Jerzy Pomianowski (pisarz)

Jerzy Pomianowski
Ilustracja
Jerzy Pomianowski jako Laureat VI edycji Nagrody im. Jerzego Giedroycia,
9 listopada 2006
Imię i nazwisko urodzenia

Jerzy Birnbaum

Data i miejsce urodzenia

13 stycznia 1921
Łódź

Data i miejsce śmierci

29 grudnia 2016
Kraków

Miejsce spoczynku

Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

pisarz, tłumacz

Uczelnia

Uniwersytet im. Aldo Moro w Bari,
Uniwersytet Florencki,
Uniwersytet w Pizie

Stanowisko

profesor nadzwyczajny

Małżeństwo

Aleksandra Kurczab-Pomianowska

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

Jerzy Pomianowski[a], pierwotnie Jerzy Birnbaum[1] (ur. 13 stycznia 1921 w Łodzi, zm. 29 grudnia 2016 w Krakowie[2]) – polski prozaik, eseista, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej, krytyk teatralny, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury pięknej z języka rosyjskiego i niemieckiego.

Życiorys

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Stanisława Birnbauma (zm. 1959), technika włókiennika, i Janiny z domu Kliger (zm. 1960), nauczycielki języka polskiego; był wnukiem chazana i kompozytora Abrahama Bera Birnbauma (1865–1923) oraz bratankiem aktorki Heleny Gruszeckiej (1901–1982) i publicysty Mieczysława Birnbauma (1889–1940). Rodzina Birnbaumów zmieniła nazwisko na Pomianowski po II wojnie światowej.

Debiutował w 1937 (pod pseudonimem Dyonizy Aczkolwiek) w „Próbach”, pierwsze fraszki i przekłady literackie zamieszczał w „Szpilkach”, był także felietonistą pisma „Młodzi idą” (organ Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego OM TUR). W 1938 zdał maturę w Polskim Gimnazjum Społecznym w Łodzi (języka polskiego uczył go Mieczysław Jastrun, chodził do klasy m.in. z Jerzym Jochimkiem). Rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (seminarium Tadeusza Kotarbińskiego).

Po wybuchu II wojny światowej uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej. Został zwerbowany do pracy w kopalni w Donbasie[3]. Po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki w 1941 wyjechał do Tadżykistanu, gdzie rozpoczął studia medyczne w Stalinabadzie; pracował w prosektorium.

W latach 1944–1946 redaktor PAP Polpress w Moskwie. Publikował m.in. w „Nowych Widnokręgach” (organie Związku Patriotów Polskich). W 1946 jako repatriant wrócił do Polski. Wstąpił do PPR. W tym samym roku wyjechał do ZSRR jako korespondent prasowy. W 1947 ukończył I Instytut Medyczny w Moskwie.

W latach 1947–1951 był kierownikiem Samodzielnego Referatu Prasy i Propagandy Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia (u ministra Tadeusza Michejdy). W latach 1951–1958 kierownik działu teatralnego tygodnika „Nowa Kultura”, a w latach 1953–1957 wykładowca na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Publikował m.in. w tygodniku „Świat”. W latach 1958–1961 kierownik literacki Teatru Narodowego za dyrekcji Wilama Horzycy i Władysława Daszewskiego, następnie w latach 1961–1968 zespołu filmowego Syrena[4].

W 1966 wystąpił z PZPR, po proteście przeciwko wyrzuceniu z niej prof. Leszka Kołakowskiego.

Lata emigracji

W lutym 1969 na fali antysemickiej kampanii, która była następstwem wydarzeń marcowych, pozbawiony pracy i możliwości druku, wyjechał do Włoch. W latach 1969–1970 wykładał na Akademii Teatralnej (Accademia nazionale d'arte drammatica) w Rzymie. Stypendysta włoskiego MSZ w Rzymie (1971–1973). Od 1974 profesor nadzwyczajny literatury polskiej na Uniwersytecie w Bari, Florencji i Pizie[5]. Był współpracownikiem pism francuskich i włoskich oraz doradcą oficyny E/O (wydawcy wielu polskich dzieł). Współpracował z paryską „Kulturą”, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu (pod pseudonimem Michał Kaniowski) dzieła dysydentów rosyjskich, takich jak Andriej Sacharow i Aleksandr Sołżenicyn (m.in. trzytomowy Archipelag Gułag, nadawany też przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa). Tłumaczył także inne utwory literatury rosyjskiej i radzieckiej: Izaaka Babla, Michała Bułhakowa, Antoniego Czechowa, Eugeniusza Szwarca, Lwa Tołstoja, Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama, Leonida Martynowa, a także języka niemieckiego: m.in. Ericha Kästnera, Klabunda i Ericha Mühsama.

