Gubernia grodzieńska

Gubernia grodzieńska
Гродненская губерния
Gubernia
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Grodno

Powierzchnia

33 979 km²

Populacja (1897)
• liczba ludności


1 603 409

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Portal Rosja
Mappa generalna gubernii grodzieńskiey i obwodu białostockiego, Petersburg 1820, Gubernia grodzieńska i obwód białostocki
Gubernia grodzieńska w 1821 roku na tle ziem zaboru rosyjskiego

Gubernia grodzieńska (ros. Гродненская губерния; biał. Гродзенская губерня lub Гарадзенская губэрня; lit. Gardino gubernija[1]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego w latach 1796–1915, utworzona na ziemiach zabranych I Rzeczypospolitej.

Historia

W latach 1796–1801 gubernia była znana jako słonimska. Od 1819 roku gubernia grodzieńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[2]. W 1842 roku do guberni grodzieńskiej włączono tereny zlikwidowanego obwodu białostockiego.

W 1891 ludność guberni liczyła 1 509 728 mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej od 1915 pod okupacją niemiecką, w składzie Ober-Ostu. W 1919 początkowo pod administracją marionetkowej Litewsko-Białoruska Socjalistycznej Republiki Rad, następnie po ofensywie Wojska Polskiego w kwietniu 1919 pod administracją polską w formie Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Po wojnie polsko-bolszewickiej teren guberni wszedł po traktacie ryskim w całości w skład II Rzeczypospolitej. Zostało wówczas podzielone między województwo białostockie, województwo poleskie i nowogródzkie. Po agresji sowieckiej na Polskę w 1939 jej byłe terytorium anektowane przez ZSRR zostało włączone do Białoruskiej SRR (w 1940 okręg Druskienik przekazano Litewskiej SRR).

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej jej byłe terytorium podzielono między obwód białostocki, włączony do III Rzeszy a Komisariaty Rzeszy Białoruś i Ukraina. 16 sierpnia 1945 część b. guberni na zachód od tzw. Linii Curzona znalazła się w granicach PRL[3], część na wschód od tej linii po stronie sowieckiej, w granicach Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR[4].

Podział administracyjny

Początkowo w skład guberni wchodziło 8 ujezdów (powiatów), a od 1843 było ich 9:

Oświata

Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 39% ludności powyżej 9 roku życia[5].

Ludność według rosyjskiego spisu z 1897 roku

Według rosyjskiego spisu ludności z 1897 roku Gubernię zamieszkiwało 1 603 409 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[6]:

  • Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 141 714 (71,1%) w tym:
    • Białorusini – 705 045 (43,9%)
  • Żydzi – 278 542 (17,3%)
  • Polacy – 161 662 (10,1%)
  • Inni – 21 491 (1,6%)

Największe miasta

Największa miasta na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

Białystok, ok. 1900
miastopopulacjawojewództwo
(1771)
19302016
1.Białystok66 032POL województwo podlaskie IRP COA.svg podlaskieII RzeczpospolitaPolska
2.Grodno46 919POL województwo trockie IRP COA.svg trockieII RzeczpospolitaBiałoruś
3.Brześć46 568Coat of Arms of Bieraście Voivodeship.svg brzeskolitewskieII RzeczpospolitaBiałoruś
4.Słonim15 863POL województwo nowogródzkie IRP COA.svg nowogródzkieII RzeczpospolitaBiałoruś
5.Kobryń10 408Coat of Arms of Bieraście Voivodeship.svg brzeskolitewskieII RzeczpospolitaBiałoruś
6.Wołkowysk10 323POL województwo nowogródzkie IRP COA.svg nowogródzkieII RzeczpospolitaBiałoruś
7.Prużana7633Coat of Arms of Bieraście Voivodeship.svg brzeskolitewskieII RzeczpospolitaBiałoruś
8.Sokółka7598POL województwo trockie IRP COA.svg trockieII RzeczpospolitaPolska
9.Bielsk7464POL województwo podlaskie IRP COA.svg podlaskieII RzeczpospolitaPolska
10.Brańsk4087POL województwo podlaskie IRP COA.svg podlaskieII RzeczpospolitaPolska

Przypisy

  1. Oficjalny status miała jedynie nazwa rosyjska.
  2. Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
  3. Odwiedzamy polską część Grodzieńszczyzny, PolskieRadio.pl [dostęp 2020-03-06].
  4. Hanna Kondratiuk-Świerubska, Na Grodzieńszczyźnie jak w Sokółce. Reportażystka opowiadała o Białorusi i swoich książkach.
  5. Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa…. s. 48.
  6. Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.

Bibliografia

  • Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Coat of Arms of Russian Empire.svg
Central element of the Russian imperial coat of arms.
Rzeczpospolita Rozbiory 4a.png
Autor: Original author was Halibutt, translation by Alokasta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa rozbiorów Polski
Coat of Arms of Bieraście Voivodeship.svg
Coat of Arms of Bieraście Voivodeship
Grodno Governorate in 1821.png
Autor: Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk, based on layers of user:Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grodno Governorate in 1821
1820 Гродненская Губерния и Белостокская Область.jpg
Geographic atlas of the Russian Empire, Kingdom of Poland and Grand Duchy of Finland is located in governorates in the Russian and French. 1821.
1900-ca-bialystok-marketplace.jpg
Bialystok (Poland) market place
Grodno guberniya.jpg
Grodno Guberniya in 1897
Coat of arms of Grodno Governorate 1878.svg
Autor: Лобачев Владимир, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of Grodno Governorate 1878
Rzeczpospolitapodrozb.png
Autor: Killroyus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zasięg Rzeczypospolitej przed rozbiorami i państwa polskie istniejące po nich.