Edward Bernard Raczyński

Edward Raczyński
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Edward Bernard Raczyński

Data i miejsce urodzenia

19 grudnia 1891
Zakopane, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

30 lipca 1993
Londyn, Wielka Brytania

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Okres

od 8 kwietnia 1979
do 8 kwietnia 1986
(Prezydent RP na uchodźstwie)

Pierwsza dama

Aniela Mieczysławska

Poprzednik

Stanisław Ostrowski

Następca

Kazimierz Sabbat

Członek Rady Trzech
Okres

od 8 sierpnia 1954
do 8 lipca 1972

Ambasador RP w Wielkiej Brytanii
Okres

od 1 listopada 1934
do 5 lipca 1945

Poprzednik

Konstanty Skirmunt

Następca

Henryk Strasburger (reprezentujący Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej)

Minister spraw zagranicznych RP
Okres

od 22 sierpnia 1941 (do czerwca 1942 jako p.o.)
do 18 lipca 1943

Poprzednik

August Zaleski

Następca

Tadeusz Romer

Delegat RP przy Lidze Narodów
Okres

od 8 listopada 1932
do 1934

Poprzednik

Tadeusz Gwiazdoski (chargé d’affaires)

Następca

Tadeusz Gwiazdoski (chargé d’affaires)

Odznaczenia
Order Orła Białego (1921-1990) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Order Imperium Brytyjskiego od 1936 (cywilny) Krzyż Wielki Orderu Piusa IX Kawaler Orderu Danebroga (Dania) Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa) Order of the Star (Kingdom of Afghanistan).gif GeorgeVSilverJubileum-ribbon.png
Odwzorowany tzw. gabinet londyński (wnętrze mieszkania Edwarda Bernarda Raczyńskiego w Londynie przy ulicy Lennox Gardens, gdzie mieszkał w latach 1967–1993[1][2]) w pałacu w Rogalinie
Kamień pamiątkowy przed Pałacem Ursynowskim
Sarkofag Edwarda Raczyńskiego w kaplicy w Rogalinie

Edward Bernard Raczyński (ur. 19 grudnia 1891 w Zakopanem, zm. 30 lipca 1993 w Londynie) – polski dyplomata, polityk i pisarz, prezydent RP na uchodźstwie w latach 1979–1986.

Był zarówno najstarszym (złożył urząd w wieku 95 lat), jak i najdłużej żyjącym prezydentem RP (zmarł w wieku 101 lat i 7 miesięcy).

Życiorys

Młodość

Hrabia, pochodził ze znanego wielkopolskiego rodu Raczyńskich h. Nałęcz. Jego ojcem był Edward Aleksander Raczyński, a matką Róża z Potockich 1 voto Władysławowa Krasińska. Był bratem Rogera Adama Raczyńskiego oraz przyrodnim bratem Karola Rogera Raczyńskiego oraz Adama Krasińskiego, IV ordynata na Opinogórze.

Lata szkolne spędził w Krakowie, gdzie mieszkał w rezydencji „pod Baranami” w domu babci, Adamowej Potockiej. Po jej śmierci wraz z rodziną przeprowadził się na ulicę Szpitalną nieopodal teatru. Początkowe lata edukacji odbywał wraz z bratem Rogerem w domu, co było powszechnie praktykowane w sferach ziemiańskich w Polsce. Następnie (od piątej klasy) uczęszczał do II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Krakowie.

Odbył studia prawnicze w Lipsku, studiował również w londyńskiej Szkole Nauk Politycznych, doktorat z prawa uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Służba dyplomatyczna w II RP

W 1919 rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przebywał na placówkach dyplomatycznych: od 24 maja 1919 do 1 maja 1922 był sekretarzem I stopnia Poselstwa RP w Kopenhadze, a od 1 maja 1922 do 24 lipca 1926 był sekretarzem legacyjnym Poselstwa RP w Londynie (w tym 10 maja 1926 do końca przebywał na urlopie bezpłatnym)[3]. W okresie od 24 lipca 1926 do 7 listopada 1932 pracował w centrali MSZ w Warszawie: w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym, jako zastępca naczelnika Wydziału Wschodniego, od 1 stycznia 1928 w randze radcy ministerstwa, od 1 maja 1931 był naczelnikiem Wydziału Ustrojów Międzynarodowych[3]. Od 8 listopada 1932 pracował w Delegacji RP przy Lidze Narodów w Genewie jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny III klasy oraz p.o. delegata RP[3]. Od 1 listopada 1934 był ambasadorem RP w Londynie[3]. Urząd sprawował przez dwie kadencje, aż do cofnięcia uznania rządowi RP na uchodźstwie przez rząd brytyjski (5 lipca 1945). W imieniu rządu polskiego podpisywał polsko-brytyjski układ sojuszniczy. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 ogłosił w tej sprawie stosowny komunikat, wyliczający złamane przy tym układy, jak protokół Litwinowa, pakt o nieagresji między Polską a ZSRR (1932) i konwencję o określeniu napaści (1933)[4].

II wojna światowa

Ostatnia strona "Noty Raczyńskiego" – oficjalna nota do Anthony'ego Edena (10 grudnia 1942)

W latach 1941–1943 był ministrem spraw zagranicznych. W oparciu o dokumenty przywiezione w postaci mikrofilmów do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzone jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i 10 grudnia 1942 przedstawił aliantom szczegółowy raport o Holokauście[5][6], który został wystosowany jako oficjalna nota Rządu RP na uchodźstwie skierowana do rządów krajów będących sygnatariuszami Deklaracji Narodów Zjednoczonych. Nota Raczyńskiego była pierwszym na świecie oficjalnym raportem na temat Holocaustu informującym o nim światową opinię publiczną. Raczyński osobiście redagował również oświadczenie rządu po odkryciu w 1943 grobów w Katyniu oraz wysłał prośbę do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie zbrodni.

Okres powojenny

Rada Trzech

Po wojnie był organizatorem oraz członkiem (wspólnie z Władysławem Andersem i Tomaszem Arciszewskim) Rady Trzech. Powstała ona w 1954 na skutek opozycji wobec Augusta Zaleskiego, który nie chciał ustąpić z funkcji prezydenta. Jej skład zmieniał się sześciokrotnie, jednak stałym jej członkiem był Edward Raczyński. Podpisał list pisarzy polskich na Obczyźnie, solidaryzujących się z sygnatariuszami protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[7]. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1964 roku[8].

Działalność po prezydenturze

Po upływie 7-letniej kadencji prezydenckiej 1979–1986 ustąpił, zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, jak jego poprzednik ze stanowiska głowy państwa[9], a jego miejsce zajął Kazimierz Sabbat[10].

Autor wspomnień W sojuszniczym Londynie (Londyn 1974) oraz książki Czas wielkich zmian. Rozmowy przeprowadzone przez Krzysztofa Muszkowskiego (ISBN 2-85316-064-5, Paryż 1990).

Założył pod koniec 1990 roku Fundację im. Raczyńskich w Poznaniu i przekazał jej pałac i park w Rogalinie, Galerię Rogalińską przy Muzeum Narodowym, której pozostawał faktycznym właścicielem, oraz przysługujące mu prawa do majątku ziemskiego otaczającego pałacu i parku rogalińskiego[11]. W skład galerii weszło, m.in. przeszło 300 obrazów, rzeźby i różne przedmioty artystyczne. Pałac i park w Rogalin zostały we władaniu Muzeum Narodowego w Poznaniu. Do tej pory, Fundacja, wbrew woli Fundatora, nie mogła odzyskać na własność majątku rolnego, które dalej musi wydzierżawiać, by spełnić swój cel statutowy ochrony jednego z najpiękniejszych krajobrazów Wielkopolski.

18 grudnia 1990 uchwałą Rady Miasta Poznania otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Poznania[11][12].

Edward Raczyński został pochowany w kaplicy w Rogalinie.

Od 12 grudnia 2022 roku ma symboliczny grób w Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie pośród innych prezydentów. Jest również upamiętniony w Izbie Pamięci przy samym mauzoleum.

Od grudnia 2015 roku jego portret wraz z portretami pozostałych Prezydentów RP na uchodźstwie wisi na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie[13].

Ordery i odznaczenia

Rodzina

Pogrzeb Wandy z Raczyńskich Dembińskiej w Rogalinie, 27 lutego 2016 r.

Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była poślubiona w Londynie w 1925 Lady Joyous Markham (1902–1931).

Drugą żoną była poślubiona w 1932 w Rogalinie Cecylia Jaroszyńska (1906–1962), z którą doczekał się trzech córek:

  1. Wandy (1933–2016[26]) zamężnej z Ryszardem Dembińskim, który był prezesem Instytutu Polskiego w Londynie
  2. Viridianny (ur. 1935) zamężnej z hr. Ksawerym Reyem
  3. Katarzyny (ur. 1939)

Córką naturalną Edwarda Raczyńskiego ze związku z Katarzyną Zamoyską była również Elżbieta Zofia Baworowska[27].

W 1991 w Londynie poślubił Anielę Mieczysławską z domu Lilpop (ur. 27 maja 1910 w Warszawie, zm. 14 października 1998 w Londynie), córkę znanego warszawskiego architekta Franciszka Lilpopa. Była ona wówczas już od 30 lat jego partnerką życiową. Ślub kościelny umożliwiła śmierć pierwszego męża Anieli, Witolda Mieczysławskiego[28].

Ponieważ ani jego bratankowie, ani on nie zostawili męskich potomków, był ostatnim męskim przedstawicielem polskiej linii Raczyńskich.

Zobacz też

Film

Edward Bernard Raczyński występuje w polskim filmie historycznym Katastrofa w Gibraltarze w reżyserii Bohdana Poręby. W jego postać wcielił się Stanisław Mikulski.

Przypisy

  1. Count Edward Raczyński, www.plaquesoflondon.co.uk [dostęp 2018-01-01] (ang.).
  2. Gabinet Londyński – Pałac w Rogalinie. Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, rogalin.mnp.art.pl [dostęp 2018-01-01].
  3. a b c d e Rocznik SZRP 1938 ↓, s. 218.
  4. Komunikat polskiej Ambasady w Londynie 17 września 1939 r.: Les relations polono-allemandes et polono-soviétiques au cours de la période 1933–1939 recueil de documents officiels République de Pologne, Ministère des affaires étrangères s. 220n. Omówienie w: Jerzy Łojek, Agresja 17 września, Warszawa 1990, s. 117n.
  5. Nota Edwarda Raczyńskiego do rządów narodów zjednoczonych z 10 grudnia 1942, The mass extermination of Jews in German occupied Poland, Note addressed to the Governments of the United Nations on December 10th 1942.
  6. Nota została następnie opublikowana na zlecenie MSZ w postaci broszury, na którą składały się dodatkowo fragmenty przemówienia Mikołajczyka wygłoszonego na specjalnym posiedzeniu RN 27 listopada i rezolucja wówczas przyjęta, tekst wspólnej deklaracji sojuszniczej z 17 grudnia oraz przemówienie Raczyńskiego po angielsku w BBC z tego samego dnia. Zob. E. Raczyński, W sojuszniczym Londynie, Polish Research Centre, Londyn, 1960, s. 156–158.
  7. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.
  8. Lista laureatów – 1951–2011
  9. Ustąpienie Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 26, Nr 2 z 10 kwietnia 1986. 
  10. Protokół złożenia przysięgi przez Prezydenta Rzeczypospolitej Kazimierza Sabbata. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, Nr 2 z 10 kwietnia 1986. 
  11. a b Film „Od Rogalina do Londynu – Ambasador Edward Raczyński”. Telewizja Polska. [dostęp 2017-10-19].
  12. Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania. [dostęp 2013-02-17].
  13. Uczciliśmy pamięć Prezydentów RP na Uchodźstwie, www.msz.gov.pl [dostęp 2016-10-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-05].
  14. Z tytułu objęcia urzędu Prezydenta RP (na obczyźnie).
  15. Krzysztof Filipow: Order Orła Białego. Wyd. Białystok 1995. s. 55.
  16. a b c Peter Bander van Duren: Orders of knighthood and of merit. Londyn: Colin Smythe-Gerrards Cross, 1995, s. 384. ISBN 0-86140-380-0.
  17. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za wybitne zasługi w służbie państwowej”.
  18. a b c d e f g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 607.
  19. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu pracy państwowej w dziale służby zagranicznej”.
  20. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 36.
  21. Kancelaria Prezydenta RP: Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1991–2005 – wykaz osób odznaczonych). [dostęp 2012-08-23].
  22. Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 231, 1936. [dostęp 2015-10-05]. 
  23. a b c Tadeusz Jeziorowski: Ordery prezydenta Edwarda Raczyńskiego [w:] Kronika Wielkopolski, 1993 nr 4 (67), s. 161–165.
  24. Peter Galloway: The Order of the British Empire. Londyn: Central Chancery of the Orders, 1996, s. 167
  25. Maria Męclewska: Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie 2008, s. 309. ISBN 978-83-7022-178-2.
  26. Wanda Dembińska, nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2016-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-26] (pol.).
  27. Wojtkowska Z., Wiek ambasadora. Opowieść o życiu Edwarda Raczyńskiego, Warszawa 2017, archiwum Katarzyny Raczyńskiej
  28. Polka o niespożytej energii. archiwum.rp.pl

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Zaslugi RP kl1 BAR.svg
Autor: KarlHeintz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
Order BritEmp (civil) rib.PNG
Baretka Orderu Imperium Brytyjskiego (cywilnego; od 1936).
Wladyslaw Sikorski 2.jpg
Władysław Sikorski, Polish commander in chief and prime minister during World War II
VAT Order of Pope Pius IX GCross BAR.svg
Baretka: Order Piusa IX – Kawaler Krzyża Wielkiego – Watykan / Stolica Apostolska.
POL Warsaw Pałac Ursynów2.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Pałac Juliana Ursyna Niemcewicza, obecnie rektorat SGGW, pomnik Edwarda Raczyńskiego
2 Nota 10.jpg
"Nota Raczyńskiego", 10 grudnia 1942, Edward Bernard Raczyński.
GeorgeVSilverJubileum-ribbon.png
King George V Silver Jubilee Medal ribbon
Sarcophagus of President Edward Raczyński in Rogalin-1.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sarkofag Prezydenta Edwarda Bernarda Raczyńskiego, Rogalin
ROM Order of the Crown of Romania 1932 GCross BAR.svg
Baretka: Order Korony Rumunii (model 1932) – Krzyż Wielki – Królestwo Rumunii.
Order of the Dannebrog R.svg
Autor: Skjoldbro, Licencja: CC BY-SA 4.0
Order of Danebrog Knight
Order of the Star (Kingdom of Afghanistan).gif
Order of the Star (Kingdom of Afghanistan)
Odwzorowany gabinet londyński Edwarda Bernarda Raczyńskiego.jpg
Autor: Kacper Łotewski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Odwzorowany gabinet londyński Edwarda Bernarda Raczyńskiego w rogalińskim pałacu
Herb Rzeczypospolitej Polskiej (1956 - 1990).png
Herb Rzeczypospolitej Polskiej obowiązujący od 8 grudnia 1956 r. (Dz. U. z 1956 r. Nr 3, poz.1)
Pogrzeb Wandy z Raczyńskich Dembińskiej-5.JPG
Autor: Sylwia Ufnalska, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pogrzeb Wandy z Raczyńskich Dembińskiej (córki hrabiego Edwarda Bernarda Raczyńskiego) w Rogalinie, 27 lutego 2016 r.
Edward Bernard Raczyński.jpg
Edward Bernard Raczyński (1881-1993) - Polish diplomat, writer, politician and President of Poland in exile (between 1979 and 1986).