Adam Schaff

Adam Schaff
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 marca 1913
Lwów

Data i miejsce śmierci

12 listopada 2006
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie

Zawód, zajęcie

Filozof

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy
Adam Schaff na Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w hotelu Victoria w Warszawie (1986)
Grób Adama Schaffa na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Adam Schaff (ur. 10 marca 1913 we Lwowie, zm. 12 listopada 2006 w Warszawie) – polski filozof pochodzenia żydowskiego. Początkowo prezentujący poglądy konserwatywnego nurtu filozofii marksistowskiej, specjalizujący się w epistemologii (teorii poznania); następnie ideolog eurokomunizmu, pod koniec życia zbliżający się w poglądach do współczesnych antyglobalistów.

Życiorys

Urodził się we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Studiował prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z podwójnym magisterium w 1935 roku[1] oraz we własnym jedynie zakresie filozofię[2]. W 1932 wstąpił do KPP, a od 1945 działał w PPR, od 1948 w PZPR. Od 1941 przebywał w Moskwie. W 1945 ukończył tam studia filozoficzne na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie również uzyskał doktorat i habilitację. W latach 1944–1946 kierował polskim zespołem Radia Moskwa.

W 1948 powrócił do Warszawy. Był członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W tych latach reprezentował poglądy stalinowskie[3]. I sekretarz POP PZPR na Uniwersytecie Warszawskim[4]. Rok później pod patronatem KC PZPR założył ideologiczny Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, którym kierował do 1954. W tym roku stanął na czele Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, w 1957 został kierownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR, którą kierował do 1968. W latach 1952–1953 był kierownikiem Instytutu Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego[5]. W latach 50. znany był także z publikacji prasowych bezkrytycznie opiewających Stalina, od 1956 związany z „frakcją” puławian. Wykładał również na Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu, który w tamtych latach kończył m.in. Wojciech Jaruzelski. Schaff był uważany za głównego i oficjalnego ideologa PZPR. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk (krajowy członek rzeczywisty) kierując w latach 1956–1968 Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. W 1969 został członkiem Klubu Rzymskiego, a 1987 pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim.

W 1959 promował badania filozofii średniowiecznej prowadzone przez absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego[6]. Był protektorem zakładanego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 opublikował książkę Marksizm a jednostka ludzka, w której postawił ryzykowną wówczas tezę, że w społeczeństwie socjalistycznym alienacja jednostki może istnieć w dalszym ciągu. Zyskał przez to u ówczesnych władz opinię rewizjonisty. Na fali zmian 1968, wskutek antysemickiej nagonki prasowej, w dniach 6–7 lipca został usunięty z KC PZPR i odsunięty od wpływu na naukę filozofii w PRL. We wspomnieniach pisał, że miał podstawy, by bać się wtedy o swoje życie.

W czasie trwania stanu wojennego był ostrym krytykiem Solidarności; znana była jego propozycja zgłoszenia kandydatury Wojciecha Jaruzelskiego do Pokojowej Nagrody Nobla[7]. Współpracował z MSW PRL w akcjach wywiadowczych przeciwko USA[8]. 27 czerwca 1984 został wydalony z PZPR mimo poparcia udzielonego gen. Jaruzelskiemu. Powodem było to, że swoje poglądy na temat ideologii i polityki PZPR ośmielił się prezentować poza oficjalnym forum partyjnym. Po przemianach społecznych w 1989 pozostał konsekwentny i nadal wierny swoim ideom, prezentując m.in. pogląd marksizmu demokratycznego jako recepty na kapitalizm, który według niego nie poradzi sobie z głodem i bezrobociem strukturalnym, że przyszłością ludzkości jest nadal socjalizm, choć ten przyszły ustrój nie musi się tak nazywać.

Otrzymał doktoraty honorowe uniwersytetów Michigan w Ann Arbor, Nancy oraz paryskiej Sorbony.

22 lipca 1964 z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia[9].

Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B II 28 rz. 9 m. 27)[10].

Publikacje

Był autorem ponad 30 książek naukowych pisanych głównie w j. francuskim i niemieckim. Jego najbardziej znane dzieła to:

  • Wstęp do teorii marksizmu. Zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Spółdzielnia Wydawnicza "Książka", Warszawa 1948
  • Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1950.
  • Filozofia człowieka. Marksizm a egzystencjonalizm
  • Wstęp do semantyki (tłumaczona na kilkanaście języków)
  • Język i poznanie
  • Marksizm a jednostka ludzka
  • Entfremdung als soziales Phänomen
  • Kommunistische Bewegung am Scheideweg
  • Alienacja jako zjawisko społeczne, Książka i Wiedza, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13097-5 (wcześniejsze wydania w j. niemieckim, angielskim i japońskim)
  • Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, ISBN 83-7066-513-6 (biograficzna)
  • Notatki kłopotnika, BGW, Warszawa 1995, ISBN 83-7066-648-5
  • Medytacje, Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1997, ISBN 83-203-1243-7
  • Próba podsumowania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, ISBN 83-87367-53-2 (biograficzna)
  • Książka dla mojej żony, Wydawnictwo JJK, Warszawa 2001, ISBN 83-913643-2-1 (biograficzna)
  • Jak układać i wygłaszać przemówienia, z serii „Biblioteczka pepeerowca”, wykład wygłoszony w Centralnej Szkole PPR 1945-08-16, Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, Warszawa 1945

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. Adam Schaff, Pora na spowiedź, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, s. 18, 38, 43
  2. Tamże, str. 39
  3. A. Schaff Stalinowski wkład w filozofię marksistowską, „Myśl Filozoficzna” nr 2, 1953 r.
  4. Błażej Brzostek, Życie społeczne Uniwersytetu 1945-1989, w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego po 1945. Warszawa 2016, s. 82.
  5. Lista władz uczelni w latach 1915–2006 w oficjalnym serwisie Uniwersytetu Warszawskiego, 2006-11-13. [dostęp 2006-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-11)].
  6. Magdalena Bajer Rody uczone
  7. Adam Schaff nie żyje, „Gazeta Wyborcza”
  8. Henryk Piecuch: Wojna Wałęsy ze służbami specjalnymi, fałszywki na Nobla, gra w „Solidarność”, gen. S. Kowalczyk i inni. 30 września 2009. [dostęp 2008-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
  9. Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 1.
  10. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  11. M.P. z 1998 r. nr 16, poz. 234.
  12. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007.
  13. Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 2, Nr 170 z 20 lipca 1964. 

Bibliografia i filmografia przedmiotowa

  • Nie tędy droga! Adam Schaff w rozmowie z Tadeuszem Kraśko, BGW, b.r. [1991], ISBN 83-7066-206-4
  • Bohdan Chwedeńczuk Dialogi z Adamem Schaffem, Wydawnictwo "Iskry", Warszawa 2005, ISBN 83-207-1777-9
  • Nie ma innej drogi – film dokumentalny o Adamie Schaffie w realizacji Ewy Żmigrodzkiej i Krzysztofa Zwolińskiego, Telewizja Polska – Agencja Produkcji Audycji Telewizyjnych, Warszawa 2003
  • Nowa encyklopedia powszechna PWN t. 5, Warszawa 1998.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Adam Schaff.jpg
Adam Schaff, polski filozof i publicysta
Adam Schaff - Kongres Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w Hotelu Victoria w Warszawie (1986-01-16).png
Autor: Barchacz Włodzimierz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Adam Schaff - Kongres Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w Hotelu Victoria w Warszawie (1986-01-16)
Grob Adama Schaffa.JPG
Autor: Mzungu, Licencja: CC BY 3.0
Grób Adama Schaffa