Bruce Lee

Ten artykuł od 2021-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2022-07 wymagają weryfikacji. Uwagi: Niektóre informacje mogą być niezgodne z prawdą (m.in. zawód matki Lee czy osoba odpowiedzialna za wymyślenie imienia dla aktora). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Bruce Lee

Bruce Lee podczas premiery filmu Wielki szef (1971)
Imię i nazwisko	Lee Jun-fan
Data i miejsce urodzenia	27 listopada 1940 San Francisco
Data i miejsce śmierci	20 lipca 1973 Hongkong
Zawód	aktor
Współmałżonek	Linda Lee Cadwell (1964-1973; jego śmierć)
Lata aktywności	1941–1973
Strona internetowa

Bruce Lee (李小龍 pinyin Lǐ Xiăolóng; urodz. Lee Jun-fan (李振藩 pinyin Lǐ Zhènfān); ur. 27 listopada 1940 w San Francisco, zm. 20 lipca 1973 w Hongkongu^[1]) – amerykańsko-hongkoński aktor, reżyser, mistrz i instruktor sztuk walk, filozof pochodzenia chińskiego^[2]. Był założycielem Jeet Kune Do, hybrydowej filozofii sztuk walki czerpiącej z różnych dyscyplin walki, której często przypisuje się utorowanie drogi dla współczesnych mieszanych sztuk walki (MMA). Lee jest uważany przez komentatorów, krytyków, media i innych twórców sztuk walki za najbardziej wpływowego mistrza sztuk walki wszech czasów i ikonę popkultury XX wieku, która wypełniła lukę między Wschodem a Zachodem. Przypisuje mu się pomoc w zmianie sposobu przedstawiania Azjatów w amerykańskich filmach^[3].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w San Francisco 27 listopada 1940^[1][4] jako syn Grace Ho (何愛瑜; 1907–1996), śpiewaczki, i Lee Hoi-chuena, aktora opery kantońskiej^[5]. Angielskie imię Bruce wymyśliła dlań niańka, a pseudonim „Mały smok”, pod którym jest znany w Azji, nadała mu siostra. Miał dwie siostry – Anges i Phoebe oraz dwóch braci – starszego Petera (1939–2008)^[6] i młodszego Roberta (ur. 1948)^[7]. Jego ojciec był Chińczykiem Han, a matka miała pochodzenie chińsko-europejskie^[1]. Kiedy Lee miał trzy miesiące, wraz z rodzicami przeprowadził się do Koulun w Hongkongu^[8].

Początki kariery

Miał około trzech miesięcy, gdy po raz pierwszy pojawił się na ekranie trzymany na rękach przez ojca w dramacie Kobieta ze złotej bramy (Golden Gate Girl, 1941). W wieku pięciu lat wziął udział w dramacie Narodziny ludzkości (The Birth of Mankind, 1946), a jako 8-latek wystąpił w dramacie Fu gui fu yun (1948).

W 1952 rozpoczął naukę w La Salle College, katolickiej szkole im. Jana Chrzciciela de la Salle w Hongkongu, gdzie zajęcia prowadzili chińscy nauczyciele^[9]. W wieku 13 lat został pobity przez uliczny gang^[10] i od tego czasu zaczął trenować kung-fu pod kierunkiem sifu Yipa Mana (1957-1958)^[11] i Wong Shun-leung (1957-1958)^[11]. Z powodu bójek, w roku szkolnym 1955/1956 został usunięty ze szkoły i naukę kontynuował w szkole jezuickiej dla chłopców im. Franciszka Ksawerego – St. Francis Xavier’s College^[12]. Rozpoczął też treningi bokserskie i zdobywał medale na turniejach sportowych^[13]. W 1958 został mistrzem Hongkongu w cha-cha^[14].

Mając 18 lat wstąpił do gangu ulicznego o nazwie „8 Tygrysów Junction Street” i często popadał w konflikty z policją, więc rodzice zasugerowali mu wyemigrowanie do Stanów Zjednoczonych.

Powrót do Stanów Zjednoczonych

Po przeprowadzce zamieszkał w chińskiej dzielnicy San Francisco, gdzie pracował w restauracji należącej do jego krewnego, a także jako nauczyciel tańca. Następnie wyjechał do Seattle, gdzie w grudniu 1960 ukończył James A. Garfield High School^[15] i uczęszczał do Edison Technical School. Później studiował filozofię na University of Washington^[12].

W 1963 opublikował swoją pierwszą książkę, przedstawiającą chińskie kung-fu. W 1964 przeniósł się wraz ze swoją szkołą do Oakland, gdzie prowadził kursy kung-fu pod nazwą Jun Fan Gung-Fu Institute. Wkrótce opracował własny styl Jeet Kune Do. Współpracował z wieloma znanymi w USA mistrzami sztuk walk, jak np. Edem Parkerem, ekspertem kenpō karate, oraz Jhoonem Rhee – mistrzem taekwondo. Lee ponownie otworzył w chińskiej dzielnicy Los Angeles swoją szkołę kung-fu.

Kariera ekranowa

W 1964 na Międzynarodowych Mistrzostwach Karate w Long Beach poznał stylistę Jaya Sebringa, który przedstawił go swojemu przyjacielowi, producentowi telewizyjnemu Williamowi „Billowi” Dozierowi. W 1965 wygrał casting na rolę Kato, skośnookiego pomocnika superbohatera w serialu ABC Zielony Szerszeń (The Green Hornet, 1966–1967)^[16], gdzie jego ekranowym partnerem był Van Williams. Telewidzów zachwyciło jego kung-fu i dostawał więcej listów niż odtwórca tytułowej roli. Serial trwał zaledwie jeden sezon i po wyemitowanych 30 odcinków nie był kontynuowany, a Lee jako Kato gościł w trzech odcinkach serialu ABC Batman (1966-1967). Pod koniec lat 60. serial Zielony szerszeń został zakupiony przez telewizję z Hongkongu. Wyświetlany pod nazwą The Cato Show odniósł duży sukces, a Bruce Lee stał się gwiazdą. W dramacie kryminalnym Marlowe (1969) zagrał epizodyczną rolę Winslowa Wonga, demolującego biuro detektywa Philipa Marlowe’a (James Garner). Następnie wystąpił kilka razy jako instruktor sztuk walk w serialu telewizyjnym ABC Longstreet (1971)^[17].

Lee trenował też gwiazdy filmu i sportu takie jak między innymi Lee Marvin, Kareem Abdul-Jabbar, Roman Polański, Steve McQueen^[18], James Garner i James Coburn.

Na początku lat 70. XX wieku, rozczarowany brakiem propozycji filmowych powrócił do Hongkongu, gdzie Raymond Chow, producent filmowy z wytwórni Golden Harvest, zaangażował go do głównych ról w swoich filmach. Wielki szef (Tang shan da xiong, 1971) ze względu na niewielki budżet realizowano go w Tajlandii w bardzo złych warunkach. W momencie premiery film stał się od razu wielkim hitem. Za rolę ucznia szkoły kung-fu w kolonialnym Szanghaju, który broni chińskiego honoru przed japońskimi karatekami, we Wściekłych pięściach (1971) został uhonorowany nagrodą specjalną jury na festiwalu na Tajwanie^[19]. W słynnej scenie rozbił kopniakiem tabliczkę przed wejściem do miejskiego parku, na której napisano „Chińczykom i psom wstęp wzbroniony”. Następnie Bruce Lee założył własną wytwórnię filmową Concorde Film Production, a jej pierwszym wyprodukowanym filmem była Droga smoka (1972), gdzie toczył pojedynek z białym bandytą (Chuck Norris) w rzymskim Koloseum – była to rozprawa z kolonialnym stereotypem dzikiego Azjaty. W filmie gościnnie wystąpił też Ing-Sik Whang – ekspert hapkido i legenda karate – Robert Wall. Sukcesem Lee zainteresowała się duża wytwórnia z Hollywood – Warner Bros.

Najsłynniejszy film Bruce’a Lee Wejście smoka wszedł na ekrany już po jego nagłej śmierci 20 lipca 1973. Lee stał się symbolem zwycięstwa słabych i wykluczonych nad możnymi tego świata. Był kasowym aktorem i chińskim wcieleniem amerykańskiego snu o sukcesie. Trafił na okładki wielu czasopism młodzieżowych, w tym niemieckiego dwutygodnika „Bravo” (1975)^[20]. W 2004 Wejście smoka zostało wpisane na listę filmów tworzących dziedzictwo kulturalne Stanów Zjednoczonych i przechowywanych w Bibliotece Kongresu^[21].

Życie prywatne

We wrześniu 1961 poznał na uniwersytecie Lindę Emery, z którą się ożenił 17 sierpnia 1964^[22]. Mieli syna Brandona (ur. 1 lutego 1965, zm. 31 marca 1993) i córkę Shannon Emery (ur. 19 kwietnia 1969). Jego syn, Brandon Lee, grający podobnie jak ojciec w filmach akcji, zginął w 1993 podczas kręcenia zdjęć do filmu Kruk (The Crow, 1994)^[23].

W 1970 doznał poważnej kontuzji pleców podczas treningu. Mimo złych rokowań lekarzy po długiej rehabilitacji znów zaczął ćwiczyć sztuki walki. Podczas leczenia kontuzji napisał książkę Tao of Jeet Kune Do, która została wydana dopiero po jego śmierci.

Bruce Lee był ateistą^[24].

Śmierć

Groby Bruce’a i Brandona Lee

Według biografii autorstwa Matthew Polly(ang.) „Bruce Lee – Życie”^[25], poważne problemy ze zdrowiem Bruce’a miały miejsce w końcowych etapach kręcenia filmu Wejście smoka. W trakcie produkcji, w przeciągu dwóch miesięcy schudł 10 kg. Bruce Lee od dziecka miał problemy z intensywną potliwością.

