Ilirowie

Zasięg osadnictwa Ilirów przed podbojem rzymskim
Państwa Ilirów – Iliria i Dardania w III w. p.n.e.
Ilirowie i ludy sąsiadujące w czasach przedrzymskich

Ilirowie – starożytny lud indoeuropejski zamieszkujący u schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza (głównie w okresie halsztackim) zachodnie Bałkany, dokładniej tereny między wschodnim wybrzeżem Morza Adriatyckiego a środkowym Dunajem oraz obszary wschodnich Alp oraz Apulię na Półwyspie Apeninskim.

Historia

Istnieją hipotezy iż to wędrówka Ilirów wyruszających z pierwotnych siedzib nad Dunajem i atakujących Epirotów spowodowała ich przemieszczenie się do Epiru, a w konsekwencji m.in. wdarcie się ówcześnie północno-zachodnio-greckiego ludu Dorów na obszar Hellady ok. 1200 p.n.e.[1] Początki genezy prailiryjskiej są wiązane czasami z częścią kultur mogiłowych, pewniejsze związki mają jednak już z kulturami wschodniohalsztackimi[2].

Od V wieku p.n.e. organizowali liczne małe państwa plemienne (m.in. Dardanowie, Autariaci, Dalmatowie, Liburnowie[3]), na czele których stali książęta.

Na przełomie IV / III wieku p.n.e. nastąpiła ekspansja Celtów na Bałkany. Tereny Ilirów zostały złupione w 280-279 roku p.n.e. przez Celtów pod wodzą Brennusa[4].

W II wieku ilyryjskie plemię Dardanów stało się celem ataku celtyckich Skordysków występujących w sojuszu z królem Macedonii Filipem V.

Na przełomie II i I wieku p.n.e. bałkańscy Ilirowie zostali podbici przez Rzymian i włączeni w skład prowincji Iliria. W przekazach z tamtego okresu zachowały się świadectwa, że byli oni sprawnymi najemnikami, służącymi zarówno w armii rzymskiej, jak i w armiach greckich.

Istnieją teorie, że od VI wieku n.e. obszary Ilirów zasiedlała ludność słowiańska. Do połowy VII wieku odnotowuje się obecność słowiańskich plemion – na terenach iliryjskich osiedli Narentanie oraz plemiona serbskie, Dukljanie, Konawlanie, Trawunianie, Zahumlanie.

Potomkami niezromanizowanych Ilirów są najprawdopodobniej współcześni Albańczycy[5]. Potomkami Ilirów (i Traków) zromanizowanych prawdopodobnie są Wołosi.

Sztuka

Situla z Vače (ok.500-400 p.n.e.)

Kształtowała się na terenie na północ i wschód od Adriatyku od końca II tys. p.n.e. będąc pod wpływem sztuki mykeńskiej, następnie wpływy etruskie i z obszaru Siedmiogrodu. Od VIII-VII w. dominują wpływy halsztackie, jednak ze znaczącymi wpływami greckich kolonii na terenie gł. dzisiejszej Albanii. W okresie VI-V w. występuje styl situl, następnie wpływy celtyckie i od III-I w. p.n.e. romanizacja. Od VI w. p.n.e. budowano wielkie kurhany, pochówki wyposażano w liczne przedmioty luksusowe. Świątynie zdobione kamiennymi rzeźbami, występują wózki kultowe. Różnokształtna ceramika i wyroby metalowe z ornamentyką głównie geometryczną i przedstawieniami figuralnymi. Liczne figurki zwierząt i ludzi, obfitość bogato zdobionych wyrobów metalowych: broni, okuć, naczyń, ozdób, zapinek, a nawet masek. Również wyrabiano szklane paciorki, czasami też szklane naczynia.

Zobacz też

Przypisy

  1. Wędrówka Dorów. W: Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1987, s. 45. ISBN 83-01-04780-1.
  2. Przemiany kulturowe w Europie Środkowej w środkowej , młodszej epoce brązu i na początku epoki żelaza. W: K.Godłowski J.K.Kozłowski: Historia starożytna ziem polskich. Warszawa: PWN, 1985, s. 76. ISBN 83-01-04227-3.
  3. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat od okresu cywilizacji klasycznych, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ss. 457, ISBN 83-85719-84-9.
  4. Strabon, Geografia VII 5.12.
  5. Albania, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-03-30] (ang.).

Bibliografia

  • Encyklopedia sztuki starożytnej, WAiF, Warszawa, 1975

Media użyte na tej stronie

Illyria and Dardania Kingdoms.png
Kingdom of Illyria (under king Agron and queen Teuta, stretching "from Epirus to Neretva") and Kingdom of Dardania in the 3rd century BC. Note: borders of Illyria and Dardania are made according to the map from the article written by Fanula Papazoglu, professor of the University of Belgrade and academician of the Serbian Academy of Sciences and Arts.
Dardania.png
Autor: User:Megistias, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Map of Dardania & Environs prior to Roman conquest
Illyrian Tribes (English).svg
Autor: MaryroseB54, Licencja: CC BY-SA 4.0
Illyrian tribes prior to Roman conquest (168 BC), map in the English language
  • carte des tribus illyriennes
  • illyrische Stamme Karte
  • Mappa di tribu illiriche
  • mapa de tribos ilirias
  • Mapa Ilirske plemena
  • mapa de las tribus de Illyrian
  • Fiset ilire harte
  • Χάρτης Ιλλυριών φυλών
  • Карта из иллирийских племен
  • Мапа илирског племена
PMS - vaška situla (1).jpg
Autor: Eleassar, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vače Situla (the original). Photographed in the National Museum of Slovenia.