Ojcu dwojga dzieci grozi 15 lat więzienia za wiarę, jw.org, 26 sierpnia 2021 [dostęp 2022-02-17].
  296. Watchtower, Świadkowie Jehowy poddani torturom w rosyjskim Surgucie, jw.org, 21 lutego 2019 [dostęp 2019-08-22].
    *Telewizja Polska, „Paralizator wsadzili między pośladki”. Świadek Jehowy oskarża rosyjskich śledczych, tvp.info, 21 lutego 2019 [dostęp 2019-08-22].
    *Wacław Radziwinowicz, Okrutna inkwizycja Putina. Jak w Rosji prześladuje się świadków Jehowy, wyborcza.pl, 5 marca 2018 [dostęp 2019-08-22].
    *Юлия Полухина, Виктория Одиссонова, Свидетели и палачи, novayagazeta.ru, 2 marca 2019 [dostęp 2021-04-09] (ros.).
    *Russia's Jehovah's Witnesses caught up in "extremist" law, reuters.com, 31 marca 2022 [dostęp 2022-03-31] (ang.).
    *Watchtower, Jehowa dodaje braciom sił do przetrwania niesprawiedliwego uwięzienia, jw.org, 26 lipca 2022 [dostęp 2019-08-03].
    *Watchtower, Trwanie z odwagą i radością, jw.org, 26 lipca 2022 [dostęp 2019-08-03].
  297. Watchtower, Szybka reakcja ETPC na wniosek złożony w sprawie brata poddanego torturom w Rosji, jw.org, 1 marca 2019 [dostęp 2019-08-22].
  298. Watchtower, Brat Jewgienij Jakku w trakcie procesu polega na mądrości od Jehowy, jw.org, 17 maja 2021 [dostęp 2021-05-21].
  299. Watchtower, Dwóm braciom na rosyjskim Dalekim Wschodzie grozi 12 lat więzienia za wiarę, jw.org, 18 marca 2021 [dostęp 2022-02-01].
  300. Watchtower, 78-letni brat Wasilij Riezniczenko oskarżony o „ekstremizm” za praktykowanie swojej religii, jw.org, 26 marca 2021 [dostęp 2021-04-01].
  301. a b c Ich chrześcijańskie cechy jeszcze bardziej się rozwinęły, jw.org, 30 listopada 2022 [dostęp 2022-12-14].
  302. a b Watchtower, „Nie ma powodu panicznie się bać”, jw.org, 25 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
    *Watchtower, Обыски и уголовное дело в Челябинской области, jw-russia.org, 26 marca 2019 [dostęp 2022-06-03] (ros.).
  303. a b Watchtower, Aktualizacja — Brat skazany, jw.org, 8 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-14].
  304. a b Watchtower, „Wiemy, że nie jesteśmy sami”, jw.org, 25 listopada 2022 [dostęp 2022-12-06].
    *Watchtower, Siedemdziesięciotrzyletniej siostrze grozi wyrok skazujący za wiarę, jw.org, 9 marca 2021 [dostęp 2021-03-22].
  305. a b Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 4/2021, jw.org, 21 maja 2021 [dostęp 2021-05-21].
  306. a b „Pomaga mi żarliwa modlitwa”, jw.org, 9 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-14].
  307. Watchtower, Bracia Szamow, Szczepin i Udincew czekają na wyrok i zachowują lojalność wobec Jehowy, jw.org, 29 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-05].
  308. Watchtower, Brat Dmitrij Masłow może zostać skazany za rozmawianie z przyjaciółmi o sprawach duchowych, jw.org, 18 marca 2021 [dostęp 2021-03-22].
    *Watchtower, Wiara w Jehowę pokonuje strach przed prześladowaniami, jw.org, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-24].
  309. Watchtower, Modlitwy i pieśni Królestwa dodawały sił bratu Antonowi Ostapience w areszcie, jw.org, 28 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-05].
  310. Watchtower, Czterech braci ze Smoleńska odważnie znosiło zaciekłe prześladowania i uwięzienie za wiarę, jw.org, 24 marca 2021 [dostęp 2021-04-07].
  311. a b Watchtower, Trzej bracia, którzy siedem miesięcy byli w areszcie, czekają na wyrok, jw.org, 26 lutego 2021 [dostęp 2021-03-22].
  312. Watchtower, Trzej bracia trwają mimo przedłużającego się aresztu, jw.org, 12 maja 2021 [dostęp 2021-05-19].
  313. Watchtower, Jehowa wspiera trzech braci i siostrę w areszcie w Dagestanie, jw.org, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-31].
  314. Watchtower, Eksperci ONZ uznali aresztowanie brata Michajłowa za bezprawne, jw.org, 18 czerwca 2019 [dostęp 2019-08-22].
    *Human Rights Council Working Group on Arbitrary Detention, Opinions adopted by the Working Group on Arbitrary Detention at its eighty-fourth session, 23 April–3 May 2019 Opinion No. 1, ohrc.org, 12 czerwca 2019 [dostęp 2019-08-22].
  315. Watchtower, Siostra Olga Ganusza w czasie prześladowań czerpie siły z żarliwych modlitw, jw.org, 23 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-30].
  316. Watchtower, Zaufanie do Jehowy pomaga bratu Jewstigniejewowi pozostać wiernym, jw.org, 13 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-20].
  317. Watchtower, Brat Siergiej Wierchoturow zachowuje niezłomną postawę, chociaż grozi mu siedem lat pozbawienia wolności, jw.org, 26 lutego 2021 [dostęp 2021-03-22].
    *Watchtower, Galina Abrosimowa przezwycięża strach, jw.org, 10 maja 2022 [dostęp 2022-05-17].
    *Watchtower, „Razem sobie z tym wszystkim poradzimy”, jw.org, 21 września 2022 [dostęp 2022-09-27].
    *Watchtower, Poleganie na Jehowie pomaga zwalczać niepokój, jw.org, 28 listopada 2022 [dostęp 2022-12-06].
  318. Watchtower, Все новости, jw-russia.org [dostęp 2019-12-30].
    *Watchtower, Bracia Aleksandr Bondarczuk i Siergiej Jawuszkin po długim areszcie domowym czekają na wyrok, jw.org, 2 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07].
  319. Watchtower, Brat Aleksiej Smiełow trwa dzięki pomocy Jehowy, jw.org, 3 lutego 2022 [dostęp 2022-02-07].
    *Watchtower, Bracia wzmacniają swoją wiarę dzięki pomocy współwyznawców, jw.org, 21 lutego 2022 [dostęp 2022-02-26].
  320. Деннису Кристенсену подбросили в камеру нож, чтобы оказать давление. Вскоре его посетили члены президентского Совета, jw-rusia.org, 20 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-24] (ros.).
  321. Watchtower, «Мы должны докопаться до истины». В Сургуте глава Совета по правам человека опросил верующих, которые подверглись пыткам, jw-russia.org, 15 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-22] (ros.).
  322. Watchtower, Brat Andrzej Oniszczuk uwolniony po 11 miesiącach aresztu, jw.org, 6 września 2019 [dostęp 2019-09-18].
  323. Watchtower, Brat Andrzej Oniszczuk już niemal rok jest pozbawiony wolności, jw.org, 8 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-22].
  324. Cristina Maza, Europan Union Citizen in Solitary Confinement in Russia as Police Round Up and Allegedly Torture Jehovah’s Witnesess, newsweek.com, 19 marca 2019 [dostęp 2019-08-22] (ang.).
    *EU Citizen Abused in Russian Jail – Jehovah’s Witnesses, themoscowtimes.com, 19 marca 2019 [dostęp 2019-08-22] (ang.).
    *Анджей Онищук вышел на свободу после 11 месяцев в СИЗО. В Кирове больше нет Свидетелей Иеговы за решеткой, jw-russia.org, 4 września 2019 [dostęp 2019-09-04] (ros.).
  325. US Blacklists 2 Russians for ‘Torturing’ Jehovah’s Witnesses, themoscowtimes.com, 11 września 2019 [dostęp 2019-09-18] (ang.).
  326. Watchtower, Kolejnych sześciu braci skazanych w Rosji na kary pozbawienia wolności, jw.org, 23 września 2019 [dostęp 2019-10-01].
  327. Belsat, Ekstremiści? W Rosji skazano sześciu świadków Jehowy, belsat.eu, 20 września 2019 [dostęp 2019-09-30].
  328. Watchtower, Brat Krutiakow i siostra Krutiakowa oraz bracia Nikiforow i Żerebcow ufają Jehowie w trakcie procesu, jw.org, 21 maja 2021 [dostęp 2021-06-02].
  329. Watchtower, Siostra Jekaterina Pegaszewa pozostaje niezłomna mimo trwającego postępowania karnego, jw.org, 8 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-14].
  330. a b Watchtower, Małżeństwu i dwóm braciom w obwodzie kurskim grozi uwięzienie za wiarę, jw.org, 16 marca 2021 [dostęp 2021-03-22].
  331. a b Watchtower, Bracia i siostry zachowują spokój i ufają Jehowie mimo prześladowań, jw.org, 26 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-02].
