Karol Tchorek

Karol Tchorek

Sygnatura artysty na rzeźbie Warszawska Jesień
Data i miejsce urodzenia	30 października 1904 Serock
Data i miejsce śmierci	10 kwietnia 1985 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	rzeźba
Ważne dzieła
tablice upamiętniające Miejsca Walki i Męczeństwa Macierzyństwo pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej pomnik żołnierzy polskich w Perth Warszawska jesień
Odznaczenia

Pracownia Karola Tchorka przy ul. Smolnej 36 m. 10 w Warszawie

Warszawska jesień (1975)

Grób Karola Tchorka na cmentarzu Powązkowskim (kw. 255)

Karol Tchorek (ur. 30 października 1904 w Serocku^[1], zm. 10 kwietnia 1985 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, marszand i kolekcjoner sztuki. Projektant pomników, działacz ZPAP, odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Życiorys

Urodził się 30 października 1904 w Serocku. Wywodził się z biednej rodziny chłopskiej Szczepana i Anny z Michalczyków^[2]. Wykształcenie ogólne zakończył na 4 klasach gimnazjum. W wieku 15 lat, jako ochotnik, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. We wczesnej młodości pracował m.in. jako piaskarz na Wiśle. W 1920 ochotniczo służył w Wojsku Polskim. Edukację artystyczną rozpoczął w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa w Warszawie (1921–1925^[1]), a kontynuował w stołecznej Szkole Sztuk Pięknych^[3] (1926–1932^[1]). Jego nauczycielami byli m.in. Jan Szczepkowski i Tadeusz Breyer^[4]. Od 1929 roku pozostawał członkiem Spółdzielni Rzeźbiarskiej Forma^[5]. Współpracował z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego, rozpoczął też kolekcjonowanie wycinanek kurpiowskich. W 1932 był stypendystą Funduszu Kultury Narodowej^[6]. Z 1937 pochodzi jego projekt sarkofagu Józefa Piłsudskiego^[5].

W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległy dwie pracownie Karola Tchorka - na warszawskim Powiślu i w Broku^[7]. Stracił też swój dom i prowadzony przez siebie w latach 1943–1944 Salon Sztuki Nike. Jego działalność kontynuował w okresie 1945–1951^[5]. Nike stanowiła de facto połączenie prywatnej galerii sztuki z nieoficjalnym antykwariatem^[7]. W roku 1945 wziął udział w I Walnym Zjeździe Delegatów ZPAP w Krakowie, dzięki czemu został sekretarzem Prezydium Zarządu Głównego organizacji. Funkcję tę pełnił w latach 1945-1946^[5]. W tym czasie pomagał m.in. ludowemu rzeźbiarzowi, Leonowi Kudle, którego prace kolekcjonował^[8]. W późniejszym okresie pełnił funkcje kierownicze w Sekcji Rzeźby Okręgu Warszawskiego ZPAP^[5].

W 1949 Karol Tchorek wygrał ogłoszony rok wcześniej przez SARP konkurs na realizację tablic upamiętniających publiczne egzekucje wykonywane w Warszawie podczas II wojny światowej^[9]. Do dziś w stolicy Polski znajduje się ok. 200 tablic zaprojektowanych przez artystę^[10]. Z kolei w 1952 brał udział w pracach przy MDMie, czego efektem było powstanie płaskorzeźby Macierzyństwo przy ul. Marszałkowskiej w Warszawie^[3]. Z 1959 pochodzi wykonany przez niego pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej. W 1970 dla brytyjskiego miasta Perth wykonał pomnik żołnierzy polskich, a w 1975 rzeźbę Warszawska jesień, która znajduje się na skwerze Bohdana Wodiczki na tyłach Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie^[5].

Od 4 czerwca 1936 był żonaty z Zofią z Kochanowiczów, artystką-tkaczką. Mieli dwoje dzieci – Olafa i Mariusza (1939–2004)^[11], krytyka sztuki i współzałożyciela Galerii Foksal w Warszawie. Po II wojnie światowej cała rodzina mieszkała przy ul. Miedzeszyńskiej na Saskiej Kępie w Warszawie^[12], natomiast w latach 70. XX wieku artysta pracował w Warszawie przy ul. Smolnej 36/10^[1].

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 255-2-17)^[13].

Wybrane dzieła

• 1937 – projekt sarkofagu Józefa Piłsudskiego
• 1949 – projekt tablic upamiętniających Miejsca walki i męczeństwa
• 1952 – Macierzyństwo
• 1959 – pomnik żołnierzy i partyzantów w Ostrowi Mazowieckiej
• 1962 – nagrobek Władysława Strzemińskiego
• 1965 – nagrobek Jana Szczepkowskiego
• 1970 – pomnik żołnierzy polskich w Perth (Wielka Brytania)
• 1975 – Warszawska jesień

Tablice w Warszawie

Tablica wg projektu Tchorka wmurowana w ścianę budynku Ministerstwa Edukacji Narodowej przy al. J.Ch. Szucha 25

Jako zwycięzca ogólnokrajowego konkursu z 1948 Karol Tchorek stał się projektantem tablic upamiętniających miejsca straceń z okresu II wojny światowej w Warszawie^[9]. W mieście znajduje się ok. 200 tablic wykonanych według projektu z 1949. Część z nich zawiera błędne informacje, np. w odniesieniu do liczby ofiar, w związku z czym interwencje podejmowała m.in. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa^[10]. Wykonana została m.in. inwentaryzacja tablic, jednak błędne napisy nie zostały oficjalnie poprawione^[14].

Wybrane wystawy

• X Salon. Malarstwo, grafika, rzeźba (1938)^[15]
• I Ogólnopolska Wystawa Plastyki
• II Ogólnopolska Wystawa Plastyki
• III Ogólnopolska Wystawa Plastyki
• Plastycy w walce o pokój (1950)
• Rzeźba warszawska 1945–1958
• Rzeźba polska 1945–1960
• Rzeźba w XV-lecie PRL
• XX lat Ludowego Wojska Polskiego w twórczości plastycznej
• Rzeźbiarze Saskiej Kępy wczoraj i dziś (2011)^[16]
• Sztuka wszędzie. Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie 1904–1944 (2012)^[17]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1980)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1955)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1966)

Upamiętnienie

W Serocku, rodzinnym mieście rzeźbiarza, znajduje się ulica nazwana jego imieniem^[18].

W 1990 warszawska pracownia Karola Tchorka przy ul. Smolnej 36 m. 10 została wpisana do rejestru zabytków^[19]. Pracownią oraz spuścizną po artyście opiekowała się Fundacja Tchorek-Bentall^[20], założona przez artystkę Katharine Bentall, wdowę po Mariuszu Tchorku, synu rzeźbiarza^[21]. W 2021 prace Karola Tchorka i wyposażenie jego pracowni zostały przekazane na rzecz miasta przez jego synową i spadkobierczynię Katharine Bentall^[22][23].

Galeria

• 

  Płaskorzeźba Macierzyństwo w Warszawie (1952)

• 

  Grób Władysława Strzemińskiego w Łodzi (1962)

• 

  Tablica zaprojektowana przez Karola Tchorka na budynku dawnej siedziby Gestapo w al. J. Ch. Szucha 25 w Warszawie

• 

  Tablica przy ul. Grójeckiej w Warszawie

Przypisy

Bibliografia

• Agnieszka Chmielewska: Karol Tchorek, czyli o pożytkach płynących z uprawiania biografistyki. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
• Ella Chmielewska: Niepamięć w upamiętnianiu: szczególność miejsc traumy a typowość pamięci w ikonosferze Warszawy. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945–2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.
• Ella Chmielewska, Agnieszka Chmielewska, Mariusz Tchorek, Paul Carter. A Warsaw address: a dossier on 36, Smolna Street. „The Journal of Architecture”. 15, s. 7–38, 2010. London: Routledge. (ang.). 

Linki zewnętrzne

• Magdalena Stopa: Likwidacja? Nie. Renowacja!. wysokieobcasy.pl, 2012-01-12. [dostęp 2012-06-06].
• Zapomnianego artysty fascynacje włoskie. „Polonia włoska. Biuletyn informacyjny”. 1-2 (62/63), s. 42–43, 2012. Związek Polaków we Włoszech.