Cmentarz

Cmentarz rzymskokatolicki (Polska, Brdów)
Jerozolima, cmentarz żydowski na zachodnim stoku Góry Oliwnej
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Panteon Angielski w Meksyku (Real del Monte, Hidalgo)
Wesoły Cmentarz w rumuńskiej miejscowości Săpânța

Cmentarz – instytucjonalnie ukształtowany wycinek przestrzeni o programowo założonym grzebalnym przeznaczeniu, zorganizowanym zaś wedle pewnych dyrektyw – reguł kulturowych, związanych tak ze zrytualizowaniem form grzebania zmarłych, jak i z istnieniem pewnej tradycji sposobu utrwalania pamięci o nich.

Cmentarz w sensie prawno-administracyjnym jest wyraźnie wyodrębnionym, oznaczonym, zdeterminowanym terenem, przeznaczonym do grzebania zmarłych, a występujące na nich mogiły są w zwyczajowo przyjętej formie wizualnej. Na kształt i umiejscowienie cmentarza miała zawsze wpływ tradycja religijna, względy sanitarne, położenie geograficzne, skład lokalnej społeczności. Tradycyjnie obowiązek grzebania zmarłych spoczywa na barkach rodziny zmarłego, a jeśli zmarły rodziny nie ma, to na władzach lokalnych.

Nazewnictwo

Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa coemeterium, o tym właśnie znaczeniu, które z kolei jest zlatynizowaną formą greckiego „κοιμητήριον = miejsce spoczynku” od „κοιμοῦμαι = spać”.

Cmentarz żydowski nazywa się kirkut, zaś muzułmański mizar.

Nazwa cmentarz jest stosowana także w stosunku do współczesnych, cywilizowanych miejsc pochówku zwierząt – cmentarzy zwierząt (urzędową nazwą jest grzebowisko), bardziej popularnych w krajach anglosaskich niż w Polsce. Często przy tych cmentarzach istnieją też specjalne krematoria.

Historia

Koncepcję cmentarza jako przestrzeni nienaruszalnej i świętej przejęło wczesne chrześcijaństwo z tradycji rzymskiej, dlatego pierwsze cmentarze chrześcijańskie wyodrębniły się z dawniejszych cmentarzy pogańskich. Kościół już w III wieku oddał je pod opiekę biskupów i księży, tworząc system cmentarnej administracji. Cmentarze były już wówczas miejscami świętymi i chronionymi specjalnymi immunitetami. Obejmowało je także prawo azylu. Od X wieku zaczyna się tendencja do lokalizowania cmentarzy w obrębie miast i w bliskości kościołów. Sobór rzymski z 1059 nadał im sankcję „pół świętych” rzucając klątwę na ludzi bezczeszczących je; zgodnie z ustaleniami tegoż soboru wokół budowanego kościoła należało pozostawić miejsce grzebalne o szerokości 60 kroków[1], a wokół kaplicy 30 kroków[1].

W XVIII wieku, najpierw we Francji, dekretem królewskim z dnia 10 marca 1776 roku, zakazano z przyczyn sanitarnych pochówków przykościelnych. Potem ta praktyka rozszerzyła się na całą Europę, również i na Polskę (chociaż można spotkać okazjonalne pochówki jeszcze z początku XIX wieku). Wspomnieniem po nich, przynajmniej w Polsce centralnej, był – obecnie już prawie nie spotykany – zwyczaj nazywania terenu wokół kościoła „cmentarzem”[2].

Statystyka cmentarzy w Polsce

W 2017 najwięcej cmentarzy znajdowało się w województwie warmińsko-mazurskim (1766), podkarpackim (1363) i wielkopolskim (1309), natomiast najmniej w świętokrzyskim (432), lubuskim (567) i łódzkim (648). W woj. kujawsko-pomorskim było ich 1100 (wzrost w stosunku do 2016 o 13, a do 2010 o 31) i zajmowały one pow. 920,9 ha. Spośród stolic województw pod względem liczby cmentarzy na pierwszej lokacie znalazło się Opole (55 cmentarzy o powierzchni 54,1 ha), dalej Warszawa (38 cmentarzy o powierzchni 381,7 ha) i Łódź (27 cmentarzy o powierzchni 224,5 ha)[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Marek Wroński: „Roku zaś 1703 (…) inny mniejszy od pierwszego (…) wystawiony jest” – studia nad drugim barokowym kościołem w Żyglinie. W: Monografia Miasteczka Śląskiego. Marek Wroński (red.). T. II część 2: Z dziejów kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żyglinie. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego, 2001. ISBN 83-87470-41-4.
  2. Notatka z 1905 w łódzkim „Rozwoju” (nr 212, s. 3) dotyczącą zasłabnięcia kobiety na cmentarzu przykościelnym.
  3. Wszystko, co chciałbyś wiedzieć o statystykach naszych cmentarzy

Bibliografia

  • Jacek Kolbuszewski: Cmentarze, Wrocław 1996.
  • Słownik terminów artystycznych i architektonicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 75–76, seria: Historia Sztuki. Biblioteka Gazety Wyborczej. ​ISBN 978-83-62095-59-9​.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Brdów - cmentarz rzym-kat.jpg
Autor: Albert Górniak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brdów - cmentarz rzymsko-katolicki z początku XIX w.
Panteón Inglés, Real del Monte, Hidalgo, México, 2013-10-10, DD 10.JPG
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
English Pantheon, Real del Monte, Hidalgo, Mexico
Jerozolima, 23 X 2007 r., zachodnie zbocze Góry Oliwnej..JPG
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jerozolima, 23 X 2007 r., zachodnie zbocze Góry Oliwnej.