  332. Watchtower, Rosyjski sąd skazuje brata Klimowa na sześć lat więzienia – najcięższy wyrok od wprowadzenia zakazu w 2017 roku, jw.org, 11 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-14].
    *RMF.FM, Rosja: Sześć lat więzienia dla Świadka Jehowy, rmf24.pl, 5 listopada 2019 [dostęp 2019-11-12].
  333. a b Watchtower, Aktualizacja — bracia pozbawieni wolności. Pomaganie innym i ufanie Jehowie dodaje sił braciom z miasta Tynda, jw.org, 26 stycznia 2022 [dostęp 2022-11-04].
  334. Watchtower, Trzej bracia z Lipiecka prześladowani za wiarę spędzili w areszcie 331 dni, jw.org, 27 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-05].
  335. Watchtower, Rosyjski sąd skazuje brata Ałuszkina na sześć lat pozbawienia wolności, a na pięć innych osób nakłada wyroki w zawieszeniu, jw.org, 17 grudnia 2019 [dostęp 2019-12-23].
    *ONZ wzywa Rosję do uwolnienia brata Ałuszkina, jw.org, 13 listopada 2019 [dostęp 2019-12-13].
  336. Watchtower, Brat Albiert Batczajew w areszcie zachowuje lojalność wobec Jehowy, jw.org, 24 maja 2021 [dostęp 2021-05-31].
  337. a b Watchtower, Współwyznawcy udzielają im wsparcia, jw.org, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-16].
  338. Alec Luhn, 'We Liked to Sing. Now We Can Only Whisper.’ How Russia Is Stepping Up Its Persecution of Jehovah’s Witnesses, time.com, 18 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-04] (ang.).
  339. Watchtower, В Смоленске следователь допросил 13-летнего подростка..., jw-russia.org, 28 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-28] (ros.).
  340. Watchtower, Tatiana Obiżestwit ufa Jehowie, jw.org, 6 maja 2022 [dostęp 2022-05-17].
    *Watchtower, Mass Detentions in Kazan: Department for Combating Organized Crime Finds Out Why People Aged 9 to 80 Read the Bible, jw-russia.org, 20 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-20] (ang.).
  341. Мария Кравченко, Неправомерное применение антиэкстремистского законодательства в России в 2020 году, sova-center.ru, 4 marca 2021 [dostęp 2022-10-28] (ros.).
  342. Watchtower, Курский суд отправил верующего в СИЗО. Число арестованных за веру курян достигло четырех, jw-russia.org, 23 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-23] (ros.).
  343. Watchtower, Braciom Markinowi i Trofimowowi grozi sześć i pół roku więzienia, jw.org, 17 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-23].
    *Watchtower, Анонс: 24 января в Мурманской области будет оглашен приговор верующим. Прокурор просит отправить их на 6 лет в колонию, jw-russia.org, 23 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-23].
  344. Watchtower, Proces brata i dwóch sióstr w Karpińsku w Rosji, jw.org, 24 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-24].
    *Watchtower, В Карпинске мужчина и две женщины осуждены по уголовной статье за веру, jw-russia.org, 27 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-27] (ros.).
  345. Watchtower, Во время массовых обысков в Печоре задержаны 14 верующих, включая женщин и пожилых. Четверо не отпущены даже спустя сутки, jw-russia.org, 28 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-28] (ros.).
  346. a b Watchtower, Siedmiu braci polega na wsparciu od Jehowy, jw.org, 20 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-29].
  347. Watchtower, W dwóch rosyjskich sądach trwają równoległe procesy braci Stanisława Kima i Nikołaja Poliewodowa, jw.org, 31 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-12].
    *Watchtower, Дело Полеводова и Кима в Хабаровске, jw-russia.org, 4 lutego 2020 [dostęp 2020-02-04] (ros.).
  348. Watchtower, Strażnicy więzienni pobili pięciu braci w Orenburgu, jw.org, 17 lutego 2020 [dostęp 2020-02-21].
    *Watchtower, Bracia pomagają współwyznawcom pobitym w rosyjskiej kolonii karnej, jw.org, 24 lutego 2020 [dostęp 2020-02-27].
    *Watchtower, Niezłomna wiara naszych braci pobitych w więzieniu w Orenburgu, jw.org, 28 maja 2020 [dostęp 2020-08-06].
  349. a b Osobiste przeżycia dwóch sióstr z Rosji, jw.org, 3 maja 2021 [dostęp 2021-05-18].
  350. Watchtower, Все новости. Рейды в Забайкалье прошли как минимум по 40 адресам, 28 человек были задержаны, jw-russia.org, 10 lutego 2020 [dostęp 2020-02-13] (ros.).
    *Watchtower, Забайкалье становится 54-м регионом России, где репрессируют за веру. Обыски в Чите и еще 6 населенных пунктах края, jw-russia.org, 10 lutego 2020 [dostęp 2020-02-13] (ros.).
    *Watchtower, Дело Ермолаева и других в Чите, jw-russia.org, 10 lutego 2020 [dostęp 2020-02-12] (ros.).
    *Watchtower, Правоохранители Забайкалья побили печальный рекорд: за день 10 февраля они провели обыски в 50 домах верующих, jw-russia.org, 27 lutego 2020 [dostęp 2020-02-27] (ros.).
  351. a b c Rosyjskie władze przeprowadziły największą akcję przeszukań domów Świadków Jehowy, jw.org, 15 lipca 2020 [dostęp 2020-07-17].
  352. a b The New York Times, More Jehovah’s Witnesses Convicted, Tortured in Russia, nytimes.com, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-02-14] (ang.).
  353. Watchtower, Brat Wadim Kucenko poddany torturom, jw.org, 18 lutego 2020 [dostęp 2020-02-18].
    *Rosja: Adwokat: zatrzymany wyznawca Świadków Jehowy był torturowany, wnp.pl, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-02-18].
  354. a b Aktualizacja: Czterech braci oczekuje na wyrok po masowych przeszukaniach domów w Kraju Zabajkalskim, jw.org, 20 grudnia 2021 [dostęp 2022-06-13].
  355. В Ставрополе силовики во время обыска подбросили верующим запрещенную литературу. Семье грозит уголовное преследование, jw-russia.org, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-02-14] (ros.).
  356. Дело Герасимова в Ялте, jw-russia.org, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-02-14] (ros.).
  357. Watchtower, Wyrok w procesie brata Michaiła Popowa i jego żony spodziewany 13 lutego 2020 rok, jw.org, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-02-14].
  358. Watchtower, Brat Jewgienij Aksjonow oskarżony o przestępstwo za to, że rozmawiał o Biblii, jw.org, 14 lutego 2020 [dostęp 2020-02-18].
    *Дело Аксёнова в Хабаровске, jw-russia.org, 18 lutego 2020 [dostęp 2020-02-18] (ros.).
  359. Watchtower, Siedemdziesięciotrzyletnia niepełnosprawna siostra czeka na wyrok i polega na Jehowie, jw.org, 30 kwietnia 2021 [dostęp 2021-05-05].
  360. Watchtower, Brat Artiom Gierasimow skazany przez sąd na Krymie, jw.org, 5 marca 2020 [dostęp 2021-04-08].
    *Watchtower, В Крыму еще один Свидетель Иеговы осужден за веру. Суд оштрафовал Артёма Герасимова на 400 тысяч рублей, jw-russia.org, 5 marca 2020 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
    *Watchtower, Sąd na Krymie ma ogłosić wyrok w procesie brata Artioma Gierasimowa, jw.org, 27 lutego 2020 [dostęp 2021-04-08].
  361. Watchtower, Sąd Najwyższy Krymu skazał brata Artioma Gierasimowa na sześć lat pozbawienia wolności, jw.org, 4 czerwca 2020 [dostęp 2021-04-08].
  362. Watchtower, Крымчанин Сергей Филатов приговорен к 6 годам лишения свободы за домашнее богослужение, jw-russia.org, 5 marca 2020 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
    *Watchtower, Pierwszy Świadek Jehowy oskarżony na Krymie czeka na wyrok, jw.org, 2 marca 2020 [dostęp 2021-04-08].
  363. Watchtower, Więzieni za wiarę – Krym, jw.org, 9 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-08].
  364. Watchtower, Крымский суд оставил в силе приговор Сергею Филатову. За чтение Библии верующий отправится в колонию на 6 лет, jw-russia.org, 27 maja 2020 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  365. Watchtower, Bracia i siostry z Karpińska polegają na Jehowie i zachowują silną wiarę, jw.org, 20 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-27].
  366. Watchtower, Пензенец Владимир Алушкин после отмены приговора вышел из СИЗО в Мордовии. Его встретили жена и друзья, jw-russia.org, 31 marca 2020 [dostęp 2020-03-31] (ros.).
    *Watchtower, Апелляционный суд в Пензе отменил обвинительный приговор шестерым Свидетелям Иеговы. Алушкин должен выйти из СИЗО на днях, jw-russia.org, 24 marca 2020 [dostęp 2020-04-01] (ros.).
  367. В Якутии судья приговорила отца двоих детей к 6 годам лишения свободы условно за веру в Иегову, jw-russia.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-01] (ros.).
  368. Watchtower, Bratu Igorowi Iwaszinowi grozi siedem lat pozbawienia wolności, jw.org, 27 marca 2020 [dostęp 2020-04-01].
  369. Watchtower, Краснодарская ФСБ совместно с казаками устроила облавы на верующих в 2 станицах. Изъяты Библии и электронные устройства, jw-russia.org, 1 maja 2020 [dostęp 2020-05-01] (ros.).
  370. a b Watchtower, Zachowywanie dobrych zwyczajów duchowych dodaje sił bratu Maksimowi Beltikowowi, jw.org, 24 września 2021 [dostęp 2021-10-05].
  371. a b Watchtower, Zachęty innych dodają sił siostrze Ludmile Szczekołdinie, jw.org, 4 marca 2022 [dostęp 2022-03-11].
  372. Watchtower, Гонения выходят на новый уровень: Феликс Махаммадиев стал первым Свидетелем Иеговы, которому аннулировали гражданство, jw-russia.org, 13 maja 2020 [dostęp 2020-05-14] (ros.).
  373. Biełsat, Rosja: świadkowie Jehowy oskarżeni o werbowanie ekstremistów, belsat.eu, 17 marca 2021 [dostęp 2021-03-18].
    *TVP Info, Rosja. Świadkowie Jehowy oskarżeni o ekstremizm, tvp.info, 18 marca 2021 [dostęp 2021-04-08].
    *Watchtower, Nasi współwyznawcy okazują wiarę podczas procesu w Liesozawodsku, jw.org, 19 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
    *Watchtower, Siostra Galina Kobielewa zdecydowana dawać świadectwo w sądzie, jw.org, 15 maja 2022 [dostęp 2022-06-28].
  374. Watchtower, Второй осужденный Свидетель Иеговы, уроженец Великого Новгорода Константин Баженов, лишился российского гражданства, jw-russia.org, 19 maja 2020 [dostęp 2020-05-20] (ros.).
  375. Watchtower, Amerykańscy kongresmeni proponują rezolucję wzywającą Rosję do uwolnienia brata Dennisa Christensena, jw.org, 18 maja 2020 [dostęp 2020-05-20].
  376. Watchtower, Więziony od trzech lat Dennis Christensen zachowuje niezłomność i radość, jw.org, 25 maja 2020 [dostęp 2020-05-27].
  377. Watchtower, Eksperci ONZ uznali, że pozbawienie wolności 18 Świadków Jehowy w Rosji było naruszeniem prawa międzynarodowego, jw.org, 18 maja 2020 [dostęp 2020-05-20].
  378. Watchtower, Modlenie się za współwyznawców dodaje sił bratu Kiryłowi Guszczinowi, jw.org, 9 marca 2022 [dostęp 2022-03-15].
    *В Кабардино-Балкарии прошли обыски в домах шестерых верующих. Силовики подбросили им запрещенную литературу, jw-russia.org, 22 maja 2020 [dostęp 2020-05-27] (ros.).
  379. К религиозным гонениям присоединился город Комсомольск-на-Амуре: обыск в семье верующих, задержание и допрос, jw-russia.org, 22 maja 2020 [dostęp 2020-05-27] (ros.).
    *Watchtower, Brat Nikołaj Alijew przejawia odwagę w trakcie prześladowań za wiarę, jw.org, 21 marca 2021 [dostęp 2021-03-30].
  380. Watchtower, В Керчи силовики во время «обследования» домов верующих устроили штурм с битьем окон. Задержан отец двух малолетних детей, jw-russia.org, 28 maja 2020 [dostęp 2020-05-28] (ros.).
  381. Город Вяземский становится новым очагом религиозных гонений: не менее 7 обысков у верующих за день, jw-russia.org, 27 maja 2020 [dostęp 2020-05-27] (ros.).
  382. Суд в Дагестане постановил отпустить из СИЗО четверых верующих. Они пробыли под стражей почти год, jw-russia.org, 27 maja 2020 [dostęp 2020-05-27] (ros.).
  383. a b c Watchtower, Instytucje międzynarodowe protestują przeciwko prześladowaniu Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 6 listopada 2020 [dostęp 2020-11-12].
  384. 61-летний Геннадий Шпаковский за свою веру осужден на рекордные 6,5 лет колонии, jw-russia.org, 9 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-09] (ros.).
    *Watchtower, Bratu Giennadijowi Szpakowskiemu grozi siedem i pół roku więzienia, jw.org, 5 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-10].
    *Aleksandr Podrabinek, Postsowiecka inkwizycja. Rosyjscy świadkowie Jehowy idą do więzienia za „złą” wiarę, belsat.eu.pl, 9 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-12].
  385. a b AKTUALIZACJA — ZAOSTRZENIE KARY. Zachowywanie radości pomimo przedłużającego się uwięzienia, 26 grudnia 2022.
  386. The 55th Region of Russia Is Joining the Religious Persecution. The Houses of Jehovah’s Witnesses Are Being Searched in the City of Astrakhan, jw-russia.org, 9 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-09] (ang.).
  387. В городе Назарово Красноярского края проходит массовая спецоперация против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-18] (ros.).
    *Cierpliwość pomaga bratu Iwanowi Szuliukowi wytrwać mimo prześladowań, jw.org, 16 lutego 2022 [dostęp 2022-02-21].
  388. Суд постановил освободить Денниса Кристенсена – Свидетеля Иеговы из Дании. За веру он пробыл в тюрьме 1128 дней, jw-russia.org, 23 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-23] (ros.).
    *Imprisoned Jehovah’s Witness gets early release in Russia, apnews.com, 23 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-23] (ang.).
  389. Prokurator zaskarżył decyzję o przedterminowym zwolnieniu Dennisa Christensena, jw.org, 30 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-30].
  390. Prokurator wstrzymuje przedterminowe zwolnienie brata Dennisa Christensena, jw.org, 1 lipca 2020 [dostęp 2020-07-07].
  391. Brat Dennis Christensen drugi raz umieszczony w celi karnej, jw.org, 24 lipca 2020 [dostęp 2020-07-27].
  392. Дело Кристенсена в ОрлеХронология дела, jw-russia.org, 15 września 2020 [dostęp 2020-09-15] (ros.).
  393. Новая волна обысков в Приморье, где уже расследуется 12 дел против верующих. На этот раз облава в поселке Тавричанка, jw-russia.org, 2 lipca 2020 [dostęp 2020-07-02] (ros.).
  394. В Калининграде ФСБ задержала для допросов минимум 12 человек. Уже в 56 регионах власти поддержали религиозные гонения, jw-russia.org, 13 lipca 2020 [dostęp 2020-07-14] (ros.).
  395. Brat Andriej Własow pozostaje aktywny i zachowuje pozytywne nastawienie, jw.org, 3 marca 2022 [dostęp 2022-02-07].
    *Волна обысков у верующих в Кемеровской области. Задержан на 48 часов минимум один человек, инвалид II группы, jw-russia.org, 13 lipca 2020 [dostęp 2020-07-13] (ros.).
  396. Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 5/2020, jw.org, 24 lipca 2020 [dostęp 2020-07-24].
    *Watchtower, Wytrwałość przynosi dobre rezultaty, jw.org, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-27].
    *Региональным следственным управлением возбуждено уголовное дело по факту организации деятельности религиозного объединения, осуществлявшего экстремистскую деятельность на территории города Воронежа и Воронежской области, voronezh.sledcom.ru, 13 lipca 2020 [dostęp 2020-07-14] (ros.).
  397. В ходе крупнейшей облавы на Свидетелей Иеговы в Воронеже двое верующих были избиты, а десять – отправлены в СИЗО, jw-russia.org, 16 lipca 2020 [dostęp 2020-07-16] (ros.).
  398. a b Watchtower, Brat Aleksiej Jerszow pokonuje zniechęcenie dzięki trzymaniu się duchowych zwyczajów, jw.org, 19 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-10].
  399. Watchtower, Brat Siergiej Biełousow broni imienia Bożego, jw.org, 1 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
    *В Томской области прошли 5 обысков у Свидетелей Иеговы. После ночи в изоляторе 50-летний верующий отправлен под домашний арест, jw-rusia.org, 15 lipca 2020 [dostęp 2020-07-15] (ros.).
  400. Евгений Спирин из Фурманова приговорен к крупному штрафу за мирные встречи с единоверцами, jw-rusia.org, 28 lipca 2020 [dostęp 2020-07-28] (ros.).
  401. Облава на верующих в Соликамске. После допросов трое мужчин оставлены в изоляторе для задержанных, jw-rusia.org, 29 lipca 2020 [dostęp 2020-07-29] (ros.).
  402. Brat Giennadij Szpakowskij wypuszczony na wolność, jw.org, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-10].
    *Псковский облсуд заменил Геннадию Шпаковскому тюремный срок на условный. Верующий уже на свободе, jw-russia.org, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-04] (ros.).
  403. a b Jehowa wspiera rodziny sześciu braci, którzy są w areszcie śledczym, jw.org, 24 marca 2022 [dostęp 2022-04-31].
