Epos narodowy

Epos narodowy, epopeja narodowa – utwór literacki (epos) o istotnym znaczeniu dla narodu lub grupy społecznej, przedstawiający jej dzieje w przełomowym momencie. Określenie to przyznawane jest zwykle jednemu dziełu literatury narodowej, które według materiałów historycznych czy tradycji ma najwierniej oddawać charakterystyczne dla epoki rysy narodu lub jego warstwy, osiągając jednocześnie wysoki stopień artyzmu.

Za pierwsze eposy narodowe uznano lliadę oraz Odyseję spisane przez Homera. Przedstawiają one historie herosów walczących z przeciwnościami losu. Polskim przykładem eposu jest Pan Tadeusz autorstwa Adama Mickiewicza, gdzie mamy do czynienia z historią okupowanego narodu, który widzi nadzieję na niepodległość w nadchodzących wojskach Napoleona.

Poniższa lista przedstawia spis eposów poszczególnych narodów wraz z ich czasem powstania. Wiele spośród nich było przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie, zanim zostały spisane w formie literackiej.

Eposy narodowe poszczególnych narodów
KrajEposAutorPowstałCzas akcji
AngliaBeowulfnieznanyprzed X wiekiemVI wiek
ArgentynaEl gaucho Martín FierroJosé Hernández1872
ArmeniaDawid z SasununieznanyVIII wiek
ChileAraukanaAlonso de Ercilla y ZúñigaXVI wiekKonkwista
ChinyKsięga PieśniKonfucjusz - jako redaktorVI wiek p.n.e.Epoka brązu
ChorwacjaOsmanIvan GundulićXVII wiek
CzarnogóraGórski wieniecPiotr II Petrowić-NiegoszXIX wiek
DaniaBogowie PółnocyAdam Gottlob OehlenschlägerXIX wiek
EstoniaKalevipoegFriedrich Reinhold Kreutzwald1861
EtiopiaKebra Nagast (Wspaniałość królów)nieznanyXIII wiek
FinlandiaKalevala[1]Elias Lönnrot1849
FrancjaPieśń o RolandzienieznanyXII wiekPanowanie Karola Wielkiego
GruzjaRycerz w tygrysiej skórzeSzota RustaweliXIII wiek
Grecja (starożytna)Iliada i OdysejaHomerVIII wiek p.n.e.Epoka brązu
Grecja (bizantyńska)Bazyli Digenis AkritasXI wiek
HiszpaniaEl cantar del mío CidnieznanyXII wiekRekonkwista
Imperium RzymskieEneidaWergiliuszI wiek p.n.e.Epoka brązu
IndieMahabharatanieznanynieznany
IndieRamajanaValmikinieznany
IrakEpos o GilgameszunieznanyEpoka brązu
IranSzahname (Księga królów)[2]FerdousiX wiekOkres przedislamski
IslandiaEddaSnorri SturlusonXIII wiek
IzraelBiblia
JaponiaHeike monogatarinieznanyHeian
KazachstanKobłandy BatyrnieznanyXVI-XVIII w.
KambodżaReamker
KirgistanManasV.V. Radlow1885
LuksemburgPowieść o lisieMichel Rodange - jako redaktorśredniowiecze-XIX wiek
ŁotwaLāčplēsisAndrejs Pumpurs1888
NiemcyPieśń o Nibelungach[3]nieznanyokoło 1200
PolskaPan TadeuszAdam Mickiewicz1834Wojny napoleońskie
PortugaliaOs Lusíadas[4]Luís de Camões1572Wielkie odkrycia geograficzne
RosjaSłowo o wyprawie Igora[5]nieznanydo końca XII wiekuRozbicie dzielnicowe Rusi
RosjaWojna i Pokój[6]Lew Tołstoj1865-1869Wojny napoleońskie[6]
RumuniaCyganiadaIon Budai-Deleanu18001812Panowanie Włada Palownika
SłoweniaChrzest nad SawicąFrance PrešerenXIX wiek
Stany ZjednoczoneEwangelinaHenry Wadsworth LongfellowXIX wiekDeportacje Akadian
Stany ZjednoczonePieśń o HajawacieHenry Wadsworth LongfellowXIX wiek
SyriaLegenda o KerecieIlimilkuXII-XIV wiek p.n.eEpoka brązu
TajlandiaRamakienróżne wersjeXVIII wiek
TybetGesser ChannieznanyXI wiek
UzbekistanAłpamysznieznanyXVI wiek
WaliaMabinogion

Polskie eposy narodowe

Polskie eposy narodowe mają swój początek od tłumaczenia Jerozolimy wyzwolonej Torquato Tasso przez Piotra Kochanowskiego w XVII wieku. Ze względu na częściową parafrazę stosowaną dla spolszczenia tekstu był on uważany za ważny prototyp dla przyszłych eposów. Pierwszą większą próbą stworzenia eposu narodowego była Lechiada Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Eposu poeta nigdy nie dokończył. Zachowała się tylko XI pieśń. Następnie Wacław Potocki napisał pierwszy polski epos narodowy – Transakcję wojny chocimskiej. Utwór ten tworzony w latach 1669-1672 został jednakże wydany po raz pierwszy w 1850 roku. Pierwsze znane w Polsce polskie eposy narodowe to Sobiesciada (1686) Jędrzeja Ustrzyckiego i Viennis (1717) Jana Damascena Kalińskiego. Oba dotyczą zwycięstwa wiedeńskiego króla Jana III Sobieskiego. Ambitną, ale zapomnianą próbą była Jagiellonida Dyzmy Bończa-Tomaszewskiego.

Następnym polskim eposem narodowym będzie już Pan Tadeusz Mickiewicza. Do eposów polskich zalicza się również pastiszowa Monachomachia i Antymonachomachia Ignacego Krasickiego. W literaturze współczesnej Tomasz Różycki napisał również palinodię do Pana TadeuszaDwanaście stacji. Umownie polskimi eposami narodowymi nazywa się także dzieła prozy polskiej – między innymi Stara baśń Józefa Ignacego Kraszewskiego i Chłopi Władysława Stanisława Reymonta[7]. Określenia epos używa się także w odniesieniu do dzieł filmowych, będących przeważnie superprodukcjami, takich jak na przykład amerykański Ben Hur[8]

Przypisy

  1. Bolesław Mrozewicz: Fiński epos narodowy Kalewala. Geneza – struktura – motywy. Znaczenie dla fińskiego języka, literatury i sztuki. keko.amu.edu.pl. [dostęp 2016-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-28)]. (pol.).
  2. Szahname – epos narodowy Persów. historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com. [dostęp 2016-11-19]. (pol.).
  3. Niemcy – Nadrenia. bavaria-tours.pl. [dostęp 2016-11-19]. (pol.).
  4. The Lusiads
  5. Antonina Obrębska-Jabłońska: „Słowo o wyprawie Igora” w przekładach polskich. bazhum.muzhp.pl. [dostęp 2016-11-19]. (pol.).
  6. a b Wojna i pokój. Tom I i II, Lubimyczytać.pl [dostęp 2020-11-12].
  7. Obchody Reymontowskie. muzeumliteratury.pl. [dostęp 2016-11-18]. (pol.).
  8. Paweł Mossakowski: „Ben-Hur”. Zamiast wzruszenia – donośny śmiech. cojestgrane24.wyborcza.pl. [dostęp 2016-11-18]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Nuvola apps important orange.svg
Autor: David Vignoni (original), Bastique (SVG), Rocket000 (recolored), Licencja: LGPL
Orange warning icon.