3 Pułk Ułanów Śląskich

3 Pułk Ułanów Śląskich
Ilustracja
odznaka pamiątkowa
Historia
Państwo

 II Rzeczpospolita

Sformowanie

1917

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

„Dzieci Warszawy”
„Śląskich”

Tradycje
Święto

14 czerwca

Nadanie sztandaru

16 października[a]
23 września[b]
14 czerwca[c]

Dowódcy
Pierwszy

płk Zygmunt Łempicki

Ostatni

płk Czesław Chmielewski

Działania zbrojne
I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Słuckiem (3–10 VIII 1919)
bitwa pod Śwniuchami (8 VIII 1920)
bitwa pod Sokalem (9–12 VIII 1920)
bitwa pod Milejczycami (22 VIII 1920)
kampania wrześniowa
bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Tarnowskie Góry

Rodzaj wojsk

kawaleria

Podległość

V Brygada Jazdy
5 Samodzielna Brygada Kawalerii
Krakowska Brygada Kawalerii

Atak 3 puł pod Słuckiem 10 sierpnia 1919

3 Pułk Ułanów Śląskich (3 puł) – pułk kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk nawiązywał do tradycji 3 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego i 3 pułku ułanów Królestwa Kongresowego.

3 pułk ułanów w I Korpusie Polskim w Rosji

3 pułk ułanów powstał w listopadzie i grudniu 1917 roku w składzie I Korpusu Polskiego. Twórcą i jego pierwszym dowódcą był płk Zygmunt Łempicki. Pułk wówczas liczył 79 oficerów i 863 ułanów. Wiosną 1918 pułk został włączony w skład Dywizji Ułanów.

W skład 3 pułku ułanów weszły następujące pododdziały jazdy:

  • szwadron rotmistrza Cypriana Bystrama wydzielony ze składu Samodzielnej Brygady Gwardii, jako 1 szwadron,
  • oddział podrotmistrza Jana Reliszko z 13 Dywizji Kawalerii (rosyjskiej), jako 2 szwadron,
  • oddziały z 5 i 14 Dywizji Kawalerii (rosyjskiej), jako 3 szwadron rotmistrza Mikołaja Koiszewskiego,
  • oddział rotmistrza Konstantego Plisowskiego, jako 4 szwadron,
  • szwadron rotmistrza Władysława Dąbrowskiego z Zapasowego Pułku w Syzraniu, jako 5 szwadron rotmistrza Zygmunta Broniewskiego,(14.02.1918 do 24.06.1918; 5 szwadronem dowodził rotmistrz Władysław Dąbrowski)
  • oddziały rotmistrza Stefana Strzemieńskiego, jako 6 szwadron,
  • szwadron z dywizjonu pułkownika Wysockiego, jako 7 szwadron rezerwowy.

Następnie walczył z bolszewikami wspólnie z 1 Dywizją Strzelców Polskich. 3 lipca 1918 roku został rozformowany.

3 pułk ułanów w walce o granice

13 października 1918 roku w Warszawie pułkownik Stefan Strzemieński przystąpił do organizacji pułku ułanów. Odtworzony został już w listopadzie 1918 w Warszawie, a jeden z jego szwadronów sformowano w Zagłębiu Dąbrowskim. Poszczególne jego szwadrony brały udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie, Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej.

W styczniu 1919 roku dwa szwadrony pułku skierowane zostały na front do Małopolski Wschodniej, gdzie prowadził walki z wojskami ukraińskimi. Następnie od kwietnia 1919 już całością sił wziął udział w zagonie na Łuniniec i w walkach o Mińsk. W działaniach na Białorusi pułk uczestniczył do maja 1920 roku.

Po opanowaniu przez Grupę Poleską Mozyrza i Kalenkowicz gen. Władysław Sikorski nakazał 2 Brygadzie Jazdy rozpoczęcie pościgu. 7 marca, liczący około 150 ułanów, dywizjon rtm. Czesława Kozierowskiego ścigał rozbity pod Jakimowską Słobodą i Szaciłkami sowiecki 510 pułk strzelców. Rozpoznanie doniosło, że będzie on nocował w rejonie Gorwala, a w następnym dniu sowiecki pułk zamierzał kontynuować odwrót do Rzeczycy[2]. Dowódca dywizjonu postanowił wyprzedzić przeciwnika w marszu i zaatakować jego kolumny od czoła za Gorwalem (Horwalem)[3].

O świcie 8 marca 510 ps opuścił Gorwal. Po drodze dołączyły do niego pododdziały 509 pułku strzelców i oba pułki z dwiema bateriami artylerii podeszły do Gawinowicz, gdzie kwaterować miał sztab macierzystej 170 Brygady Strzelców. Tu napotkały polski 3 szwadron 10 pułku ułanów rtm. Jastrzębskiego, który chwilę wcześniej śmiałą szarżą rozbił sztab 170 BS, biorąc do niewoli między innymi dowódcę i szefa sztabu brygady[4][5].

Pozbawione wyższego dowództwa sowieckie pułki nie podjęły walki z nierozpoznanym przeciwnikiem i skierowały się na Hłybów. W tym czasie do wioski od północnego zachodu zbliżał się dywizjon 3 pułku ułanów[5]. Dowódca dywizjonu zdecydował uderzyć w środek maszerującej kolumny. 1 szwadron ppor. Ignacego Kowalczewskiego miał uderzyć w ogon kolumny sił głównych, a 3 szwadron miał kontynuować zadanie główne, wyprzedzić kolumnę i przeciąć jej drogę odwrotu. Walkę z sowiecką szpicą tylną, która jeszcze nie podeszła pod Hłybów (Hybów), podjąć miał pododdział pod dowództwem por. Stanisława Szczuckiego. W skład oddziału osłony weszły dwa plutony 3 szwadronu, jeden pluton 1 szwadronu i dwie obsługi ckm[6][7].

1 szwadron ruszył w pościg traktem w dwóch grupach. W okolicach wzgórza Holendry pod wsią Norica ułani rozpoczęli szarżę. Artylerzyści sowieccy co prawda odprzodkowali działa, ale nie zdołali oddać salwy i zostali przez polskich kawalerzystów wyrąbani. Sowiecka piechota nie stawiała większego oporu i uciekała w kierunku Rzeczycy. Gdy ułani zaszarżowali piechotę, ta rozpoczęła bezładną przeprawę przez Dniepr. Większość czerwonoarmistów utonęła, a na przeciwległy brzeg dotarła jedynie garstka rozbitków. W tym czasie 3 szwadron rozproszył gromady piechurów pod Rzeczycą. W samym Hłybowie pododdział por. Szczuckiego został zaatakowany przez nadciągającą straż tylną 170 Brygady Strzelców. Podchorąży Józef Wcisłowicz, przy pomocy miejscowej ludności, ściągnął do Hłybowa cztery zdobyte przy baterii artylerii ckm-y, skompletował obsługi, a te silnym ogniem z małej odległości raziły podchodzącego przeciwnika. Wyprowadzony polski kontratak zmusił go do wycofania się w stronę Dniepru[8].

W kolejnych dniach 3 pułk ułanów w składzie 3 Armii dowodzonej przez generała Edwarda Rydza-Śmigłego wziął udział w wyprawie kijowskiej przeciwko oddziałom bolszewickim. Początkowo stanowiąc jej straż przednią a od momentu rozpoczęcia odwrotu przez 3 Armię straż tylną. Stoczył krwawe walki m.in. pod Nową Heblą, Kniahininem.

Następnie wziął udział w polskiej kontrofensywie w składzie 4 Brygady Jazdy staczając w dniach 15–16 sierpnia 1920 ciężką walkę pod Cycowem. Po bitwie wziął udział w pościgu za wojskami przeciwnika na kierunku Biała PodlaskaBiałystokAugustów. W rejonie Augustowa doszło do walk z wojskami litewskimi.

Pułk wziął tam udział w bitwie nad Niemnem, a po zawarciu rozejmu pozostał na linii demarkacyjnej do połowy 1921 roku.

16 listopada 1920 mjr Ignacy Boerner z Oddziału II Dowództwa 3 Armii sporządził referat „Morale własnego wojska”, w którym napisał[9]:

3. pułk ułanów odznacza się w ogóle skłonnością do grabieży, między innemi zrabował on Sejny, a okolice, przez które przechodził w końcu kampanji pełne są skarg i zażaleń ze strony ludności zarówno żydowskiej jak i polskiej. Ułani tego pułku zamordowali w bestjalski sposób na ulicy w Augustowie dnia 24/XI.20 kapitana Użupisa, ...

Ignacy Boerner, referat „Morale własnego wojska”

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[10][11][12]. Spośród niżej wymienionych oficerów pułku rotmistrz Stanisław Wilhelm Radziwiłł został pośmiertnie odznaczony również Krzyżem Złotym nr 544[13]

Grób kpr. Kazimierza Gautier (1896–1919)
  • st. uł. Aleksander Andrzejczak nr 4389
  • plut. Franciszek Barczyk nr 5037
  • rtm. Mieczysław Borkowski nr 5043
  • rtm. Zygmunt Broniewski nr 5045
  • ppłk Cyprian Bystram nr 5030
  • uł. (Józef) Kazimierz Chłystek nr 4408 †23 VII 1920[14]
  • st. uł. Władysław Chodyko nr 4230 †26 IX 1920 Kurki[15]
  • st. uł. Wojciech Czarkowski nr 5150
  • kpr. Stanisław Czarnecki nr 3877
  • st. uł. Bohdan Czerepowicki nr 5158
  • ppor. Bohdan Dobrzyński nr 5050
  • st. uł. Jan Drjański nr 5105
  • pchor. Edward Drozdowski nr 5032
  • plut. Feliks Dutkiewicz nr 5024
  • plut. Bronisław Dzikowski nr 5036
  • uł. Ludwik Ejer nr 4237 †11 VI 1920 Nowa Grobla[16]
  • rtm. Tadeusz Falewicz nr 4490
  • kpr. Franciszek Gall nr 6873
  • plut. Ignacy Gargul nr 4365 †24 X 1920 Łódź[17]
  • kpr. Kazimierz Gautier nr 4206 †27 VIII 1919 Porzecze[18]
  • por. Stefan Gedroyć-Matuszewicz
  • uł. Antoni Giwojno nr 4268
  • uł. Józef Gołębiowski nr 4380
  • uł. Witold Gorayski nr 4288
  • uł. Józef Gosławski nr 4105 † 17 III 1920 Jakim. Słoboda[19]
  • wachm. Jan Górski nr 2904
  • plut. Edward Grabowski nr 4492
  • ppor. Stanisław Horwatt nr 3874
  • plut. Jerzy Houwalt nr 6865
  • kpr. Mieczysław Hurczyn nr 5035
  • uł. Jan Kamler nr 2067 †20 II 1919 Staje[20]
  • st. uł. Zbigniew Karłowski nr 4381 †2 XI 1920 Grodno[21]
  • rtm. Tadeusz Kobylański nr 2157
  • kpr. Bolesław Koczorowski nr 5187
  • plut. Alfons Kondracki nr 5025
  • rtm. Ignacy Kowalczewski nr 5038
  • plut. Ignacy Kowalski nr 6866
  • mjr Czesław Kozierowski nr 5039
  • uł. Marian Krawczyk nr 4205
  • rtm. Tadeusz Krupski nr 2739
  • rtm. Stanisław Kruszewski nr 4379 †10 VIII 1919 Słuck[22]
  • uł. Roman Kucharski nr 4213 †15 VI 1920[23]
  • rtm. Ludwik Kuczyński nr 4125 †11 VI 1920 Nowa Grobla[24]
  • plut. Zygmunt Kupiś nr 3871
  • plut. Jerzy Kuściński nr 6867
  • plut. Stefan Łabęcki nr 5047
  • gen. Zygmunt Łempicki nr 6678
  • rtm. Zygmunt Michał Masłowski nr 6790 †6 II 1918 Żłobin[25][26]
  • kpr. Karol Miller (Müller) nr 3873[27]
  • ppor. Zygmunt Minter[28] nr 4265 †16 VIII 1920 Malinówka[29]
  • wachm. Jan Myszkowski nr 4417 †8 IX 1920 Frączki[30]
  • uł. Henryk Nakoniecznikoff nr 6825
  • st. uł. Jan Narkiewicz nr 7610
  • kpr. Władysław Nowak nr 5028
  • plut. Zygmunt Olszewski nr 6869
  • st. uł. Stanisław Osuch nr 5151
  • kpr. Józef Paduch nr 5041
  • st. uł. Aleksander Pankowski nr 7892
  • kpr. Andrzej Pawlak nr 5040
  • st. uł. Aleksander Pawlicki nr 5154
  • plut. Edward Pątkowski nr 5026
  • st. uł. Włodzimierz Podwysocki nr 4420 †18 VI 1919 Łohiszyn[31]
  • pchor. Jerzy Popławski nr 4262 †2 VII 1920 Mała Hłumcza[32]
  • mjr Witosław Porczyński nr 3870
  • plut. Bohdan Przyłuski nr 5031
  • rtm. Stanisław Wilhelm Radziwiłł nr 4266 †V 1920 Malin[33]
  • plut. Władysław Rembek nr 4227 †7 VIII 1920 Kołpytów[34]
  • kpr. Mieczysław Rycharski nr 5044
  • kpr. Narcyz Rychłowski nr 5152
  • uł. Maksymilian (Maksym) Rzeczkowski nr 4269
  • wachm. Adam Siciński nr 3876
  • mjr Marian Słoniński nr 2900
  • pchor. Edward Śniegocki nr 5033
  • płk Stefan Strzemieński nr 5021
  • uł. Marian Henryk Świętochowski nr 6889
  • uł. Józef Świrko nr 4146
  • wachm. Józef Szczawiński nr 2913
  • kpr. Stanisław Szcześniak nr 4368 †8 IX 1920 Frączki[35]
  • por. Stanisław Henryk Szczucki nr 4491
  • uł. Czesław Trojan nr 4232
  • uł. Józef Tyczyński nr 4251 †1 VIII 1920 Kniahinin[36]
  • st. uł. Ryszard Wasilewski nr 5103
  • uł. Tadeusz Więckowski nr 4377
  • rtm. Zbigniew Wielowieyski nr 6800
  • pchor. Józef Wcisłowicz nr 5029
  • plut. Jan Zapolski nr 5157
  • plut. Ryszard Zacharewicz nr 5153
  • por. Tomasz Zawadzki nr 4233 †8 VI 1920 Nowa Grobla[37]
  • por. Aleksander Zawisza nr 2138 †3 I 1919 Bełz[38]
  • uł. Franciszek Żmijewski nr 4241 †11 IX 1920 Raków[39]
  • kpr. Franciszek Żyjewski nr 5046

Ponadto 609 żołnierzy zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, w tym 33 czterokrotnie, 68 trzykrotnie i 156 dwukrotnie[40]. Wśród odznaczonych był plut. Stefan Handtke[41][42].

Pułk w okresie pokoju

Krakowska BK w 1938.jpg
Święto Kawalerii w Krakowie z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej; październik 1933. Żołnierze 3 puł. przejeżdżają przez wieś Modlnica.
Pluton trębaczy 3 puł.
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Warszawie - zwycięska ekipa 3 puł.; sierpień 1939.

16 października 1921 roku pułk otrzymał sztandar oraz miano „Dzieci Warszawy”. Nazwa ta, przyznana przez Radę Narodową Miasta Stołecznego Warszawy, nie została oficjalnie uznana przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.

W tym samym roku, po wprowadzeniu w życie pokojowej organizacji jazdy, pułk został włączony w skład V Brygady Jazdy.

W czerwcu 1922 roku pułku uczestniczył w przejmowaniu części Górnego Śląska przyznanego po plebiscycie. W 1922 roku pułk skierowany został do swego pokojowego garnizonu w Tarnowskich Górach (koszary przy ul. Opolskiej), w którym stacjonował do 1939 roku. W 1924 roku szwadron zapasowy pułku został dyslokowany z Warszawy do Bochni, w której stacjonował do 1939 roku. W 1926 roku 3 szwadron został przeniesiony do Pszczyny, w której pozostał do sierpnia 1939 roku.

W latach 1924-1937 pułk wchodził w skład 5 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a w latach 1937-1939 w skład Krakowskiej Brygady Kawalerii.

W 1938 roku na wniosek Sejmu Śląskiego pułk otrzymał nazwę wyróżniającą „Ułanów Śląskich”.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[43][d]
StanowiskoStopień, imię i nazwisko
dowódca pułkupłk Czesław II Chmielewski
I zastępca dowódcyppłk dypl. Jan Bracławski-Herman
I zastępca dowódcy (dubler)mjr dypl. Mikołaj Iznoskoff
pomocnik I zastępcy dowódcymjr kontr. Aleksander Kwitka
adiutantrtm. Bolesław Mysłakowski[e]
naczelny lekarz medycynykpt. dr Jan Maraszek
lekarz weterynariikpt. Kazimierz Górski
komendant rejonu PW Konnegopor. Jerzy Grzybowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)mjr Jan Zapolski
oficer mobilizacyjnyrtm. Henryk Brunon Wańkowski
zastępca oficera mobilizacyjnegopor. Ryszard Leonard Cieśliński
oficer administracyjno-materiałowyrtm. Stefan Bałasiński
dowódca szwadronu gospodarczegortm. Bolesław Mysłakowski
oficer gospodarczykpt. int. Adam Przydatek
oficer żywnościowychor. Brunon Chom
dowódca plutonu łącznościpor. Tadeusz Świerczyński
dowódca plutonu kolarzyppor. Marian Tadeusz Ferdynand Kuziak[f]
dowódca plutonu ppanc.por. Stanisław Zdzisław Schweinitz
dowódca 1 szwadronupor. Zygmunt Kalikst Skerl
dowódca plutonuppor. Marian Tadeusz Ferdynand Kuziak
dowódca 2 szwadronurtm. Jozef Wolski
dowódca plutonuppor. Wiesław Marian Franciszek Zaremba
dowódca 3 szwadronurtm. Otton Zygmunt Ejsymont
dowódca plutonuppor. Antoni Hajdamowicz
dowódca plutonuppor. Maksymilian Lohmann
dowódca 4 szwadronurtm. Henryk Bigoszewski
dowódca plutonuppor. Ryszard Gużewski
dowódca plutonuppor. Józef Krzewicki
dowódca szwadronu kmpor. Karol Kazimierz Kieruczenko vel Kierczyński
dowódca plutonuppor. Szczepan Marcin Stańczykiewicz
dowódca szwadronu zapasowegortm. Tadeusz Suchorowski
zastępca dowódcypor. Jan Kamiński
na kursiertm. Witold Ertman
na kursiertm. Jerzy Adam Rościszewski
na kursiepor. Marian Antoni Drożeński
na kursiepor. Wacław Szymanowski
na kursiepor. Gustaw Zdrójkowski
Szkoła podoficerska ckm Krakowskiej BK
komendant szkołyrtm. Antoni Starnawski (8 puł)
instruktorpor. Witold Zygmunt Szychowski (5 psk)

Działania pułku w kampanii wrześniowej

Pułk wziął udział w kampanii wrześniowej w składzie Krakowskiej Brygady Kawalerii (Armia „Kraków”).

1 września 1939 roku pułk wzmocniony 3 batalionem Obrony Narodowej „Tarnowskie Góry” zajmował pozycje osłonowe na północ od Tarnowskich Gór na linii Kalety – Koszęcin. Natomiast 3 szwadron 3 pułku ułanów, 1 września 1939 r. brał udział w walkach pod Bożą Górą współtworząc Oddział Wydzielony Wodzisław[45][46].

W dniach 1–2 września pułk prowadził ciężkie walki z oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Lekkiej. 3 września, w związku z ogólnym położeniem całej Armii „Kraków”, rozpoczął odwrót w kierunku Pińczowa. 6 września pułk zajął pozycje obronne między Pińczowem a Buskiem, a następnego dnia w rejonie miejscowości Chotel Czerwony osłaniał kierunek Wiślicy. 8 września przekroczył Wisłę i podjął marsz w kierunku Baranowa, gdzie zajmuje pozycję broniąc przeprawy na Wiśle. Następnie wszedł w skład Grupy Operacyjnej gen. Sadowskiego i 12 września ubezpieczał ją w rejonie Tarnobrzega. 16 września pułk wziął udział w walkach o Tarnogród i nad rzeką Tanwią, a także w próbie opanowania Tarnawatki. 19 września pułk został rozbity w rejonie miejscowości Rogoźno, a jego dowódca został ranny. 20 września resztki pułku wraz z całą Krakowską Brygadą Kawalerii skapitulowały w lesie koło miejscowości Ulów.

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[47][48]
dowódca pułkupłk kaw. Czesław Chmielewski
zastępca dowódcy pułkumjr kaw. Jan Zapolski
kwatermistrzrtm. Stefan Sołtysik
adiutantrtm. Bolesław Mysłakowski
dowódca plutonu łącznościpor. kaw. Tadeusz Świerczyński
dowódca 1 szwadronupor. kaw. Zygmunt Skrel
dowódca plutonuppor. kaw. Zbigniew Cienciała
dowódca 2 szwadronupor. kaw. Jerzy Grzybowski
dowódca plutonuppor. kaw. Wiesław Zaremba
dowódca 3 szwadronurtm. Otton Zygmunt Eysymont
dowódca plutonuppor. kaw. Józef Krzewicki
dowódca 4 szwadronurtm. Henryk Bigoszewski
dowódca I plutonuppor. Ryszard Gużewski
dowódca II plutonupchor. Jerzy Respondek
dowódca III plutonust. wachm. Ignacy Barczak
wachmistrz szefwachm. Władysław Kos
dowódca szwadronu ckmpor. kaw. Kazimierz Kierczyński
dowódca 3 szwadronu marszowegopor. kaw. Jan Kamiński

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939[49][50]

  1. płk kaw. Czesław Chmielewski
  2. mjr kaw. Jan Zapolski

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939[49]

  1. rtm. Henryk Bigoszewski
  2. rtm. Otton Zygmunt Eysymont
  3. rtm. Bolesław Mysłakowski
  4. rtm. Stefan Sołtysik
  5. por. kaw. Jan Kamiński
  6. por. kaw. Kazimierz Kierczyński
  7. ppor. kaw. Hieronim Prauziński
  8. por. kaw. Stanisław Schweinitz-Drelinkiewicz
  9. ś.p. por. kaw. Zygmunt Skrel
  10. por. kaw. Tadeusz Świerczyński
  11. ś.p. ppor. kaw. Zbigniew Cienciała
  12. ppor. kaw. Józef Krzewicki
  13. ppor. kaw. Marian Kuziak
  14. ś.p. ppor. kaw. Wiesław Zaremba
  15. chor. Ignacy Barczak
  16. chor. Brunon Choma
  17. chor. Franciszek Kosiński
  18. chor. Michał Zając
  19. chor. Jan Zięba
  20. st. wachm. Ignacy Milewski
  21. kpr. Edward Nowicki
  22. wachm. pchor. Bohdan Kurnatowski

3 Pułk Ułanów Śląskich w Armii Krajowej

Pułk odtworzony został w 1944 roku, w konspiracji, w ramach Armii Krajowej, w rejonie Miechowa i Częstochowy, jako dywizjon w składzie 106 Dywizji Piechoty AK. Rozwiązanie pułku nastąpiło 19 stycznia 1945 roku w związku z rozkazem o rozwiązaniu Armii Krajowej. Nie są znane działania bojowe jednostki. Dowódcą oddziału był por. / mjr K. Skierczyński ps. „Kruk”.

  • dywizjon 3 pułku Ułanów Śląskich kryp. „Kwiaciarnia”
  • 1 szwadron kryp. „Tulipan”
  • 2 szwadron kryp. „Malwa”
  • 3 szwadron kryp. „Petunia”

3 pułk ułanów w Polskich Siłach Zbrojnych

Kolejne odtworzenie 3 pułku Ułanów Śląskich miało miejsce w Bazie 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. W dniu 25 lipca 1944 roku dowódca 2 Korpusu Polskiego gen. dyw. Władysław Anders wydał rozkaz L.dz. 1448/401/AG/Tj. utworzenia pułku ułanów, jako baonu szturmowego przy 2 Brygadzie Pancernej.

Na mocy rozkazu organizacyjnego z 3 grudnia 1944 r. ogłoszonego 12 grudnia ustalono, że 3 Pułk Ułanów dotychczas organizowany i szkolony jako zmotoryzowany będzie organizowany jako pancerny i wejdzie w skład 3 Wielkopolskiej Brygady Pancernej[51].

Pułk nie wziął udziału w działaniach bojowych. 21 czerwca 1946 roku pułk wraz z 14 Wielkopolską Brygadą Pancerną został przetransportowany do Wielkiej Brytanii[52]. We wrześniu 1948 pułk został rozformowany[53].

Symbole pułkowe

Sztandar

Pułk posiadał dwa sztandary. Pierwszy został ofiarowany przez Polonię amerykańską i znajduje się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Drugi sztandar, ufundowany przez mieszkańców Warszawy, został wręczony 16 października 1921 roku przez Józefa Piłsudskiego. Losy tego sztandaru, który uczestniczył w walkach pułku w 1939 roku nie są znane[54].

Odznaka pamiątkowa pułku
Odznaka pamiątkowa

30 stycznia 1923 roku Minister Spraw Wojskowych, gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski zezwolił na noszenie na mundurze zatwierdzonej przez niego odznaki pamiątkowej 3 puł[g]. Odznaka o wymiarach 33x30 mm ma kształt regularnego prostokąta z nałożonym wieńcem dębowym. Pośrodku na listewce ażurowa litera „U” i numer pułku „3”. W narożnikach prostokąta wpisano daty „1807", „1831”, „1917" i „1918”. Odznaka wieloczęściowa – ażurowa, wykonana w tombaku srebrzonym. Autorem projektu odznaki był dowódca pułku, pułkownik Cyprian Bystram, a wykonawcą Mojżesz Nelken i Rubin Krajkemann z Warszawy[55].

Święto pułkowe

Datę święta pułkowego zmieniano trzykrotnie. Po raz ostatni w 1938 roku.

  • 16 października w rocznicę wręczenia sztandaru i nadania nieoficjalnej nazwy wyróżniającej w 1921 (w tym dniu święto obchodzono w latach 1922–1927)
  • 23 września w rocznicę zdobycia mostu na Niemnie pod Druskiennikami w 1920 roku (w tym dniu święto obchodzono w latach 1928-1937)
  • 14 czerwca w rocznicę nocnego wypadu i zdobycia miasteczka Łokiszyn vel Łohiszyn w 1919 roku.
Grupa rekonstrukcyjna 3 Pułku Ułanów Śląskich
Barwy
ProporczykOpis[56][57][58]
Prop 3pul.pngProporczyk żółto-biały
Prop dow 3pul.pngproporczyk dowództwa w 1939
Prop 1szw 3pul.pngproporczyk 1 szwadronu w 1939
Prop 2szw 3pul.pngproporczyk 2 szwadronu w 1939
Prop 3szw 3pul.pngproporczyk 3 szwadronu w 1939
Prop 4szw 3pul.pngproporczyk 4 szwadronu w 1939
Prop 5szwckm 3pul.pngproporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
Prop plutlaczn 3pul.pngproporczyk plutonu łączności w 1939
InneOpis
Otok żółty.pngna czapce rogatywceotok żółty[59]
Spod 3pszw.pngszasery ciemnogranatowe, lampasy żółte, wypustka żółta[60]
Lap ul IIRP.png„Łapka” (do 1921[h]) – karmazynowa[i]
Żurawiejka
Za pogrzebem szarżą leci
To ułanów jest pułk trzeci.
Śpi spokojnie każda mama,
gdy ma syna u Bystrama
Z adiutantów i malarzy,
Trzeci pułk karawaniarzy.
Dupa w siodle, czoło w chmurach,
To jest pułk w Tarnowskich Górach.

Śląscy ułani

gen. Zygmunt Łempicki w mundurze rosyjskim, pierwszy dowódca 3 Pułku Ułanów Śląskich
grób Zygmunta Łempickiego na Powązkach
Dowódcy pułku
  • płk kaw. Zygmunt Łempicki (14 XI 1917 – 12 II 1918)
  • rtm. / płk kaw. Stefan Strzemieński (12 II – 3 VII 1918 i 13 X 1918 – 16 VII 1920)
  • mjr / płk kaw. Cyprian Bystram (17 VII 1920 – 1928[j])
  • mjr kaw. Czesław Kozierowski (p.o. VIII – X 1920[k])
  • ppłk / płk kaw. Kazimierz Żelisławski (I 1928 – III 1937)
  • ppłk / płk kaw. Czesław Chmielewski (III 1937 – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
  • ppłk kaw. Stanisław Laudański (15 V 1925[62] – 11 III 1926 → Dep. X Przemysłu Wojennego MSWojsk.)
  • mjr kaw. Adam Bogoria-Zakrzewski (p.o. 11 III 1926)
  • ppłk kaw. Tadeusz Seeliger-Reklewski (do 27 IV 1929 → zastępca dowódcy 3 psk)
  • mjr / ppłk dypl. kaw. Karol Krzysztof Bokalski (27 IV 1929 – 23 III 1932 → zastępca szefa Dep. Kaw. M.S.Wojsk.)
  • mjr kaw. Adolf Bucholc (23 III 1932 – 7 VI 1934 → rejonowy inspektor koni Kalisz[63])
  • mjr dypl. kaw. Stanisław II Krogulski (od III 1934[63])
  • ppłk dypl. kaw. Jan Bracławski-Herman (1939)
  • mjr kaw. Jan Zapolski (IX 1939)

Żołnierze 3 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[64] oraz Muzeum Katyńskie[65][l][m].

Nazwisko i imięstopieńzawódmiejsce pracy przed mobilizacjązamordowany
Cienciała Jerzypodporucznik rezerwyprawnik, mgrBank GK w StanisławowieCharków
Dela Stanisławpodporucznik rezerwyinżynier rolnikdobra Czartoryskich w SieniawieCharków
Gużewski RyszardpodporucznikKatyń
Jamro Mieczysławpodporucznik rezerwylekarz weterynariipraktyka w HajnówceKatyń
Murek Janpodporucznik rezerwylekarz weterynariiCharków
Przydatek Adam[68]porucznikżołnierz zawodowyKatyń
Szczucki Stanisławrotmistrz w st/ sp.żołnierz zawodowyKatyń
Waliński Janpodporucznik rezerwyCharków
Wrazidło Jerzy[69]rotmistrz kapelan rez.ksiądzCharków

Upamiętnienie

Na mocy uchwały nr XIX/97/87 Miejskiej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach z dnia 22 czerwca 1987 r. w sprawie nadania nazw ulicom w Tarnowskich Górach jednej z ulic dzielnicy Śródmieście-Centrum nadano nazwę ulica 3-go Pułku Ułanów[70].

W kwietniu 2007 roku Publiczne Gimnazjum Nr 4 w Tarnowskich Górach (od 2017 roku Szkoła Podstawowa nr 8) otrzymało imię 3 Pułku Ułanów Śląskich.

Uwagi

  1. Na pamiątkę wręczenia sztandaru[1].
  2. Na pamiątkę walk pod Druskiennikami[1].
  3. Na pamiątkę zdobycia Łohiszyna[1].
  4. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[44].
  5. Rtm. Bolesław Mysłakowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy szwadronu gospodarczego.
  6. Ppor. Marian Tadeusz Ferdynand Kuziak pełnił jednocześnie funkcję dowódcy plutonu w 1. szwadronie.
  7. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 30 stycznia 1923 roku, poz. 43.
  8. W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
  9. Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[61].
  10. Cyprian Bystram od 9 kwietnia 1919 roku dowodził pułkiem w zastępstwie płk. Strzemieńskiego, któremu powierzano dowodzenie grupami taktycznymi.
  11. Czesław Kozierowski pełnił obowiązki dowódcy pułku od sierpnia do października 1920 roku, kiedy mjr Bystram dowodził Brygadą „A” w Grupie Operacyjnej pułkownika Nieniewskiego.
  12. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[66].
  13. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[67].

Przypisy

  1. a b c Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 13.
  2. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 134.
  3. Dobrzyński 1929 ↓, s. 23.
  4. Buszyński 1929 ↓, s. 15.
  5. a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 56.
  6. Odziemkowski 2004 ↓, s. 144.
  7. Dobrzyński 1929 ↓, s. 24.
  8. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 135.
  9. Ignacy Boerner: Referat „Morale własnego wojska”. [w:] sygn. 701/2/12, s. 167 [on-line]. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, 1920-11-16. [dostęp 2022-08-27].
  10. Dobrzyński 1929 ↓, s. 46-47.
  11. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 406-.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 12-13.
  13. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 406.
  14. Lista strat 1934 ↓, s. 96, jako Józef Chłystek, bez podania stopnia i miejsca śmierci.
  15. Lista strat 1934 ↓, s. 98.
  16. Lista strat 1934 ↓, s. 174, tu jako starszy ułan.
  17. Lista strat 1934 ↓, s. 205, zmarł w następstwie odniesionych ran.
  18. Lista strat 1934 ↓, s. 206.
  19. Lista strat 1934 ↓, s. 229.
  20. Lista strat 1934 ↓, s. 332.
  21. Lista strat 1934 ↓, s. 339, zmarł w następstwie odniesionych ran.
  22. Lista strat 1934 ↓, s. 430.
  23. Lista strat 1934 ↓, s. 443, zmarł w następstwie ran odniesionych pod Nową Groblą.
  24. Lista strat 1934 ↓, s. 445.
  25. Lista strat 1934 ↓, s. 543, jako Michał Masłowski.
  26. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 416, jako Zygmunt Michał Masłowski.
  27. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 416, jako Karol Müller.
  28. Urodził się w rodzinie Stanisława i Anieli z Brunów. Nekrolog zamieszczony przez matkę, siostry i szwagrów. Nekrolog. „Kurier Warszawski”. 268, s. 7, 1920-09-27 wyd. wieczorne. Warszawa. .
  29. Lista strat 1934 ↓, s. 574.
  30. Lista strat 1934 ↓, s. 595.
  31. Lista strat 1934 ↓, s. 697.
  32. Lista strat 1934 ↓, s. 703.
  33. Lista strat 1934 ↓, s. 726.
  34. Lista strat 1934 ↓, s. 735.
  35. Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 391.
  36. Lista strat 1934 ↓, s. 925.
  37. Lista strat 1934 ↓, s. 1028.
  38. Lista strat 1934 ↓, s. 1029.
  39. Lista strat 1934 ↓, s. 1051.
  40. Dobrzyński 1929 ↓, s. 47.
  41. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 10 czerwca 1922, s. 412, jako „Handke”.
  42. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 6 sierpnia 1929, s. 251, sprostowano nazwisko z „Handke” na „Handtke”.
  43. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 690.
  44. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
  45. Janusz Ryt, Bitwa pszczyńska 1939, Pszczyna 2007
  46. Piotr Hojka, Wodzisław Śląski w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śląski 2011
  47. Przemsza-Zieliński 1989 ↓, s. 80-82.
  48. Kukawski 2012 ↓, s. 42-43.
  49. a b Przemsza-Zieliński 1989 ↓, s. 79.
  50. Kukawski 2012 ↓, s. 59.
  51. Wroński 2004 ↓, s. 11-15.
  52. Wroński 2004 ↓, s. 169.
  53. Żak 2014 ↓, s. 353.
  54. Satora 1990 ↓, s. 1188-189.
  55. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 167.
  56. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 27 z 3 sierpnia 1920 roku, poz.636
  57. Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 sierpnia 1927 roku, poz.268
  58. Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  59. Dz. Rozk. MSWojsk. nr nr 6 z 24 lutego 1928 roku, poz.66
  60. Smaczny 1989 ↓, s. 376.
  61. Żygulski (jun.) 1988 ↓, s. 116.
  62. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 57 z 27 maja 1925 roku, s. 286.
  63. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 160.
  64. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  65. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  66. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  67. Wyrwa 2015 ↓.
  68. Księgi Cmentarne – wpis 2999.
  69. Księgi Cmentarne – wpis 14317.
  70. Dziennik Urzędowy Województwa Katowickiego nr 6, poz 138. [w:] Śląska Biblioteka Cyfrowa [on-line]. Wojewódzka Rada Narodowa w Katowicach, 1987-08-15. [dostęp 2018-04-08]. (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Lap ul IIRP.png
Łapka ułanów na kołnierz kurtki - II RP
Odznaka 3puł.jpg
Autor: Anwit, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odznaka 3 puł
Prop 3szw 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk 3 szwadronu 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Prop 4szw 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk 4 szwadronu 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
B n Niemnem.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa nad Niemnem 20 - 28 września 1920 - nowa wersja
Prop dow 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk dowództwa 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Kazimierz Gautier grób.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Grób Kazimierza Gautiera na cmentarzu powązkowskim
Prop 5szwckm 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk 5 szwadronu ckm 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Ulani RB9.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bitwa tomaszow lub 1.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim "Pierwsza" - położenie oddziałów 17-18.09.1039
Otok żółty.png
Otok żółty na czapkę
Armia krakow 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Położenie wielkich jednostek Armii "Kraków" i wielkich jednostek niemieckich 01-09-1939 (o świcie)
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii 1939 - zwycięska ekipa 3 puł. NAC 1-W-1079.jpg
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Warszawie; sierpień 1939. Zwycięska ekipa 3 Pułku Ułanów Śląskich: por. Kamiński, ppor. Hajdamowicz, ppor. Kuziak, ppor. Stańczykiewicz.
Święto Kawalerii 1933 - pluton trębaczy 3 puł. NAC 1-W-1444-26.jpg
Święto Kawalerii w Krakowie z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej; październik 1933. Pluton trębaczy 3. Pułku Ułanów Śląskich przejeżdża przez wieś Modlnica. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1444-26
Bitwa swiniuchy 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Świniuchami (8 siernia 1920)
Grób Zygmunta Łempickiego.JPG
Autor: Jurek281, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób Zygmunta Łempickiego
Prop plutlaczn 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk plutonu łączności 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Święto Kawalerii 1933 - żołnierze 3 puł. przejeżdżają przez wieś NAC 1-W-1444-23.jpg
Święto Kawalerii w Krakowie z okazji 250 rocznicy Odsieczy Wiedeńskiej; październik 1933. Żołnierze 3. Pułku Ułanów Śląskich przejeżdżają przez wieś Modlnica. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1444-23
Prop 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Barwy - proporczyk 3 Pułku Ułanów Śląskich
Prop 2szw 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk 2 szwadronu 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Prop 1szw 3pul.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Proporczyk 1 szwadronu 3 Pułku Ułanów Śląskich w 1939
Krakowska BK w 1938.jpg
Krakowska BK w 1938
Spod 3pszw.png
Kolor spodni, lampasów i wypustki - 3 Pułku Szwoleżerów (1935) - II RP
Gen Zygmunt Lempicki.png
generał Zygmunt Łempicki
Bitwa sokal 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Sokalem (9 - 14 sierpnia 1920)
Bitwa pod brodami 1920.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa pod Brodami 29.07-03.08-1920