  404. В Ростовской и Курской областях прошли не менее 12 обысков. В СИЗО за религиозные взгляды отправлены четверо верующих, jw-russia.org, 10 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-10] (ros.).
  405. Силовики снова обыскивают дома верующих в ХМАО. Операции проходят в городах Югорск и Советский, jw-russia.org, 19 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21] (ros.).
    *Jest pewny, że Jehowa go kocha i wspiera, jw.org, 7 czerwca 2020 [dostęp 2022-06-13].
  406. Bracia Siergiej Britwin i Wadim Lewczuk skazani na cztery lata pozbawienia wolności, jw.org, 2 września 2020 [dostęp 2020-09-03].
  407. Dwaj bracia i dwie siostry skazani za swoją wiarę, jw.org, 3 września 2020 [dostęp 2020-09-04].
  408. Jehowa dodaje sił Siergiejowi Kuzniecowowi, jw.org, 3 maja 2022 [dostęp 2022-05-18].
  409. a b Watchtower, AKTUALIZACJA — BRACIA POZBAWIENI WOLNOŚCI | Dzięki pomocy Jehowy rodziny na Krymie okazują wytrwałość, jw.org, 9 maja 2022 [dostęp 2022-10-13].
  410. На Ставрополье силовики подбросили пожилому верующему запрещенную литературу и «нашли» ее во время обыска, jw-russia.org, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-14] (ros.).
  411. Серия обысков у верующих в Пензенской области. Возбуждено дело по «экстремистской» статье, jw-russia.org, 13 października 2020 [dostęp 2020-10-14] (ros.).
    *Brat Piotr Krupnow i jego żona Maja trwają w próbach dzięki przygotowaniu się do nich i pielęgnowaniu nadziei, jw.org, 4 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-11].
  412. Дело Моисеенко в Зее, jw-russia.org, 14 października 2020 [dostęp 2020-10-14] (ros.).
  413. Codzienne czytanie Biblii i rozmyślanie pomaga bratu Aleksiejowi Uchowowi polegać na Jehowie, jw.org, 3 lutego 2022 [dostęp 2022-02-07].
  414. Жительницу Черкесска подозревают в экстремизме за беседы о Библии. В качестве вещдоков у верующей изъяли рисунки дочери, jw-russia.org, 13 listopada 2020 [dostęp 2020-11-19] (ros.).
  415. В городе Грязи 5 верующих за беседы о Боге оказались за решеткой, среди них 67-летняя женщина, jw-russia.org, 17 listopada 2020 [dostęp 2020-11-19] (ros.).
  416. В городе Нижнекамске после серии обысков силовики увезли на допрос 7 верующих, jw-rusia.org, 18 listopada 2020 [dostęp 2020-11-19] (ros.).
  417. Watchtower, Nasi bracia pozostają niezłomni dzięki pomocy od Jehowy, jw.org, 1 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-06].
  418. Обыски у Свидетелей Иеговы в Москве. Как они затронут министров иностранных дел стран Европы?, jw-rusia.org, 25 listopada 2020 [dostęp 2020-11-25] (ros.).
    *Masowe zatrzymania Świadków Jehowy w Rosji, doxa.fm, 24 listopada 2020 [dostęp 2021-04-10].
    *Watchtower, Poleganie na Jehowie pomaga braciom trwać, jw.org, 7 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-14].
  419. a b Bracia Władimir Czesnokow, Władimir Dutkin i Walerij Jakowlew stają przed sądem za wiarę w Boga, jw.org, 7 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-17].
  420. В Красноярске прошли обыски у 2 верующих, jw-russia.org, 4 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-04] (ros.).
  421. a b Watchtower, Siostra Ludmiła Salikowa czerpie siły i pocieszenie od Jehowy, jw.org, 31 stycznia 2021 [dostęp 2022-02-07].
  422. Watchtower, Rosyjski sąd skazał czworo Świadków Jehowy, jw.org, 30 listopada 2020 [dostęp 2020-12-02].
    *Watchtower, Zbliża się ogłoszenie wyroku w procesie pierwszego małżeństwa umieszczonego w rosyjskim areszcie i dwóch innych sióstr, jw.org, 25 września 2020 [dostęp 2020-12-02].
  423. Watchtower, Brat Siergiej Poliakow zwolniony z rosyjskiego więzienia, jw.org, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-14].
    *Watchtower, Свидетель Иеговы из Омска Сергей Поляков вышел на свободу. Он отбыл срок наказания — 3 года колонии общего режима, jw-russia.org, 25 września 2020 [dostęp 2020-12-02] (ros.).
  424. В Челябинской области силовики провели обыски в домах верующих, включая 69-летнюю женщину. Возбуждено уголовное дело, jw-russia.org, 3 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-04] (ros.).
  425. Watchtower, Dzięki pomocy Jehowy rodziny dzielnie znoszą próby, jw.org, 20 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
    *В городе Орле волна обысков в квартирах единоверцев узника совести Денниса Кристенсена, jw.russia.org, 9 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-10] (ros.).
  426. a b Watchtower, Jewgienij Zinicz pozostaje lojalny tak jak jego rodzice i dziadkowie, jw.org, 7 lipca 2022 [dostęp 2022-07-11].
  427. Watchtower, Rosyjski sąd skazał brata Jurija Sawieliewa na sześć lat pozbawienia wolności, jw.org, 16 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-18].
  428. Watchtower, Rosyjski sąd odrzucił apelację brata Jurija Sawieliewa, jw.org, 16 grudnia 2020 [dostęp 2022-02-12].
  429. Watchtower, „Najważniejszą rzeczą jest ciągłe umacnianie zaufania do Jehowy”, jw.org, 31 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-06].
    *Новая волна обысков в Хабаровском крае, задержан верующий, jw-russia.org, 21 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-29] (ros.).
  430. Watchtower, Dwaj bracia odczuwają wsparcie Jehowy i pozostają odważni, jw.org, 27 grudnia 2021 [dostęp 2022-02-07].
    *Тамбовская область становится 59-м регионом, где развернуты репрессии против Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 24 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-29] (ros.).
  431. Watchtower, Первый отсидевший за веру – и первый лишенный за веру гражданства. Феликс Махаммадиев покинул колонию, но не получил свободу, jw-russia.org, 31 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-31] (ros.).
  432. Watchtower, Brat Feliks Machammadijew zwolniony z rosyjskiego więzienia i deportowany do Uzbekistanu, jw.org, 21 stycznia 2021 [dostęp 2021-02-10].
  433. Watchtower, ФСБ в Карачаево-Черкесии пыталась найти у 3 жителей горного поселка факты причастности к деятельности Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 12 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  434. Watchtower, В Удмуртии силовики вторглись в дома и на рабочие места верующих. Есть задержанные, jw-russia.org, 21 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  435. Watchtower, Wzmocnieni dzięki modlitwie, jw.org, maj 2022 [dostęp 2022-05-10].
  436. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Watchtower, Свидетели Иеговы под гнетом репрессий. Итоги 2021 года, jw-russia.org, 17 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-17] (ros.).
  437. Watchtower, Brat Sienin dzięki siłom duchowym przezwycięża strach, jw.org, wrzesień 2022 [dostęp 2022-10-06].
    *Watchtower, Республика Тыва стала 61-м регионом России, где преследуют Свидетелей Иеговы. В городе Кызыле верующий помещен в ИВС, jw-russia.org, 29 stycznia 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  438. Watchtower, Rosyjskie władze dokonały przeszukań co najmniej 15 domów Świadków Jehowy w Moskwie i jej okolicach, jw.org, 10 lutego 2021 [dostęp 2021-04-08].
    *Watchtower, В Москве задержаны двое Свидетелей Иеговы, возбуждено уголовное дело за веру. Несколько верующих сообщают о побоях, jw-russia.org, 11 lutego 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  439. Watchtower, В крымском поселке Раздольное прошли обыски у двух Свидетелей Иеговы. 72-летней верующей подброшена религиозная книга, jw-russia.org, 24 lutego 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
    *Watchtower, Zachęcali bliskich w czasie prób, jw.org, 17 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-24].
  440. Watchtower, 63-letni brat Alieksandr Iwszin skazany na siedem i pół roku pozbawienia wolności za organizowanie zebrań online i śpiewanie pieśni, jw.org, 10 lutego 2021 [dostęp 2021-02-10].
  441. Watchtower, Новые обыски у Свидетелей Иеговы в Кемеровской области. Задержан 53-летний верующий, суд изберет ему меру пресечения, jw-russia.org, 16 lutego 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  442. Watchtower, Силовики Владимирской области подключились к религиозным гонениям. Серия обысков прошла в Коврове, jw-russia.org, 19 lutego 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  443. a b c Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 4/2022, jw.org, 3 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-03].
  444. Watchtower, Brat Roman Baranowskij i jego matka, Walentyna Baranowskaja, zostali skazani na więzienie, jw.org, 24 lutego 2021 [dostęp 2021-02-24].
    *Watchtower, AKTUALIZACJA: Brat Roman Baranowskij i jego matka Walentyna Baranowskaja mogą zostać skazani przez sąd w Rosji, jw.org, 29 stycznia 2021 [dostęp 2022-05-09].