10 maja 1973 roku, miał umówione podłożenie dialogu do filmu w studio Golden Harvest. Na zewnątrz temperatura przekraczała 26 stopni, a wilgotność powietrza aż 93%. W celu wyeliminowania ewentualnych zakłóceń na ścieżce dźwiękowej w studiu wyłączono klimatyzację. Po 30 minutach zaczęło mu być duszno i dostał ataku migreny. Podejrzewa się, że przyjął wtedy woreczek nepalskiego haszyszu. Po chwili upadł twarzą na podłogę, z której jeden z pracowników studia pomógł mu wstać. Po powrocie do studia nagraniowego atak wystąpił ponownie – dostał napadu padaczki, pocił się, miał trudności z oddychaniem i zwymiotował lunch. Został zabrany do szpitala i przebadany przez czterech lekarzy. Dr Peter Wu, neurochirurg, zdiagnozował obrzęk mózgu (przy cięższych przypadkach ataku udaru cieplnego może on nastąpić) i podał mu lek Mannitol.

Bruce Lee dostał drugiego ataku 20 lipca 1973, kiedy temperatura wynosiła 32 stopnie, a wilgotność 84%. Był to jeden z najcieplejszych dni w tamtym miesiącu. Po pobycie i graniu w Golden Harvest pojechał odwiedzić Betty Ting Pei w jej mieszkaniu, by wieczorem wrócić jeszcze do studia. Wspomniał wcześniej Raymondowi Chow(ang.), że źle się czuje, był odwodniony, a następnie w posiadłości Betty zrobiło mu się słabo i dostał ataku migreny. Po 19:30 przyjął tabletkę aspiryny, a następnie zasnął. Po godzinie 21:30 próbowano go wybudzić, lecz już wtedy nie reagował. Po godzinie 22:00 przyjechała karetka z dwoma sanitariuszami i próbowano reanimować już martwe ciało gwiazdy. Został przetransportowany do szpitala Queen Elizabeth Hospital, gdzie aparat EKG rejestrował dalej brak impulsów pracy serca.

Pomnik aktora w Hongkongu

Brak oficjalnego komunikatu dotyczącego śmierci Bruce’a Lee spowodował, że reporterzy rozpowszechniali plotki dotyczące przyczyny zgonu gwiazdy.

23 lipca 1973 brat Bruce’a – Peter zidentyfikował ciało w kostnicy, a następnie doktor R.R. Lycette dokonał pełnej sekcji zwłok, w której można przeczytać:

„Ciało należy do dobrze zbudowanego chińskiego mężczyzny w wieku około 30 lat, ma 172 centymetry długości [...] Na owłosionej skórze głowy nie stwierdzono stłuczeń, a czaszka nie nosi śladów pęknięcia czy zranienia, ani świeżych, ani dawnych. Nie ma żadnych świeżych ani dawnych śladów nakłuć [...] Mózg jest bardzo naprężony pod oponą twardą. Mózg waży 1575 gramów. Normalny mózg waży do 1400 gramów [...]. Bezpośrednią przyczyną śmierci były zatory oraz obrzęk mózgu (tj. nadmierne nagromadzenie płynów). Zator w płucach i innych organach wyraźnie wskazuje na to, że obrzęk mózgu doprowadził najpierw do zatrzymania funkcji oddechowych, podczas gdy serce nadal tłoczyło krew do tętnic, które rozszerzały się z powodu braku tlenu. Obrzęk ostatecznie spowodował niewydolność ośrodków sercowych w mózgu i zatrzymanie akcji serca”.

Oficjalnie ustalono, że śmierć Bruce’a Lee nastąpiła na skutek obrzęku mózgu spowodowanego przez pomieszanie środków przeciwbólowych ze środkami odurzającymi.

Istnieje wiele popularnych hipotez i legend miejskich o przyczynach jego śmierci, m.in. taka, że wszystkiemu winne są triady lub mnisi z klasztoru Shaolin, którzy to mieli zabić go „ciosem wibrującej pięści” za ujawnienie tajemnic kung-fu. Bruce Lee został pochowany na cmentarzu Lake View w Seattle (Stany Zjednoczone).

Wybrana filmografia

(c) Ahleong, CC-BY-SA-3.0

Gwiazda Bruce’a Lee w Hongkongu

Zobacz też

• sporty walki

Przypisy

Bibliografia

• Portrety na Życzenie. Bruce Lee. „Film”. nr 26/1773 (1983–06–26). Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
• John Little: Walcząc z myślami. Aforyzmy Bruce’a Lee w życiu codziennym. Onepress, 2000. ISBN 978-83-246-1812-5.
• John Little: Bruce Lee. Słowa Smoka. Wywiady z lat 1958–1973. Budo-Sport, 2001. ISBN 978-83-901658-5-1.
• John Littleford: Bruce Lee. Sztuka kształtowania ciała (The Art of Expressing the Human Bo). Bauer-Weltbild Media, 2005. ISBN 83-917655-6-3.
• Matthew Polly: Bruce Lee. Życie (Bruce Lee: A Life). Znak, 2019. ISBN 978-83-240-7153-1.

Linki zewnętrzne

• Bruce Lee w bazie IMDb (ang.)
• Bruce Lee w bazie Notable Names Database (ang.)
• Bruce Lee w bazie Filmweb