Civitates orbis terrarum

Aleksandria, Civitates orbis terrarum (tom VI, 1617)

Civitates orbis terrarum – atlas miast świata wydany w Kolonii w latach 1572–1618 przez Georga Brauna i Fransa Hogenberga. W sześciu tomach zawarto 546 sztychów, przedstawiających widoki, z perspektywy lotu ptaka, miast Europy i niektórych ważnych miast Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Ukazały się wydania łacińskie, niemieckie i francuskie.

Twórcy i historia dzieła

Zamierzeniem G. Brauna było uzupełnienie wydanego w roku 1570 atlasu Theatrum Orbis Terrarum Abrahama Orteliusa. W Civitates znalazły się perspektywiczne plany miast i inne ilustracje, sporządzone przez ponad 100 kartografów, topografów, malarzy i grafików. Były one przenoszone na płyty miedziane metodą grawerską. Większość rytów wykonał Frans Hogenberg[1]. Był on wcześniej współpracownikiem Abrahama Orteliusa – wykonał większość sztychów do Theatrum. Grawerowane matryce (formy) pokrywano ręcznie farbami, co umożliwiało druk odbitek barwnych[2][1][3].

Poza Georgiem Braunem i Fransem Hogenbergiem głównym współtwórcą dzieła był flamandzki malarz i grafik, Joris Hoefnagel (Georg, 1542–1600). Wymieniani są ponadto: Jakob Hoefnagel (syn Jorisa, który po śmierci ojca kontynuował jego prace), holenderski geodeta Jacob van Deventer, znany też jako Jacob Roelofszof (1505–1575) – twórca wcześniej nie publikowanych planów miast holenderskich, angielski kartograf William Smith[4], Heinrich Rantzau, znany też jako łac. Rantzovius (1526–1599) – twórca map miast Europy Północnej, głównie duńskich, grawer Simon Novellanus[2][4] i Cornelius Caymox[4]. Wykorzystano również m.in. drzeworyty Stumpfa ze Schweizer Chronik (1548), widoki Münster, opublikowane w latach 1550 i 1572 w Cosmographia, mapy Sebastiana Münstera z ok. 1550 roku[2][5][4].

Mapy uzupełniano opisem (głównie autorstwa Brauna). Obok nich zamieszczano dodatkowe ilustracje, np. herby miast lub scenki rodzajowe z postaciami w regionalnych strojach. Miało to nie tylko zwiększyć autentyczność obrazów, ale również sprawić, że nie będą one wykorzystywane w celach wojskowych przez Turków – wyznawców islamu, którym religia zabrania patrzeć na przedstawienia ludzkich postaci[2].

Brunszwik 1572, Georg Braun i Frans Hogenberg, Civitates orbis terrarum, 1593
Łobzów, Kleparz, Kraków (Cracovia metropolis Regni Poloniae), Stradom, Kazimierz: Civitates orbis terrarum, 1617

Od roku 1653 kolejne wydania Civitates drukował, korzystając z oryginalnych płyt miedzianych, holenderski podróżnik i kartograf, Jan Janssonius (Johannes Jansson, 1588–1664). W kolejnych latach zostały sprzedane na aukcji. Frederick de Wit, który je zakupił, dokonał przeróbek i rozpoczął wydawanie map pod własnym szyldem[5].

Zasięg geograficzny pracy kartograficznej

W sześciu tomach Civitates zawarto 546 map miast Europy i niektórych ważnych miast Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Najliczniej reprezentowane są miasta Europy Północnej, przede wszystkim niemieckie (ok. 80)[6][7]. Obok nich znajdują się mapy miejscowości z innych kontynentów (liczne z Afryki[8]), np. zamieszczone w I tomie atlasu, wydanym w roku 1572, mapy Meksyku[9], Cuzco w Peru[10], Casablanki w Maroku[11], Mombasy w Kenii[12] i Elminy w Ghanie[13] lub mapa Mahdii w Tunezji, zamieszczona w wydanym w roku 1575 tomie II[14].

