Gienrich Jagoda
 Gienrich Jagoda (1930) | |
| Pełne imię i nazwisko | Gienrich Grigorjewicz Jagoda |
|---|---|
| Imię i nazwisko po urodzeniu | Jenoch Ijegoda |
| Data i miejsce urodzenia | 7 listopada?/ 19 listopada 1891 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych ZSRR | |
| Okres | od 10 lipca 1934 |
| Przynależność polityczna | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
   | |
Gienrich Grigorjewicz Jagoda, właśc. Jenoch Gierszonowicz Ijegoda[1] (ros. Генрих Григорьевич Ягода; ur. 7 listopada?/ 19 listopada 1891 w Rybińsku[2] albo Niżnym Nowogrodzie[1], albo Łodzi[3], zm. 15 marca 1938 w Moskwie[3]) – funkcjonariusz służb specjalnych ZSRR najwyższego szczebla. Pierwszy zastępca przewodniczącego OGPU (1926–1934), następnie ludowy komisarz spraw wewnętrznych ZSRR (1934–1936) i ludowy komisarz łączności ZSRR (1936–1937).
Młodość
Syn Gierszona Fiszelewicza i Chasji[4], pochodził z żydowskiej rodziny rzemieślniczej[5]. Był kuzynem Jakowa Swierdłowa. Po ukończeniu szkoły średniej pracował jako farmaceuta albo, według innych źródeł, statystyk. Według oficjalnej wersji w 1907 jako szesnastolatek wstąpił do partii bolszewików, faktycznie od 1917; w 1911–1913 zesłaniec; uczestniczył w obydwu rewolucjach: lutowej i październikowej.
Rozwój kariery
Karierę w aparacie bezpieczeństwa rozpoczął w 1920, wstępując do Czeka z poręczenia Jakowa Swierdłowa. Stalin zetknął się z nim w Carycynie i poparł dalszą karierę. Według niektórych relacji był szefem kremlowskiego laboratorium toksykologicznego i według niektórych źródeł[6] miał przyczynić się do śmierci Lenina, Maksima Gorkiego i być może Wiaczesława Mienżyńskiego – być może te informacje są jednak echem zeznań, jakie składał podczas procesów pokazowych. Od 1921 członek kolegium (prezydium) Czeka. Od 1924 drugi zastępca przewodniczącego OGPU Feliksa Dzierżyńskiego, a po jego śmierci w 1926 pierwszy zastępca szefa OGPU Wiaczesława Mienżyńskiego. Był głównym architektem i organizatorem systemu łagrowego. Był kierownikiem projektu budowy Biełmorkanału łączącego Morze Białe z Morzem Bałtyckim[7]. Otrzymał za to Order Lenina[8]. Od listopada 1931 do sierpnia 1933 kopało go blisko 300 tys. więźniów łagrów, z czego jedna trzecia zmarła w trakcie budowy.
Po śmierci Mienżyńskiego w 1934 Jagoda przejął kierownictwo nad OGPU. Po reorganizacji aparatu bezpieczeństwa w 1934, przekształceniu OGPU w Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego i wcielenia go w lipcu do Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD), Jagoda stanął na czele NKWD. Z rozkazu Stalina rozpoczął wielką czystkę po zabójstwie Siergieja Kirowa. W 1936 osobiście aresztował Lwa Kamieniewa i Grigorija Zinowjewa, powiązanych kiedyś z Lwem Trockim, następnie doprowadził do pokazowego pierwszego procesu moskiewskiego.
Odznaczenia
Odznaczony Orderem Lenina (1933), dwukrotnie Orderem Czerwonego Sztandaru (1927, 1930), Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy Zakaukaskiej FSRR (1932).
W 1935 r. otrzymał stopień służbowy Generalnego Komisarza Bezpieczeństwa Publicznego (odpowiednik marszałka Związku Radzieckiego) oraz zaprojektował sobie biało-niebieski mundur szamerowany złotem ze złoconym kordzikiem.
Koniec kariery i śmierć
Od 1933 w narastającym konflikcie ze Stalinem, gdy nie w pełni poparł go w sprawie Riutina. Hamował śledztwo w sprawie Zinowjewa i Kamieniewa i nalegał, aby oddać ich pod sąd Biura Politycznego w pełnym składzie. W efekcie we wrześniu 1936 zwolniony ze stanowiska i mianowany ludowym komisarzem łączności ZSRR.
28 marca 1937 Jagodę podczas plenum KC WKP(b) aresztowano i oskarżono o spisek, szpiegostwo i zdradę. Podsądny w pokazowym trzecim procesie moskiewskim (2–13 marca 1938) przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR (obok Bucharina, Rykowa i innych). 13 marca 1938 skazany na karę śmierci, degradację, pozbawienie majątku i wszelkich odznaczeń.
Rozstrzelany 15 marca 1938 roku, pochowany anonimowo.
Nierehabilitowany. Po aresztowaniu Jagody została rozstrzelana jego żona, Ida Awerbach, zaś 8-letni syn, Garik (Gienrich), pozbawiony opieki zaginął. Rozstrzelano również siostrę Jagody.
Według wcześniejszej literatury Józef Stalin podobno miał do pewnego stopnia Jagodę w ręku, dysponując zeznaniami byłego wysokiego funkcjonariusza OGPU, Michaiła Trilissera, który dezawuował przeszłość zwierzchnika i potwierdzał jego dawne związki z Ochraną (świadek ów, działający następnie w Kominternie, współwinny represji, został również zabity w 1940).
Gienrich Jagoda w kulturze
Gienrich Jagoda to jeden z bohaterów sztuki Herbatka u Stalina autorstwa Ronalda Harwooda. W spektaklu Teatru Telewizji z 2001 r. w reżyserii Janusza Morgensterna w postać tę wcielił się Sławomir Orzechowski.
Przypisy
- ↑ a b Jagoda Gienrich Grigorjewicz, www.hrono.info [dostęp 2020-04-08] (ros.).
- ↑ Ягода Генрих (Енох) Григорьевич (Гершенович) (ros.). old.memo.ru. [dostęp 2020-04-08].
- ↑ a b Jagoda Gienrich G., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-04-08].
- ↑ Zvi Gitelman. A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union, 1881 to the Present, 2nd expanded edition, Indiana University Press, 1988, 2001, ISBN 0-253-21418-1, s. 112.
- ↑ Ojciec był aptekarzem albo, według innych źródeł, zegarmistrzem.
- ↑ T. Wittlin Commissar, 1972.
- ↑ Mikhail Morukov: The White Sea–Baltic Canal. W: The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag. Paul R. Gregory, Valery Lazarev (red.). Hoover Institution Press, 2003, s. 151–162. ISBN 978-0-8179-3942-7. OCLC 654276814.
- ↑ Kawaler Orderu Lenina. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 78 z 8 kwietnia 1937.
Bibliografia
Media użyte na tej stronie
Ribbon bar for the Soviet decoration Order of Lenin. Drawn by Zscout370.
Ribbon bar of the Order of the Red Banner. The Soviet Union (USSR).
Genrikh Jagoda (file card from moskowian records of secret czarist police Okhrana )
The OGPU-directors N. Filatov, Genrikh Yagoda, S. Firin and Lazar Kogan on the building-site of the Moskva-Volga-canal. Nikita Khrushchev is left behind Yagoda.
Genrikh Yagoda in his office