Józef Noji

Józef Noji
Ilustracja
Józef Noji podczas międzynarodowych zawodów lekkoatletycznych na stadionie White City – Londyn 1936.
Data i miejsce urodzenia

8 września 1909
Pęckowo

Data i miejsce śmierci

15 lutego 1943
Auschwitz

Wzrost

170 cm

Dorobek medalowy
Mistrzostwa Polski
złotoBiałystok 1935bieg na 5000 m
złotoWilno 1936bieg na 5000 m
złotoWilno 1936bieg na 10 000 m
złotoLublin 1936bieg przełajowy
złotoChorzów 1937bieg na 5000 m
złotoLwów 1937bieg przełajowy
złotoWarszawa 1938bieg na 5000 m
złotoŁuck 1938bieg przełajowy
złotoPoznań 1939bieg na 5000 m
złotoLublin 1939bieg przełajowy
srebroPoznań 1934bieg na 10 000 m
brązPoznań 1939bieg na 1500 m
Odznaczenia
Krzyż Walecznych Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami

Józef Noji (ur. 8 września 1909 w Pęckowie, zm. 15 lutego 1943 w Auschwitz) – polski lekkoatleta, olimpijczyk, 10-krotny mistrz Polski w biegach długodystansowych[1][2][3], stolarz i warszawski tramwajarz. Zawodnik Sokoła Poznań oraz dwóch warszawskich klubów sportowych Legii i Syreny Warszawa[2]. W czasie II wojny światowej w okresie niemieckiej okupacji Polski działacz niepodległościowy, aresztowany przez Gestapo i więziony na Pawiaku, zastrzelony w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Auschwitz[4].

Rodzina

Biegacz pracował jako motorniczy w Warszawie. Tu kieruje tramwajem 377 na plac Narutowicza, 1937

Urodził się w małej wsi Pęckowo koło Wielenia, w ówczesnej Prowincji Poznańskiej leżącej w zaborze pruskim. Jako najmłodszy z czworga rodzeństwa był synem Pawła, miejscowego stolarza oraz Józefy z Kowalów. Jego rodzina była biedna, a warunki materialne pogorszyły się dodatkowo po śmierci ojca w 1917 roku[5]. Od najmłodszych lat Józef musiał ciężko pracować fizycznie, aby móc finansowo pomagać matce w utrzymaniu rodziny. Był żonaty z Ireną z domu Francuzik, z którą miał syna Ryszarda.

Życiorys

W 1923 roku ukończył 5-klasową szkołę powszechną, po zakończeniu której w 1927 roku zdobył uprawnienia czeladnicze u miejscowego mistrza stolarskiego. W tym samym roku wstąpił do regionalnego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w którym pełnił funkcję sekretarza[5]. Rozpoczął również starty w lokalnych biegach na różnych dystansach. Z powodów materialnych opuścił rodzinne strony i przeniósł się do Bydgoszczy[5].

W Toruniu odbył służbę wojskową w 8 batalionie saperów, którą ukończył w roku 1932 w stopniu kaprala. Po zakończeniu służby powrócił do rodzinnej wsi, skąd do dorywczej pracy stawiał się wcześnie rano, biegając tam z miejsca zamieszkania 24 kilometry[5]. Drogę do kariery sportowej otworzyły mu organizowane corocznie Biegi Narodowe na Przełaj, które jako kompletnie nieznany wówczas zawodnik wygrał w 1934 roku, pokonując czołówkę polskich biegaczy[2]. Stał się sensacją sportową i już parę miesięcy później powołano go do polskiej kadry w meczu bałtyckim pomiędzy Polską, Łotwą i Estonią, w którym zajął II miejsce w biegu na 10 000 metrów, za Kazimierzem Fiałką[4].

Od 1935 roku startował jako zawodnik warszawskiej Legii, zdobywając dla tego klubu wiele medali i nagród. Po igrzyskach olimpijskich w Berlinie w 1936 roku występował również w latach 1937–1939 w barwach Syreny Warszawa. Dwukrotnie został wybrany do dziesiątki najlepszych sportowców Polski. W Plebiscycie „PS” 1936 zajął 2. miejsce, a w 1937 był dziewiąty.

W okresie międzywojennym, od 1937 roku pracował w Warszawie jako motorniczy tramwaju. W 1939 roku przygotowywał się do igrzysk olimpijskich roku 1940, ścigając się w krajowych i międzynarodowych zawodach z czołówką europejskich biegaczy oraz ze swoim największym rywalem w Polsce Januszem Kusocińskim. Był wówczas jednym z najbardziej utalentowanych polskich długodystansowców i upatrywano w nim następcę Kusocińskiego. Do wybuchu wojny 10-krotnie reprezentował barwy narodowe w meczach międzypaństwowych.

