12 Pułk Piechoty (II RP)

12 Pułk Piechoty

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	1 sierpnia
Nadanie sztandaru	1 sierpnia 1924
Rodowód	Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej
Dowódcy
Pierwszy	płk Jan Mischke
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Szaciłkami (9–22 IV 1920) bitwa pod Bojarami (23 V 1920) bitwa pod Zarudziem (13 VI 1920) bitwa pod Suszkami (19 VI 1920) bitwa pod Leszniowem (1 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Wadowice
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	XI Brygada Piechoty 6 Dywizja Piechoty

12 Pułk Piechoty (12 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Powstanie pułku

W listopadzie 1918 roku organizowano oddziały, z których później powstał 12 pułk piechoty. Były to^[1]:

• batalion porucznika Antoniego Góry, złożony z Polaków – żołnierzy batalionu zapasowego c. i k. 56 pułku piechoty w Kielcach,
• batalion majora Adama Śmiałowskiego i kapitana Franciszka Altera zorganizowany w Wadowicach z ochotników i żołnierzy c. i k. 56 pułku piechoty, którzy wrócili z frontu włoskiego,
• ochotniczego batalionu porucznika Juliusza Drapelli w Żywcu,
• batalionu porucznika Bolesława Kańskiego w Białej, złożonego z żołnierzy c. i k. 55 pułku piechoty.

W połowie grudnia 1918 roku batalion porucznika Góry został przeniesiony z Kielc do Wadowic i połączony z batalionem majora Śmiałowskiego w Pułk Piechoty Ziemi Wadowickiej^[1]. Oddziały 12 pp m.in. wzięły udział w walkach z Ukraińcami i w styczniu 1919 r. w odpieraniu agresji czechosłowackiej. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Wadowicach^[2].

Pułk w walce o granice

Tereny działań pułku w latach 1918–1920

19 czerwca 12 pułk piechoty kpt. Władysława Mielnika, wzmocniony 3 baterią 6 pułku artylerii polowej, obsadził II batalionem Suszki, III batalionem Biełkę oraz odcinek między Rasnem^[4] i Suszkami, a I batalionem Rasno i Niedzieliszcze^[5]. Obronę oparto częściowo na bagnistych brzegach rzek Usza i Chaława. Dowództwo pułku stacjonowało w Bielcach^[6][7].

II batalion por. Władysława Kulmy ugrupował się w sposób następujący: 5. i 7 kompanie obsadziły zachodni i południowo-wschodni wylot wioski, a 6. i 8 kompanie stanęły w centrum wsi jako odwód dowódcy batalionu. Około 9.30 wykryto ruch sowieckiej kolumny kawalerii z Suchej Woli na Baranówkę. Jednocześnie pod Suszki, Rasne i Niedzieliszcze zaczęły podchodzić patrole konne. Po przegrupowaniu, dwa szwadrony kawalerii Budionnego uderzyły na Suszki. Pierwszy atak został przez II batalion odparty. Kolejny rozpoczął się w południe. Tym razem wioskę zaatakowała od strony Rudni Baranowskiej spieszona kawaleria. Droga do Biełki znalazła się pod silnym ogniem sowieckiej broni maszynowej, a Suszki ostrzeliwały dwie baterie artylerii konnej. Kierujący bitwą z punktu obserwacyjnego na wieży cerkiewnej dowódca II batalionu wprowadził na pierwszą linię cześć swojego odwodu. Po dwóch godzinach walki zaczęło brakować amunicji, a sowiecka artyleria zburzyła szkołę i zmusiła do milczenia ulokowane tam ciężkie karabiny maszynowe^[6].

Około 15.00 Kozacy wdarli się do wsi od południa i zachodu. Kontratak 5. i odwodowej 8 kompanii odrzucił nieprzyjaciela. Dowieziono też z Białki brakującą amunicję. Sowieci jednak nadal wyprowadzali silne ataki i około 17.00 opanowali ruiny szkoły. Tym razem skutecznie kontratakowała 7 kompania. Celem wsparcia II batalionu, dowódca pułku skierował w rejon Suszek swoją odwodową 10 kompanię. Ta, we współdziałaniu z walczącą w miejscowości 8 kompanią, uderzyła na rozlokowane pod wioską oddziały sowieckiej kawalerii. Obie kompanie odrzuciły nieprzyjaciela na odległość dwóch kilometrów od Suszek i tym samym uwolniły od sowieckiego ognia drogę dowozu i ewakuacji do Biełki^[6][7]. Wykorzystując sukces sąsiednich pododdziałów, do kontrataku przeszła też 6 kompania i zepchnęła Kozaków na Ryszawkę. Wieczorem oddziały 4 Dywizji Kawalerii zmieniły taktykę i próbowały rozbić polską obronę serią szarż. Wszystkie ataki kawalerii załamały się w silnym ogniu polskiej obrony. Około 22.00 czerwonoarmiści przerwali walkę i wycofali się na pozycje wyjściowe^[6].