Mapy miast współczesnej Polski

Wśród planów miast Wschodniej Europy znajdują mapy 8 miast współczesnej Polski, wydane w latach[15]:

Inne miasta Europy Wschodniej

W atlasie znajdują się – poza mapami miast współczesnej Polski – mapy innych historycznych miast Europy Wschodniej, m.in.[15]: Budapeszt (tom I, 1572)[25], Praga (tom I, 1572)[26], Cheb (1572, tom I)[27], Grodno (tom II, 1575)[28], Wilno (tom III, 1581)[29], Bratysława (tom IV, 1588)[30], Brno (tom VI, 1617)[31], Lwów (tom VI, 1617)[32].

Przypisy

  1. ↑ a b Civitates orbis terrarum ; Publikacja wieloczęściowa (pol.). W: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu [on-line]. bibliotekacyfrowa.pl. [dostęp 2013-04-10].
  2. ↑ a b c d Braun and Hogenberg: Civitates orbis terrarum (ang.). W: Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10].
  3. ↑ Civitates orbis terrarum (pol.). W: Poznańska Wiki [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  4. ↑ a b c d Georg Braun; Frans Hogenberg; Joris Hoefnagel: Civitates orbis terrarum (ang.). W: WorldCat [on-line]. ca. 1600-1623?. [dostęp 2013-04-11].
  5. ↑ a b Braun & Hogenberg (ang.). W: Cartographic Associates, LLC Š 2013 (katalog) [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  6. ↑ North Europe (ang.). W: Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10].
  7. ↑ Iberia (ang.). W: Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10].
  8. ↑ Africa (ang.). W: Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10].
  9. ↑ Mapa miasta Meksyk. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  10. ↑ Mapa Cuzco. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  11. ↑ Mapa Casablanca. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  12. ↑ Mapa Mombasy. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  13. ↑ Mapa Elminy. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  14. ↑ Mapa Mahdia. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  15. ↑ a b East Europe (ang.). W: Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10].
  16. ↑ Mapa Gdańska. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  17. ↑ Mapa Szczecina. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  18. ↑ Mapa Świebodzina. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  19. ↑ Mapa Krakowa. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  20. ↑ Mapa Lublina. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  21. ↑ Zdzisław Kryściak, Opis Łowicza w "Civitates Orbis Terrarum", Roczniki Łowickie, 2003, t. I, s. 105-120.
  22. ↑ Mapa Poznania. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  23. ↑ Mapa Warszawy. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  24. ↑ Mapa Zamościa. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  25. ↑ Mapa Budapesztu. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  26. ↑ Mapa Pragi. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  27. ↑ Mapa Chebu. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  28. ↑ Mapa Grodna. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  29. ↑ Mapa Wilna. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  30. ↑ Mapa Bratysławy. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  31. ↑ Mapa Brna. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  32. ↑ Mapa Lwowa. W: Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Cracovia-lobzovia.jpg
Szczegółowa panorama Krakowa z ok. 1603/1605 zamieszczona w dziele G. Brauna i F. Hogenberga "Civitates orbis terrarum", wydanego w Kolonii najpóźniej w 1617, zatytułowana "Cracovia Metropolis Regni Poloniae" (tł. Kraków Metropolia Królestwa Polskiego")
Braun Hogenberg Alexandria.jpg
The view of Alexandria as depicted in the Braun and Hogenberg Civitates Orbis Terrarum VI of 1617. Based on an etching of Georg Hoefnagel
Braun Braunschweig HAAB.jpg
Braunschweig, Beischrift: BRVNOPOLIS VVLGO BRVNSVICVM, BRAVNSCHWICH; VRBS MAXIMA, VNIVERSAE SAXONIAE METROPOLIS, deutsch: „Brunopolis, volkstümlich Brunswik, Braunschweig, größte Stadt, Hauptstadt von ganz Sachsen“