Carl Gustaf Mannerheim

Carl Gustaf Mannerheim

Carl Gustaf Mannerheim w latach 40. XX wieku
marszałek
Data i miejsce urodzenia	4 czerwca 1867 Askainen, Wielkie Księstwo Finlandii, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	27 stycznia 1951 Lozanna, Szwajcaria
Przebieg służby
Lata służby	1889–1944
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Siły Obrony Finlandii
Stanowiska	przewodniczący Rady Obrony Państwa, Naczelny Dowódca Sił Obrony Finlandii
Główne wojny i bitwy	wojna rosyjsko-japońska, I wojna światowa, fińska wojna domowa, II wojna światowa: wojna zimowa wojna kontynuacyjna wojna lapońska
Odznaczenia

Carl Gustaf Mannerheim

Carl Gustaf Mannerheim jako regent w 1919 roku
Pełne imię i nazwisko	Carl Gustaf Emil Mannerheim
Data i miejsce urodzenia	4 czerwca 1867 Askainen, Wielkie Księstwo Finlandii, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	27 stycznia 1951 Lozanna, Szwajcaria
6. Prezydent Republiki Finlandii
Okres	od 4 sierpnia 1944 do 4 marca 1946
Poprzednik	Risto Ryti
Następca	Juho Paasikivi
Regent Królestwa Finlandii
Okres	od 12 grudnia 1918 do 27 lipca 1919
Poprzednik	Pehr Evind Svinhufvud
Następca	Prezydent Kaarlo Juho Ståhlberg

Grób Carla Gustafa Mannerheima na Cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach

Carl Gustaf Emil Mannerheim (ur. 4 czerwca 1867 w Askainen, zm. 27 stycznia 1951 w Lozannie) – fiński arystokrata z tytułem barona oraz wojskowy i polityk, generał porucznik Armii Imperium Rosyjskiego. Po uzyskaniu niepodległości przez Finlandię regent Królestwa Finlandii istniejącego w latach 1918–1919, a następnie dowódca Białej Gwardii podczas fińskiej wojny domowej. W okresie II wojny światowej Naczelny Dowódca Sił Obrony Finlandii, zaś po zakończeniu działań wojennych marszałek Finlandii i prezydent Finlandii w latach 1944–1946.

Życiorys

Pochodzenie i młodość

Carl Gustaf Emil Mannerheim urodził się 4 czerwca 1867 roku w rodzinnej rezydencji Louhisaari (fiń. Louhisaaren kartano^[1],szw. Villnäs slott^[2]), położonej w miejscowości Askainen (szw. Villnäs^[3]) ówcześnie należącej do Wielkiego Księstwa Finlandii stanowiącego część Imperium Rosyjskiego^[4][5][6][7]. Wywodził się ze szwedzkiego, arystokratycznego rodu Mannerheim, którego założycielem był pochodzący z Niemiec XVII-wieczny kupiec^[4][8]. Przy końcu XVIII wieku powstała fińska linia rodu, kiedy to pradziadek Carla Gustafa, Carl Erik Mannerheim osiedlił się na ówcześnie wchodzących w skład Królestwa Szwecji terenach dzisiejszej Republiki Finlandii^[7][8]. Rodzinę Mannerheim połączyły rozległe więzi z rosyjskim Dalekim Wschodem, które miały wpływ na późniejszą karierę Carla Gustafa^[4]. Jego daleki kuzyn, Leonard Jägerskiöld był kapitanem korwety Griden, której załoga odkryła ujście rzeki Amur i założyła nad nim małą osadę, która po 1860 roku została rozbudowana przez rosyjską marynarkę wojenną w portowe miasto Władywostok^[9]. Wujek Carla Gustafa, szwedzki podróżnik Adolf Erik Nordenskiöld odkrył prowadzącą na Daleki Wschód Północną Drogę Morską, dopływając do cieśniny Beringa w 1879 roku^[4][9].

Carl Gustaf Mannerheim był dzieckiem pisarza oraz przedsiębiorcy, hrabiego Carla Roberta Mannerheima (1835–1914) i jego żony, hrabiny Hedvig Charlotty Heleny (Hélène) von Julin (1842–1881), córki znanego na ziemiach fińskich przemysłowca^[10][11][12]. Miał trzech braci: Carla Erika Johana (1865–1915), Carla Fridolfa Johana (1868–1934) i Carla Augusta Ludviga (1873–1910) oraz dwie siostry: Evę Charlottę Sophie (1863–1928) i Evę Hedvig Vilhelminę Johannę (1870–1958)^[13]. Otrzymał tytuł barona, który przysługiwał wszystkim nowo narodzonym potomkom rodu Mannerheim (w przeciwieństwie do tytułu hrabiego, przynależnego wyłącznie najstarszym męskim potomkom)^[12][8]. W wyniku bankructwa prowadzonej przez siebie fabryki papieru Carl Robert Mannerheim zostawił rodzinę i wyjechał do Paryża z kochanką^[4][12][11]. Po śmierci Hélène von Julin rodzeństwo zostało rozdzielone między bogatych członków rodziny^[4]. Nastoletni Carl Gustaf trafił pod opiekę wujka ze strony matki, Alberta von Julina (1876–1918)^[4][11].