Powrót do Polski

Grób Jerzego Pomianowskiego

Do Polski wrócił w 1994. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Gazetą Wyborczą” i „Rzeczpospolitą”. Z inspiracji Jerzego Giedroycia założył w 1999 i redagował miesięcznik „Nowaja Polsza”. Przez kilka lat jego sekretarką była Sylwia Frołow[6][7].

Członek ZPL, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego PEN-Clubu (od 1999 członek Zarządu), SFP, jeden z założycieli i prezes Polskiej Unii Pisarzy-Medyków (1967–1969).

Dwukrotnie żonaty (z Anną Rembacz, a następnie Aleksandrą Kurczab). Mieszkał w Krakowie i Warszawie. Został pochowany 10 stycznia 2017 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera G-tuje-29)[8].

Odznaczenia

Nagrody

Uwagi

  1. Publikował pod pseudonimami: „Dyonizy Aczkolwiek”, „Michał Kaniowski”, „Hanna Kostek”.

Przypisy

  1. Jak Pomianowski dobił do Moskwy – wywiad Teresy Torańskiej w: „Duży Format” nr 41/849 (22 X 2009) – dodatek do „Gazety Wyborczej”.
  2. Jerzy Pomianowski nie żyje. Miał 95 lat, „Onet Wiadomości”, 29 grudnia 2016 [dostęp 2016-12-29] (pol.).
  3. Prof. Osadczuk laureatem nagrody „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia – Rzeczpospolita.
  4. Był to okres największej świetności Syreny, wyprodukowała wtedy seriale: Czterej pancerni i pies oraz Stawka większa niż życie.
  5. Profesor Jerzy Pomianowski spoczął na Powązkach Wojskowych w Warszawie, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2017-01-10].
  6. Sylwia Frołow. czarne.com.pl. [dostęp 2022-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. Sylwia Frołow. wydawnictwoznak.pl. [dostęp 2022-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  8. Pogrzeb Pomianowskiego. „Żegnamy człowieka olbrzymiego talentu”. tvn warszawa. [dostęp 2017-01-11].
  9. M.P. z 2006 r. nr 2, poz. 21
  10. MKiDN - Medal Zasłużony Kulturze - Gloria Artis [dostęp 2020-03-02] (pol.).

Bibliografia

Proza

  • Faryzeusze i grzesznik (komedia; wspólnie z M. Woliną; Czytelnik 1950)
  • Z widowni. Seria I (szkice teatralne; Czytelnik 1953, 1955)
  • Koniec i początek (powieść; Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 1958, 1961, 1965)
  • Więcej kurażu. Z widowni. Seria II (szkice teatralne; Czytelnik 1956)
  • Sezon w czyśćcu. Z widowni. Seria III (szkice teatralne; Czytelnik 1960)
  • Antrakt. Z widowni. Seria IV (szkice teatralne; Wyd. Artystyczne i Filmowe 1963)
  • Doktor Antoni Czechow przyjmuje: widowisko komediowe(Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965)
  • Babel (una monografia, La nuova Italia, Firenze 1973)
  • Guida alla moderna letteratura polacca: con annessa Antologia di poeti polacchi contemporanei (przekład Paolo Statuti; Roma, Bulzoni 1973)
  • Msza za miasto Arras (Messa per la citta di Arras) A. Szczypiorski (opracowanie J. Pomianowski, tł. Claudio Madonina, Europa Orientalis, 1983)
  • Zeznanie (pod. ps. Michał Kaniowski, Warszawa: Res Publica, 1989)
  • Sodoma i Odessa: wariacje, domysły i piosenki na temat opowiadań odeskich (Czytelnik 1993, ISBN 83-07-02177-4)
  • Biegun magnetyczny (eseje, Warszawa: Krąg 1995)
  • Ruski miesiąc z hakiem (Wyd. Dolnośląskie 1997, ISBN 83-7023-582-4)
  • Na wschód od Zachodu: jak być z Rosją? (Rosner & Wspólnicy 2004, ISBN 83-89217-58-9)
  • Wybór wrażeń (Wyd. UMCS 2006)
  • K Boctoky ot Zapada oczerki (Moskwa, Wyd. MIG 2006)

