Żoliborz

Żoliborz
	Dzielnica Warszawy
	; Plac Wilsona, główny plac dzielnicy
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miasto	Warszawa
SIMC	0920048
Burmistrz	Paweł Michalec
Powierzchnia	8,47 (1.01.2021) km²
Populacja ; • liczba ludności	; 52 907 (1.01.2021)
• gęstość	6246 (1.01.2021) os./km²
Tablice rejestracyjne	WX
	Plan Żoliborza;
	Położenie na mapie Warszawy;
	Strona internetowa
	Portal Polska

Żoliborz w latach 60, widok z rejonu ul. Bałuckiego w kierunku zachodnim

Kolonie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej

Stacja metra Plac Wilsona

Kościół św. Stanisława Kostki

Żoliborz Urzędniczy. Ulica Władysława Brodzińskiego z zabudową w stylu dworkowym

Dom własny Barbary i Stanisława Brukalskich wzniesiony w latach 1927–1929 przy ul. Niegolewskiego 8. Pierwsza realizacja architektury awangardowej w Polsce^[3]

Centrum Olimpijskie, siedziba m.in. Muzeum Sportu i Turystyki

Kościół parafialny MB Królowej Polski na Marymoncie

(c) Zdzisław Adam Niedźw…, CC BY 3.0

Park Kępa Potocka

Teatr Komedia

Żoliborz Artystyczny

Żoliborz – dzielnica Warszawy położona w lewobrzeżnej części miasta. Jest jedną z 18 jednostek pomocniczych m.st. Warszawy^[4].

Jest to najmniejsza pod względem powierzchni warszawska dzielnica^[2].

Nazwa

Nazwa dzielnicy pochodzi od francuskiej nazwy Joli Bord (wymowa IPA: /ʒ ɔ .l i b ɔ ʁ /), czyli „Piękny Brzeg”^[5]. Tak nazywano posiadłość konwiktu księży pijarów, założoną nad Wisłą w XVIII wieku^[5].

Historia

Obszar obecnego Żoliborza obejmował w znacznej części teren wsi Polików (Polków), nazywany od drugiej połowy XVII wieku Faworami^[6]. Przed 1831 Fawory były dzielnicą willową z pałacami i dworkami warszawskiej arystokracji i plutokracji^[7]. Po 1831 teren ten został zajęty pod budowę Cytadeli.

Współczesny Żoliborz rozwinął się w latach 20. XX wieku. Po odzyskaniu niepodległości niezabudowane powojskowe tereny wokół Cytadeli, które stały się własnością państwa, dawały możliwość stworzenia nowej tkanki miejskiej. Dzielnicę zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera – osiowych założeń urbanistycznych i monumentalnych obiektów przy głównych ulicach. Założenia urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu zawarty pomiędzy Wisłą i ulicami: Potocką, Zajączka i Stołeczną (najstarszą nazwaną na Żoliborzu, obecnie Popiełuszki). Głównymi osiami tego układu stały się Mickiewicza z owalnym placem Inwalidów u zbiegu z aleją Wojska Polskiego z kolejnym placem – Wilsona, u zbiegu z Krasińskiego, będącą poprzeczną osią założenia.

Pomiędzy placem Wilsona oraz ulicami: Słowackiego i Krasińskiego w latach 30. powstały kolonie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) zaprojektowane przez Barbarę i Stanisława Brukalskich. W budynkach przewidziano pomieszczenia na wspólne pralnie, jadalnie i ochronki dla dzieci.

W okresie międzywojennym między Dworcem Gdańskim a ul. gen. Zajączka znajdował się kompleks ponad 60 drewnianych baraków przeznaczonych dla osób bezdomnych i bezrobotnych^[8]. Był to największy tego typu obiekt w granicach administracyjnych miasta^[9].

