Dwunożność

Dwunożność (ang. bipedalism od łac. bi=dwu i pedis=stopy) – sposób poruszania się na tylnych kończynach, zwykle w odniesieniu do zwierząt, głównie człowieka i kopalnych hominidów, również w odniesieniu do niektórych maszyn (robotów). Za formy dwunożności przyjmuje się chodzenie, bieganie, skakanie oraz przyjęcie wyprostowanej postawy stojącej.

Zwierzęta

Anchisaurus

Kangur

Goryl podpiera się
przednimi kończynami

Najstarszym znanym nauce zwierzęciem dwunożnym jest żyjący we wczesnym permie gad Eudibamus^[1]. Ewolucja budowy panewki stawu biodrowego (acetabulum) u gadów doprowadziła do powstania dużej ilości zwierząt poruszających się dwunożnie przez większość czasu (jak np. Euparkeria). Dwunożność występowała już u większości – zwłaszcza mniejszych – dinozauromorfów, zaś pochodna grupa zaawansowanych dinozauromorfów – dinozaury z grupy teropodów – obejmowała formy wyłącznie dwunożne^[2]. Ptaki, będące wyspecjalizowaną grupą teropodów, również wykorzystują tę technikę poruszania się po ziemi, przy czym te żyjące na otwartych przestrzeniach zwykle biegają, zaś prowadzące nadrzewny tryb życia – skaczą. Szczególnym przypadkiem są pingwiny, które dodatkowo przyjmują wyprostowaną, pionową pozycję ciała. Niektóre jaszczurki poruszają się na dwóch nogach w czasie szybkiego biegu. Waranowate unoszą ciało na tylnych kończynach podpierając się silnym ogonem. Ssaki zdecydowanie częściej poruszają się przy pomocy czterech kończyn. Największą grupę ssaków poruszających się na tylnych kończynach, przy jednoczesnym przyjmowaniu pozycji poziomej, stanowią kangurowate. Kilka gatunków (niektóre gryzonie, niedźwiedzie) przyjmuje dwunożną pozycję stojącą w czasie spożywania pokarmu lub na czas walki, a niektóre skaczą podobnie jak kangury. Zwłaszcza wśród naczelnych często obserwowana jest chwilowa dwunożność, na czas wykonania niektórych czynności, po czym zwierzę wraca do podpierania się przednimi kończynami.

Hominidy

Wszystkie formy dwunożności – tzn. chód, bieg i skoki – przy jednoczesnym ciągłym zachowywaniu pionowej postawy ciała są charakterystyczne jedynie dla człowieka i jego wymarłych form kopalnych. Pomimo istnienia wielu hipotez nie jest wiadome, co przyczyniło się do wykształcenia dwunożności u hominidów.

Tradycyjnie przyjmowano, że osiągnięcie dwunożności było efektem przejścia z nadrzewnego do naziemnego trybu życia oraz przejścia z terenów zalesionych do terenów trawiastych (tzw. hipoteza sawanny). Teorii tej przedstawiono poważne kontrargumenty. U człowieka nie stwierdzono przystosowań do życia na terenach trawiastych, z dala od wody, obserwowanych u większości ssaków lądowych. Dwunożność osiągnęły hominidy związane ze środowiskiem leśnym, w pobliżu źródeł wody, co sugeruje, że człowiek najpierw przyjął pozycję wyprostowaną, a dopiero później opuścił swoje pierwotne środowisko, prawdopodobnie po osiągnięciu wystarczającego poziomu umysłu i opanowaniu umiejętności wytwarzania narzędzi, aby móc obronić się przed drapieżnikami na otwartych terenach sawanny. Jedynym znanym – oprócz przedstawicieli linii Homo – ssakiem naczelnym, którego budowa świadczy o dwunożności (Köhler & Moyà-Solà) jest oreopitek Oreopithecus bambolii.

Opozycyjna do teorii sawanny teoria sugeruje, że dwunożność wczesnych hominidów wykształciła się w efekcie częstego przebywania w płytkich wodach przybrzeżnych.

Zobacz też

Brachiacja

Przypisy