Jabłoń domowa
 | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek | jabłoń domowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Malus domestica Borkh. Theor. prakt. Handb. Forstbot. 2:1272. 1803 | |
Jabłoń domowa (Malus domestica Borkh.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Jest to gatunek który powstał w wyniku samoczynnego krzyżowania dwóch dziko rosnących na Kaukazie jabłoni – Malus pumila Mill. oraz Malus sylvestris Mill., a następnie w wyniku działań hodowlanych człowieka uzupełnionego o geny kilku innych naturalnie występujących w Azji i Europie gatunków[3]. Należy do najbardziej popularnych w uprawie drzew owocowych w strefie klimatu umiarkowanego.
Morfologia
Kwiaty jabłoni domowej
- Pokrój
- Drzewo osiągające 5–12 m wysokości, z szeroką i gęstą koroną.
- Liście
- Pojedyncze, owalne, osiągają 5–12 cm długości i 3–6 cm szerokości. Osadzone są na ogonku długim na 2–5 cm. Koniec blaszki liściowej jest zaostrzony, brzeg liścia jest piłkowany.
- Kwiaty
- Rozwijają się wiosną równocześnie z liśćmi, osiągają średnicę 2,5–3,5 cm. Korona pięciopłatkowa, płatki biało-różowe, wyraźne słupki i żółte pylniki. Jabłoń może zapylać się własnym pyłkiem choć najczęściej wymaga zapylenia krzyżowego.
- Owoc
- Jabłkowaty, potocznie nazywany jabłkiem. Dojrzewa jesienią. Zwykle kulisty, różnobarwny (zielony, żółty, czerwony lub żółty z rumieńcami). Miąższ znacznie zróżnicowany pod względem smaku, aromatu, słodyczy, konsystencji.
Biologia i ekologia
Jest gatunkiem łatwo się krzyżującym z innymi jabłoniami przez co spotyka się czasem mieszańce wzdłuż dróg, w zadrzewieniach śródpolnych i w czyżniach. Kwitnie na przełomie od kwietnia i maja[3]. Jest rośliną owadopylną i miododajną.
Zastosowanie
- Sztuka kulinarna
- Owoce spożywane są surowe i w postaci przetworów (soki, kompoty, nadzienia do ciast). Mają znaczne walory odżywcze. Obfitują w witaminy, cukier, pektyny, substancje aromatyczne i sole mineralne.: Liście jabłoni są również wykorzystywane jako surogat herbaty. Podczas procesu technologicznego podwiędłe liście poddaje się utlenianiu w podwyższonej temperaturze i suszeniu[4]. Produkt ten zawiera między innymi: rutynę, kwercetynę, kwas galusowy, kwas chlorogenowy, kwas kawowy, glikozydy fenolowe[4].
- Surowiec drzewny
- Drewno jabłoni używane jest w stolarce.
Wartość odżywcza
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Uprawa
W uprawie są liczne (ok. 10 tys.) odmiany hodowlane jabłoni domowej. W Polsce rośnie ok. 40 mln jabłoni, które dostarczają ok. 2–2,5 mln ton owoców[10].
Według raportu z kwalifikacji materiału szkółkarskiego przeprowadzonego przez Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2011 roku największą liczbę roślin w szkółkach sadowniczych miały odmiany[11]:
- ‘Szampion’ i sporty (Reno1, Reno2, Arno) – 1494 tys. drzew;
- ‘Idared’ i jego sport (‘Idareset’) – 1305 tys. drzew;
- ‘Golden Delicious’ i sporty (Golden Delicious Reinders) – 1092 tys. drzew;
- ‘Gala’ i sporty (‘Gala Must’, ‘Royal Gala’, ‘Natali Gala’) – 803 tys. drzew;
- ‘Jonagold’ i jego sporty (‘Jonagold Decosta’, ‘Jonica’, ‘Rubinstar’, ‘Rubinstep’ i inne) – 797 tys. drzew;
- ‘Gloster’ – 589 tys. drzew;
- ‘Ligol’ i jego sport (‘Ligolina’) – 418 tys. drzew.
- Struktura upraw
Struktura odmianowa jabłoni uprawianych w Polsce w 2012 roku przedstawiała się następująco[12]:
- 'Idared' – 20,4%
- 'Jonagold' – 13,5%
- 'Szampion' – 10,7%
- 'Ligol' – 6,5%
- 'Gloster' – 4,4%
- 'Golden Delicious' – 3,8%
- 'Cortland' – 3,2%
- 'Antonówka Zwykła' – 3,2%
- 'Gala' – 3,1%
- 'Lobo' – 3,0%
- 'Jonathan' – 1,5%
- 'Boskoop' – 0,9%
- pozostałe – 25,9%
- Choroby
- nieinfekcyjne: nekrotyczna plamistość kory jabłoni[13]
- wirusowe: chlorotyczna plamistość liści jabłoni, jamkowatość pnia jabłoni, mozaika jabłoni, żłobkowatość pnia jabłoni[13]
- bakteryjne: gumowatość drewna jabłoni, guzowatość korzeni, proliferacja jabłoni lub miotlastość jabłoni, spłaszczenie konarów jabłoni, włosowatość korzeni, zaraza ogniowa[13]
- wywołane przez lęgniowce i grzyby: alternarioza drzew ziarnkowych, biała zgnilizna korzeni, brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych, cytosporoza jabłoni, czarny rak jabłoni, drobna plamistość liści jabłoni, fuzarioza drzew ziarnkowych, gruzełek cynobrowy, mączniak jabłoni, opieńka miodowa, parch jabłoni, plamistość jabłoni, werticilioza drzew i krzewów owocowych, rak drzew owocowych i zgnilizna owoców, rak kory drzew owocowych, rak kory drzew ziarnkowych, zgorzel kory jabłoni, zgorzel pędów drzew owocowych, zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych, zgorzel powierzchniowa kory drzew ziarnkowych[13].
- Produkcja jabłek
Światowa produkcja jabłek wynosi ok. 75,6 miliona ton. Do największych producentów jabłek należą: Chiny (47,6% światowej produkcji w 2011 roku), Stany Zjednoczone (5,6%) i Turcja (3,8%). Polskie sadownictwo w 2011 roku miało 3,3% udział w światowej produkcji jabłek. Wielkość produkcji jabłek w Polsce ze względu na ryzyko przyrodnicze podlega znacznym wahaniom. W latach 2001–2010 w dwóch latach (2004 i 2010) produkcja wyniosła mniej niż 2 mln ton, natomiast w trzech latach (2004, 2008 i 2009) przekroczyła 2,5 mln ton. Rekordowym rokiem był 2008 kiedy zebrano 2 mln 831 tys. ton, co uplasowało Polskę na trzecim miejscu na świecie[14]
| 10 największych producentów jabłek w 2011 roku[14] (w tonach) | |
|---|---|
 Chiny | 35 987 221 |
 Stany Zjednoczone | 4 272 840 |
 Indie | 2 891 000 |
 Turcja | 2 680 080 |
 Polska | 2 493 080 |
 Włochy | 2 411 200 |
 Francja | 1 858 880 |
 Iran | 1 651 840 |
 Brazylia | 1 339 000 |
 Rosja | 1 200 000 |
| Świat | 75 635 283 |
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-26] (ang.).
- ↑ a b Bolesław Sękowski: Pomologia systematyczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10859-2.
- ↑ a b Olga Ozierańska, Utlenianie herbaty z fascynujących polskich roślin. Część I – Jabłoń, „Pharmacopola”, 3/2021, s. 14–17, ISSN 2719-9304.
- ↑ a b „09003, Apples, raw, with skin” [Scientific Name: Malus domestica], „09004, Apples, raw, without skin” [Scientific Name: Malus domestica]. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28, full version”, wrzesień 2015, wersja poprawiona maj 2016. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). (ang.). (zob. zarchiwizowane wyciągi HTML: 09003, Apples, raw, with skin, 09004, Apples, raw, without skin).
- ↑ a b (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21), Apples, raw, with skin [Includes USDA commodity food A343] Nutrition Facts & Calories, [w:] Self Nutrition Data [online], Condé Nast. [dostęp 2016-08-16].
- ↑ a b c Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
- ↑ a b (na podstawie USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 21), Apples, raw, without skin Nutrition Facts & Calories, [w:] Self Nutrition Data [online], Condé Nast. [dostęp 2016-08-16].
- ↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow; Tabele składu i wartości odżywczej żywności; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2017; s. 641, ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ FAOSTAT. Food and Agriculture Organization of the United Nations. [dostęp 2012-12-31]. (ang.).
- ↑ Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Raport z wyników kwalifikacji w 2011 roku. [dostęp 2013-06-28].
- ↑ Produkcja ogrodnicza, badanie sadów, Powszechny Spis Rolny 2010. Główny Urząd Statystyczny, 2012. [dostęp 2014-09-07].
- ↑ a b c d Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
- ↑ a b Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO): Production/Crops – element: production quantity; item: apples; country: World > (List); year: 2011. styczeń 2013. [dostęp 2013-03-29]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
.svg)
Malus domestica flowers.jpg
Autor: Von.grzanka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kwiaty jabłoni domowej (Malus domestica).
Autor: Von.grzanka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kwiaty jabłoni domowej (Malus domestica).