1 sierpnia 1944 na Żoliborzu, jeszcze przed godziną „W”, rozpoczęły się pierwsze walki podczas powstania warszawskiego. Pierwsze strzały zostały oddane ok. godz. 13.50 przy ul. Krasińskiego do patrolu lotników niemieckich przez żołnierzy drużyny Zdzisława Sierpińskiego transportujących broń dla obwodowego oddziału Zgrupowania „Żniwiarz”^[10]. Niemcy ściągnęli na miejsce potyczki czołg oraz kilka samochodów z karabinami maszynowymi. Przeczesując okoliczny teren ok. 15.30 zaskoczyli przy ul. Suzina grupę powstańców z IV Batalionu OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego i Socjalistycznej Organizacji Bojowej (SOB) pobierających broń w kotłowni WSM^[10].

Żoliborz był jedną z najmniej zniszczonych w czasie II wojny światowej dzielnic miasta^[11]. 7 lipca 1946 wmurowano tam kamień węgielny pod budowę nowego budynku WSM – pierwszego nowego budynku mieszkalnego w powojennej Warszawie^[12]. W sierpniu 1947 na Żoliborzu otwarto pierwszy w stolicy Powszechny Dom Towarowy^[13].

W latach 1951–1994 w skład Żoliborza wchodziły Bielany, obecnie będące odrębną dzielnicą.

Osiedla dzielnicy

Według MSI Żoliborz dzieli się na 3 rejony:

Każdy z rejonów dzieli się na mniejsze obszary (bez formalnie ustalonych granic):

Marymont Potok (m.in.):

Osiedle Potok (osiedla wokół Łachy Potockiej, czyli tzw. Kanałku),
Parki Kaskada (okolice Parku Kaskada i osiedli w okolicy ul. Gdańskiej),
Park Kępa Potocka (tereny rekreacyjne wokół parku).

Sady Żoliborskie:

osiedle „Sady Żoliborskie” (park oraz osiedla wokół niego i ul. Włościańska),
Zatrasie (tereny mieszkaniowe jedno- i wielorodzinne w okolicy ul. Przasnyskiej, Elbląskiej, Sybilli, dominujące osiedle to „Żoliborz IV”),
Żoliborz Artystyczny (tereny mieszkaniowe w rejonie pl. Cz. Niemena, ul. S. Dygata, ul. K. Jędrusik, ul. Powązkowskiej i ul. L. Rydygiera),
Powązki (rejon Cmentarza Wojskowego),
Żoliborz Przemysłowy (nazwany także Nowym Żoliborzem lub Żoliborzem Południowym w związku ze zmianą funkcji tego terenu z przemysłowej na mieszkaniową – okolice ulic: Przasnyskiej, Rydygiera i Anny German, czyli dawnego północno-zachodniego odcinka ul. Burakowskiej).

Rejon MSI „Stary Żoliborz” tradycyjnie jest dzielony na części:

Żoliborz Oficerski (okolice placu Słonecznego i placu Inwalidów) zamieszkiwany przed wojną przez wysokiej rangi wojskowych,
Żoliborz Urzędniczy (okolice alei Wojska Polskiego i kościoła św. Stanisława Kostki) pierwotnie zamieszkiwany przez rodziny urzędników państwowych,
Żoliborz Dziennikarski (okolice Dziennikarskiej, Promyka i Bohomolca), mieszkało tu wielu literatów,
Żoliborz Spółdzielczy (obszar Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, okolice ul. Słowackiego),
Żoliborz Centralny (okolice placu Wilsona),
Żoliborz Dolny (pomiędzy Krasińskiego, Gwiaździstą, Potocką i Mickiewicza).

Rada Dzielnicy

Ugrupowanie	Kadencja 2002-2006^[14]	Kadencja 2006-2010^[15]	Kadencja 2010-2014^[16]	Kadencja 2014-2018^[17]	Kadencja 2018-2023^[18]
Sojusz Lewicy Demokratycznej	4 (SLD-UP)	4 (LiD)	–	–
Prawo i Sprawiedliwość	9	7	8	8	6
Liga Polskich Rodzin	3	–	–	–
Platforma Obywatelska	4	8	9	8	10 (Koalicja Obywatelska)
Apolityczni Żoliborzanie	1	2	–	–	–
Projekt Żoliborz	–	–	4	3	–
Miasto Jest Nasze – Mieszkańców Żoliborza	–	–	–	2	5

Przyroda i zabytki

Przyroda

Duża część Żoliborza to tereny zieleni (250 z 830 ha powierzchni), m.in.:

Park Kaskada
Park Kępa Potocka
Park im. Stefana Żeromskiego
Park im. Żołnierzy Żywiciela
Park Sady Żoliborskie
Park Fosa i Stoki Cytadeli
Park Osiedlowy Zatrasie

Zabytki

Kościoły i świątynie:
Pomniki:
- Pomnik 1 Dywizji Pancernej na placu Inwalidów
- Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej na placu Grunwaldzkim
- Pomnik Żołnierzy AK Zgrupowania „Żywiciel” przy ul. ks. J. Popiełuszki (Park im. Żołnierzy Żywiciela przy Teatrze Komedia)
- Pomnik Żołnierzy AK poległych w ataku na Dworzec Gdański przy ul. Mickiewicza (róg ul. gen. J. Zajączka)
- Pomnik 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK
- Pomnik księdza Jerzego Popiełuszki przy ul. Krasińskiego (róg ul. ks. J. Popiełuszki)
- Pomnik (stella) upamiętniająca księdza Romana Indrzejczyka przy placu Inwalidów^[19]
- Pomnik Witolda Pileckiego przy al. Wojska Polskiego
- Pomnik gen. Stanisława Sosabowskiego w Warszawie przy al. Wojska Polskiego
Inne upamiętnienia
- Głaz pamiątkowy poświęcony Jackowi Kuroniowi w Parku im. Stefana Żeromskiego
- Głaz pamiątkowy poświęcony Zgrupowaniu AK „Żniwiarz” na skwerze Zgrupowania AK „Żniwiarz”^[20]
- Płyta przy ul. Wybrzeże Gdyńskie upamiętniająca żołnierzy 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty I Armii Wojska Polskiego poległych w czasie walk o przyczółki podczas powstania warszawskiego.
- Mural przy ulicy Marii Kazimiery upamiętniający żoliborską wizytę Davida Bowiego. Brytyjski artysta zatrzymał się w Warszawie w 1976 r., podczas przerwy w podróży z Zurychu do Moskwy. Nierozpoznany przez nikogo, kupił przy placu Wilsona płytę Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Była to inspiracja dla utworu „Warszawa” z albumu „Low”. Mural powstał po śmierci muzyka, jego celem jest też upamiętnienie czterdziestej rocznicy tamtego wydarzenia.
Inne obiekty
Cmentarz Wojskowy na Powązkach
- Cytadela Warszawska
  - Muzeum X Pawilonu
  - Fort Sokolnickiego
Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie
Osiedle WSM

Edukacja

Szkoła Główna Służby Pożarniczej
I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Bolesława Limanowskiego
XVI Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej
LXIV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Ignacego Witkiewicza
Szkoła Podstawowa i Liceum Sióstr Zmartwychwstanek
Zespół Szkół Samochodowych i Licealnych nr. 3 im. Ignacego Jana Paderewskiego

Kultura i sztuka

Żoliborz w kulturze masowej

Z Żoliborza pochodzi zespół Partia, który w 2000 nagrał Żoliborz – Mokotów.
Zielony Żoliborz, pieprzony Żoliborz, rozkwita na drzewach na krzewach. – tak o Żoliborzu w piosence „Warszawa” śpiewa T.Love.
O Żoliborzu śpiewa też zespół Trawnik, którego wokalista Krzysztof Bień wychował się w tej dzielnicy.
Pochodząca z płyty „Autorytet” piosenka „Oda do Żoliborza” była drugim singlem promującym debiutancki album warszawskiego rapera Funky Filona w 2000 roku. Kompozytorem muzyki jest również mieszkający na Żoliborzu Michał Grymuza.
O Żoliborzu pisał też Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Deszcz oraz Jerzy Zagórski w wierszu Żoliborz.
Na Żoliborzu w 1979 powstała jedna z pierwszych prywatnych Galerii Sztuki w Polsce. Galeria Alicji i Bożeny Wahl mieściła się w willi, która została zaprojektowana tak, aby łączyć w sobie funkcje domu mieszkalnego, galerii i pracowni artystycznej. W czasach PRL była jednym z nielicznych miejsc, gdzie niezależni artyści mogli wystawiać i sprzedawać swoje prace.

