Język tetum

lia-tetun
Obszar	Timor Wschodni, Indonezja (głównie wyspa Timor)
Liczba mówiących	750–800 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki austronezyjskie; Języki malajsko-polinezyjskie; Grupa centralno-wschodnia; Grupa centralna; Języki timor-babar; Języki timorskie właściwe; Język tetum;
Status oficjalny
język urzędowy	Timor Wschodni
Organ regulujący	Narodowy Instytut Językoznawstwa
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-2↗	tet
Kod ISO 639-3↗	tet
IETF	tet
Glottolog	tetu1245
Ethnologue	tet
BPS	0119 2
WALS	ttn
SIL	tet
	Występowanie
	; Tetun-Dili w Timorze Wschodnim
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku tetum
	Słownik języka tetum; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język tetum (lia-tetun, tetun) – język austronezyjski używany głównie w Timorze Wschodnim, gdzie wraz z portugalskim jest objęty statusem języka urzędowego^[1]. Szacunkowo posługiwać się nim może ok. 750–800 tys. osób. Jest używany także w Indonezji (szczególnie w indonezyjskiej części wyspy Timor – Timorze Zachodnim).

Tetum dzieli się na cztery główne dialekty: Tetun-Dili lub Tetun-Prasa, którym posługuje się ludność zamieszkująca Dili i okolice, Tetun-Terik, którym posługuje się ludność południowo-wschodniej części Timoru Wschodniego, Tetun-Belu, którym posługuje się ludność zamieszkująca tereny od cieśniny Ombai po morze Timor, oraz Nana’ek, którym posługuje się ludność Metinaro. W dialekcie Tetun-Dili szczególnie mocno są zaznaczone wpływy języka portugalskiego. Według Ethnologue jest to odrębny język kreolski^[2]. Dialekt ten jest zrozumiały na całym terytorium Timoru Wschodniego – pełni funkcję krajowej lingua franca^[1]. W powszechnym użyciu jest także język indonezyjski^[1].

Kościół katolicki przyjął tetum jako język liturgiczny^[3].

Fonologia

W taki oto sposób przedstawia się zasób samogłoskowy języka tetum:

Fonemy samogłoskowe języka tetum
	przednie	centralne	tylne
przymknięte	i		u
średnie	e		o
otwarte		ä

W języku tetum /a/ /i/ oraz /u/ wymawia się stosunkowo niezmiennie, natomiast na wymowę /e/ i /o/ mają wpływ głoski, którymi są otoczone. Przykładowo ich dźwięk jest nieco wyższy, kiedy w następnej sylabie znajdują się głoski /u/ lub /i/^[4].

Gramatyka

Tetum nie jest językiem fleksyjnym, czym odróżnia się np. od wielu języków indoeuropejskich. W gramatyce tetum występuje jednak szereg reguł zapożyczonych bezpośrednio z języka portugalskiego.

Słownictwo

Tetum jest językiem malajsko-polinezyjskim, co powoduje, że jego podstawowe słownictwo wywodzi się właśnie ze rdzeni austronezyjskich. Jednak w ciągu wieków tetum przejął bardzo wiele słów z języka portugalskiego, np.:

aprende – uczyć się (od aprender);
eskola – szkoła (od escola);
istoria – historia (od historia);
paun – chleb (od pão)^[5].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Tyler M.T.M. Heston Tyler M.T.M., The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, praca doktorska, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, s. 2–3, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).
↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tetun Dili, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
↑ Robert B. Kaplan, Richard B. Baldauf: Language Planning in the Asia Pacific: Hong Kong, Timor-Leste and Sri Lanka. Routledge, 2013. ISBN 978-1-317-98179-4. OCLC 1053715502. [dostęp 2022-08-25]. (ang.).
↑ Geoffrey Hull: Tetum, Language Manual for East Timor. Academy of East Timor Studies, Faculty of Education & Languages, University of Western Sydney, Macarthur, 1999. (ang.).
↑ A Traveller’s Dictionary in Tetun-English and English-Tetun.

Linki zewnętrzne

National Institute of Linguistics, National University of East Timor. asianlang.mq.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-19)].
Gramatyka jęz. tetum. vcsymposium.massey.ac.nz. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-04-20)].

[Heston-1] Tyler M.T.M. Heston Tyler M.T.M., The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, praca doktorska, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, s. 2–3, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).

[Ethnologue-Dili-2] M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Tetun Dili, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).

[3] Robert B. Kaplan, Richard B. Baldauf: Language Planning in the Asia Pacific: Hong Kong, Timor-Leste and Sri Lanka. Routledge, 2013. ISBN 978-1-317-98179-4. OCLC 1053715502. [dostęp 2022-08-25]. (ang.).

[4] Geoffrey Hull: Tetum, Language Manual for East Timor. Academy of East Timor Studies, Faculty of Education & Languages, University of Western Sydney, Macarthur, 1999. (ang.).

[5] A Traveller’s Dictionary in Tetun-English and English-Tetun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Języki urzędowe	portugalski tetum
Języki robocze	indonezyjski angielski
Języki regionalne	bekais bunak uab meto fataluku galoli habun idalaka kawaimina (kairui-midiki, waimoa, naueti) kemak makalero makasae makuva mambai rusenu tokodede wetar

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne