Kasztel w Szymbarku

Kasztel w Szymbarku
Oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów
w Gorlicach
Symbol zabytku nr rej. Z-4-8-49 z 3.07.1949 oraz A-34 z 3.11.1971
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Szymbark

Adres

38-311 Szymbark

Typ budynku

dwór obronny

Styl architektoniczny

renesans

Kondygnacje

3

Ukończenie budowy

1540

Ważniejsze przebudowy

1585-90

Pierwszy właściciel

Paweł Gładysz

Kolejni właściciele

Strońscy, Siedleccy, Bronikowscy, Rogoyscy, Sękiewicze i Kuźniarscy

Obecny właściciel

Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego

Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice
Mapa konturowa gminy wiejskiej Gorlice, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Kasztel w Szymbarku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kasztel w Szymbarku”
Położenie na mapie powiatu gorlickiego
Mapa konturowa powiatu gorlickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kasztel w Szymbarku”
Ziemia49°37′09″N 21°05′49″E/49,619167 21,096944
Strona internetowa

Kasztel w Szymbarkudwór obronny w miejscowości Szymbark w powiecie gorlickim. Siedziba oddziału Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów. Czołowy przykład kasztelu w Polsce.

Historia

Dwór przed 1930

Szymbark położony jest nad rzeką Ropą, pomiędzy północnymi krańcami pasma Magury Małastowskiej i Maślanej Góry. Osada istniała tu już w XII wieku i była własnością królewską. Lokowano ją powtórnie na tzw. prawie niemieckim w XIV wieku. W 1359 roku Kazimierz Wielki nadał rycerzowi Janowi Gładyszowi herbu Gryf i jego rodzinie wielkie dobra ziemskie w tej okolicy oraz prawo zakładania nowych osad. Gładyszowie uczynili z Schönbergu (Pięknej Góry), czyli Szymbarku, gniazdo rodowe, które stało się ośrodkiem nieformalnego państwa Gładyszów, określanego mianem Dominium Ropae. W XVI wieku wybudowali w Szymbarku dwór obronny. Wznoszono go w dwóch etapach. Budowę rozpoczęto w pierwszej połowie XVI wieku, zakończono w latach 1585–1590. Nazwiska architekta i budowniczych nie są znane.

O dworze w Szymbarku opowiadano wiele podań i legend. Jedna z nich mówi o skarbach schowanych w jaskini znajdującej się pod dworem i pilnowanych przez przeraźliwe diabły oraz o czterech córkach rycerza Gładysza herbu Gryf, które miały mieszkać w wieżach, każda w innej, z powodu ich odmiennego charakteru.

Kasztel zamieszkiwany był do końca XVIII wieku. Po Gładyszach przechodził kolejno we władanie Strońskich, Siedleckich, Bronikowskich, Rogoyskich, Sękiewiczów i Kuźniarskich. W XIX wieku mieściła się w nim gorzelnia i magazyn zbożowy. Pod koniec XIX stulecia i jeszcze w okresie międzywojennym na parterze funkcjonowała kuchnia dla czeladzi dworskiej oraz kurnik. Dwór pełnił też funkcję lamusa, w którym przechowywano niepotrzebne sprzęty. W latach międzywojennych dwór był własnością Zbigniewa Sękiewicza, który mieszkał w stojącym tuż obok modrzewiowym dworku. Sękiewicz usiłował wyremontować zabytkową budowlę (a przynajmniej zabezpieczyć nowym dachem), jednak z braku funduszów nie zdołał tego uczynić przed śmiercią (w 1934 r.)[1]. Po II wojnie dwór przejęło państwo. Od początku lat 50. XX wieku Ministerstwo Kultury i Sztuki powierzało prace kolejnym Pracowniom Konserwacji Zabytków. Postępująca odbudowa trwała pół wieku. Podczas pierwszego etapu remontu usunięto wtórne elementy i przywrócono renesansowy charakter dworu. Prace zewnętrzne zakończono pod koniec XX w., jednak dwór dalej stał pusty wobec braku koncepcji i pieniędzy na aranżację wnętrz.

Dopiero w 2010 roku zakończony został ostatni etap remontu obiektu, obejmujący również jego wnętrza[2]. Od stycznia 2011 roku budowla wraz z przylegającą do niej oficyną dworską z końca XVIII wieku, funkcjonuje jako Ośrodek Konferencyjno–Wystawienniczy „Kasztel w Szymbarku”[3], oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach[4].

Charakterystyka

Dawna siedziba rodu Gładyszów jest zabytkiem architektury renesansu w Polsce, określanym przez znawców jako czołowy przykład kasztelu polskiego. Zbudowany jest z miejscowego kamienia łamanego z dodatkiem cegły. W drugiej fazie budowy bryłę dworu zwieńczono attyką arkadową, na elementach której umieszczono sgraffito z motywami geometrycznymi, przeplatanymi fantastycznymi maskami. Okna obiektu posiadają bogato profilowaną renesansową kamieniarkę. Kasztel zbudowany jest na planie prostokąta o bokach długości 20 i 13 metrów. Posiada cztery narożne baszty alkierzowe, których piętra wystają poza lico murów i wsparte są na kamiennych kroksztynach. W budynku znajdują się trzy kondygnacje – piwnice, parter, piętro.

Kasztel do końca XVII wieku pełnił funkcję reprezentacyjną i mieszkalną. Pomieszczenia stanowią: dwie piwnice o kolebkowych sklepieniach, na parterze sień i dwie izby, na piętrze wielka sala reprezentacyjna, obok niej mniejsza oraz cztery małe pomieszczenia w alkierzach. W alkierzach przetrwało najwięcej oryginalnych elementów wystroju wnętrz, w tym kamieniarka portali, fragmenty kominków i część polichromii ściennej w dwóch pomieszczeniach.

Dwór obronny usytuowano na skarpie nad rzeką Ropą i wyposażono w system strzelnic umieszczonych na wysokości strychu. Nie wydaje się jednak, aby rezydencja Gładyszów pełnić miała jakąś istotną rolę w systemie obronnych zamków na południowych kresach Rzeczypospolitej. W XVII wieku pękające ściany dworu wzmocniono zewnętrznymi przyporami z kamienia i cegły, natomiast w wieku XVIII dodano wewnętrzne ściany działowe.

Do zespołu zabytków istniejących na terenie dawnego „Majątku Zamek”, należy także przeniesiony z Gorlic drewniany dworek z 1920 r. Zastąpił całkowicie zrujnowany, przez konserwatorów dawnych PKZ-ów, modrzewiowy dwór Sękiewiczów[1].

Przypisy

  1. a b Reinfuss Roman: Oppidium Schonberg. Historia nieudanego miasta, w: Magury '98. Rocznik krajoznawczy poświęcony Beskidowi Niskiemu, wyd. Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, Warszawa 1998, ISSN 1505-4993, s. 6-13
  2. Rewaloryzacja i remont renesansowego dworu obronnego w Szymbarku. [w:] Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach [on-line]. gorlice.art.pl. [dostęp 2012-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-08)].
  3. Funkcje i cele ośrodka ˌˌKasztel w Szymbarkuˈˈ. [w:] Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach [on-line]. gorlice.art.pl. [dostęp 2012-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-08)].
  4. Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach. muzeum.gorlice.pl. [dostęp 2012-01-20].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
09849 Schloss Gładyszów in Szymbark nahe der DK28.jpg
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Szymbark Castle (Lesser Poland)
Castle in Szymbark 1930.jpg
Adres wydawniczy: Kraków : [s.n.], 1930 (Kraków : Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Opis fizyczny: 60, [2] s. : il. ; 28 cm