Zobacz też

gmina Warszawa-Żoliborz

Przypisy

↑ Wyszukiwarka TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-12] .
↑ ^a ^b ^c ^d Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku. Tabl. 21 Powierzchnia, ludność oraz lokaty według gmin. [w:] Główny Urząd Statystyczny [on-line]. stat.gov.pl, 22 lipca 2021. [dostęp 2020-08-27].
↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 144. ISBN 83-60350-00-0.
↑ Art. 5 i 14 ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2018 r. poz. 1817).
↑ ^a ^b Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 301. ISBN 978-83-62189-08-3.
↑ Łukasz Heyman: Nowy Żoliborz 1918–1939. Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 28–30.
↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 182–183.
↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 12. ISBN 83-05-11180-6.
↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 296.
↑ ^a ^b Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 51.
↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 18.
↑ Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 98.
↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 165.
↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo mazowieckie – miasto st. Warszawa – dz. Żoliborz. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].
↑ Radni dzielnicowi wybrani. Oficjalne wyniki – Bielany, Mokotów, Praga Południe, Wawer, Wilanów, Włochy, Śródmieście. tvnwarszawa.tvn24.pl. [dostęp 2015-10-19].
↑ Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26] .
↑ Upamiętnienie księdza Romana Indrzejczyka, izoliborz.pl [dostęp 2016-11-09] (pol.).
↑ Uchwała nr XXVII/506/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 24 marca 2004 r.w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. nr 88, poz. 2168, 17 kwietnia 2004.

Bibliografia

Tomasz Pawłowski, Jarosław Zieliński, Żoliborz. Przewodnik historyczny, Rosner&Wspólnicy, Warszawa 2008, ISBN 978-83-60336-27-4.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona dzielnicy

[1] Wyszukiwarka TERYT, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-12] .

[GUS_2021-2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku. Tabl. 21 Powierzchnia, ludność oraz lokaty według gmin. [w:] Główny Urząd Statystyczny [on-line]. stat.gov.pl, 22 lipca 2021. [dostęp 2020-08-27].

[3] Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 144. ISBN 83-60350-00-0.

[Podział_na_dzielnice-4] Art. 5 i 14 ustawy z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2018 r. poz. 1817).

[Handke301-5] Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 301. ISBN 978-83-62189-08-3.

[6] Łukasz Heyman: Nowy Żoliborz 1918–1939. Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 28–30.

[7] Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 182–183.

[Dunin-Wąsowicz-8] Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 12. ISBN 83-05-11180-6.

[9] Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 296.

[Borkiewicz51-10] Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 51.

[11] Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 18.

[12] Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 98.

[13] Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 165.

[14] Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe. wybory2002.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].

[15] Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza. wybory2006.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].

[16] Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo mazowieckie – miasto st. Warszawa – dz. Żoliborz. wybory2010.pkw.gov.pl. [dostęp 2015-10-19].

[17] Radni dzielnicowi wybrani. Oficjalne wyniki – Bielany, Mokotów, Praga Południe, Wawer, Wilanów, Włochy, Śródmieście. tvnwarszawa.tvn24.pl. [dostęp 2015-10-19].

[18] Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-26] .

[19] Upamiętnienie księdza Romana Indrzejczyka, izoliborz.pl [dostęp 2016-11-09] (pol.).

[20] Uchwała nr XXVII/506/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 24 marca 2004 r.w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. nr 88, poz. 2168, 17 kwietnia 2004.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Obszary MSI	Marymont-Potok Sady Żoliborskie Stary Żoliborz
Części miasta wg PRNG	Buraków Cytadela Marymont-Potok Powązki Rudawka Sady Żoliborskie Stary Żoliborz Żoliborz
Inne	Kępa Potocka Marymont Zatrasie Żoliborz Artystyczny Żoliborz Dziennikarski Żoliborz Oficerski Żoliborz Urzędniczy

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne