Dewon

Dewon
419,2–358,9 mln lat temu
Średnia objętość w atmosferze
Tlenuok. 15% obj.[a]
Dwutlenku węglaok. 2200 ppm[b]
Inne uśrednione dane
Temperaturaok. 20 °C[c]
Poziom morza (pow. obecnego)Względnie stabilny ok. 180 m, stopniowo spada do ok. 120 m[1]
Tabela stratygraficzna
poprzedni okres
sylur
następny okres
karbon
  1. 75% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
  2. 8 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku
  3. 6 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

Dewon – termin o dwojakim znaczeniu:

Nazwa pochodzi od hrabstwa Devon (w południowo-zachodniej Anglii), skąd pochodzą pierwsze zbadane skały tego systemu. System dewoński wydzielili Roderick Murchison i Adam Sedgwick w 1839 roku. Na mapach i przekrojach geologicznych skały dewońskie znaczy się barwą brązową.

Podział

Paleogeografia i geologia

We wczesnym dewonie doszło do ostatecznego zamknięcia się oceanu Japetus wskutek zderzenia dwóch kontynentów: Laurencji i Bałtyki. W wyniku tego zderzenia powstał jeden duży kontynent – Laurosja – znajdujący się w położeniu równikowym, z pasmem górskim kaledonidów. Na półkuli północnej obecne były mniejsze kontynenty: Syberia i Chiny. Południową półkulę zajmował olbrzymi kontynent Gondwana, oddzielony od Laurosji oceanem Reik, a od Chin i Syberii oceanem Paleotetydą. Wszystkie kontynenty otaczał ocean Panthalassa. Dewon charakteryzował się ciepłym klimatem z ochłodzeniem pod koniec tego okresu.

Dla regionu europejskiego charakterystycznymi osadami dolnego dewonuskały terygeniczne facji oldredowej (głównie zlepieńce, piaskowce). W dewonie środkowym i górnym występują najczęściej osady węglanowe facji płytkowodnej i rafowej (różne typy wapieni, czasami zdolomityzowane, także margle i łupki margliste).

Bogactwa naturalne

Formacje dewońskie zawierają złoża pirytu, rud miedzi, rud cynku i ołowiu oraz surowce węglanowe (wapienie, margle, dolomity) i okruchowe (piaskowce kwarcytowe, łupki fyllitowe).

Flora

W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów. Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. W późnym dewonie pojawiają się widłaki różnozarodnikowe, klinolisty i pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój roślin naczyniowych. Pod koniec dewonu wymierają psylofity.

Fauna

Morza

Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. Rozwijają się znacznie ramienionogi (w tym rząd Spiriferida) i liliowce. Mniejsze znaczenie mają trylobity, pośród których w późnym dewonie wymierają Lichida, Odontopleurida i Phacopida. Pojawiają się pierwsze amonity (agoniatyty, goniatyty, wywodzące się z baktrytów, a w famenieklymenie, które z końcem dewonu wymierają). Rozwijają się w dalszym ciągu konodonty, które razem z amonitami dostarczają najważniejszych skamieniałości przewodnich. Wśród stawonogów pojawiają się przodkowie kikutnic (Palaeopantopodida) i muszloraczki (Conchostraca). Pod koniec dewonu wymierają tentakulity i pęcherzowce (Cystoidea).

W dewonie następuje silny rozwój ryb. Prócz istniejących już w sylurze bezszczękowców (Agnatha), pierwszych szczękowych ryb fałdopłetwych (Acanthodii) i pierwszych ryb kostnochrzęstnych (Chondrostei) pojawiają się inne ryby chrzęstnoszkieletowe (prażarłacze Cladoselachii) oraz zrosłogłowe (Holocephali) – ryby pancerne (tarczowce; Placodermi). Zaczynają występować również pierwsze ryby mięśniopłetwe (Sarcopterygii): trzonopłetwe (Crossopterygii) i dwudyszne (Dipnoi), przystosowane do życia w środowiskach słodkowodnych. Pod koniec dewonu wymierają ryby pancerne.

Lądy

We wczesnym dewonie pojawiają się pierwsze lądowe owady (skoczogonki, na przykład Rhyniella), wije i pajęczaki (między innymi roztocze i zaleszczotki). Natomiast w późnym dewonie pojawiają się formy przejściowe pomiędzy rybami a płazami (Ichthyostega), pochodzące od ryb trzonopłetwych, na przykład Tiktaalika.

Na przełomie franu i famenu dochodzi do wielkiego wymierania – jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych fanerozoiku.

Dewon na ziemiach Polski

Zobacz też

  • Rhynie Chert

Przypisy

  1. B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode2008Sci...322...64H. 

Bibliografia

  • Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
  • Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Linki zewnętrzne


← mln lat temu
Dewon
←4,6 mld54148544341935929925220114566232