Harmonia (instrument)

Harmonia polska, ręczna i pedałowa
Heligonka, rodzaj harmonii popularny na Śląsku Cieszyńskim i Żywiecczyźnie

Harmonia – instrument z grupy idiofonów języczkowych albo, według innej systematyki, z grupy aerofonów.

Nazwa

Nazwa harmonia potocznie określa akordeon chromatyczny, w którym strona melodyczna zamiast guzików ma małe czworoboczne klawisze.

Harmonia diatoniczna ma dwa rzędy guzików ułożonych niechromatycznie (diatonicznie). Harmonia chromatyczna zawiera wszystkie 12 dźwięków w układzie 3-, 4- i 5-rzędowym albo w układzie fortepianowym (akordeon). Przyjmuje się też obiegowe rozróżnienie instrumentów miechowych na harmonię, jako instrument z guzikami dla obu rąk, oraz na akordeon, instrument z guzikami dla lewej ręki (akordy) i z klawiszami w układzie fortepianowym dla prawej ręki (melodia). W krajach innych, niż Polska oraz w muzyce profesjonalnej to rozróżnienie nie występuje (różne odmiany noszą wspólną nazwę akordeon).

Odmiany w Polsce

  • harmonia ręczna
  • harmonia pedałowa, pedałówka
  • harmonia trzyrzędowa, harmonia polska, harmonia warszawska, trzyrzędówka, warszawianka
  • harmonia dwurzędowa, dwurzędówka
  • harmonia półtonowa (diatoniczna), półtonówka

Historia rozwoju w Polsce

Pierwsze polskie harmonie (początek XX wieku) miały 12 guzików basowych wyłącznie w trybie durowym. W okresie międzywojennym zaczęto produkować harmonie 24-basowe. Harmonie te miały „zmiany”, umożliwiające po wciśnięciu kciukiem guzika umieszczonego pod spodem klawiatury basowej zamianę trybu z dur na moll. Około 1935 wytwórnia Boruckiego dodała tym harmoniom jeszcze „zmianę septymową”. Dawniejsze harmonie (lata 20.) były dwuchórowe (dwie głośnice); później konstruowano trzy- i czterochórowe. Po 1945 harmonie 24-basowe stopniowo zostały wyparte przez harmonie 64- oraz 120-basowe, konstruowane na wzór akordeonów.

Największą popularność zyskała w Polsce harmonia trzyrzędowa, tak zwana warszawska. Do dzisiaj są w użyciu instrumenty 24-basowe, ręczne i pedałowe. W miastach praktyka gry zanikła, grają natomiast muzykanci wiejscy i kapele ludowe, głównie w Radomskiem, Świętokrzyskiem i na Kurpiach.

Firmy produkujące harmonie w Polsce (w latach 1900–1950): Stamirowski (pierwszy wytwórca pedałówek), Borucki, Leonardt, Nabe, Gade, Radek, Sawiejko, Jedynak.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Hlavacek.jpg
(c) Jpascher, CC-BY-SA-3.0
Josef Hlaváček Harmonika baujahr nicht bekannt.
Polish button 3-rows accordion and pedal 3-rows accordion.jpg
Autor: Szymon Brzezinski, Licencja: CC BY 3.0
Harmonia 3-rzędowa ręczna i harmonia pedałowa. Warsztaty podczas Taboru Domu Tańca
Concertina.jpg
Autor: Merlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Concertina