    *U.S. Department, Religious Freedom Concerns in Russia, state.gov, 25 lutego 2021 [dostęp 2021-05-16] (ang.).
    *Watchtower, Niesprawiedliwe uwięzienie siostry Walentyny Baranowskiej i jej syna Romana, jw.org, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-25].
  445. Watchtower, В Сыктывкаре прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Трое верующих находятся за решеткой, jw-russia.org, 3 marca 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  446. Watchtower, Шестое уголовное дело в Амурской области. ФСБ провела обыски у 12 верующих в Белогорске, jw-russia.org, 11 marca 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  447. Watchtower, Jehowa pomaga naszym braciom pokonywać negatywne emocje, jw.org, 27 września 2022 [dostęp 2022-10-10].
  448. Watchtower, В Таганроге вновь прошел обыск у Свидетеля Иеговы, который ранее отбыл более 5 лет условного наказания за веру, jw-russia.org, 22 marca 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  449. Watchtower, В Сочи арестованы четверо Свидетелей Иеговы, среди них женщина, jw-russia.org, 29 marca 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  450. Watchtower, Sąd na Krymie skazuje brata Wiktora Staszewskiego na sześć i pół roku więzienia, jw.org, 29 marca 2021 [dostęp 2021-04-01].
  451. Watchtower, Po błyskawicznym procesie brat Oleg Daniłow skazany na trzy lata pozbawienia wolności, jw.org, 30 marca 2021 [dostęp 2021-03-31].
  452. Watchtower, Rosyjski sąd delegalizuje aplikację JW Library, jw.org, 2 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-08].
    *Watchtower, Суд в Санкт-Петербурге запретил популярное библейское приложение JW Library, jw-russia.org, 1 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-01] (ros.).
  453. Watchtower, Konferencja prasowa w Moskwie z okazji 70. rocznicy „Operacji północ”. Deportacja prawie 10 000 Świadków Jehowy na Syberię, jw.org, 5 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-06].
  454. Operacja Północ – Zesłani za wiarę-Konferencja prasowa w Rosji. Ponad 9 tyś deportowanych na Syberię, tulublin.pl, 3 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-03].
    *Росбалт, Москва. Пресс-конференция на тему: «70-летие операции „Север”. Уроки репрессий», rosbalt.ru, 1 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-09] (ros.).
    *Artur Artiemiew i inni, KONFERENCJA PRASOWA: «70 rocznica operacji „Północ” – J. Siwulski, rosbalt.ru, 6 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07].
  455. Watchtower, Myślenie o innych pomaga braciom przetrwać uwięzienie, jw.org, 24 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-31].
    *Watchtower, Новая волна обысков у верующих Кемеровской области. В городе Тайга арестован 29-летний Юрий Усанов, jw-russia.org, 5 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-08] (ros.).
  456. Watchtower, 6 апреля 2021 года Международный Мемориал проводит в Москве круглый стол «70 лет операции „Север“». Организована онлайн-трансляция, jw-russia.org, 6 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-07] (ros.).
    *Watchtower, Stowarzyszenie Memoriał gospodarzem konferencji naukowej poświęconej 70. rocznicy deportacji Świadków Jehowy na Syberię, jw.org, 12 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-13].
  457. Watchtower, Rosyjski sąd skazuje brata Alieksandra Szczerbinę na trzy lata pozbawienia wolności, jw.org, 6 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-06].
  458. Watchtower, Новая волна религиозных преследований в Холмской. Заведено очередное уголовное дело за веру, jw-russia.org, 14 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-14] (ros.).
  459. Watchtower, Массовые обыски в домах Свидетелей Иеговы прошли в Ярославской области. Как минимум один верующий задержан, jw-russia.org, 14 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-14] (ros.).
  460. Watchtower, Обыски и уголовные дела за веру в Тульской области. Еще один регион России охватили преследования Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 15 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-15] (ros.).
  461. Watchtower, Modlitwa dodaje sił, jw.org, 8 lipca 2022 [dostęp 2022-07-15].
    *Watchtower, В Ижевске прошла серия обысков в домах Свидетелей Иеговы. Двое отправлены за решетку из-за веры, jw-russia.org, 16 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-16] (ros.).
  462. Watchtower, Jehowa dodaje sił bratu Inwerowi Sijuchowowi, jw.org, 18 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
    *Watchtower, Свидетелей Иеговы преследуют уже в 65 регионах России: в Адыгее прошли массовые обыски, одного верующего отправили в СИЗО, jw-russia.org, 20 kwietnia 2021 [dostęp 2021-04-21] (ros.).
  463. Watchtower, Новые обыски в Кузбассе: задержаны двое верующих из города Калтан, jw-russia.org, 4 maja 2021 [dostęp 2021-05-04] (ros.).
  464. Watchtower, Brat Konstantin Bażenow po wyjściu z więzienia czeka na deportację na Ukrainę, jw.org, 6 maja 2021 [dostęp 2021-05-06].
    *Watchtower, Brat Konstantin Bażenow bezpiecznie dociera na Ukrainę po deportacji z Rosji, jw.org, 20 maja 2021 [dostęp 2021-06-02].
    *Watchtower, Współwyznawcy lojalnie wspierają brata Konstantina Bażenowa podczas jego uwięzienia, uwolnienia i deportacji, jw.org, 11 marca 2022 [dostęp 2022-04-01].
  465. Watchtower, Свидетель по делу Суворовых из Челябинска стал обвиняемым. Павел Попов окажется на скамье подсудимых из-за веры, jw-russia.org, 19 maja 2021 [dostęp 2021-05-20] (ros.).
  466. Watchtower, Rosyjski sąd skazuje brata Rustama Seidkulijewa na dwa i pół roku więzienia. Uwięziony za wiarę po raz trzeci, jw.org, 20 maja 2021 [dostęp 2021-06-02].
  467. a b Watchtower, Brat Andriej Danielian skazany na sześć lat pozbawienia wolności, jw.org, 9 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16].
    *Watchtower, Суд в Рубцовске отправил 53-летнего Андрея Даниеляна на 6 лет в колонию за беседы о Библии, jw-russia.org, 7 listopada 2022 [dostęp 2022-11-07] (ros.).
  468. Watchtower, Zdecydowany pozostawać aktywny duchowo mimo prześladowań, jw.org, 24 listopada 2022 [dostęp 2022-12-01].
  469. Watchtower, На Алтае в двух городах идут обыски у Свидетелей Иеговы, есть задержанные, jw-russia.org, 27 maja 2021 [dostęp 2021-05-31] (ros.).
  470. a b Anna Safronowa skazana na sześć lat kolonii karnej, jw.org, 28 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-08].
  471. Watchtower, Объявлен приговор уже 99-му Свидетелю Иеговы. В Красноярске Андрею Ступникову дали 6 лет колонии за веру в Бога Иегову, jw-russia.org, 3 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-03] (ros.).
  472. Watchtower, В Курске суд вынес приговор пяти верующим. Четверым из них, включая женщину, назначено от 2 до 4,5 лет колонии, jw-russia.org, 3 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-03] (ros.).
  473. Watchtower, W zwalczaniu zniechęcenia pomaga pozytywne nastawienie, jw.org, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-10].
    *Watchtower, Новые обыски у верующих в Хабаровском крае. После 2 дней за решеткой 49-летний Свидетель Иеговы отправлен под домашний арест, jw-russia.org, 7 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-07] (ros.).
  474. Watchtower, „Jehowa dał mi odważnych przyjaciół, którzy zawsze są przy mnie”, jw.org, 31 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-07].
    *Watchtower, Новокузнецк: силовики проводят обыски у пенсионеров, подозревая их в поклонении Богу Иегове, jw-russia.org, 10 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-10] (ros.).
  475. Watchtower, В Аше Челябинской области идут обыски у Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 11 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-11] (ros.).
  476. Watchtower, Przekonani o wsparciu Jehowy, jw.org, 8 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-20].
    *Watchtower, В Чувашии вновь прошли обыски и допросы местных Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 28 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-28] (ros.).
  477. Watchtower, Bracia Aleksiej Berczuk i Dmitrij Golik czekają na wyrok w procesie w Błagowieszczeńsku, jw.org, 9 marca 2021 [dostęp 2021-07-16].
    *Watchtower, Бьет рекорды жестокости: в Благовещенске верующему Алексею Берчуку суд назначил 8 лет колонии, Дмитрию Голику – 7 лет, jw-russia.org, 30 czerwca 2021 [dostęp 2021-07-01] (ros.).
  478. a b Znajdowanie powodów do radości, jw.org, 21 września 2022 [dostęp 2022-09-27].
  479. a b Na prośbę ETPC dwaj schorowani rosyjscy bracia zostają zwolnieni z aresztu, jw.org, 1 sierpnia 2021 [dostęp 2021-09-10].
  480. Уже в 68 регионах РФ идут гонения на Свидетелей Иеговы. Силовики устроили облаву в Кургане и Шадринске, jw-russia.org, 15 lipca 2021 [dostęp 2021-07-16] (ros.).
  481. „Jestem dumny, że mogę reprezentować Jehowę”, jw.org, 18 października 2022 [dostęp 2022-10-21].
    *В городе Кодинске Красноярского края после обысков задержан верующий, jw-russia.org, 21 lipca 2021 [dostęp 2021-07-22] (ros.).
  482. Watchtower, Jehowa „w obliczu prób dodaje nam niezbędnych sił”, jw.org, 27 grudnia 2022 [dostęp 2023-01-03].
    *Волна обысков в 4 городах Мурманской области. Среди пострадавших – осужденный за веру Роман Маркин, jw-russia.org, 29 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29] (ros.).
  483. Еще один обыск в Хабаровском крае. Против 68-летнего Александра Шутова возбуждено уголовное дело за веру, jw-russia.org, 4 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-04] (ros.).
  484. Aktualizacja. Trzej bracia trwają mimo przedłużającego się aresztu, jw.org, 29 lipca 2021 [dostęp 2022-09-17].
    *В Ростове-на-Дону трое Свидетелей Иеговы получили от 6 до 6,5 лет лишения свободы за разговоры о Библии, jw-russia.org, 29 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29] (ros.).
  485. Aleksander Szutow cały czas polega na Jehowie i Jego kierownictwie, jw.org, 12 września 2022 [dostęp 2022-09-17].
  486. a b Watchtower, Bracia Dubowienko i Litwiniuk skazani na sześć lat więzienia, jw.org, 8 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-19].
    *Watchtower, В Армянске двоих верующих приговорили к 6 годам колонии. Суд посчитал экстремизмом чтение и обсуждение Библии, jw-russia.org, 2 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-03] (ros.).
  487. В Крыму прошла волна обысков, возбуждены новые уголовные дела за веру, jw-russia.org, 9 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-09] (ros.).
  488. Brat Wasilij Mieleszko czwartym Świadkiem Jehowy skazanym w błyskawicznym procesie w Kraju Krasnodarskim, jw.org, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-24].
    *Kolonia karna dla Świadka Jehowy za dyskusję o Biblii, rp.pl, 13 sierpnia 2021.
  489. Radosny mimo ciągłych wyzwań, jw.org, 16 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-23].
    *В Сочи вновь прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Задержан 25-летний верующий, jw-russia.org, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-20] (ros.).
  490. Серия обысков на юго-западе Москвы. Задержаны трое верующих, jw-russia.org, 26 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-26] (ros.).
  491. Арестованного в Москве Свидетеля Иеговы из Гайаны заставляют спать на полу, хотя в СИЗО есть свободные койки, jw-russia.org, 1 września 2021 [dostęp 2021-09-01] (ros.).
  492. В Майском прошли повторные обыски у Свидетелей Иеговы. Двое подозреваемых пока на свободе, jw-russia.org, 4 września 2021 [dostęp 2021-09-04] (ros.).
  493. Bratu Dmitrijowi Terebiłowowi grozi piąte uwięzienie, ale pierwsze z powodu wiary, jw.org, 5 sierpnia 2021 [dostęp 2021-09-10].
    *Суд в Костроме дал Дмитрию Теребилову 3 года колонии строгого режима за беседы о Библии, jw-russia.org, 6 września 2021 [dostęp 2021-09-06] (ros.).
  494. На Камчатке возбуждено 4-е уголовное дело за веру в Бога. Под подозрением супруги Надежда и Дмитрий Семёновы, 36 и 37 лет, jw-russia.org, 8 września 2021 [dostęp 2021-09-08] (ros.).
  495. Возле китайской границы прошла новая волна обысков у Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 14 września 2021 [dostęp 2021-09-14] (ros.).
  496. „Robię coś niezwykle ważnego”, jw.org, 2 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-14].
  497. От 6 до 6,5 лет в колонии за веру. Суд в Волгограде вынес приговор четверым Свидетелям Иеговы, jw-russia.org, 24 września 2021 [dostęp 2021-09-28] (ros.).
  498. Świadkowie Jehowy w Irkucku pozostają niezłomni mimo przeszukań w ich domach i brutalnych pobić, jw.org, 14 lutego 2022 [dostęp 2022-02-14].
  499. В Иркутской области силовики проводят обыски в семьях Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 4 października 2021 [dostęp 2021-10-04] (ros.).
  500. Napaść rosyjskich funkcjonariuszy na dwa małżeństwa, jw.org, 11 października 2021 [dostęp 2021-10-20].
  501. В Хабаровском крае вновь прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Задержаны как минимум двое верующих, jw-russia.org, 13 października 2021 [dostęp 2021-10-13] (ros.).
  502. В Москве трое верующих отправлены в ИВС. Открыто новое уголовное дело против Свидетелей Иеговы, прошли обыски, jw-russia.org, 26 października 2021 [dostęp 2021-10-26] (ros.).
  503. В Комсомольске-на Амуре прошли обыски у трех женщин. Против них возбуждено уголовное дело за веру в Бога Иегову, jw-russia.org, 29 października 2021 [dostęp 2021-11-01] (ros.).
  504. В Челябинске у Свидетелей Иеговы снова прошли обыски, jw-russia.org, 28 października 2021 [dostęp 2021-10-29] (ros.).
  505. Беспрецедентный приговор в Астрахани: трое Свидетелей Иеговы получили по 8 лет, еще одна верующая – 3,5 года колонии, jw-russia.org, 26 października 2021 [dostęp 2021-10-26] (ros.).
  506. Watchtower, Uchwała rosyjskiego Sądu Najwyższego – co przyniesie Świadkom Jehowy?, jw.org, 25 listopada 2021 [dostęp 2021-12-08].
    *Верховный суд России постановил, что Свидетелей Иеговы не нужно преследовать за совместные богослужения, jw-russia.org, 15 listopada 2021 [dostęp 2021-11-16] (ros.).
  507. Б Трое верующих задержаны после обысков в Астраханской области, jw-russia.org, 11 listopada 2021 [dostęp 2021-11-16] (ros.).
  508. На Ставрополье и в Карачаево-Черкесии прошла серия обысков у Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 25 listopada 2021 [dostęp 2021-11-25] (ros.).
  509. Новое уголовное дело в Челябинской области. В Копейске прошли обыски у местных Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 29 listopada 2021 [dostęp 2021-11-30] (ros.).
  510. В Красноярском крае вновь прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Возбуждено уголовное дело против 55-летнего верующего, jw-russia.org, 29 listopada 2021 [dostęp 2021-11-30] (ros.).
  511. На Ставрополье прошло не менее 6 обысков у Свидетелей Иеговы. Против 82-летней незрячей женщины возбуждено уголовное дело, jw-russia.org, 6 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-06] (ros.).
  512. В Таганроге прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Один верующий задержан, решается вопрос о мере пресечения, jw-russia.org, 8 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-08] (ros.).
  513. Watchtower, Dzięki zaufaniu do Jehowy brat Nikołajew zachowuje spokój, jw.org, 4 stycznia 2022 [dostęp 2021-12-30].
    *Первый реальный срок после Пленума ВС: в Краснодарском крае Свидетель Иеговы Александр Николаев получил 2,5 года колонии, jw-russia.org, 30 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-30] (ros.).
  514. Watchtower, Bracia Siergiej Britwin i Wadim Lewczuk zwolnieni z rosyjskiego więzienia, jw.org, 30 grudnia 2021 [dostęp 2022-06-03].
  515. Łukasz Zaranek, Putin inkwizytor. Czym podpadli Świadkowie Jehowy?, tvp.info, 31 marca 2021 [dostęp 2021-04-03].
  516. Watchtower, В Республике Алтай прошла серия обысков. Против дважды оправданного судом верующего в третий раз возбуждено уголовное дело, jw-russia.org, 18 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-18] (ros.).
  517. Watchtower, Суд приговорил многодетного отца Максима Бельтикова из станицы Павловской к 2 годам колонии за беседы о Библии, jw-russia.org, 18 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-18] (ros.).
  518. Watchtower, Суд в Северске приговорил пенсионера Алексея Ершова к 3 годам колонии за христианские встречи, jw-russia.org, 20 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-20] (ros.).
  519. Watchtower, Впервые в России суд приговорил женщину к 6 годам колонии за веру Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 26 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-26] (ros.).
  520. Watchtower, На Сахалине пятерым верующим дали условные сроки за чтение Библии – от 2 до 6,5 лет, jw-russia.org, 31 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-01] (ros.).
  521. Watchtower, За беседы о Боге суд в Приморье приговорил двух Свидетелей Иеговы к 5 годам условно, jw-russia.org, 31 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-01] (ros.).
  522. Watchtower, Суд в Красноярске назначил Анатолию Горбунову 6 лет колонии за обсуждение Библии с единоверцами, jw-russia.org, 2 lutego 2022 [dostęp 2022-02-02] (ros.).
  523. PAP, Memoriał: na naszej liście więźniów politycznych jest 1000 nazwisk, dzieje.pl, 9 lutego 2022 [dostęp 2022-02-10].
  524. Watchtower, В Уссурийске Сергей Мельников приговорен к 3 годам условно за веру Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 3 lutego 2022 [dostęp 2022-02-04] (ros.).
  525. Watchtower, В Кемерове прошел очередной обыск. Возбуждено уголовное дело против 58-летнего Свидетеля Иеговы, jw-russia.org, 4 lutego 2022 [dostęp 2022-02-07] (ros.).
  526. Watchtower, Wdzięczność pomaga Wiktorowi Szajapowowi znosić próby z radością, jw.org, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-19].
  527. Watchtower, На Кубани прошли массовые обыски у Свидетелей Иеговы. Как минимум один верующий отправлен за решетку, jw-russia.org, 15 lutego 2022 [dostęp 2022-02-15] (ros.).
  528. Watchtower, Суд дал крымчанину Артёму Шаблию 2 года условно за разговоры о Библии, jw-russia.org, 16 lutego 2022 [dostęp 2022-02-16] (ros.).
  529. Watchtower, Во Владикавказе прошли задержания в пяти семьях Свидетелей Иеговы. После многочасовых допросов верующих отпустили, jw-russia.org, 11 marca 2022 [dostęp 2022-03-17] (ros.).
  530. Watchtower, В Хабаровском крае прошли обыски. 60-летнего верующего задержали и поместили в СИЗО, jw-russia.org, 7 marca 2022 [dostęp 2022-03-07] (ros.).
  531. Watchtower, В Костроме в рамках нового уголовного дела прошли обыски у четырех женщин, самой старшей из которых 72 года, jw-russia.org, 17 marca 2022 [dostęp 2022-03-17] (ros.).
  532. Watchtower, Серия обысков у верующих прошла в городе Балаково. Пятеро мужчин задержаны, jw-russia.org, 25 marca 2022 [dostęp 2022-04-03] (ros.).
  533. „Moja radość (...) jest większa niż kiedykolwiek”, jw.org, 9 września 2022 [dostęp 2022-09-17].
  534. Bracia i siostra w Soczi nie poddają się mimo wyroku skazującego, jw.org, 24 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
  535. Watchtower, Свидетели Иеговы из Нефтекумска осуждены за чтение Библии: один получил 7,5 лет колонии, еще двое – крупные штрафы, jw-russia.org, 20 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-20] (ros.).
  536. Watchtower, Суд приговорил бывшего работника администрации города Северска к 2 годам и 2 месяцам колонии за чтение Библии, jw-russia.org, 20 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-27] (ros.).
  537. Watchtower, В Майкопе второй месяц продолжаются обыски у Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 29 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-29] (ros.).
  538. Watchtower, В Ярославле прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Возбуждено уголовное дело, jw-russia.org, 24 maja 2022 [dostęp 2022-05-24] (ros.).
  539. Watchtower, В Кемеровской области инвалиду II группы Андрею Власову дали 7 лет колонии за беседы о Библии, jw-russia.org, 23 maja 2022 [dostęp 2022-05-23] (ros.).
    *Aktualizacja: Brat Andriej Własow pozostaje aktywny i zachowuje pozytywne nastawienie, jw.org, 23 maja 2022 [dostęp 2022-05-23].
  540. a b Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 1/2023, jw.org, 6 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-06].
  541. Watchtower, В Краснодарском крае суд отправил на 4 года в колонию женщину — за ее веру в Бога Иегову, jw-russia.org, 24 maja 2022 [dostęp 2022-05-24] (ros.).
  542. Willy Fautre, Rosja: Duński Świadek Jehowy zwolniony po pięciu latach więzienia, europeantimes.news.pl, 24 maja 2022 [dostęp 2022-05-24].
    *Reuters, Russia releases Jehovah's Witness follower from prison, reuters.com, 24 maja 2022 [dostęp 2022-05-24] (ang.).
    *Watchtower, Dennis Christensen uwolniony i deportowany, jw.org, 25 maja 2022 [dostęp 2022-06-03].
  543. Watchtower, В Кирове 6 Свидетели Иеговы, включая гражданина Польши, получили условные сроки за чтение Библии, jw-russia.org, 3 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-05] (ros.).
  544. Watchtower, Суд в Чите дал трем Свидетелям Иеговы по 6,5 лет колонии, еще один получил условный срок за веру в Бога, jw-russia.org, 6 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-06] (ros.).
  545. Watchtower, Снова обыски в домах верующих в Забайкальском крае. Для одной из жертв история повторяется спустя 71 год, jw-russia.org, 23 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-23] (ros.).
  546. Watchtower, В Челябинской области силовики провели обыск у семьи верующих, jw-russia.org, 22 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-22] (ros.).
  547. Watchtower, В Красноярске на 6 лет колонии осужден Евгений Зинич, потомок репрессированных в советское время Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 27 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-28] (ros.).
  548. Willy Fautre, Ostatnie wyroki na kary więzienia dla 20 Świadków Jehowy od 1 stycznia 2022 r., europeantimes.news, 4 lipca 2022 [dostęp 2022-07-08].
  549. Watchtower, В Сургуте прошли новые обыски у Свидетелей Иеговы, включая тех, кого ранее пытали силовики, jw-russia.org, 7 lipca 2022 [dostęp 2022-07-11] (ros.).
  550. Watchtower, Силовики Бурятии подключились к гонениям на Свидетелей Иеговы. Обыск прошел в Северобайкальске, jw-russia.org, 15 lipca 2022 [dostęp 2022-07-16] (ros.).
  551. Watchtower, В Ярославской области прошли массовые обыски и допросы верующих, jw-russia.org, 25 lipca 2022 [dostęp 2022-07-25] (ros.).
  552. Watchtower, В Севастополе силовики провели осмотр квартиры верующего, которого ранее допрашивали по делу местных Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 15 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-16] (ros.).
  553. Watchtower, В Новочеркасске прошли обыски у местных Свидетелей Иеговы. Двое верующих брошены в СИЗО, jw-russia.org, 16 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-17] (ros.).
  554. Willy Fautre, Sześciu kolejnych Świadków Jehowy skazano w sierpniu na więzienie w Rosji, europeantimes.news.pl, 8 września 2022 [dostęp 2022-09-13].
    *Watchtower, Aktualizacja. Codzienne czytanie Biblii pomaga pięciu braciom i siostrze trwać mimo prześladowań, jw.org, 7 września 2022 [dostęp 2022-09-17].
    *Watchtower, В Вологде за веру в Бога 70-летнему Юрию Баранову дали 4 года условно, а 48-летнему Николаю Степанову — 4 года колонии, jw-russia.org, 26 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-06] (ros.).
  555. Watchtower, В Вологде за веру в Бога 70-летнему Юрию Баранову дали 4 года условно, а 48-летнему Николаю Степанову — 4 года колонии, jw-russia.org, 6 września 2022 [dostęp 2022-09-06] (ros.).
  556. Watchtower, В Архангельской области силовики обыскали и допросили мать и сына. Их подозревают в исповедании религии Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 22 września 2022 [dostęp 2022-09-23] (ros.).
  557. Watchtower, Суд назначил шести Свидетелям Иеговы из Гуково от 6,5 до 7 лет колонии за беседы о Боге, jw-russia.org, 21 września 2022 [dostęp 2022-09-23] (ros.).
    *Six Jehovah's Witnesses Handed Prison Terms In Russia, rferl.org, 22 września 2022 [dostęp 2022-09-23] (ang.).
  558. Wołodymyr Sydorenko: Represje wobec organizacji religijnych na Krymie stają się coraz brutalniejsze, sdp.pl, 5 października 2022 [dostęp 2022-10-05].
    *Watchtower, В Крыму прошли очередные обыски у Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 28 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ros.).
  559. Watchtower, В Севастополе суд приговорил трех Свидетелей Иеговы к 6 годам колонии, jw-russia.org, 7 października 2022 [dostęp 2022-10-08] (ros.).
  560. Watchtower, Суд поместил в СИЗО мужчину и женщину после волны обысков у верующих в Приморье, jw-russia.org, 10 października 2022 [dostęp 2022-10-14] (ros.).
  561. Watchtower, В Майкопе задержан 67-летний Свидетель Иеговы, jw-russia.org, 21 października 2022 [dostęp 2022-10-22] (ros.).
  562. Watchtower, В Амурской области суд отправил на 6 лет в колонию четверых Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 25 października 2022 [dostęp 2022-10-26] (ros.).
  563. Watchtower, В Благовещенске апелляция отменила суровый приговор четверым Свидетелям Иеговы из Тынды. Дело отправили на новое рассмотрение, а верующих освободили из СИЗО, jw-russia.org, 28 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-28] (ros.).
  564. Watchtower, Już przeszło 100 Świadków Jehowy przebywa w więzieniach w Rosji i na Krymie, jw.org, 28 października 2022 [dostęp 2022-11-09].
  565. Willy Fautre, ROSJA: Siedmiu Świadków Jehowy skazanych w październiku na sześć lat więzienia, europeantimes.news, 2 listopada 2022 [dostęp 2022-11-03].
  566. Watchtower, В Иваново возбуждено первое уголовное дело в отношении Свидетелей Иеговы. В их домах прошли обыски, jw-russia.org, 17 listopada 2022 [dostęp 2022-11-17] (ros.).
  567. Watchtower, Срок в колонии, условное осуждение и исправительные работы — на Ставрополье троих Свидетелей Иеговы осудили за их веру, jw-russia.org, 16 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  568. Watchtower, Aktualizacja. Brat pozbawiony wolności. Wspierany przez godnych zaufania przyjaciół, jw.org, 16 listopada 2022 [dostęp 2022-11-19].
    *Watchtower, В Новосибирске 67-летнего Александра Серёдкина приговорили к 6 годам колонии за чтение Библии, jw-russia.org, 15 listopada 2022 [dostęp 2022-11-16] (ros.).
  569. Watchtower, После суток в ИВС 59-летнего верующего поместили под домашний арест. Новое уголовное дело против Свидетеля Иеговы в Приморье, jw-russia.org, 21 listopada 2022 [dostęp 2022-11-22] (ros.).
  570. Watchtower, Массовые обыски в Крыму. Еще несколько Свидетелей Иеговы заподозрены в «экстремизме», jw-russia.org, 12 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-13] (ros.).
  571. Watchtower, В Ижевске прошли обыски у Свидетелей Иеговы. Один из них отправлен под домашний арест, jw-russia.org, 19 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-20] (ros.).
  572. Watchtower, Верховный суд России не воспользовался возможностью утвердить правосудие для невиновных верующих с Камчатки, jw-russia.org, 15 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-17] (ros.).
  573. Willy Fautre, Rosja – Czterech Świadków Jehowy skazanych na kary do siedmiu lat więzienia, europeantimes.news.pl, 21 maja 2022 [dostęp 2022-05-22].
    *Watchtower, Четверо верующих из Биробиджана получили от 3,5 до 7 лет колонии за чтение и обсуждение Библии. Расследование и суд длились беспрецедентные 4,5 года, jw-russia.org, 20 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-20] (ros.).
  574. Watchtower, Суд в Благовещенске приговорил 5 Свидетелей Иеговы более чем к 6 годам колонии. Преступлением названы религиозные встречи и проповеди, jw-russia.org, 21 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-21] (ros.).
  575. Watchtower, В городе Зее Амурской области двое верующих получили по 6,5 лет колонии за чтение Библии, jw-russia.org, 28 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-28] (ros.).
  576. Watchtower, В Красноярске отцу двоих малолетних детей дали 6 лет колонии за веру в Бога Иегову. Александр Филатов уже более года находится под стражей, jw-russia.org, 29 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-29] (ros.).
  577. Willy Fautre, W 2022 roku Rosja ustanowiła nowe rekordy w kampanii prześladowań Świadków Jehowy, europeantimes.news.pl, 29 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-30].
  578. Росфинмониторинг уравнял с террористами более 200 верующих. Как Свидетелей Иеговы лишают средств к существованию, jw-russia.org, 5 lutego 2020 [dostęp 2020-02-06] (ros.).
    *Kolejnych 200 Świadków Jehowy na liście terrorystów, rp.pl, 7 lutego 2020 [dostęp 2020-02-09].
  579. UK statement on the situation of Jehovah’s Witnesses in the Russian Federation, gov.uk, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-12].
  580. Situation of Jehovah’s Witnesses in the Russian Federation: UK statement, gov.uk, 23 lipca 2020 [dostęp 2020-07-24].
    *Christopher Vondracek, American, British diplomats turn up heat on Russia after massive raids on Jehovah’s Witnesses, washingtontimes.com, 23 lipca 2020 [dostęp 2020-07-26].
  581. Watchtower, Instytucje europejskie potępiają prześladowania Świadków Jehowy w Rosji, jw.org, 1 maja 2020 [dostęp 2020-05-06].
    *OSCE, EU Statement on the situation of Jehovah’s Witnesses in the Russian Federation and allegations of torture and illtreatment, osce.org, 13 marca 2020 [dostęp 2020-05-06] (ang.).
    *Watchtower, Przedstawiciele USA i państw europejskich krytykują Rosję za prześladowanie Świadków Jehowy, jw.org, 11 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-15].
  582. 1383rd meeting, 29 September – 1 October 2020 (DH), H46-17 Jehovah’s Witnesses of Moscow and Others (Application No. 302/02) and Krupko and Others (Application No. 26587/07) v. Russian Federation, 1 października 2020 [dostęp 2020-10-14] (ang.).
  583. Cesnur, The Persecution of Jehovah’s Witnesses in Russia: An International Human Rights Concern, cesnur.org, 1 października 2020 [dostęp 2020-10-14] (ang.).
  584. Cesnur, Ameryka wzywa Rosję do przerwania prześladowań świadków Jehowy, belsat.eu, 26 lutego 2021 [dostęp 2021-02-27].
  585. Artur Zygiel, Sekretarz stanu USA: Iran, Rosja i Chiny to kraje łamiące swobody religijne, rmf24.pl, 12 maja 2021 [dostęp 2021-05-13].
    *U.S. Department od State, Secretary Antony J. Blinken on Release of the 2020 International Religious Freedom Report, state.gov, 12 maja 2021 [dostęp 2021-05-13] (ang.).
  586. Watchtower, Stowarzyszenie osób ocalałych z obozu w Dachau wzywa Rosję do zaprzestania prześladowań Świadków Jehowy, jw.org, 2 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-07].
  587. Przemówienie podczas szczytu Platformy Krymskiej w Kijowie, prezydent.pl, 23 sierpnia 2021 [dostęp 2021-08-24].
  588. International Religious Freedom or Belief Alliance, Statement on Jehovah's Witnesses, state.gov, 17 grudnia 2021 [dostęp 2022-01-11] (ang.).
    *Watchtower, Różne kraje podpisują oświadczenie wzywające do zaprzestania prześladowań Świadków Jehowy, jw.org, 4 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-11].
  589. Minister of State (Foreign, Commonwealth and Development Office), Russia: Jehovah's Witnesses. Foreign, Commonwealth and Development Office written question – answered on 28th January 2022, theyworkforyou.com, 28 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-01] (ang.).
  590. ETPC / Rosja: dwa wyroki na korzyść 14 Świadków Jehowy przeciwko Rosji, europeantimes.news, 23 lutego 2022 [dostęp 2022-02-23].
  591. a b Watchtower, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzeka, że Rosja naruszyła podstawowe prawa i wolności Świadków Jehowy, jw.org, 7 marca 2022 [dostęp 2022-03-11].
  592. Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 2/2022, jw.org, 4 marca 2022 [dostęp 2022-03-04].
  593. Willy Fautre, ROSJA: Strasburg orzekł, że rosyjski zakaz działalności Świadków Jehowy w 2017 roku jest niezgodny z prawem, europeantimes.news.pl, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-08].
    *Watchtower, Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał korzystne dla Świadków Jehowy przełomowe orzeczenie przeciwko Rosji, jw.org, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-16].
    *ECHR, Multiple violations in case brought by Jehovah’s Witnesses in Russia, hudoc.echr.coe.int, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-08] (ang.).
    *Watchtower, Европейский суд по правам человека оправдал Свидетелей Иеговы в России, jw-russia.org, 7 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-07].
    *Przełomowe orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przeciwko Rosji, roztocze.net, 17 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-17].
    *Watchtower, Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 5/2022, jw.org, 8 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-15].
    *Watchtower, Orzeczenia Trybunału Europejskiego dotyczące wolności religijnej w Rosji i na Litwie stają się ostateczne, jw.org, 29 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
    *ECHR, Case of Taganrog LRO and Others v. Russia, hudoc.echr.coe.int, 7 czerwca 2022 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  594. a b Watchtower, Rosja podjęła decyzję o niewykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jw.org, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-06].
  595. Marco Respinti, In the Shadow of Russia: Jehovah’s Witnesses and Central Asia, bitterwinter.org, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-07] (ang.).
  596. Council of Europe. The Secretary General, rm.coe.int, 21 grudnia 2022 [dostęp 2023-01-04] (ang.).
  597. Watchtower, Россия попросила у ЕСПЧ дополнительное время на подготовку ответа по делу Свидетелей Иеговы, jw-russia.org, 26 września 2018 [dostęp 2018-10-03] (ros.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Russia edcp location map.svg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Russia.

EquiDistantConicProjection : Central parallel :

* N: 54.0° N

Central meridian :

* E: 100.0° E

Standard parallels:

* 1: 49.0° N
* 2: 59.0° N

Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.

The Jehovan's witness Church....JPG
Autor: АПРЕЛЬ, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Jehovan's witness Church . Russia...Tula region city of Uzlovaya
Зал царства свидетелей иеговы.jpg
Autor: http://jhwww.narod.ru/sakhalin.html, Licencja: CC BY-SA 4.0
зал царства свидетелей иеговы
Указ Президиума ВС СССР от 30.09.1965.jpg
Указ Президиума Верховного Совета СССР о снятии ограничений по спецпоселению с участников сект, 30.09.1965 г.
KH-1.jpg
(c) Самир z rosyjskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Зал Царства Свидетелей Иеговы
Watchtower, July 1925 (Russian Edition).jpg
Strażnica w języku rosyjskim wydanie amerykańskie (lipiec 1925)