Jan Parandowski

Jan Parandowski
	; Jan Parandowski przed 1929 rokiem
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1895 ; Lwów
Data i miejsce śmierci	26 września 1978 ; Warszawa
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Dziedzina sztuki	esej, opowiadanie, powieść, reportaż literacki
	Ważne dzieła
	Mitologia; Dysk olimpijski; Eros na Olimpie; Petrarka; Alchemia słowa;
	Odznaczenia
	;

Parandowski – rzeźba Alfonsa Karnego z 1954 roku

Nagrobek Jana Parandowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, 2006

Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. S. Zimorowicza w Warszawie

Jan Parandowski (ur. 11 maja 1895 we Lwowie, zm. 26 września 1978 w Warszawie) – polski pisarz, eseista i tłumacz literatury, autor Mitologii, medalista olimpijski (1936), dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1957, 1959)^[1].

Życiorys

W 1913 ukończył C. K. IV Gimnazjum we Lwowie^[2]. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim na wydziale filozoficznym. Studiował filozofię, filologię klasyczną, archeologię, historię sztuki, literaturę polską. W okresie I wojny światowej studia zostały przerwane, a on sam internowany w Rosji (uczył w szkołach w Woroneżu i Saratowie). Od 1920 kontynuował studia i w 1923 uzyskał magisterium z filologii klasycznej i archeologii.

Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie^[3]. W latach 1922–1924 był kierownikiem literackim w wydawnictwie Alfreda Altenberga. W wydawnictwie zorganizował serię przekładów z literatur klasycznych oraz serię Wielcy pisarze. W tym okresie stale współpracował z czasopismami: „Gazetą Poranną”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Wiadomościami Literackimi” i tygodnikiem „Tęcza”. W latach 1924–1926 podróżował do Grecji, Francji i Włoch. Mieszkając w stolicy od 1929 początkowo redagował miesięcznik „Pamiętnik Warszawski”. W 1930 został członkiem polskiego PEN Clubu, w latach 1933–1978 (z przerwą w czasie II wojny światowej) był jego prezesem.

Za książkę Dysk olimpijski otrzymał brązowy medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury w czasie Letnich Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936. W tym samym roku otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. W latach 1937–1938 w Państwowym Wydawnictwie Książek Szkolnych redagował serię Wielcy ludzie. Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył konspiracyjnie w życiu kulturalnym. Podczas powstania warszawskiego stracił w płomieniach swoje archiwum literackie, w tym całą niewydaną twórczość.

W latach 1945–1950 objął katedrę kultury antycznej, a następnie literatury porównawczej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL). Został członkiem zwyczajnym Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Meandrem”, „Twórczością”, wznowił działalność jako prezes polskiego PEN Clubu. W 1948 przygotowywał Światowy Kongres Intelektualistów we Wrocławiu, wtedy też ponownie zamieszkał w Warszawie. W 1949 roku jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu^[4]. Był członkiem Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). W 1958 współorganizował Międzynarodowy Zjazd Tłumaczy w Warszawie, w 1962 został wiceprezesem międzynarodowego PEN-Clubu. W 1964 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia i w tymże roku był sygnatariuszem „Listu 34” uczonych i pisarzy w obronie wolności słowa. Jan Parandowski został uhonorowany w 1975 za całokształt twórczości przez Radio Wolna Europa. W 1975 otrzymał tytuł doktora honoris causa Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej KUL^[5]. Zmarł w Warszawie w 1978. Spoczął na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych, rząd 1, miejsce 40)^[6].

Życie prywatne

Jan Parandowski był synem ks. Jana Bartoszewskiego, duchownego greckokatolickiego^[7] i Julii Parandowskiej.

W okresie pobytu w Rosji zawarł związek małżeński z Aurelią Wyleżyńską^[8], z którą później się rozwiódł^[9].

W 1929 przeniósł się do Warszawy i zamieszkał przy ul. Bema 70.

Jego drugą żoną była Irena Parandowska z domu Helzel (1903 – 27 października 1993^[10])^[11].

Córka Jana Parandowskiego, Roma Parandowska-Szczepkowska, była żoną aktora Andrzeja Szczepkowskiego i matką aktorki Joanny Szczepkowskiej. Starszy syn, Zbigniew Parandowski (1929–2017), był architektem, natomiast młodszy, Piotr Parandowski (1944–2012), był archeologiem, reżyserem filmów dokumentalnych.

Twórczość

Znany przede wszystkim ze swojej twórczości związanej z kulturą antyczną. Jako literat debiutował już w 1913 szkicem literacko-filozoficznym Rousseau. Był znawcą i popularyzatorem kultury i literatury starożytnej. Wielką popularność przyniosła mu wielokrotnie wznawiana Mitologia (1924). Pozycja ta była znacząca w popularyzacji podstaw kultury antycznej w Polsce ze względu na różne ważne cechy: piękno i prostotę stylistyczną oraz na wierne, lecz pozbawione kontrowersji obyczajowych (np. przez eufemistyczne odnoszenie się do wątków homoerotycznych) opisanie najważniejszych mitów greckich. Takie ujęcie Mitologii pozwoliło na korzystanie z niej w edukacji szkolnej. ^[12]

Wybrane dzieła

Bolszewizm i bolszewicy w Rosji (1920)
Antinous w aksamitnym berecie – rzecz o Oskarze Wildzie (1921)
Mitologia (1924)
Eros na Olimpie (1924)
Dwie wiosny (1927)
Wojna trojańska (1927)
Król życia (1930, biografia Oscara Wilde’a)
Dysk olimpijski (1933)
Odwiedziny i spotkania (1934)
Przygody Odyseusza (1935)
Niebo w płomieniach (1936)
Trzy znaki zodiaku (1938)
Godzina śródziemnomorska (1949)
Alchemia słowa (1951)
Zegar słoneczny (1953, opowiadania o Lwowie)
Pisma wybrane (1955)
Petrarka (1956, biografia Petrarki)
Dzieła wybrane tom 1-3 (1957)
Z antycznego świata (1958)
Mój Rzym (1959)
Powrót do życia (1961)
Wrześniowa noc (1962)
Akacja (1967)
Refleksje (1975)

Tłumaczenia

Batuala. Prawdziwa powieść murzyńska René Marana (1923)
Historia świata Wellsa (1924)
Dafnis i Chloe (1925)
Życie Karola Wielkiego Einharda (1935)
Wojna domowa Juliusza Cezara (1951)
Odyseja Homera (1953)

Relacje z podróży

Rzym czarodziejski (1924)
Dwie wiosny (1927)
Podróże literackie (1958)

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1959)^[13]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[14]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[15]
Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[16]
Krzyż Komandorski Orderu Sztuki i Literatury (Francja, 1973)^[17]

Upamiętnienie

Po śmierci Parandowskiego ukazała się książka jego żony, Ireny Parandowskiej, pt. Dzień Jana (Wyd. Iskry 1983, ISBN 83-207-0590-8), poświęcona pisarzowi. W 1988 Parandowska zapoczątkowała przyznawanie Nagrody Literackiej Polskiego PEN Clubu imienia jej zmarłego męża.

Od 5 stycznia 1981 ulica w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Bielany nosi nazwę ulicy Jana Parandowskiego^[18]. Również Szkoła Podstawowa nr 35 z Oddziałami Sportowymi w Gdańsku Oliwie nosi imię Jana Parandowskiego.

Przypisy

↑ The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org, NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).
↑ Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. Ósmacy i abiturienci. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 109.
↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.
↑ Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN PARANDOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-01-31] .
↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58–59.
↑ Dane z abstraktu artykułu o Aurelii Wyleżyńskiej zamieszczonego na witrynie Central European Journal of Social Sciences and Humanities (dostęp: 24 lipca 2014 r.).
↑ Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 59.
↑ Penclub, www.penclub.com.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-23] .
↑ Wybrane dane biograficzne Ireny Parandowskiej zawarte są w publikacji: Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58.
↑ Mniej popularna jest jego ostatnia praca Refleksje opublikowana w 1975. Zamieścił w niej między innymi interesujące uwagi dotyczące Bizancjum, cesarza Justyniana i pośrednio - cywilizacji bizantyjskiej. Warto je przytoczyć.: "maj 1969. Przeczytałem Prokopiusza >>Historię sekretną<<, która teraz wyszła po polsku po raz pierwszy w przekładzie Andrzeja Konarka. Dziwna książka i dziwne jej dzieje. Pisana i trzymana w tajemnicy za życia autora, który zapewne truchlał na myśl, że mogłaby wpaść w czyjeś ręce i sprowadzić nań gniew cesarza, zgubę.Co by mu groziło widać z tego, co pisze o despotyźmie i okrucieństwie Justyniana: same wyroki, więzienia, tortury, zabójstwa. Jedno wielkie oskarżenie władcy, który przyszedł w kilka wieków po Kaligulach, Neronach, Domicjanach i jeśli wierzyć Prokopiuszowi, znacznie ich przewyższał. Trudno pojąć, że w tak krótkim czasie chrześcijaństwo zdołało wydać zbrodniarzy i okrutników, wyrosłych z krwi niedawnych męczenników, Jeszcze w IV wieku można się było spodziewać, że wiara okupiona tylu cierpieniami i tak wzniosła zmieni człowieka, w którego duszę przenikną zasady moralne, jakich świat przedtem nie znał, w sto lat później nie można już było na to liczyć. Julian Apostata niósł w sobie to rozczarowanie, lecz sposób, w jaki chciał je rozproszyć, był nie dającym się zrealizować cofnięciem historii" - zob.: Jan Parandowski: Refleksje, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, ss.69-70. Do przytoczonych uwag Parandowskiego można dodać pytania: Co autor rozumiał przez określenie "chrześcijaństwo"? Czy można monarchów określanych umownie jako "chrześcijańskich" identyfikować z istotą "chrześcijaństwa" jaką stanowią jego zasady moralne?
↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu literatury”
↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.
↑ Stanisław Kuniczak. O lwowianach, Lwowie, Małopolsce Wschodniej i Wołyniu. Komandoria dla Parandowskiego. „Biuletyn”. Nr 24, s. 57, czerwiec 1973. Koło Lwowian w Londynie.
↑ Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.

Linki zewnętrzne

Jan Parandowski
Utwory Jana Parandowskiego na stronie Literatura – Wirtualny Wszechświat
Jan Tomkowski, Szept Montaigne’a. O eseistyce Jana Parandowskiego. pan.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-25)]., w Nauka 3/2013, kwartalniku Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Poznaniu)

[1] The official website of the Nobel Prize – NobelPrize.org, NobelPrize.org [dostęp 2018-09-21] (ang.).

[2] Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. Ósmacy i abiturienci. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 109.

[3] Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922.

[4] Trybuna Robotnicza, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.

[5] Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].

[6] Cmentarz Stare Powązki: JAN PARANDOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-01-31] .

[7] Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58–59.

[8] Dane z abstraktu artykułu o Aurelii Wyleżyńskiej zamieszczonego na witrynie Central European Journal of Social Sciences and Humanities (dostęp: 24 lipca 2014 r.).

[9] Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 59.

[10] Penclub, www.penclub.com.pl [dostęp 2019-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-23] .

[11] Wybrane dane biograficzne Ireny Parandowskiej zawarte są w publikacji: Inna inaczej niż inni [wywiad Mateusza Borkowskiego z Joanną Szczepkowską], „Tygodnik Powszechny” z 27 lipca 2014 r. nr 30 (3394), s. 58.

[12] Mniej popularna jest jego ostatnia praca Refleksje opublikowana w 1975. Zamieścił w niej między innymi interesujące uwagi dotyczące Bizancjum, cesarza Justyniana i pośrednio - cywilizacji bizantyjskiej. Warto je przytoczyć.: "maj 1969. Przeczytałem Prokopiusza >>Historię sekretną<<, która teraz wyszła po polsku po raz pierwszy w przekładzie Andrzeja Konarka. Dziwna książka i dziwne jej dzieje. Pisana i trzymana w tajemnicy za życia autora, który zapewne truchlał na myśl, że mogłaby wpaść w czyjeś ręce i sprowadzić nań gniew cesarza, zgubę.Co by mu groziło widać z tego, co pisze o despotyźmie i okrucieństwie Justyniana: same wyroki, więzienia, tortury, zabójstwa. Jedno wielkie oskarżenie władcy, który przyszedł w kilka wieków po Kaligulach, Neronach, Domicjanach i jeśli wierzyć Prokopiuszowi, znacznie ich przewyższał. Trudno pojąć, że w tak krótkim czasie chrześcijaństwo zdołało wydać zbrodniarzy i okrutników, wyrosłych z krwi niedawnych męczenników, Jeszcze w IV wieku można się było spodziewać, że wiara okupiona tylu cierpieniami i tak wzniosła zmieni człowieka, w którego duszę przenikną zasady moralne, jakich świat przedtem nie znał, w sto lat później nie można już było na to liczyć. Julian Apostata niósł w sobie to rozczarowanie, lecz sposób, w jaki chciał je rozproszyć, był nie dającym się zrealizować cofnięciem historii" - zob.: Jan Parandowski: Refleksje, wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, ss.69-70. Do przytoczonych uwag Parandowskiego można dodać pytania: Co autor rozumiał przez określenie "chrześcijaństwo"? Czy można monarchów określanych umownie jako "chrześcijańskich" identyfikować z istotą "chrześcijaństwa" jaką stanowią jego zasady moralne?

[13] Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.

[14] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1565 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[15] M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu literatury”

[16] M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitną twórczość literacką”.

[17] Stanisław Kuniczak. O lwowianach, Lwowie, Małopolsce Wschodniej i Wołyniu. Komandoria dla Parandowskiego. „Biuletyn”. Nr 24, s. 57, czerwiec 1973. Koło Lwowian w Londynie.

[18] Uchwała nr 20 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 stycznia 1981 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 26 maja 1981 r., nr 6, poz. 27, s. 1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne