Kazimierza Wielka

Kazimierza Wielka

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Zalew w Kazimierzy Wielkiej
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	kazimierski
Gmina	Kazimierza Wielka
Prawa miejskie	1959
Burmistrz	Adam Andrzej Bodzioch
Powierzchnia	5,33 km²
Wysokość	185-235 m n.p.m.
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	5384[1] 1010,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	28-500
Tablice rejestracyjne	TKA
Położenie na mapie gminy Kazimierza Wielka Kazimierza Wielka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kazimierza Wielka
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Kazimierza Wielka
Położenie na mapie powiatu kazimierskiego Kazimierza Wielka
50°16′25″N 20°29′04″E/50,273611 20,484444
TERC (TERYT)	2603034
SIMC	0947076
Urząd miejski ul. Kościuszki 12 28-500 Kazimierza Wielka
Strona internetowa

Zbiornik retencyjny w Kazimierzy Wielkiej

Kazimierza Wielka – miasto powiatowe w województwie świętokrzyskim, do 1998 kieleckim, w powiecie kazimierskim, siedziba gminy Kazimierza Wielka, nad Nidzicą. Jest najmniejszym miastem powiatowym w województwie świętokrzyskim oraz 4. najmniejszym miastem powiatowym w Polsce.^[2]

W 1595 roku miejscowość położona w powiecie proszowskim województwa krakowskiego była własnością kasztelana małogoskiego Sebastiana Lubomirskiego^[3].

Położenie

Kazimierza Wielka położona jest w południowo-wschodniej części Niecki Nidziańskiej, która jest częścią Wyżyny Małopolskiej (tzw. Płaskowyż Proszowicki), w województwie świętokrzyskim. Miasto jest zlokalizowane na międzywojewódzkim szlaku komunikacyjnym łączącym Kraków i Busko-Zdrój (DW776), oraz Jędrzejów i Brzesko (DW768). Kazimierza Wielka ma wielokierunkowy układ przestrzenny, centrum znajduje się w kotlinie, w pobliżu znajduje się zespół stawów.

Pod względem historycznym Kazimierza Wielka leży w Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej^[4].

Historia

4000 p.n.e.–1600 p.n.e.

Pierwsze ślady osadnictwa w widłach Nidzicy i Małoszówki pochodzą sprzed około 6000 lat. U schyłku neolitu żył na tych ziemiach lud, budujący monumentalne grobowce o drewniano–ziemnej konstrukcji. Ich pozostałości odkryte zostały w położonych nieopodal Kazimierzy Słonowicach. Jest to największy tego rodzaju kompleks odkryty w Europie Środkowej.

1600 p.n.e.–XIV w. n.e.

W epoce brązu na ziemiach współczesnej Kazimierzy Wielkiej zamieszkiwali ludzie z tzw. kultury trzcinieckiej (około 1600 do 1500 p.n.e.). Pozostałością po tej epoce są charakterystyczne kurhany. Jeden z nich odkryty został na wzgórzu Wieszczonka w miejscowości Jakuszowice. Inne znaleziska archeologiczne z tego okresu świadczą o kontaktach miejscowej ludności z przedstawicielami innych kultur.

Pierwsze wzmianki o Kazimierzy Wielkiej pochodzą z 1320. Wieś za panowania króla Władysława Łokietka zapisana zostało jako Cazimiria. Na przełomie XIV i XV w. Kazimierza należała do rodziny Kazimierskich (herbu Biberstein) i znajdowała się na granicy dawnej ziemi sandomierskiej i krakowskiej. Wieś była siedzibą rodową Kazimierskich, otrzymaną w darze od Władysława Łokietka za wierną służbę, głównie za pomoc w rozprawieniu się z Henrykiem IV Probusem, jednym z jego głównych kontrkandydatów do rządów w księstwie krakowskim (1288–1290).

XV w.–1918

W latach 60. XVI w. Kazimierza Wielka była siedzibą Braci Polskich^[5].

