Irena Krzywicka

Irena Krzywicka

Data i miejsce urodzenia	28 maja 1899 Jenisejsk
Data i miejsce śmierci	12 lipca 1994 Bures-sur-Yvette
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
„Wyznania gorszycielki” „Pierwsza krew”

Stanisław Ignacy Witkiewicz, Portret Ireny Krzywickiej, 1928

Irena Krzywicka z domu Goldberg (ur. 28 maja 1899 w Jenisiejsku, zm. 12 lipca 1994 w Bures-sur-Yvette) – polska pisarka żydowskiego pochodzenia, publicystka i tłumaczka literatury pięknej; feministka, propagatorka świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej; od 1965 mieszkała we Francji.

Życiorys

Młodość

Urodziła się w spolonizowanej rodzinie żydowskiej (lewicowej inteligencji). Jej rodzice byli działaczami socjalistycznymi zesłanymi na Syberię (gdzie urodziła się Irena) za swoją działalność polityczną w żydowskim ruchu samokształceniowym zbliżonym do Polskiej Partii Socjalistycznej. Ojciec, Stanisław Goldberg (1872–1905), był z wykształcenia lekarzem, a matka, Felicja z domu Barbanel (1872–1956), była dentystką i następnie nauczycielką języka polskiego. W 1903 rodzina wróciła do Warszawy. Ojciec na zesłaniu zaraził się gruźlicą i zmarł dwa lata po powrocie, na co wpływ miało ponowne aresztowanie^[1]. Matka po śmierci męża wyszła ponownie za mąż za Jekutiela Portnoja (1872–1941), działacza Bundu. Swoją córkę wychowywała w duchu racjonalizmu i tolerancji.

Ukończyła szkołę średnią, a następnie w 1922 polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, napisanej pracy doktorskiej nie obroniła (na skutek konfliktu z promotorem). W czasie studiów opublikowała swój pierwszy esej Kiść bzu.

W 1923 wyszła za mąż „z przyjaźni” za Jerzego Krzywickiego, syna socjologa i rzecznika praw kobiet Ludwika Krzywickiego. Razem z mężem zdecydowała o otwartym charakterze ich związku i niedługo po ślubie wyjechała na Korsykę z kochankiem, Walterem Hasencleverem, poetą i dramaturgiem. Szanowała i ceniła swojego męża oraz dążyła do utrzymania tego małżeństwa, które oceniała jako udane. Urodziła synów Piotra (1927–1943) i Andrzeja (1937–2014). W latach 1928–1930 wybudowała w Podkowie Leśnej pod Warszawą awangardowy dom letni, tzw. Szklany Dom, który był także jej mieszkaniem w czasie okupacji. Krzywicka utworzyła w jednym z pokoi tego domu pierwszą podkowiańską bibliotekę publiczną (dziś zbiory sygnowane pieczęcią Szklana Willa znajdują się w Muzeum w Stawisku)^[2].

Feministka i aktywistka społeczna

Irena Krzywicka była autorką kilku powieści, tłumaczyła m.in. utwory H.G. Wellsa, Frischa (Homo Faber) i Dürrenmatta, popularyzowała w Polsce twórczość Marcela Prousta. Przełomem okazała się dla niej współpraca z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, w którym zakochała się. Ten pozamałżeński głośny związek, a także wspólna z kochankiem działalność na rzecz upowszechnienia edukacji seksualnej i kontroli urodzeń, uczyniły z Krzywickiej najbardziej znaną działaczkę feministyczną okresu przedwojennego. Poruszała kwestie dostępności antykoncepcji, aborcji, dojrzewania seksualnego, równości seksualnej kobiet i homoseksualizmu. Domagała się polepszenia warunków życia więźniów. Głosiła tolerancję dla homoseksualizmu, który określała jako „odwrócenie instynktu płciowego”. Domagała się legalizacji aborcji, aby zlikwidować groźne dla życia kobiet podziemie aborcyjne.

Wspólnie z Boyem-Żeleńskim otworzyła w Warszawie Poradnię Świadomego Macierzyństwa – klinikę, w której udzielano bezpłatnych porad dotyczących świadomego macierzyństwa^[3]; założyła dodatek do Wiadomości Literackich pt. Życie Świadome, który propagował edukację seksualną i w którym publikowały takie pisarki jak m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wanda Melcer.

Była obiektem ataków ze strony środowisk prawicowych, które zarzucały jej „szkodzenie narodowi”, atakowali ją także znani pisarze liberalni, tacy jak Jan Lechoń, Maria Dąbrowska i Jarosław Iwaszkiewicz, którzy protestowali przeciwko dominacji kwestii seksualnych w jej twórczości.

W latach 30. XX wieku pisała reportaże sądowe, m.in. z głośnego procesu przeciwko Ricie Gorgonowej, w których wyrażała wątpliwości wobec winy oskarżonej. Jako pierwsza zarzuciła profesorowi medycyny sądowej Janowi Stanisławowowi Olbrychtowi „przyczynienie się do skazania niewinnej kobiety”, co zainicjowało dalsze ataki prasowe w niego wymierzone. Pośrednio w tej sprawie (już po zakończeniu II wojny światowej) została skazana wyrokiem sądu za pomówienie innej osoby mającej związek z procesem Gorgonowej^[4].

Wojna i emigracja

Podczas II wojny światowej Krzywicka ukrywała się pod nazwiskiem Piotrowska ze względu na żydowskie pochodzenie. Współpracowała z AK, straciła najbliższe osoby: męża (prawdopodobnie zginął w Katyniu lub, według innych źródeł, w Dergaczach koło Charkowa^[5]), kochanka (zamordowanego we Lwowie) oraz syna Piotra.

Irena Krzywicka w latach okupacji

Po wojnie pracowała między innymi jako attaché kulturalna w ambasadzie polskiej w Paryżu (1945–1946). Po powrocie do kraju pisała recenzje teatralne dla Rzeczypospolitej. Była członkinią Związku Literatów Polskich, po 1956 członkinią Zarządu Głównego tej organizacji. W 1954 została radną miasta Warszawy. W latach 1955–1962 prowadziła w Warszawie znany salon literacki^[6].

W 1962 ze względu na karierę syna Andrzeja, który otrzymał stypendium Fundacji Forda, wyjechała wraz z nim z kraju, najpierw do Szwajcarii, a później do Francji i nigdy już nie wróciła do Polski. Mieszkała pod Paryżem, najdłużej w Bures-sur-Yvette, gdzie też zmarła. W 1992 opublikowała swoją ostatnią i najbardziej popularną (do dzisiaj pojawiło się 5 wydań) książkę autobiograficzną Wyznania gorszycielki.

Pochowana jest w grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augbsurskim w Warszawie (aleja 50, grób 4)^[7].

Najważniejsze dzieła

• Pierwsza krew nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1930 (od 1948 pod nowym tytułem Gorzkie zakwitanie), wzn. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008, ISBN 978-83-61006-30-5.
• Sekret kobiety, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1933
• Sąd idzie, reportaże sądowe, Towarzystwa Wydawniczego „Rój” 1935, wzn. „Czytelnik”, Warszawa 1998 ISBN 83-07-02657-1.
• Zwycięska samotność. Kobieta szuka siebie, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1935
• Co odpowiadać dorosłym na drażliwe pytania, eseje, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936
• Ucieczka z ciemności, nowele, 1939
• Tajemna przemoc, Wydawnictwo Awir, Katowice 1947
• cykl powieści Skuci i wolni:
  • Rodzina Martenów, Czytelnik, Warszawa 1947
  • Bunt Kamila Martena, Czytelnik, Warszawa 1948
  • Siew przyszłości, Czytelnik, Warszawa 1953
• Dzieci wśród nocy, Czytelnik, Warszawa 1948
• Dr Anna Leśna, Czytelnik, Warszawa 1951
• Żywot uczonego. O Ludwiku Krzywickim, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1951
• Wichura i trzciny, Nasza Księgarnia, Warszawa 1959; Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1975
• Wielcy i niewielcy, wspomnienia, Czytelnik, Warszawa 1960
• Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach, Czytelnik, Warszawa 1961, wzn. 1997, ISBN 83-07-02574-5.
• Miłość... małżeństwo... dzieci..., przedruk esejów publ. w latach 1950–1962, Iskry, Warszawa 1962
• Wyznania gorszycielki, autobiografia, Czytelnik, Warszawa 1992, ISBN 83-07-02261-4.
• Kontrola współczesności. Wybór międzywojennej publicystyki społecznej i literackiej z lat 1924 – 1939, red. Agata Zawiszewska, Wydawnictwo Feminoteki, Warszawa 2008, ISBN 978-83-924783-4-8.
• „Jazgot niewieści” i „męskie kasztele”. Z dziejów sporu o literaturę kobiecą w Dwudziestoleciu międzywojennym, red. i oprac. Joanna Krajewska, Poznań 2010
• Szkoła moralności rozumowej. Wybór międzywojennej publicystyki społecznej i literackiej, oprac. i wstęp Agata Zawiszewska, Wydawnictwo Feminoteki, Warszawa 2013

Przypisy

Bibliografia

• [reprodukcja portretu Ireny Krzywickiej pędzla Marka Żuławskiego z ok. 1938 r.]; [w:] „Łódź w Ilustracji”, 2 IV 139, nr 13, s. 7.
• AgataA. Tuszyńska AgataA., Długie życie gorszycielki. Losy i świat Ireny Krzywickiej, Warszawa: Iskry, 1999, ISBN 83-207-1617-9, OCLC 169847230 .
• Agata Zawiszewska, Emancypacja według Krzywickiej w: „Zadra” (nr 3–4/2003).
• Urszula Chowaniec, W poszukiwaniu kobiety. O wczesnych powieściach Ireny Krzywickiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, ISBN 978-83-233-2204-7.
• Agata Zawiszewska, Życie świadome. O nowoczesnej prozie intelektualnej Ireny Krzywickiej, Szczecin 2010
• Joanna Krajewska, Spór o literaturę kobiecą w Dwudziestoleciu międzywojennym, Poznań 2014
• Agata Araszkiewicz, „Inna inicjacja. O wczesnych powieściach Ireny Krzywickiej” [w:] Zapomniana rewolucja. Rozkwit kobiecego pisania w dwudziestoleciu międzywojennym, Warszawa 2014