Przekłady

  • Płody edukacji L.Tołstoj (Reż. W.Krzemiński, Teatr im. J.Słowackiego, Kraków, 1952)
  • Żywy trup L.Tołstoj (Reż. A. Gąssowski, Teatry Dramatyczne, Teatr Polski, Poznań, 1954)
  • Człowiek i cień E. Szwarc (Reż. A. Witkowski, Teatry Dramatyczne, Teatr Polski, Wrocław, 1959)
  • Baśń o zmarnowanym czasie E. Szwarc (Reż. W. Dobromilski, Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin, 1963)
  • Dwa klony E. Szwarc (Reż. J. Ziemińska, Teatr Ziemi Krakowskiej im. L. Solskiego, Tarnów, 1963)
  • Zmierzch I. Babel (Reż. B. Korzeniewski, Teatr Ateneum im. S. Jaracza, Warszawa, 1967)
  • O szkodliwości palenia tytoniu Antoni Czechow (Reż. J. Antczak, Teatr Telewizji 1971)
  • Potęga ciemnoty L. Tołstoj (Reż. E. Axer, Teatr Współczesny Warszawa, 1971)
  • Szkarłatna wyspa M. Bułhakow (Wydawnictwo Krąg, Warszawa 1981)
  • Przed sklepem jubilera (La botega dell’orefice) Karol Wojtyła (Tł. wspólnie z Aleksandrą Kurczab, Citta del Vaticano: Libr. Ed. Vaticana, 1986)
  • Archipelag GUŁag. 1918-1956. Próba analizy literackiej (Tł. pod ps. Michał Kaniowski; wstęp: H. Boell, Przedr. z wyd.: Paryż: Instytut Literacki 1983; pierwsze pełne wyd. krajowe, Warszawa: Wydawnictwo „PoMOST” 1988)
  • Historia jednego konia I. Babel (Wybór: Z. Fedecki; Warszawa: Czytelnik, 1988)
  • Straszna noc i inne opowiadania A. Czechow (Wybór i wstęp René Śliwowski, tł.: Irena Bajkowska, J.Brzechwa, J.Brzechwa, J. Brzęczkowski, M. Dąbrowskaa, N. Gałczyńska, J. Iwaszkiewicz, Z. Kaczorowska, M. Mongirdowa, J. Pomianowski, A.Wat, J. Wyszomirski; Warszawa: Książka i Wiedza, 1989)
  • Dziennik 1920 I. Babel (Warszawa: Czytelnik, 1990)
  • Pietruszka według anonima rosyjskiego (Sztuka teatralna, adapt. Wł. Fełenczak. Reż. Wiesław Cichy, Teatr Lalki i Aktora im. A. Smolki, Opole 1991)
  • Sodoma i Odessa Wariacje, domysły i piosenki na temat „Opowiadań odeskich” Izaaka Babla (Sodoma e Odessa. Variazioni drammatiche su un tema di Isaak Babael, tł. Riccardo Landau, P. Statuti, Firenze: Giuntina, 1992) – wydanie polskie: Warszawa, Czytelnik, 1993
  • O szkodliwości tytoniu A. Czechow (Sztuka teatralna, reż. T. Zygadło, 1993)
  • Molier, czyli zmowa świętoszków M. Bułchakow (Sztuka teatralna, reż. M. Wojtyszko, 1993)
  • Szkarłatna wyspa Utwory dramatyczne M. Bułhakow (Tł.: W. Dąbrowski, I. Lewandowska, A. Mandalian, A. Minkowski, J. Pomianowski, E. Rojewska-Olejarczuk; Warszawa: Muza 1994)
  • Czarnym słońcem oślepiony: Wiersze O. Mandelsztam (Wybór i wstęp Z. Jerzyna, tł.: S. Barańczak, Gina Gieysztor, Paweł Hertz, Mieczysław Jastrun, Kazimierz Andrzej Jaworski, Maria Leśniewska, Andrzej Mandalian, Artur Międzyrzecki, Seweryn Pollak, Jerzy Pomianowski, Jarosław Rymkiewicz, Włodzimierz Słobodnik, Wiktor Woroszylski, Bohdan Zadura; Warszawa: Wydawnictwo Bohdana Wrocławskiego 1994)
  • Opowieści ucieszne opowiadania A. Czechow (Warszawa: Rytm, 1994)
  • Portret własny: opowiadania I. Babel René Śliwowski (Wyd. Pomorze, Bydgoszcz 1994)
  • Kontrabanda Wybór przekładów wierszem poezji rosyjskiej (Kraków: Oficyna Literacka, 1995)
  • Krąg pierwszy A. Sołżenicyn (Tł. pod ps. Michał Kaniowski, Warszawa: Czytelnik 1996)
  • Królowa matka M. Santanelli (Sztuka teatralna, reż. A. Glińska, Krakowski Teatr Scena STU, Kraków, 1997)
  • Klonowi bracia E.Szwarc (reż. Jacek Popławski, Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum” Katowice, 2008)

Scenariusze filmowe

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Odznaka honorowa Zasluzony dla Kultury Polskiej.png
Autor: AnneMarrie, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baretka Odznaki honorowej "Zasłużony dla Kultury Polskiej"
Jerzy Pomianowski (pisarz) grób 02.jpg
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób pisarza Jerzego Pomianowskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Jerzy Pomianowski 2006.jpg
Autor: http://www.prezydent.pl, Licencja: GFDL 1.2
Jerzy Pomianowski jako Laureat VI edycji Nagrody im. Jerzego Giedroycia.