Czas teraźniejszy w języku angielskim

Czas teraźniejszy w języku angielskimkonstrukcje gramatyczne służące wyrażaniu teraźniejszości w angielskim systemie gramatycznym. Teraźniejszość w angielszczyźne opisywana jest inaczej niż w większości języków indoeuropejskich, nie wyłączając germańskich. Odmiennie opisuje stany, inaczej zaś aktualnie wykonywane czynności. Wreszcie angielski dysponuje konstrukcją łączącą przeszłość z teraźniejszością, nadając zdarzeniom przeszłym aspektu teraźniejszego.

Sposoby wyrażania teraźniejszości

Relacje między czasami teraźniejszymi

Język angielski dysponuje czterema gramatycznymi formami czasowymi do wyrażania teraźniejszości[1]:

  • czasem teraźniejszym prostym (Present Simple), gdy zdarzenie jest rozciągnięte w czasie albo jest stanem długotrwałym
  • czasem postępującym (Present Progressive), gdy mówiący skupia się na chwili obecnej albo stosunkowo niewielkim wycinku teraźniejszości
  • czasem teraźniejszo-przeszłym[2] (Present Perfect), zwanym również „teraźniejszym dokonanym”, który ukazuje teraźniejsze następstwa zdarzenia, które już miało miejsce
  • czasem teraźniejszo-przeszłym postępującym (Present Perfect Progressive) używanym do opisu zdarzeń, które zaczęły się w przeszłości i trwają aż do chwili obecnej.

Poza tymi czterema strukturami istnieje kilka innych sposobów informowania o teraźniejszości[3]:

  • Czas Future Simple (przyszły prosty) służy m.in. do wyrażenie prawdopodobieństwa, że zdarzenie dzieje się obecnie[4]: She will be in bed nowOna będzie teraz spała. Mówiący jest przekonany bądź zgaduje, że zdarzenie właśnie się odbywa.
  • Czas Future Progressive (przyszły postępujący): He will be waiting behind the door, you bet?Czeka za drzwiami, założymy się?

Present Simple (czas teraźniejszy prosty)

Czas teraźniejszy prosty używany jest do czynności trwających długi czas, niekoniecznie w tej chwili: The Newton cradle always works.

W języku angielskim czas teraźniejszy prosty. Do budowy tego czasu używa się czasownika w podstawowej formie (bezokolicznika). Trzecia osoba liczby pojedynczej przyjmuje końcówkę -(e)s. Istnieją brytyjskie dialekty, np. w Anglii Wschodniej, które do wszystkich osób czasu używają tylko jednej, podstawowej formy czasownika[5]. Operatorem zdania jest czasownik do, w 3. osobie liczby pojedynczej przyjmujący formę does. W języku mówionym w pozycji nieakcentowanej formy ulegają ścieśnieniu: do + not → don't, does + not → doesn't[6].

Zestawienie wszystkich form czasu teraźniejszego[6]:

OsobaTwierdzenieForma twierdząca
emfatyczna
PytaniePrzeczenieSkrócona odpowiedź
twierdząca
Skrócona odpowiedź
przecząca
1. os. l. pojedynczejI readI do readdo I readI do not read

/I don't read

Yes, I doNo, I do not/don't
2. os. l. pojedynczejYou readYou do readdo you readyou do not read

/you don't read

Yes, you doNo, you do not/don't
3. os. l. pojedynczejhe/she/it readshe/she/it does readdoes he/she/it readhe/she/it does not read

he/she/it doesn't read

Yes, he/she/it doesNo, he/she/it

does not/doesn't

l. mnogawe/you/they readwe/you/they do readdo we/you/they readwe/you/they do not read

/we/you/they don't read

Yes, we/you/they doNo, we/you/they

do not/don't

Czas teraźniejszy prosty używany jest do opisywania[7]:

  • czynności wielokrotnie powtarzanych w teraźniejszości: I play football every weekGram w piłkę co tydzień.
  • stanów i uczuć I feel sick.
  • prawd ogólnych: The Earth rotates around its orbit.
  • czynności i wydarzeń przyszłych, zaplanowanych, niezależnych od mówiącego: My train leaves at ten o'clock, tomorrow.[8]
  • czynności zdarzających się jedna po drugiej w opowiadaniach: So I open the door and I look out into the garden and I see this manWięc otwieram drzwi i patrzę na ogród, i widzę tego człowieka. Podobnie czasu używa się w komentarzach sportowych.
  • instrukcji: You wait outside the bankMasz zaczekać przed bankiem.
  • do wygłaszania obietnic, zgody i podobnych oświadczeń: I swear I'll tell the truthPrzysięgam, że powiem prawdę.
  • zamiast Present Perfect takich czasowników jak learn, to be informed, to hear[9]: I learn you're going to Taunton next weekDowiedziałem się, że jedziesz do Taunton w przyszłym tygodniu.
  • w okresie warunkowym I w zdaniu podrzędnym (po if): If you start now, you should finish before dinnerJeśli zaczniesz teraz, do obiadu powinieneś zdążyć.

Present Progressive (czas teraźniejszy postępujący)

Czas teraźniejszy ciągły określa zdarzenia dziejące się w określonej chwili: The man is voting.

Czas teraźniejszy postępujący zwany jest niekiedy Present Continuous (czas teraźniejszy ciągły). W czasie tym operatorem zdania jest czasownik to be[10].

OsobaForma twierdzącaForma pytającaForma przeczącaSkrócona odpowiedź
twierdząca
Skrócona odpowiedź
przecząca
1 sgI am readingam I reading?I am not readingYes, I amNo, I am not
2 sg + plYou are readingare you readingyou are not readingYes, you areNo, you are not
3 sghe/she/it is readingis he/she/it readinghe/she/it is not readingYes, he/she/it isNo, he/she/it is not
1 plwe are readingare we reading?we are not readingYes, we areNo, we are not
3 plthey are readingare they reading?they are not readingYes, they areNo, they are not

Czas teraźniejszy postępujący używany jest do wyrażenia:

  • Zdarzenia, które właśnie ma miejsce, przy czym ma ono charakter ciągły. Zdarzenie odbywa się „w okolicach” teraźniejszości, niekoniecznie musi zachodzić właśnie w tej chwili[7]: What are you doing? I am readingCo robisz? Czytam. I am travelling a lot these daysObecnie sporo podróżuję.
  • Przy dłuższej narracji Present Progressive służy do budowania tła i obrazuje rzeczy, które są w trakcie trwania, gdy opowiadanie się zaczyna, i są niezmienne w trakcie całej historii[7]: There's this Scotsman, you see, and he is walking through the jungle when he meets a gorillaOto ten Szkot, widzisz, i on idzie sobie przez dżunglę i nagle spotyka goryla.
  • W komentarzach, szczególnie sportowych, Present Progressive służy do opisu dłuższych zdarzeń i sytuacji[7]: Oxford are pulling slightly ahead of Cambridge now, Cambridge are looking a bit disorganised... → Oksford płynie nieco przed osadą Cambridge, osada Cambridge jest nieco w nieładzie...
  • Dla sytuacji powtarzanych, toczących się wokół teraźniejszości[7]: Why is he hitting his dog?Dlaczego on bije swego psa?
  • Dla opisu sytuacji zmiennych, nawet jeśli są to zmiany bardzo długotrwałe[7]: The climate is getting warmerKlimat się ociepla. The universe is expanding and has been since the Big BangWszechświat się rozszerza i to od samego wielkiego wybuchu.
  • Dla opisu odczuć fizycznych, na równi z Present Simple[7]: How do you feel? = How are you feeling? → Jak się czujesz? My head aches/is achingBoli mnie głowa.
  • Czynności przyszłej bliskiej chwili obecnej, zaplanowanej, zależnej od woli mówiącego: np. We're seeing a film tonightDziś wieczorem będziemy oglądali film[11].
  • Czynności właśnie rozpoczynającej się, zwłaszcza z czasownikami ruchu[11]: Are you coming to the pub? → Idziesz do pubu?
  • Irytacji bądź innych stanów emocjonalnych spowodowanych zdarzeniem, które inaczej byłoby wyrażone w Present Simple[7]: He`s always pulling my leg because of my clumsinessOn zawsze drwi z powodu mojej niezgrabności (mówiącego drażni ten fakt, który, przedstawiony z always bez tego odcienia znaczeniowego byłby przedstawiony w czasie teraźniejszym prostym)[12].
  • dystansowania się. Formy progressive odbierane są jako mniej stanowcze niż formy proste, ponieważ sugerują coś czasowego i nieskończonego[13]: I'm hoping you can lend me ten quid. I am wondering if you have a spare room.

