Język ogólny

Język ogólny, język powszechny – zespół środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, stylistycznych) akceptowanych i rozumianych przez ogół użytkowników języka[1]. Pojęcie ogólności może być rozumiane na różne sposoby: bywa odnoszone zarówno do zasięgu geograficznego języka, jak i do używanego rejestru. W obiegu naukowym funkcjonuje kilka bardziej precyzyjnych ujęć tego terminu, wypracowanych na gruncie różnych tradycji lingwistycznych.

Na gruncie polskiej lingwistyki pod pojęciem języka ogólnego (czy też ogólnonarodowego[2]) rozumie się taką formę egzystencji języka, która służy jako ponadgwarowy środek porozumiewawczy. Stoi ona zatem w opozycji do obiegowych dialektów. Cechuje się wysokim wypracowaniem funkcjonalnym (wariacyjnością stylistyczną i zastosowaniem we wszelkich obszarach życia publicznego), a także podległością autorytatywnej kodyfikacji[3]. Funkcjonuje zarówno w postaci pisanej, jak też ustnej[3] i jest znana ogółowi wykształconych przedstawicieli narodu[4]. W takim rozumieniu język ogólny można utożsamić z językiem standardowym[2][5]. Określeniu „język standardowy” bywa jednak przypisywany dodatkowy element oceniający, sugerujący, że mowa o pewnych jakościowych formach języka ogólnego[6].

Język ogólny można także rozumieć węziej, tj. jako standard normatywno-szkolny, nauczany w procesie edukacji i kodyfikowany za pośrednictwem wydawnictw normatywnych[7]. Przeciwstawia się on ściśle wariantom regionalnym i środowiskowym, opartym na gruncie języka standardowego[7].

Termin „język ogólny” na gruncie polskim wprowadził Zenon Klemensiewicz[6], z czasem zaczął on wypierać starsze określenie „język literacki”[8]. Klemensiewicz proponował stosowanie nazwy „język literacki” na oznaczenie pisanej formy języka ogólnego, a nazwy „dialekt kulturalny” na określenie formy ustnej; rozróżnienie to jednak się nie przyjęło[6].

W piśmiennictwie językoznawczym można również spotkać dwa alternatywne rozumienia terminu „język ogólny”:

  • odmiana języka służąca jako wspólny, supradialektalny środek komunikacji w obrębie szerszego terytorium, niekoniecznie równoważna ze skodyfikowanym standardem lub wręcz występująca poza jego ramy (np. interdialekt ogólnoczeski)[9][10][11];
  • język komunikacji powszechnej, służący do ogólnej wymiany myśli, niezwiązanej ściśle z określoną tematyką. W tym rozumieniu język ogólny (niem. Gemeinsprache) stoi w opozycji do języka fachowego lub języka literackiego/książkowego[12][13][14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Harimurti Kridalaksana, Kamus Linguistik, wyd. 4, Gramedia Pustaka Utama, 2013, s. 29, ISBN 978-979-22-3570-8 (indonez.).
  2. ↑ a b Agnieszka Spagińska-Pruszak, Sytuacja językowa w byłej Jugosławii, Oficyna Wydawnicza Leksem, 2005, s. 8, ISBN 978-83-60178-05-8.
  3. ↑ a b Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Halina Karaś, Podstawy dialektologii, [w:] Dialekty i gwary polskie, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-05-13].
  4. ↑ JĘZYK OGÓLNY, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-09-20].
  5. ↑ Slavia Meridionalis, t. 7–9, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2007, s. 38.
  6. ↑ a b c Irena Bajerowa, W sprawie terminów dla polskiej koine, „Prace filologiczne”, Państwowe Wydawn. Naukowe, 2001, s. 35-40.
  7. ↑ a b Tomasz Piekot, Język w grupie społecznej: wprowadzenie do analizy socjolektu, Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, 2008, s. 15–16, ISBN 978-83-88425-38-7, OCLC 297524942.
  8. ↑ Gwary dziś, t. 3, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2006, s. 13, ISBN 978-83-7063-481-0.
  9. ↑ Peter Auer, Europe’s sociolinguistic unity, or: A typology of European dialect/standard constellations, Nicole Delbecque, Johan van der Auwera, Dirk Geeraerts (red.), Berlin–Nowy Jork: De Gruyter Mouton, 2005, s. 2–3, DOI: 10.1515/9783110909579.7, ISBN 978-3-11-090957-9.
  10. ↑ Milena Hebal, Dystrybucja zakończeń imiesłowu przeszłego czynnego we współczesnym języku czeskim, „Bohemistyka”, III (4), 2003, s. 299, ISSN 1642-9893.
  11. ↑ Andrzej Sieczkowski, Co piszą o języku?, „Poradnik Językowy”, 3 (268), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 171.
  12. ↑ Mary Snell-Hornby, Translation Studies: An integrated approach, John Benjamins Publishing, 1988, s. 37, ISBN 978-90-272-8621-5 (ang.).
  13. ↑ Reiner Arntz, Heribert Picht, Einführung in die Terminologiearbeit, Hildesheim–Zurych–Nowy Jork: Olms, 1991, s. 16, ISBN 978-3-487-07235-7, OCLC 439290193 [dostęp 2019-05-14] (niem.).
  14. ↑ Sambor Grucza, Lingwistyka języków specjalistycznych, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej, 2013 (Studi@ Naukowe), s. 30, ISBN 978-83-64020-02-5.