W czasie kiedy II batalion walczył o Suszki, I batalion por. Daniłowicza z powodzeniem bronił Rasna i Niedzieliszcza. Do wieczora brygada kawalerii 4 DK nie zdołała opanować bronionych miejscowości^[8].

31 lipca 12 pułk piechoty mjr. Franciszka Altera otrzymał następujące zadanie^[9]:
12 pułk piechoty, przy współdziałaniu III/6 pap, z dotychczasowej pozycji osiągnie marszem ofensywnym, rozpoczętym przez Kolonię Suczków o godzinie 5.00, wzgórza na południe od linii Grzymałówka, przy czym jego II batalion ma postępować na równej linii z pułkiem z rejonu Merwa zachodnim brzegiem Styru i połączyć się z prawym skrzydłem swego pułku, który na osiągniętej linii oczekuje przeprawy kawalerii, mającej uderzyć w kierunku południowo-wschodnim.
O świcie 1 sierpnia 12 pułk piechoty wyruszył do działań z przedmościa „Beresteczko”. Maszerował dwoma kolumnami: I i III batalion szedł przez Piaski i Suczków^[10] na Leszniów, a II batalion na Szczurowice. Około 7.00 I batalion napotkał pod Suczkowem nieprzyjaciela i po krótkiej walce zdobył tę miejscowość. Atakując dalej, przełamał sowiecką obronę i zajął dominujące wzgórze obok drogi Szczurowice – Leszniów. Tu z przyczyn taktycznych zatrzymano natarcie i porządkowano szyki. Ponieważ dwie baterie artylerii 6 pułku artylerii polowej nadal nie nadchodziły, około 11.00 kpt. Franciszek Alter zdecydował się kontynuować natarcie bez wsparcia artylerii^[11].

W tym czasie w rejonie Leszniowa znajdowały się oddziały sowieckiej 6 Dywizji Kawalerii komdywa Siemiona Timoszenki. Jedna brygada 6 DK wspierała walczącą na prawym brzegu Styru sąsiednią 14 Dywizję Kawalerii, a główne siły 6 DK miały sforsować Styr na południe od Beresteczka i ruszyć lewym brzegiem rzeki na miasto. 1 sierpnia 6 Dywizja Kawalerii, atakowana przez polską 1 Dywizję Jazdy od czoła i równocześnie pod Szczurowicami i Mytnicą przez polską piechotę obchodzącą jej prawe skrzydło, rozpoczęła odwrót. Do Leszniowa zbliżała się brygada wspierająca wcześniej 14 DK. To właśnie na nią w południe natknął się polski 12 pułk piechoty. Walka trwała około czterech godzin. Sowiecka kawaleria parokrotnie szarżowała, ale około 15.30 została zmuszona do opuszczenia Leszniowa i wycofania się za rzekę Słonówkę^[11][12].

Mapy walk pułku w 1920

Kawalerowie Virtuti Militari

Ponadto 74 oficerów i 263 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[15]. Wśród odznaczonych był kpr. Stanisław Irlik^[16][17][18].

Pułk w okresie pokoju

6 Dywizja Piechoty w 1938

Budynek dawnych koszar wojskowych w Wadowicach wraz z pomnikiem

Porucznik Mieczysław Zimnal^[b], w latach 1930–1934 oficer 12 pułku piechoty. We wrześniu 1939 r. dowódca 3 kompanii 14 pułku piechoty, uczestnik bitwy nad Bzurą.

W okresie międzywojennym 12 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr V^[19] w garnizonie Wadowice^[20] z wyjątkiem III batalionu, który był detaszowany w Krakowie^[21]. Wchodził w skład 6 Dywizji Piechoty^[19].

Pułk obchodził swoje święto 1 sierpnia, w rocznicę boju stoczonego w 1920 roku pod Leszniowem z oddziałami Armii Czerwonej^[22]. 19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych ustalił i zatwierdził dzień 1 sierpnia jako datę święta pułkowego^[23]. Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 12 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[24]. W tym czasie wprowadzono też dodatkowo kompanię karabinów maszynowych. Stan pułku powiększył się o 4 oficerów, 13 podoficerów, 1200 szeregowców i 12 karabinów maszynowych^[25].

Pułk w kampanii wrześniowej

Pułk walczył w składzie 6DP

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku pułk walczył w składzie macierzystej 6 Dywizji Piechoty (Armia „Kraków”).

23 marca 1939 zarządzono w pułku częściową mobilizację. Wzmocnione zostały stany osobowe, a w lipcu pułk otrzymał karabiny przeciwpancerne wz. 35. Latem prowadzono rozbudowę inżynieryjną planowanych rejonów obrony w rejonie Pszczyny. Do prac wysłano batalion mjr. Stefana Rachwała nadając mu kryptonim „Władysław”. W jego składzie znalazły się między innymi 6 kompania strzelecka oraz 2 kompania ckm. Pułkowy pluton pionierów wszedł w skład drugiego kombinowanego batalionu o kryptonimie „Tytus"^[29].

Symbole pułku

Chorągiew/sztandar

23 maja 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził przepisową chorągiew 12 Pułku Piechoty^[32].
1 sierpnia 1924 roku w Wadowicach generał broni Stanisław Szeptycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Wadowic, Andrychowa i Kalwarii^[33][21]. Po wojnie sztandaru nie udało się odnaleźć^[34].

Odznaka pamiątkowa

20 czerwca 1931 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 12 Pułku Piechoty^[35]. Odznaka o średnicy 34 mm ma kształt okrągłej, wypukłej tarczy, na której zarysowany jest krzyż, a na nim sylwetka żołnierza piechoty w pełnym ekwipunku, trzymającego w lewej wzniesionej ręce wieniec laurowy. Obok sylwetki żołnierza numer i inicjały pułku „12 PP”. Odznaka oficerska, jednoczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i oksydowanym, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznaki był Bronisław Grabski z Łodzi^[20].

Żołnierze 12 pp

Dowódcy pułku^[f]

• płk Jan Mischke (1 XI 1918 – 18 VI 1919)^{[g] [h]}
• kpt. Franciszek Alter (p.o. 18 – 31 XII 1918)
• ppłk Eugeniusz Stecz (p.o. 1 – 20 I 1919)
• mjr Adam Śmiałowski (p.o. 21 – 31 I 1919)
• ppłk Edward Reyman (p.o. 1 II – 6 III 1919 → dowódca 11 pp)
• kpt. Oswald Frank (19 VI – 25 VII 1919)
• ppłk Wandalin Doroszkiewicz (26 VII 1919 – 10 II 1920)
• kpt. Władysław Mielnik (11 II – 27 VI 1920)
• mjr Franciszek Alter (28 VI 1920 – 30 VIII 1921)
• ppłk / płk piech. Oswald Frank (IX 1921 – III 1927)
• ppłk dypl. piech. Józef Ćwiertniak (1927-1929)
• ppłk / płk dypl. piech. Józef Jaklicz (22 III 1929 – 23 III 1932 → wykładowca w WSWoj.)
• ppłk piech. Marian Raczyński (23 III 1932^[38] – 21 VI 1933 → stan spoczynku z dniem 31 X 1933^[39])
• ppłk dypl. piech. Antoni Staich (VI 1933^[40] – XI 1935 → zastępca szefa Departamentu Piechoty MSWojsk.)
• ppłk / płk piech. Aleksander Stawarz (XI 1935 – VII 1939 → dowódca Pododcinka Nr 2 „Nowy Sącz”)
• ppłk dypl. piech. Marian Strażyc (VII – IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[i]

• ppłk piech. Gustaw Kieszkowski (10 VII 1922^[42] – 1924 → Kurs dla oficerów sztabowych piechoty w Grupie^[43])
• ppłk piech. Aleksander Powroźnicki (12 IV 1924^[44] – 5 V 1927 → dyspozycja dowódcy OK V)
• ppłk piech. Artur Sadowiński (5 V 1927^[45] – 1 V 1932 → praktyka poborowa w PKU Kołomyja^[46])
• ppłk piech. Stanisław III Dąbek (15 III 1932 – † 20 III 1933)
• ppłk piech. Jan Świątecki (28 VI 1933 – 7 VI 1934 → dowódca 34 pp)
• ppłk dypl. piech. Władysław II Rusin (7 VI 1934^[47] – 30 IV 1935 → stan spoczynku^[48])
• ppłk piech. Franciszek Studziński (od 4 VII 1935^[49] – ? → komendant Rejonu Uzupełnień Sosnowiec)

Żołnierze 12 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[50] oraz Muzeum Katyńskie^[51][j][k].

Upamiętnienie

• 

  Tablica z pomnika 12 pp

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Daniel Korbel, 12 Pułk Piechoty w walkach o Śląsk Cieszyński, Przegląd Historyczno -Kulturalny Wadoviana nr 21/2018.
• Daniel Korbel, Na pomoc Cieszynowi, Tramwaj Cieszyński, https://tramwajcieszynski.pl/na-pomoc-cieszynowi/
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Franciszek Mucha: Zarys historji wojennej 12-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Andrzej Gładysz: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939. 6 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.