Kariera wojskowa i polityczna

Jako czternastolatek wstąpił do Szkoły Kadetów w Haminie, skąd musiał odejść ze względów dyscyplinarnych^[14]. Wstąpił na Uniwersytet Helsiński. Od 1887 był słuchaczem Mikołajewskiej Szkoły Oficerskiej Kawalerii w Petersburgu. Od 1889 służył jako kornet w 15 Aleksandryjskim Pułku Dragonów stacjonującym w Kaliszu^[15]. W 1891 staraniem swych krewnych został przeniesiony do Sankt Petersburga do Gwardyjskiego Pułku Kawaleryjskiego^[16]. Dalej służył w Azji Środkowej i na Dalekim Wschodzie. W 1905 został awansowany do stopnia pułkownika i dowodził pułkiem. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905). Po bitwie pod Mukdenem był leczony przez Richarda Faltina, z którym połączyła go dożywotnia przyjaźń. W latach 1906–1908 był szefem Misji Wojskowej w Chinach.

5 stycznia 1909 został przeniesiony do Królestwa Polskiego, gdzie objął dowództwo 13 Włodzimierskiego Pułku Ułanów w Mińsku Mazowieckim^[17][18]. 1 stycznia 1911 został dowódcą Lejb-Gwardyjskiego Pułku Ułanów Jego Wysokości, jednego z najlepszych pułków kawalerii w armii Imperium Rosyjskiego^[17], którego koszary mieściły się w parku warszawskiego Belwederu.

Parada Zwycięstwa nad Czerwonymi, Helsinki 1918

W czasie I wojny światowej był dowódcą związków taktycznych i dowódcą korpusu kawalerii. Za walki w czasie I wojny światowej został wyróżniony Orderem Świętego Jerzego. Mianowany do stopnia generała-majora, a następnie w 1917 generała-lejtnanta.

Rewolucja lutowa 1917 zachwiała jego karierą wojskową w armii rosyjskiej, a październikowa ostatecznie ją przerwała. W grudniu 1917 Mannerheim powrócił do Finlandii, która walczyła o niepodległość. Senat powierzył mu zadanie sformowania armii fińskiej i przywrócenia porządku w kraju. Po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości (6 grudnia 1917) został naczelnym dowódcą wojsk fińskich (1917–1918). Pełnił też funkcję regenta Królestwa Finlandii od 12 grudnia 1918. W 1918 roku otrzymał niemieckie odznaczenie wojskowe Krzyż Żelazny^[19][20].

Rozbrajał rosyjskie garnizony na północy kraju. W tym czasie zorganizowana przez lewicę Czerwona Gwardia kontrolowała południe kraju, gdzie powstał rewolucyjny rząd (tzw. Ludowa Rada Finlandii). Przy pomocy Niemców tzw. Biała Armia pod dowództwem Mannerheima pokonała oddziały Czerwonej Gwardii do maja 1918 r., nie cofając się przed stosowaniem terroru i surowych represji. Mannerheim, przewidując upadek państw centralnych, wszedł w konflikt z Senatem (proniemieckim) i złożywszy dymisję wyjechał z kraju^[21]. Został wezwany do Finlandii ponownie w grudniu 1918 r., by objął funkcję regenta^[21]. Opowiadał się za wprowadzeniem monarchii w Finlandii, podczas tworzenia konstytucji domagał się umocnienia władzy głowy państwa. Gdy kraj przyjął republikańską formę rządów – wystartował w wyborach prezydenckich, ale przegrał^[22]. Jego ostatnią decyzją było podpisanie konstytucji Republiki Finlandii w lipcu 1919 r. 25 lipca 1919 r. wycofał się z życia politycznego.

