Dworzec Wiedeński w Warszawie
 Dworzec Wiedeński ok. 1890 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor | Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej |
| Rozpoczęcie budowy | 14 lipca 1844 |
| Ukończenie budowy | 14 czerwca 1845 |
| Zniszczono | 1 stycznia 1921 (rozbiórka korpusu głównego), wrzesień 1939 |
| Pierwszy właściciel | Варшавско-Венская железная дорога |
| Kolejni właściciele | Königlich Preußische und Großherzoglich Hessischen Staatseisenbahnen zu Warschau, PKP, Gedob |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°13′47″N 21°00′34″E/52,229722 21,009444 | |
Dworzec Wiedeński[1][2], Dworzec Warszawsko-Wiedeński[3][4], od 1919 Dworzec Główny[1][5] – dawny dworzec kolejowy w Warszawie. Był budowany od 14 lipca 1844 do 14 czerwca 1845 dla Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, według projektu Henryka Marconiego[6]. Znajdował się na rogu Alei Jerozolimskich i ulicy Marszałkowskiej[6]. 14 czerwca 1845 dokonano otwarcia dworca i pierwszego odcinka linii kolejowej do Grodziska.
Na początku XX wieku dworzec został rozbudowany o nowy budynek dla pasażerów przyjeżdżających (tzw. dworzec przyjazdowy), a w latach 1920–1921 od strony ul. Chmielnej wzniesiono tymczasowy drewniany budynek Dworca Głównego.
W okresie międzywojennym większa część budynku Dworca Wiedeńskiego została rozebrana w związku z budową warszawskiej linii średnicowej. Dworzec Wiedeński został zastąpiony przez nowoczesny budynek nowego Dworca Głównego, który zaczęto budować w 1932, jednak pozostał on niedokończony i został ostatecznie zburzony w 1944 przez Niemców, po upadku powstania warszawskiego[6].
Historia
Dworzec miał 160 m długości, tyle ile przeciętny pociąg w tamtych czasach. Został zaprojektowany tak, aby przypominał dwa stykające się parowozy[6]. Elewacje miały formy charakterystyczne dla renesansu florenckiego. Składał się z dwupiętrowego środkowego gmachu, dwóch trzypiętrowych wież po bokach. Środkową część z wieżami łączyły piętrowe oficyny. W zachodniej wieży umieszczono telegraf, we wschodniej – zegar. Perony znajdowały się na tyłach budynku. Przed dworcem posadzono dwa rzędy włoskich topoli. W środku nie było wielkiej hali. W niewielkich pomieszczeniach urządzono oddzielne kasy, poczekalnie, i bufety dla pasażerów trzech klas, dla wojskowych, oddzielne pokoje dla dam i osób wysoko sytuowanych. W późniejszych latach dokonano niewielkiej rozbudowy oficyn. W czasie jednego z remontów usunięto rzeźby na balustradach w głównym budynku.
Dworzec szybko okazał się zbyt mały na potrzeby rosnącego ruchu pasażerskiego[7]. Pod koniec XIX wieku podjęto decyzję o budowie nowego dworca. Sporządzenie projektu zlecono Józefowi Hussowi. Nowy dworzec miał być wzorowany na dworcu Kolei Magdebursko-Halbersztadzkiej w Berlinie. Miał mieć neorenesansową elewacje przypominającą łuk triumfalny. W środku miała znajdować się wielka hala z peronami nakryta przeszklonym, walcowatym dachem. Fasada miała być zwrócona w stronę ulicy Marszałkowskiej, a nie jak dotychczas do Alei Jerozolimskich. Projekt nie został zaakceptowany, gdyż nie przewidywał połączenia z szerokimi torami towarzystw kolejowych z lewego brzegu Wisły. Władze zażądały również zmiany elewacji z neorenesansowej na bizantyjską, na co nie zgodził się projektant.
Ostatecznie w 1900 dobudowano od strony ulicy Chmielnej niewielki eklektyczny dworzec przyjazdowy, nazwany „Nową Poczekalnią”[8]. Nowy budynek dworca miał 62 m długości i 13,5 m szerokości[8]. Stary budynek dworca służył głównie osobom wyjeżdżającym.
Po zajęciu miasta przez wojska niemieckie w sierpniu 1915 nazwa dworca została zmieniona na Haupt-Bahnhof Warschau (Dworzec Główny Warszawa), a we wrześniu 1915 na Wiener Bahnhof (Dworzec Wiedeński)[9].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stację kolejową którą obsługiwał dworzec nazwano Warszawa Główna. Od 1919 dworzec nosił nazwę Dworzec Główny[10].
.jpg)
W latach 1920–1921, w związku z rozpoczynającymi się pracami nad przebudową warszawskiego węzła kolejowego, w pobliżu Dworca Wiedeńskiego od strony ul. Chmielnej wzniesiono drewniany budynek tymczasowego Dworca Głównego[5]. Miał on przejąć funkcje Dworca Wiedeńskiego po jego przewidywanej rozbiórce[5]. Budynek zaprojektowali Tadeusz Zieliński i Maksymilian Bystydzieński[11]. Dworcem Głównym zaczął być oficjalnie nazywany kompleks historycznego Dworca Wiedeńskiego wraz z tymczasowym drewnianym budynkiem z 1921[5].
W latach 30. XX wieku rozpoczęto budowę linii średnicowej. Wymagało to odsunięcia przyszłego dworca na zachód oraz zburzenia skrzydła zachodniego Dworca Wiedeńskiego, aby zmieścić przed nim głowicę torową wschodnią wychodzącą spod Al. Jerozolimskich. Częściowo na miejscu zburzonego skrzydła zachodniego (z wieżą telegrafu) rozpoczęto budowę nowoczesnego Dworca Głównego nad torami linii średnicowej. Pozostała część budynku została spalona we wrześniu 1939.
Ruiny wieży zegarowej dworca wysadzono podczas odgruzowywania tej części miasta w maju 1947[3][12]. Została ona upamiętniona w 1955 (niezachowaną) tablicą w miejscu placyku („patelni“) przed wejściem do stacji metra Centrum[3].
Upamiętnienie
- W czasie budowy placu Defilad w 1955 r. niedaleko miejsca wieży wschodniej (znajdowała się tam, gdzie znajduje się jezdnia poszerzonej ul. Marszałkowskiej) pojawiła się tablica pamiątkowa z tekstem: Tu stała wieża zegarowa dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Tablica zaginęła podczas budowy stacji metra. W tym miejscu znajduje się zagłębiony plac (tzw. patelnia) przed stacją Centrum[13].
- Tablica pamiątkowa na pawilonie wschodnim dworca Warszawa Śródmieście wmurowana w latach 60. XX wieku[14].
Galeria
Grupa chłopców wyjeżdżająca z dworca na kolonie letnie (1892) 
Tymczasowy drewniany budynek dworca przy ul. Chmielnej, wzniesiony na początku lat 20. 
Stanowisko przeciwlotniczego ckm wz. 30 w pobliżu Dworca Wiedeńskiego 
Zniszczony budynek dworca podczas obrony Warszawy w 1939 
Ruiny Dworca Wiedeńskiego, 1940−1943 
Tablica pamiątkowa na pawilonie wschodnim dworca Warszawa Śródmieście
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 159. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 122.
- ↑ a b c Jerzy S. Majewski: Warszawa nieodbudowana. Metropolia belle époque. Warszawa: VEDA, 2003, s. 31. ISBN 83-85584-82-X.
- ↑ Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Oliwka, 2013, s. 74. ISBN 978-83-931203-1-4.
- ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Warszawa wielkomiejska. Marszałkowska, róg Świętokrzyskiej i okolice. Warszawa: EKBiN Studio PR, 2014, s. 73. ISBN 978-83-929745-5-0.
- ↑ a b c d Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Portal magazynu historycznego „Mówią Wieki”, czerwiec 2007.
- ↑ Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 106. ISBN 978-83-63842-27-7.
- ↑ a b Przewodnik po Warszawie (do 1944 roku).
- ↑ Barbara Hensel-Moszczyńska, Anna Topolska (red.): Odzyskana społeczność. Warszawa 1915–1918. Muzeum Warszawy, 2018, s. 51. ISBN 978-83-65777-56-0.
- ↑ Jadwiga Waydel Dmochowska: Jeszcze o dawnej Warszawie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960, s. 141.
- ↑ Warszawski węzeł kolejowy. Wczoraj, dziś i jutro. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1977, s. 29.
- ↑ Jerzy Kasprzycki: Warszawa nieznana. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, s. 23.
- ↑ Jerzy S. Majewski: Warszawa nieodbudowana. Metropolia belle époque. Warszawa: VEDA, 2003, s. 35. ISBN 83-85584-82-X.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 21. ISBN 83-912463-4-5.
Bibliografia
- Jerzy S. Majewski: Warszawa nieodbudowana. Metropolia belle époque. Warszawa: VEDA, 2003. ISBN 83-85584-82-X.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
.jpg)
Żołnierze polscy z jednostki artylerii przeciwlotniczej w rejonie Dworca Głównego, podczas Obrony Warszawy w pierwszych dniach września 1939.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Dworzec Wiedeński na wschodnim pawilonie Dworca Warszawa Śródmieście
Zniszczony podczas obrony Warszawy w 1939 r. Dworzec Główny
.jpg)
Część starego Dworca Wiedeńskiego (Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej) podczas okupacji, widok od Alej Jerozolimskich. Przez tory kolejowe na pierwszym planie na ruiny wschodniego skrzydła Dworca Wiedeńskiego [1] w kierunku Ulicy Marszałkowskiej. Na ulicy Marszałkowskiej w prawym skraju zdjęcia widoczny jest fragment kamienicy Lothego (Al. Jerozolimskie 34/36 róg Marszałkowskiej 100) [2], a na lewym skraju widoczna jest część kamienicy Harczyków na rogu Marszałkowskiej i Chmielnej [3].
Warszawa, Nowa Poczekalnia (dworzec Wiedeński), arch. Czesław Domaniewski, 1900
Wyjazd chłopców na kolonie letnie na wieś na Dworcu Wiedeńskim w Warszawie
1 Pułk Szwoleżerów oraz oficjalna delegacja w oczekwianiu na powitanie króla przed udekorowanym Dworcem Wiedeńskim.
Dworzec Wiedeński w Warszawie
Nowy, tymczasowy budynek Dworca Głównego (Wiedeńskiego) w Warszawie, wzniesiony na początku lat 20. w związku z koniecznością wyłączenia budynku dworca z użytkowania z powodu przebudowy warszawskiego węzła kolejowego (m.in. planowanej budowy linii średnicowej)