Górale

Podhalanie (ok. 1877)

Górale żywieccy (2008)

Jabłonkowianie podczas Jubileuszowego Festiwalu PZKO (2007)

Górale w Szczecinie podczas The Tall Ships’ Races w 2007 roku

Górale to:

1. w znaczeniu ogólnym (w języku polskim) – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich (np. górale kaukascy, górale szkoccy, górale Kantabrii),
2. w ujęciu szczegółowym – grupa_etnograficzna zamieszkująca Karpaty Zachodnie.

Podział

Górale polscy

• górale śląscy:
  • Breniacy,
  • istebniańscy,
  • jabłonkowscy,
  • Morawianie (nie mylić z grupą etniczną Morawian),
  • Wiślanie;
• górale czadeccy;
• górale małopolscy:
  • górale babiogórscy,
  • górale kliszczaccy,
  • górale ochotniccy,
  • górale orawscy,
  • górale pienińscy,
  • górale podhalańscy,
  • górale sądeccy:
    • Biali Górale,
    • Czarni Górale,
    • górale łąccy;
  • górale spiscy,
  • górale zagórzańscy,
  • górale żywieccy.

Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (jabłonkowanie, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (cieszyńskich) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi).

Mapa osiedlenia grup góralskich

Strój górali polskich

Do charakterystycznych elementów stroju góralskiego zalicza się; białą lnianą koszulę zapiętą na spinki, białe obcisłe portki z lampasem szyte z wełny, rozcięcie u dołu, przeznaczone do schowania spodni w niskie obcisłe buty, ozdobione były parzenicami i pomponem. Na nogach kierpce, skórzane, wyciskane we wzory. Serdak – barani kożuszek z ciemnobrązowej skóry^[1]. Na koszulę nakładana była haftowana kamizelka (cucha). Na głowie kłobuk – kapelusz filcowy z szerokim rondem. Na Podhalu zdobiony sznurem z muszelek, orlim piórem w Beskidzie Zachodnim – tasiemką^[2]. Całość dopełniał skórzany pas bacowski z ćwiekami, zwany srosem. Dawniej za paskiem noszono pistolety, noże, strzelby i ciupagi. W okolicach Poznachowic, Wiśniowej, Wierzbanowej oraz Lipnika góralski strój wyraźnie pozostawał pod wpływem lachowskim^[3].

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

• Dolinianie
• Lachy Sądeckie
• Lachy Śląskie
• Pogórzanie
• Wałasi

Górale ruscy

• Bojkowie (Bieszczady i zach. Gorgany)
• Łemkowie (Beskid Niski, Bieszczady, wschodnia część Beskidu Sądeckiego, także po słowackiej stronie w Zemplinie i na Zakarpaciu)
• Huculi (wsch. Gorgany i Czarnohora)

Przejściowe grupy etnograficzne

(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)

• Zamieszańcy

Kultura

W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy słowackie i węgierskie, zwłaszcza na Słowacji, oraz wśród górali jabłonkowskich (śląskich), których strój ludowy przypomina węgierski z czasów wzmożonej wymiany handlowej Jabłonkowa z Węgrami.

Terminem góral (słow. goral) i góralski (słow. goralský) określa się w byłej Czechosłowacji osoby pochodzenia polskiego i język ludności polskiej zamieszkującej słowackie Górny Spisz (np. Tatry Bielskie i Magurę Spiską), Górną Orawę (np. wsie Głodówka – Hladovka, Rabczyce – Rabčice i Pogóra – Polhora), Czadeckie (np. Skalite) i enklawy polskich kolonistów w różnych częściach kraju (np. wieś Lužna na Liptowie).

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Marek Skawiński: Góralszczyzna polska. Tekst złożony do druku w piśmie „Podhalanin”, Związek Podhalan. Góralski serwis informacyjny 23 lutego 2014. zwiazek-podhalan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)].
• Górale, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 693 .
• Góralszczyzna polska. Obszary grup etnograficznych. [Mapa etnograficzna rozmieszczenia grupy górali polskich w Beskidach]