W następnych latach oficjalnie nie uczestniczył w polityce, ale zachowywał wpływy i działał w organizacjach społecznych m.in. w Czerwonym Krzyżu. W latach 1919–1920 podróżował po Europie, odwiedził wtedy między innymi Polskę^[23]. W 1929 r. odmówił poparcia prawicowego zamachu stanu, choć zamachowcy oferowali mu władzę dyktatorską. W 1931 r., po przejęciu prezydentury przez Svinhufvuda, przyjął funkcję przewodniczącego Rady Obrony Państwa (do 1939). Od 1933 r. marszałek polny. Zreorganizował armię. Z jego inicjatywy zbudowano na Przesmyku Karelskim linię umocnień, tzw. Linię Mannerheima.

Adolf Hitler z wizytą u Carla Mannerheima na froncie z okazji 75. urodzin marszałka (1942)

Był naczelnym dowódcą armii fińskiej w czasie wojny zimowej (1939–1940) i wojny kontynuacyjnej (1941–1944). Mimo olbrzymiej przewagi sowieckiej nie dał pobić swojej armii w wojnie zimowej. Dla obrony integralności terytorialnej państwa fińskiego wszedł w sojusz z Niemcami w celu odzyskania ziem utraconych w roku 1940, ale starał się unikać zbyt gorliwego zaangażowania po ich stronie, m.in. odmówił uczestnictwa wojsk fińskich w oblężeniu Leningradu i zaatakowaniu kolei murmańskiej^[24].

4 sierpnia 1944 r. został wybrany na prezydenta Finlandii, podpisał 19 września zawieszenie broni z ZSRR i skierował wojska fińskie do walki z Niemcami. Zdając sobie sprawę, że jest osobą, która może stanowić dla Finlandii problem w ułożeniu stosunków powojennych z ZSRR i mocarstwami zachodnimi, 9 maja 1946 r. ustąpił z urzędu i osiadł w Szwajcarii.

Zmarł 27 stycznia 1951 roku w Lozannie. Jego ciało sprowadzono do Finlandii. W pogrzebie uczestniczyło ponad 100 tys. osób. Został pochowany na cmentarzu Hietaniemi w Helsinkach^[25].

Znaczenie

Jest bohaterem narodowym Finlandii. W czasie I wojny światowej doprowadził do wyzwolenia swojego kraju spod władzy Rosji, a następnie przyczynił się do zachowania jego niepodległości w latach II wojny światowej i okresie powojennym^[25].

Napisał we „Wspomnieniach”:

„Konie pułku były czarne, a pułk nadal nazywano „huzarami śmierci”, pamiętając czasy, gdy był pułkiem huzarskim. Dolman był czarny ze srebrnymi haftami i galonami, co bardzo odpowiadało mym młodzieńczym upodobaniom. Nic nie miałem przeciwko temu, że zostałem stacjonowany w Polsce, którą później z radością ponownie zobaczyłem. Im bardziej poznawałem Polaków, tym lepiej ich rozumiałem i świetnie się czułem między nimi.”^[15]

Zasługi militarne dla kraju:

• zdobycie broni dla tworzących się sił zbrojnych Finlandii w 1918 dzięki zdobyciu garnizonu rosyjskiego w Vaasa^[26].
• nadzorowanie budowy umocnień w okolicach Przesmyku Karelskiego.
• zatrzymanie ofensywy 3-krotnie silniejszej Armii Czerwonej przy 10-krotnie mniejszych stratach (25 000 do 250 000) w czasie wojny zimowej 1939–1940.

W grudniu 2004 r. Mannerheim został wybrany w fińskim programie telewizyjnym „Suuret suomalaiset” (Wielcy Finowie) największym Finem w dotychczasowej historii kraju^[27].

W listopadzie 2010 r. ukazało się polskie wydanie biografii Mannerheima autorstwa Jonathana Clementsa^[28].

Życie prywatne

Tożsamość narodowa i języki

Carl Gustaf Mannerheim określał się jako Fin, zaś Finlandię nazywał „swoim własnym krajem” — był przy tym przeciwnikiem jej rusyfikacji^[29][30]. Jako że wywodził się ze szwedzkiej rodziny jego językiem ojczystym był język szwedzki, co notabene było typowe dla większości fińskich oficerów w tamtych czasach^[4][31][32]. Język fiński był jego drugim językiem, a umiejętność płynnego posługiwania się nim opanował w wieku dorosłym, po 1917 roku^[33][32]. Oprócz języka szwedzkiego i fińskiego, znał ponadto język rosyjski, francuski, angielski, niemiecki, polski, portugalski i łacinę. Rozumiał również język mandaryński^[34].

Rodzina

2 maja 1892 roku w Petersburgu Carl Gustaf Mannerheim poślubił zamożną rosyjską dziedziczkę Anastazję Arapową (1872–1936) z którą miał dwie córki: Anastasie Mannerheim (1893–1977) i Sophie Mannerheim (1895–1963)^[35][11]. Dziesięć lat po ślubie Mannerheim rozstał się z żoną, a w 1919 roku formalnie się z nią rozwiódł^[11].

Bliska zażyłość łączyła go z księżną Marią Lubomirską, żoną Zdzisława Lubomirskiego^[36].

Odznaczenia

Fińskie^[20]

• Order Krzyża Wolności z Mieczami I klasy (6.4.1918)
• Order Krzyża Wolności z Mieczami IV klasy (6.4.1918)
• Krzyż Wielki Orderu Krzyża Wolności (30.4.1918)
• Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii (13.5.1919)
• Krzyż Wielki z Mieczami Orderu Krzyża Wolności (20.3.1940)
• Medal Orderu Krzyża Wolności (16.5.1940)
• Order Krzyża Wolności I klasy (7.10.1941) – Krzyż Mannerheima
• Order Krzyża Wolności II klasy (7.10.1941) – Krzyż Mannerheima
• Łańcuch Orderu Białej Róży Finlandii (4.6.1944)
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Finlandii (4.8.1944)

Zagraniczne^[20]

• Kawaler Orderu Franciszka Józefa (1895, Austro-Węgry)
• Kawaler Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (1902, Włochy)
• Krzyż Złoty Orderu Zbawiciela (1902, Grecja)
• Order Świętego Stanisława II klasy (21.4.1905, Rosja)
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy z mieczami (18.11.1905, Rosja)
• Oficer Legii Honorowej (1912, Francja)
• Order Świętego Jerzego IV klasy (18.12.1914, Rosja)
• Order Świętego Włodzimierza II klasy (26.1.1916, Rosja)
• Order Świętej Anny I klasy (Rosja)
• Order Świętego Stanisława I klasy (Rosja)
• Krzyż Żelazny I klasy (1918, Niemcy)
• Order Serafinów (1919, Szwecja)^[37]
• Order Miecza I klasy (1918, Szwecja)^[38]
• Order Wazów V klasy (Szwecja)^[38]
• Krzyż Wielki Orderu Danebroga (1919, Dania)
• Order Słonia (1919, Dania)
• Order Krzyża Orła I klasy (6.6.1930, Estonia)^[39]
• Order Estońskiego Czerwonego Krzyża I klasy (23.11.1932, Estonia)^[40]
• Krzyż Wielki Orderu Imperium Brytyjskiego (1938, Wielka Brytania) – wer. cywilna
• Krzyż Żelazny II klasy z okuciem ponownego nadania (1939, Niemcy)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej (1940, Francja)
• Krzyż Rycerski Orderu Żelaznego Krzyża (18.8.1941, Niemcy)
• Order Michała Walecznego III klasy (1.11.1941, Rumunia)
• Order Michała Walecznego II klasy (1.11.1941, Rumunia)
• Order Michała Walecznego I klasy (1.11.1941, Rumunia)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi z Mieczami (1942, Węgry)
• Order Korony Króla Zwonimira (1942, Chorwacja)
• Wielki Oficer Orderu Sabaudzkiego Wojskowego (23.5.1942, Włochy)
• Wielka Wstęga Kwiatów Paulowni Orderu Wschodzącego Słońca (1942, Japonia)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Orła Niemieckiego (4.6.1942, Niemcy)
• Krzyż Rycerski Orderu Żelaznego Krzyża z Liśćmi Dębu (8.8.1944, Niemcy)

Przypisy

Bibliografia

• Carl Gustav Mannerheim: Wspomnienia. Krystyna Szelągowska (tłum.). Editions Spotkania, 1996. ISBN 83-86802-03-0.
• Jonathan Clements: Mannerheim. Prezydent, żołnierz, szpieg. Dagny Kurdwanowska, Piotr Gebethner (tłum.). Replika, 2010. ISBN 978-83-7674-072-0.
• Marya z Branickich Zdzisławowa Lubomirska: Pamiętnik 1914–1918. Poznań: 2002. ISBN 83-86138-92-0.
• Carl Gustaf Emil Mannerheim: The Memoirs of Marshal Mannerheim. London: 1953.
• Wiliam R. Trotter: Mroźne Piekło: Radziecko-fińska wojna zimowa 1939–1940. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2008. ISBN 978-83-245-8694-3.
• Batalie i wodzowie wszech czasów. „Rzeczpospolita”. 53, 2009-01-17. 
• Encyklopedia II wojny światowej MON 1975.

Linki zewnętrzne

• Fińska strona o Mannerheimie (fiń. • szw. • ang. • niem. • fr. • ros.)
• Carl Gustaf Mannerheim i wojna kontynuacyjna 1941–1944