Goleszów (województwo śląskie)

Goleszów

wieś
Centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Goleszów
Sołectwo	Goleszów Dolny Goleszów Górny Goleszów Równia
Wysokość	320-450[1] m n.p.m.
Liczba ludności (2008)	4045
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-440[2]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0052327
Położenie na mapie gminy Goleszów Goleszów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Goleszów
Położenie na mapie województwa śląskiego Goleszów
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Goleszów
49°44′06″N 18°44′11″E/49,735000 18,736389
Strona internetowa

Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha^[3], a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².

Położenie

Goleszów leży na Pogórzu Śląskim. Jego zabudowania skupiają się w znacznej części wokół grzbietu głównego wododziału Polski, biegnącego tu od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej na Chełm. Centrum miejscowości ze zwartą zabudową leży wprost na grzbiecie wododziału, pomiędzy wzniesieniami Jasieniowej na południu i Chełmu na północy. Wschodnia część miejscowości poprzez Radoń i Bładnicę należy więc do dorzecza Wisły, zaś część zachodnia – przez Puńcówkę i Olzę – do dorzecza Odry.

Podział administracyjny

Miejscowość składa się z 3 sołectw^[6]:

• Goleszów Dolny – 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[1]
• Goleszów Górny – 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[1]
• Goleszów Równia – 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)^[1]

Historia

Goleszów to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Goleszów jako Goles(u)ou(v)o^[7][8].

Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Goleszów. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Z 1293 pochodzi najstarsza wzmianka (obecnie zaginiona) o miejscowym kościele. Hipotetycznie mógł być wzniesiony nawet w pierwszej połowie XIII wieku^[9]. Miejscowa parafia pw. św. Michała Archanioła w połowie XV wieku liczyła 225 parafian^[10]. Do końca średniowiecza Goleszów pozostawał wsią książęcą^[11], a w 1518 funkcjonował tu folwark książęcy^[12].

Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi^[13].

W 1880 roku w Goleszowie było 1169 mieszkańców i 148 domów. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Śląskich i Galicyjskich poprowadzonej z Kalwarii Zebrzydowskiej do Kojetina^[14]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa^[15]. Niedaleko cementowni w 1911 roku zlokalizowano dodatkowo przystanek kolejowy^[16]. W latach 1885−1989 działała tu cementownia Do momentu jej upadku zatrudniona w niej była większa część mieszkańców miejscowości, którzy - inaczej niż w okolicznych wsiach - żyli z pracy pozarolniczej. W 1970 roku powstał tu oddział Fabryki Urządzeń Elektrycznych „Celma”, który specjalizował się w produkcji elektronarzędzi.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 224 budynkach w Goleszowie na obszarze 1209 hektarów mieszkało 2097 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 173,4 os./km². Z tego 774 (36,9%) mieszkańców było katolikami, 1271 (60,6%) ewangelikami, 51 (2,4%) wyznawcami judaizmu a 1 innej religii lub wyznania, 1803 (86%) było polsko-, 123 (5,9%) niemiecko-, 33 (1,6%) czeskojęzycznymi a 10 (0,5%) posługiwało się innym językiem^[17]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 271 a mieszkańców do 2434, z czego 2389 zameldowanych było na stałe, 750 (30,8%) było katolikami, 1622 (66,6%) ewangelikami, 53 (2,2%) żydami, 9 (0,4%) innej religii, 2180 (89,6%) polsko-, 159 (6,5%) niemiecko-, 54 (2,2%) czeskojęzycznymi, a 5 posługiwało się innym językiem^[18].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu^[19].

W 1934 r. na wznoszącej się nad miejscowością górze Chełm powstała pierwsza na polskim Śląsku szkoła szybowcowa.

W okresie II wojny światowej (od lipca 1942 do stycznia 1945 roku) znajdowała się tu filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowej cementowni oraz w okolicznych kamieniołomach, dostarczających do niej kamienia wapiennego. W styczniu 1945 r. podobóz został ewakuowany tzw. marszem śmierci na stację kolejową do Wodzisławia Śląskiego^[20]. Miejscowość została zdobyta 2 V 1945 roku przez oddziały radzieckie^[21].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Goleszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

Urodzeni w miejscowości

• Jerzy Klus (1839–1917) – muzyk, nauczyciel oraz leksykograf, twórca słownika polsko-niemieckiego^[22]
• Franciszek Palarczyk (1882–1929) – major artylerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari
• Apoloniusz Tajner (ur. 1954) - polski zawodnik kombinacji norweskiej, trener i działacz sportowy, prezes Polskiego Związku Narciarskiego

Komunikacja

Przez Goleszów kursują autobusy w kierunku Cieszyna, Ustronia, Wisły, Jaworzynki i Koniakowa. Przez miejscowość przebiega linia kolejowa 191 Goleszów−Wisła Głębce. We wsi znajduje się stacja Goleszów i nieczynny przystanek Goleszów Górny.

Religia

Na terenie Goleszowa działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia Ewangelicko-Augsburska)
• Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Michała Archanioła będąca siedzibą dziekana dekanatu Goleszów)
• Świadkowie Jehowy: zbór i Sala Królestwa^[23]

Zabytki

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe^[24]:

• kościół ewangelicki z 1877 roku na ulicy Spółdzielczej 9 (nr rej.: 934/68 (R/581/60) z 24.10.1967 oraz A-275/78 z 9.02.1978);
• plebania ewangelicka z XVIII-XIX, nr rej.: 144/60 (R/582/60) z 27.02.1960 oraz A-276/78 z 9.02.1978);
• kościół katolicki św. Michała Archanioła z lat 1913–1921 (poza listą NID);
• plebania przy kościele katolickim, z XVIII w. (nr rej.: 145/60 (R/585/60) z 27.02.1960 oraz A-288/78 z 30.03.1978);
• szkoła parafialna nr 36 z XIX wieku (nr rej.: 935/68 (R/583/60) z 24.10.1967 oraz A-289/78 z 30.03.1978).

Turystyka

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

• czarna okrężna trasa rowerowa „Śladami Stroju Cieszyńskiego” (40 km)
• czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)
• Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń

Sport

Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.

W Goleszowie urodził się Apoloniusz Tajner, narciarz klasyczny, trener, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.

Galeria

• 

  Kościół św. Michała Archanioła

• 

  Kościół ewangelicki w Goleszowie

• 

  Urząd gminy

• 

  Gminny Ośrodek Kultury

• 

  Przedszkole Publiczne

• 

  Szkoła Podstawowa i Gimnazjum

• 

  Gminne Centrum Informacji, dawna dyrekcja cementowni

• 

  Ruiny cementowni

• 

  OSP Goleszów

• 

  Stacja kolejowa

• 

  Skocznie narciarskie LKS Olimpii

• 

  Jezioro Ton

Przypisy

Bibliografia

• Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ISBN 83-7005-370-X;
• Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
• Jan Wantuła: Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Warszawa: 1954, s. 144-152.
• Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.
• Praca zbiorowa: Polski słownik biograficzny Tom 13, hasło „Klus, Jerzy”. Wrocław: Ossolineum, 1968, s. 31.

Linki zewnętrzne

• Goleszów (województwo śląskie), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 655 .
• historia Goleszowa
• Historia Żydów w Goleszowie na portalu Wirtualny Sztetl