Denominacja złotego w 1995 roku

Denominacja złotego w 1995 roku – reforma walutowa wprowadzająca w Polsce 1 stycznia 1995 nową jednostkę pieniężną o nazwie „złoty” i symbolu PLN, która zastąpiła „starego złotego” (PLZ). Jeden nowy złoty odpowiada 10 000 starych złotych.

Przyczyny przeprowadzenia denominacji

W latach 80. z powodu kryzysu gospodarczego i załamania systemu gospodarki planowej w Polsce zaczęło dochodzić do coraz wyższej inflacji. W latach 1989–1990 wystąpiła hiperinflacja, która osiągnęła poziom 1 395%[1]. Do obiegu wprowadzono nowe nominały banknotów: 10 000 zł (1987), 20 000 zł, 50 000 zł, 200 000 zł (1989), 100 000 zł, 500 000 zł (1990), 1 000 000 zł (1991) i 2 000 000 zł (1992). Monety, mimo że nie przestały być prawnym środkiem płatniczym, zniknęły z obiegu, jako że ich wartość była zbyt niska aby wygodnie używać ich w rozliczeniach. Najniższym nominałem występującym w powszechnym obiegu na początku lat 90. był banknot 50 zł[2].

Narodowy Bank Polski pod koniec lat 80. rozpoczął przygotowania do denominacji. Warunkiem umożliwiającym jej przeprowadzenie był spadek poziomu inflacji poniżej 10% i gwarancja utrzymania się niskiego poziomu przez dłuższy czas[3]. W wyniku realizacji planu Balcerowicza zdołano po 1990 roku zahamować inflację i ustabilizować gospodarkę[1]. Ostatecznie decyzję o przeprowadzeniu denominacji podjęto w 1994 roku[4].

Przykładowe ceny w 1994 roku

Bilet Trójmiejskiej SKM sprzed denominacji (z przebitą ceną)
Przykładowe ceny[5]
ArtykułCena (PLZ)
jajko (szt.)2200
mleko 3,2% (1 l)5500
szynka (kg)128 000
cukier (kg)9500
mąka poznańska (kg)6300
wódka Krakus (0,5 l)71 500

Nowe monety i banknoty

Monety

Mennica Państwowa w grudniu 1990 roku rozpoczęła bicie monet z myślą o wprowadzeniu do obiegu po denominacji. Zgromadzenie dużej liczby monet umożliwiło później szybkie zastąpienie niskich nominałów starej emisji[4]. Początkowo były bite monety o nominałach 1, 2, 5, 10, 20, 50 gr i 1 zł, w 1994 dodano nominały 2 i 5 zł w miejsce planowanych wcześniej banknotów. Projektantkami wizerunków monet są Stanisława Wątróbska-Frindt (awers) oraz Ewa Tyc-Karpińska (rewers).

Banknoty

Pierwszy projekt nowych banknotów został sporządzony przez Andrzeja Heidricha w latach 1987–1989 na polecenie NBP. Zostały sporządzone dwie serie, pierwsza przedstawiała pisarzy, a druga polityków. Zrezygnowano z ich produkcji i nie weszły do obiegu[6].

Pisarze

Politycy

Kolejna seria banknotów została przygotowana w 1987 roku według projektu Waldemara Andrzejewskiego o nominałach od 1 zł do 500 zł. Zostały podpisane do druku dnia 1 marca 1990 przez prezesa NBP Władysława Bakę, ich produkcję rozpoczęto w fabryce Giesecke & Devrient GmbH w Monachium. Produkcja trwała między końcem 1990 a lutym 1992. Nie weszły one jednak do obiegu z powodu słabego zabezpieczenia przed fałszowaniem, a także błędów w produkcji w postaci złego kształtu godła Polski i braku napisu „Rzeczpospolita Polska”, większość produkcji zniszczono i pozostawiono niewielką liczbę przeznaczoną dla kolekcjonerów[7].

Wobec tego na przełomie 1993 i 1994 została zaprojektowana kolejna seria banknotów o nazwie „Władcy Polski”, której autorem ponownie został Andrzej Heidrich, o nominałach 10, 20, 50, 100 i 200 zł. Zrezygnowano z banknotów o nominałach 1, 2 i 5 zł, które zostały zastąpione monetami. Zostały podpisane do druku w dniu 25 marca 1994 r., pierwsza seria została wydrukowana w londyńskiej wytwórni De La Rue. Seria weszła do obiegu w dniach 1 stycznia (10, 20, 50 zł) i 1 czerwca (100, 200 zł) 1995 r.

Kalendarium denominacji

  • 17 lipca 1990 prezes NBP Władysław Baka zapowiedział prace nad projektem denominacji złotego w stosunku 1000:1[8].
  • 16 maja 1991 prowizoryczny banknot o nominale 200 000 zł przestał być prawnym środkiem płatniczym[9]. NBP rozpoczął także wycofywanie banknotów o nominałach 10 zł, 20 zł, 200 zł, 2000 zł i 20 000 zł[10]. Jako że w wersji 1000:1 banknoty 10 zł i 20 zł miały odpowiadać monetom 1 gr i 2 gr produkowanym od grudnia 1990, co skutkowałoby koniecznością ich zniszczenia, zdecydowano się na opcję 10 000:1[11].
  • 1993 – opóźnienie prac nad denominacją spowodowane wzrostem liczby fałszywych banknotów, słabym zabezpieczeniem planowanych nowych banknotów i decyzją o wydrukowaniu nowej serii, a także zawirowaniami politycznymi, jak rozwiązaniem sejmu przez prezydenta Lecha Wałęsę. Wzrost liczby fałszywych banknotów skutkował także wprowadzeniem nowoczesnych zabezpieczeń do dotychczas używanych banknotów od 50 000 do 2 000 000 zł na przełomie 1993 i 1994 oraz koniecznością wycofania starych ich wersji jeszcze przed denominacją.
  • 11 maja 1994 Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów zaakceptował przygotowany przez NBP projekt denominacji złotego[5].
  • 7 lipca 1994 Sejm uchwalił ustawę o denominacji w stosunku 10 000:1[12].
  • 15 października 1994 stare wersje banknotów 50 000 zł, 100 000 zł, 500 000 zł, 1 000 000 zł i 2 000 000 zł (nieposiadające elementów świecących w promieniach UV) przestały być prawnymi środkami płatniczymi[13][14].
  • 21 listopada 1994 dokonano oficjalnej prezentacji wzorów nowych banknotów i monet podczas konferencji prasowej w NBP[15].
  • 22 listopada 1994 rozpoczęto kampanię informacyjną w TVP[16].
  • 1 stycznia 1995 prawnym środkiem płatniczym przestały być stare banknoty o nominałach 10 zł, 20 zł i 50 zł oraz monety o nominałach wyrażonych w starych złotych[17]. Do obiegu weszły nowe monety i banknoty o nominałach 10 zł, 20 zł i 50 zł[18]. Od tego dnia przez następne dwa lata równolegle funkcjonowały nowe i stare złote. W pierwszej kolejności wycofywane były banknoty o najniższych nominałach, które były zastępowane monetami[15]. Przez okres współistnienia dwóch rodzajów pieniędzy ceny musiały być podawane zarówno w starych, jak i nowych złotych.
  • 1 czerwca 1995 do obiegu weszły nowe banknoty 100 zł i 200 zł[19]. Przyczyną ich późniejszego wprowadzenia była znaczna liczba starych banknotów 1 000 000 zł i 2 000 000 zł, które nie były wcześniej wycofywane[15].
  • 1 stycznia 1997 banknoty starej emisji przestały być prawnym środkiem płatniczym. Od tego dnia mogły być wymieniane na nowe złote tylko w placówkach NBP oraz innych bankach.
  • 31 grudnia 2010 był ostatecznym terminem, do którego banknoty i monety sprzed denominacji podlegały wymianie na nowe. Najmniejsza kwota, którą można było wymienić, to 100 starych złotych (równowartość 1 grosza) i jej wielokrotność. Według szacunków NBP do 31 grudnia 2009 nie zostało wymienionych 8 283,4 mln sztuk starych monet i banknotów o wartości 174,8 mln (nowych) złotych.
  • 10 lutego 2017 r. NBP wprowadziło do obiegu banknot o nominale 500 zł. To kolejny banknot z serii „Władcy polscy”.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jak Polska uciekła z hiperinflacji do normalnych cen. gazetaprawna.pl, 14 marca 2010. [dostęp 2010-11-10].
  2. ↑ Monika Skarbek: Kiedy złoty stracił zera. nbportal.pl, 5 listopada 2010. [dostęp 2010-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 listopada 2013)].
  3. ↑ Złotówka zaczeka, „Gazeta Wyborcza”, 211/1992, 8 września 1992, s. 1 [dostęp 2018-10-30].
  4. ↑ a b Jędrzej Bielecki. Na denominacji nikt nie straci. „Rzeczpospolita”, 20 października 1994. 
  5. ↑ a b Konrad Sadurski, Denominacja 1 stycznia ’95, „Gazeta Wyborcza”, 109/1994, 12 maja 1994, s. 1 [dostęp 2018-10-30].
  6. ↑ Seria „Wielcy Polacy 2″ | Andrzej Heidrich, andrzejheidrich.cba.pl [dostęp 2017-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
  7. ↑ Banknoty Narodowego Banku Polskiego – nieobiegowa seria miasta polskie (1994), mojebanknoty.cba.pl [dostęp 2017-12-02].
  8. ↑ 10 zł za dolara, „Gazeta Wyborcza”, 332/1990, 18 lipca 1990, s. 1 [dostęp 2018-10-30].
  9. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 22 kwietnia 1991 r. w sprawie wycofania z obiegu banknotów nominalnej wartości 200.000 zł (M.P. z 1991 r. nr 16, poz. 107).
  10. ↑ Denominacja – obcinanie zer, „Gazeta Wyborcza”, 576/1991, 9 maja 1991, s. 3 [dostęp 2018-10-30].
  11. ↑ Denominacja złotego – Muzeum Historii Polski, muzhp.pl [dostęp 2019-06-29].
  12. ↑ Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz.U. z 1994 r. nr 84, poz. 386).
  13. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 23 marca 1994 r. w sprawie wycofania z obiegu banknotów nominalnej wartości 50.000 zł, 100.000 zł, 500.000 zł, 1.000.000 zł i 2.000.000 zł oraz terminu wycofania ich z obiegu (M.P. z 1994 r. nr 20, poz. 162).
  14. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 28 listopada 1994 r. zmieniające zarządzenie w sprawie wycofania z obiegu banknotów nominalnej wartości 50 000 zł, 100 000 zł, 500 000 zł, 1 000 000 zł i 2 000 000 zł oraz terminu wycofania ich z obiegu (M.P. z 1994 r. nr 62, poz. 553).
  15. ↑ a b c Jerzy Pilczyński. „Królewska” denominacja. „Rzeczpospolita”, 22 listopada 1994. 
  16. ↑ Konrad Sadurski, Królewskie banknoty, „Gazeta Wyborcza”, 271/1994, 22 listopada 1994, s. 16 [dostęp 2018-10-30].
  17. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 18 listopada 1994 r. w sprawie wycofania z obiegu banknotów nominalnej wartości 10 zł, 20 zł i 50 zł oraz monet nominalnej wartości od 1 gr do 50 gr i od 1 zł do 1 000 000 zł oraz terminu wycofania ich z obiegu (M.P. z 1994 r. nr 61, poz. 541).
  18. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 29 listopada 1994 r. w sprawie ustalenia wzorów banknotów nominalnej wartości 10 zł, 20 zł i 50 zł oraz wzorów, stopu i masy (wagi) monet nominalnej wartości 1 gr, 2 gr, 5 gr, 10 gr, 20 gr, 50 gr, 1 zł, 2 zł i 5 zł oraz terminu wprowadzenia ich do obiegu (M.P. z 1994 r. nr 64, poz. 575).
  19. ↑ Zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 12 maja 1995 r. w sprawie ustalenia wzorów banknotów nominalnej wartości 100 zł i 200 zł oraz terminu wprowadzenia ich do obiegu (M.P. z 1995 r. nr 25, poz. 306).

Media użyte na tej stronie

Bilet SKM SoKaPo (ubt).JPG
Bilet SKM z lat 90. XX wieku (sprzed denominacji złotego w 1995) (1300 zł przebite na 2500 zł), skasowany na przystanku Sopot Kamienny Potok