Czasowniki niewystępujące w formie postępującej

Istnieje grupa czasowników, które nigdy nie przyjmują formy postępującej. Niektóre nie występują praktycznie nigdy, np. like, inne, zmieniając formę na ciągłą, zmieniają znaczenie, np. see[14]: I'm seeing the doctor on MondayW poniedziałek idę do lekarza. Wiele z tych czasowników odnosi się do stanów albo postrzegania zmysłowego.

  • stany emocjonalne: believe, doubt, feel (w znaczeniu mieć opinię), hate, imagine, know, like/dislike, love, prefer, realise, recognise, remember, see, suppose, think (mieć opinię), understand, wish.
  • użycie zmysłów: feel, hear, see, smell, sound, taste. Czasowniki smell i taste w znaczeniu wąchania i próbowania smaku występują w formie postępującej.
  • komunikowanie się i wywoływanie reakcji: agree, appear, astonish, deny, disagree, impress, look (w znaczeniu „wydawać się”), mean, please, promise, satisfy, seem, surprise
  • inne: belong, consern, consist, contain, depend, deserve, fit, include, involve, lack, matter, measure (w znaczeniu „mieć rozmiar”), need, own, owe, possess, weigh

W języku angielskim czasowniki mają tendencję do przybierania form ciągłych, jak uważa krytyk językowy H. Ritchie[15], zwracając uwagę na pojawianie się w popularnej kulturze takich form jak i'm loving it w reklamie McDonald’s czy I'm liking this American boy w piosence Estelle.

Present Perfect (czas teraźniejszo-przeszły)

Czas teraźniejszo-przeszły opisuje skutki zdarzeń w przeszłości: It has rained heavily.

Czas Present Perfect, mimo że nawiązuje do wydarzeń z przeszłości, jest formalnie czasem teraźniejszym, tworzonym za pomocą operatora have (przyjmującego w trzeciej osobie liczby pojedynczej formę has) w połączeniu z imiesłowem biernym czasownika głównego, np. I have listened[16] Czas ten mimo swojego przeszłego aspektu jest czasem teraźniejszym również pod względem formalnym, np. w konstrukcjach wymagającej dyscypliny czasu gramatycznego typu mowa zależna[17]. .

OsobaForma twierdzącaForma pytającaForma przeczącaSkrócona odpowiedź
twierdząca
Skrócona odpowiedź
przecząca
1 sgI have watchedhave I watched?I have not watchedYes, I haveNo, I have not
2 sg + plYou have watchedhave you watched?you have not watchedYes, you haveNo, you have not
3 sghe/she/it has watchedhas he/she/it watched?he/she/it has not watchedYes, he/she/it hasNo, he/she/it has not
1 plwe have watchedhave we watched?we have not watchedYes, we haveNo, we have not
3 plthey have watchedhave they watched?they have not watchedYes, they haveNo, they have not
Myślenie o przeszłości i teraźniejszości w tym samym czasie[16]

Czas ten stosuje się w następujących sytuacjach:

  • Zdarzenie, które zakończyło się w przeszłości, w pewien sposób połączone z teraźniejszością. Użyty czas Present Perfect zmusza odbiorcę komunikatu językowego do myślenia zarówno w kategoriach przeszłości, jak i teraźniejszości. Często można zmienić zdanie w czasie Present Perfect na bliskoznaczne zdanie w czasie teraźniejszym[16]: I`ve broken my leg = My leg is broken nowZłamałem nogę = Mam złamaną nogę. Our dog has died = Our dog is dead nowNasz pies zdechł = Nasz pies nie żyje. I've been to Berlin = I know BerlinByłem w Berlinie = Znam Berlin.
  • Czynność zakończoną w przeszłości, której skutki są odczuwalne w chwili obecnej[16]: I have seen that movie.Widziałem (już) ten film (więc np. znam jego treść i mogę go opowiedzieć).
  • Informacje o aktualnościach[16]: Have you heard? Andy has won a big prizeSłyszałeś? Andy wygrał dużą nagrodę. Po zaanonsowaniu wiadomości dalsze szczegóły podawane są w czasie Past Simple. W amerykańskiej odmianie jęz. angielskiego w takich sytuacjach przeważa Past Simple[16].
  • Czynność dokonaną w nieokreślonej przeszłości, raz lub wielokrotnie[16]: I have written six letters since lunchtimeOd obiadu napisałem 6 listów.
  • Zdarzenie z takimi określeniami czasu, jak ever, before, recently[16]. I'm sure we have met beforeJestem pewien, że już się widzieliśmy.
  • Czynność lub zdarzenie, które rozpoczęło się w przeszłości i trwa aż do teraz, podobnie jak w czasie Present Perfect Progressive (zależy od czasownika)[16]: I`ve known her for yearsZnam ją od lat.
  • Czynność, której czas trwania jest niewzmiankowany bądź nieznany[16]: You`ve done a lot for meDużo dla mnie zrobiłeś.
  • Zdarzenie, które miało miejsce w okresie, który jeszcze nie dobiegł końca. Określenia czasu typowe dla tej sytuacji to this month, today, this week[16]: Has Muriel phoned today? → Czy Muriel dziś dzwoniła? Jeśli jednak czas spodziewany dla tej czynności już minął (np. Muriel miała zadzwonić w okolicach obiadu, a już jest siódma wieczór), używa się czasu przeszłego[16]: Did Muriel phone today?
  • Zdarzenie występuje po konstrukcji: It's the first time[16]: It's the first time I`ve seen cricket livePo raz pierwszy widzę krykiet na żywo.
  • Mówiący odnosi się do przyszłości w zdaniach podrzędnych okolicznikowych[18]: Can I borrow your pen? – No, you must wait until I`ve finished. → Mogę pożyczyć twoje pióro? Nie, musisz zaczekać, aż skończę.

Present perfect progressive (czas teraźniejszo-przeszły postępujący)

Czas przeszło-teraźniejszy postępujący – tworzony za pomocą operatora have (przyjmującego w 3 os. lp. formę has) oraz formy imiesłowu biernego czasownika be (been) w połączeniu z formą gerund czasownika głównego: np. I have been listening.

OsobaForma twierdzącaForma pytającaForma przeczącaSkrócona odpowiedź
twierdząca
Skrócona odpowiedź
przecząca
1 sgI have been readinghave I been reading?I have not been readingYes, I haveNo, I have not
2 sg + plYou have been readinghave you been reading?you have not been readingYes, you haveNo, you have not
3 sghe/she/it has been readinghas he/she/it been reading?he/she/it has not been readingYes, he/she/it hasNo, he/she/it has not
1 plwe have been readinghave we been reading?we have not been readingYes, we haveNo, we have not
3 plthey have been readinghave they been reading?they have not been readingYes, they haveNo, they have not

Czasu Present Perfect Progressive używa się w następujących sytuacjach:

Sytuacja, która rozpoczęła się w przeszłości i trwa do obecnego momentu[19]
  • Do wyrażenia czynności, która rozpoczęła się w przeszłości, jest nadal wykonywana i być może będzie wykonywana nadal[19]: I have been listening to music for four hoursSłucham muzyki od czterech godzin. It's been raining all dayCały dzień pada.
  • Do opisu zdarzeń, które właśnie się skończyły, ale których skutki są widoczne lub odczuwane w teraźniejszości[19]: You look hot. – Yes, I`ve been runningjesteś spocony. – Tak, biegłem.
  • Do opisu powtarzanych czynności[19]: People have been phoning me all dayLudzie wydzwaniają do mnie cały dzień.
  • Do opisu wydarzeń określonych przez: lately, recently, since, for[19]: The company has been loosing money recentlyFirma ostatnio traci pieniądze.
  • Gdy pytanie zaczyna się od How long: How long have you been studying English? → Jak długo uczysz się angielskiego?
  • Gdy zdarzenie czy stan jest krótki lub tymczasowy. Dla dłuższych używa się Present Perfect[19]: He`s been living in my flat for a monthOn mieszka w moim mieszkaniu od miesiąca. He hasn`t worked for yearsOn nie pracuje od lat.
  • Do wyrażenia znużenia lub zaskoczenia, bądź irytacji jakąś czynnością, np.: You have been drinking again! – „Znowu piłeś!”.

Zobacz też

Przypisy

  1. Swan 2015 ↓, s. 461-471.
  2. Present Perfect Simple – Czas teraźniejszo-przeszły prosty. s. My English. [dostęp 2017-06-16].
  3. Swan 2015 ↓, s. 211-217.
  4. Leech 2001 ↓, s. 593.
  5. Ritchie 2013 ↓, s. 424-426.
  6. a b Leech 2001 ↓, s. 424-426.
  7. a b c d e f g h Swan 2015 ↓, s. 449-452.
  8. Swan 2015 ↓, s. 190.
  9. Prejbisz 1997 ↓, s. 84.
  10. Leech 2001 ↓, s. 426-428.
  11. a b Swan 2015 ↓, s. 189.
  12. Swan 2015 ↓, s. 459.
  13. Swan 2015 ↓, s. 456.
  14. Swan 2015 ↓, s. 457.
  15. Ritchie 2013 ↓, s. 148.
  16. a b c d e f g h i j k l m Swan 2015 ↓, s. 443-448.
  17. Prejbisz 1997 ↓, s. 303.
  18. Leech 2001 ↓, s. 419.
  19. a b c d e f Swan 2015 ↓, s. 445-446.

Bibliografia

  • Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 61. ISBN 0-582-40574-2.
  • Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 81. ISBN 978-0-19-442098-3.
  • Harry Ritchie: English for the Natives. London: John Murray, 2013, s. 79. ISBN 978-1-84854-837-4.
  • Antoni Prejbisz, B. Jasińska, S. Kryński, R. Gozdawa-Gołębiowski: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-7195-192-2.

Media użyte na tej stronie

Newtons cradle animation book.gif
Autor: DemonDeLuxe (Dominique Toussaint), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Animation of Newton's cradle, resting on a copy of Newton's famous book Principia Mathematica (not an exact copy, though - his added portrait on top is "artistic liberty")
Burrow Bridge with floods.jpg
Autor: Rodw, Licencja: CC BY-SA 3.0
Burrowbridge, Soomerset. Taken from Burrow Mump during flooding in Feb 2014
Present perfect progressive.png
Autor: Kicior99, Licencja: CC BY-SA 4.0
Czas Present perfect progressive przy czynności trwającej w teraźniejszości
4 tenses.png
Autor: Kicior99, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relacje między czasami teraźniejszymi
EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg
Autor: AhoiSpace, Licencja: CC0
EN icon, a simple symbol for the English language in two-letter global ISO 639-1 code, also used as the IETF language tag. Vector graphic, free use.
Past-present.png
Autor: Kicior99, Licencja: CC BY-SA 4.0
Thinking about past and present at the same time: according to M. Swan - Practical English Usage