II wojna światowa

Jego karierę sportową przerwał wybuch II wojny światowej. Nie został zmobilizowany w czasie kampanii wrześniowej. Po jej zakończeniu zgłosił się do pracy w Warszawie w warsztatach tramwajowych. Ze względu na swoje osiągnięcia sportowe zwrócił uwagę Niemców. Dwukrotnie zaproponowali mu podpisanie niemieckiej listy narodowościowej (tzw. volkslisty), oferując dobrze płatne stanowisko i związane z tym przywileje. Józef Noji dwukrotnie odmówił. Na przełomie lat 1939–1940 włączył się w działalność struktur konspiracyjnych polskiego podziemia niepodległościowego. Został aresztowany przez Gestapo 18 września 1940 i umieszczony w niemieckim więzieniu przy ul. Pawiej[4][2][6].

Po blisko rocznym pobycie na Pawiaku, 23 lipca 1941 roku został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz[7][1][2]. W transporcie liczącym 350 innych więźniów znajdowało się również wielu przedstawicieli polskiej inteligencji, jak były wiceminister skarbu Roman Rybarski, rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa WiejskiegoWitold Staniszkis, polityk PPS Adam Kuryłowicz, publicysta Piotr Kownacki[7][6].

W obozie Noji otrzymał numer 18 535 i skierowany został do pracy w obozowej stolarni. W lutym 1943 roku za próbę przemycenia grypsu został wtrącony do bunkra w bloku 11 zwanym blokiem śmierci, gdzie napisał ostatni list do żony. Następnego dnia, 15 lutego 1943 roku o godzinie 13.55, został zaprowadzony pod tzw. „ścianę śmierci” i zastrzelony strzałem w tył głowy[1]. Ocalały z Auschwitz więzień nr 21 953 – Leonidas Koreń, który był świadkiem wydarzenia zeznał, że tego dnia do bezbronnych więźniów strzelała trójka SS-manów: SS-Hauptscharführer Gerhard Palitzsch[8], SS-Unterscharführer Heinrich Schoppe oraz SS-Lagerführer Friedrich Stiwitz[4].

Józef Noji pośmiertnie został odznaczony przez komendę główną Armii Krajowej dnia 16 czerwca 1944 Krzyżem Walecznych[2] oraz 20 listopada 1944 roku przez Prezydenta RP na uchodźstwie Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Osiągnięcia sportowe

Józef Noji w biegu na 5000 m na igrzyskach olimpijskich w 1936 w Berlinie
Noji na 4. miejscu na zawodach w 1939 roku w Warszawie wraz z czołówką polskich biegaczy Januszem Kusocińskim, Wacławem Soldanem i Kazimierzem Hermanem
Noji finiszuje na trójmeczu lekkoatletycznym Grecja – Polska – Czechosłowacja w Atenach w 1937

Obok Janusza Kusocińskiego Józef Noji był najbardziej znanym polskim długodystansowcem lat 30. XX w. Brał udział w igrzyskach olimpijskich w 1936 w Berlinie, gdzie zajął 5. miejsce w biegu na 5000 metrów i 14. miejsce w biegu na 10 000 metrów[1][9].

W 1936 roku w Warszawie na zawodach lekkoatletycznych, jakie odbyły się 10 i 11 października na stadionie Wojska Polskiego, wygrał bieg na 5000 m z czasem 14:58,0, wyprzedzając fińskiego dwukrotnego złotego mistrza olimpijskiego w biegach długodystansowych Volmara Iso-Hollo, który osiągnął czas 15:00,2[1].

Startował także w mistrzostwach Europy w 1938 w Paryżu, gdzie był piąty w biegu na 5000 metrów[10].

Dziesięciokrotnie zdobywał tytuły mistrza Polski:

Był też wicemistrzem Polski na 10 000 m w 1934 i brązowym medalistą w biegu na 1500 metrów w 1939[3][11].

Zdobył tytuł międzynarodowego mistrza Anglii na 6 mil w 1936[12]. Był rekordzistą Polski na 5000 metrów (14:33,4 s. – 7 sierpnia 1936 w Berlinie)[13] i w sztafecie 4 × 1500 metrów (16:02,6 s. – 28 czerwca 1939 w Warszawie)[14].

Rekordy życiowe Nojiego[14]:

KonkurencjaData i miejsceWynik
bieg na 800 metrów13 czerwca 1936, Warszawa2:01,5
bieg na 1000 metrów1 września 1935, Warszawa2:35,0
bieg na 1500 metrów9 sierpnia 1938, Oslo3:55,6
bieg na 2000 metrów13 sierpnia 1937, Warszawa5:38,2
bieg na 3000 metrów2 października 1937, Warszawa8:34,4
bieg na 5000 metrów7 sierpnia 1936, Berlin14:33,4
bieg na 10 000 metrów10 sierpnia 1938, Królewiec31:17,4

Upamiętnienie

Tablica Józefa Nojiego w Pęckowie
Pomnik Józefa Nojiego w Drawskim Młynie

Józef Noji upamiętniony został:

Szkoły noszące imię Józefa Nojiego

Przypisy

  1. a b c d e Praca zbiorowa: Kronika sportu. Warszawa: Chronik Verlag, 1993, s. 386, 394, 405, 429, 431, 432. ISBN 83-900331-8-6.
  2. a b c d e f Praca zbiorowa: Mała encyklopedia sportu t. II L-Ż hasło „Noji Józef”. Warszawa: Sport i Turystyka, 1987, s. 204. ISBN 83-217-2564-3.
  3. a b Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Janusz Rozum, Tadeusz Wołejko: Historia finałów lekkoatletycznych mistrzostw Polski 1920-2007. Konkurencje męskie. Szczecin – Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2008, s. 351. ISBN 978-83-61233-20-6.
  4. a b c d Andrzej Jucewicz, Włodzimierz Stępiński: Chwała olimpijczykom 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1968, s. 66–69.
  5. a b c d Józef Noji – nota biograficzna. [w:] Polskie Stowarzyszenie Biegów [on-line]. psb-biegi.com.pl, 2010. [dostęp 2014-05-24].
  6. a b Regina Domańska: Pawiak więzienie Gestapo. Kronika 1939-1944. Warszawa: KIW, 1978, s. 102, 164.
  7. a b Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939-1944. Warszawa: Interpress, 1970, s. 137–138.
  8. Gerhard Palitzsch na stronach Muzeum Auschwitz.
  9. Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Józef Noji [dostęp 2012-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-19] (ang.).
  10. Mirko Jalava (red.): Göteborg 2006 Statistics Handbook. Göteborg: European Athletics, 2006, s. 95.
  11. Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Janusz Rozum, Tadeusz Wołejko: Historia finałów lekkoatletycznych mistrzostw Polski 1920-2007. Konkurencje męskie. Szczecin – Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2008, s. 50, 60, 70, 277, 278. ISBN 978-83-61233-20-6.
  12. British Athletics Championships 1919-1939, gbrathletics [dostęp 2012-10-26] (ang.).
  13. Janusz Waśko, Andrzej Socha: Athletics National Records Evolution 1912 – 2006. Zamość – Sandomierz: 2007, s. 47.
  14. a b Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Marian Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony – Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego – mężczyźni. Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2004, s. 156. ISBN 83-9136-63-9-1.

Bibliografia

  • Bogdan Tuszyński, Henryk Kurzyński: Od Chamonix do Vancouver. Leksykon olimpijczyków polskich 1924-2010. Warszawa: Fundacja Dobrej Książki, 2010, s. 445. ISBN 978-83-86320-01-1.
  • Bogdan Tuszyński: Polscy olimpijczycy XX wieku. T. 2: N-Ż. Wrocław: Wydawnictwo Europa, 2004, s. 16. ISBN 83-7407-050-1.
  • Bogdan Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo ARS Print, 1999, s. 205–207. ISBN 83-87224-12-X.
  • Ryszard Wryk: Sport olimpijski w Polsce 1919-1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006, s. 282–284. ISBN 83-7177-278-5.
  • Henryk Kurzyński, Stefan Pietkiewicz, Marian Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony – Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego – mężczyźni. Warszawa: Komisja Statystyczna PZLA, 2004, s. 156. ISBN 83-9136-63-9-1.
  • Andrzej Jucewicz, Włodzimierz Stępiński: Chwała Olimpijczykom. Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1868.
  • Noji Józef, olimpijski.pl [dostęp 2014-06-29].
  • Olympics at Sports-Reference.com > Athletes > Józef Noji [dostęp 2012-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2009-10-19] (ang.).
  • Graś Franciszek: Józef Noji sportowiec i patriota. Gorzów Wlkp.- Drezdenko: 1887.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Athletics pictogram.svg
Pictograms of Olympic sports – . This is an unofficial sample picture. Images of official Olympic pictograms for 1948 Summer Olympics and all Summer Olympics since 1964 can be found in corresponding Official Reports.
PIC 1-M-878-165 Berlin 1936 5000 m Józef Noji Gunnar Hockert Ilmari Salminen.jpg
Berlin 1936 5000 m Józef Noji, Gunnar Hockert, Ilmari Salminen.
PIC 1-M-1222-4 Międzynarodowe zawody lekkoatletyczne na stadionie White City w Londynie 1936.jpg
Józef Noji na Międzynarodowych zawodach lekkoatletycznych na stadionie White City w Londynie 1936.
Drawski Mlyn (Jozef Noji monument).JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Drawski Młyn. Pomnik Józefa Noji.
PIC 1-M-1216-14 1939 Warszawa 5000 metrów Janusz Kusociński Wacław Soldan Andras Csaplar Józef Noji Kazimierz Herman.jpg
1939 Warszawa bieg na 5000 metrów Janusz Kusociński Wacław Soldan Andras Csaplar Józef Noji Kazimierz Herman
POL Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (1942) BAR.svg
Baretka: Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami – II RP (1942).
PIC 1-S-870-7 Trójmecz lekkoatletyczny Grecja - Polska - Czechosłowacja w Atenach 1937.jpg
Trójmecz lekkoatletyczny Grecja - Polska - Czechosłowacja w Atenach 1937 - Józef Noji.