W XVI w. po ukształtowaniu się powiatów wieś Kazimierza Mała oraz sąsiednie Jakuszowice znajdowały się powiecie wiślickim województwa sandomierskiego. Natomiast Kazimierza Wielka w powiecie proszowickim województwa krakowskiego. W 1595 roku wieś była własnością kasztelana małogoskiego Sebastiana Lubomirskiego^[6].

Przez długi czas Kazimierza Wielka była siedzibą jednego z najludniejszych dekanatów i parafii w diecezji krakowskiej. Pod koniec XVIII w. wieś stała się własnością rodu Łubieńskich. Od 1815 miejscowość znajdowała się w granicach Królestwa Kongresowego. W 1845 powstała tu jedna z pierwszych w Królestwie cukrowni, wybudowana przez hrabiego Łubieńskiego. Pod koniec XIX w. wieś znalazła się w granicach diecezji kieleckiej. Od 1919 w granicach województwa kieleckiego.

Po 1918

Kazimierza Wielka po 1918

Nieczynna cukrownia „Łubna”

Pod koniec XIX w. oraz w pierwszej połowie XX w., Kazimierza rozwijała się dzięki żyznym glebom oraz cukrowni „Łubna”. Miejscowość stała się jednym z ważniejszych ośrodków na południowym Ponidziu. Pod koniec XIX w. miejscowa cukrownia została własnością spółki akcyjnej. Jej prezesem był Julian Tołłoczko. Fabrykę w tym czasie znacznie rozbudowano. Większa część współcześnie istniejących budynków, w tym główny korpus cukrowni, powstała właśnie w tym okresie. Na początku XX w. odnowiono dwór Łubieńskich pochodzący z lat 1752–1755. Wybudowano także budynki mieszkalne dla pracowników oraz basztę (tzw. okrąglak), przeznaczoną na mieszkania dla praktykantów. W tym samym czasie Tołłoczko wybudował pałac według projektu Tadeusza Stryjeńskiego.

W okresie międzywojennym osada otrzymała połączenie koleją wąskotorową z Kocmyrzowem.

5 września 1939 w Kazimierzy doszło do walki z Niemcami, w której poległo 60 żołnierzy 55 Dywizji Piechoty. W 1944 miejscowość znalazła się w granicach Republiki Pińczowskiej.

Po II wojnie światowej w Kazimierzy rozwijał się drobny przemysł spożywczy. W 1954 Kazimierza Wielka otrzymała status osiedla miejskiego, a w 1959 prawa miejskie. Już od 1956 była siedzibą powiatu. W latach 60. i 70. XX w., dzięki licznym inicjatywom mieszkańców i ówczesnych władz, miasto przeżyło gwałtowny rozwój. W 1985 miastu przyznano Krzyż Partyzancki za udział jego mieszkańców w podziemiu antyhitlerowskim.

Urząd Miasta i Gminy w Kazimierzy Wielkiej

Demografia

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto zajmowało powierzchnię 5,33 km²^[7] i liczyło 5575 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 2650 osób (47,5%), zaś kobiet – 2925 (52,5%)^[8]. Gęstość zaludnienia wynosiła 1046 osób/km².

• Piramida wieku mieszkańców Kazimierzy Wielkiej w 2014 roku^[9].

Zabytki

Kościół Podwyższenia Krzyża św.

Baszta z końca XIX w.

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1633, przebudowany w latach 1894–1895. Na ołtarzu głównym z początku XIX w. znajduje się obraz Ukrzyżowania autorstwa Franciszka Smuglewicza. Obok kościoła ulokowana była drewniana dzwonnica z XIX w., przebudowana w latach 2002–2004.

Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.190 z 12.01.1957 i z 3.05.1980)^[10].

• Zespół pałacowy z XIX w., w skład którego wchodzą:
  • pałacyk z drugiej połowy XIX w.
  • budynek zarządu cukrowni pochodzący również z połowy XIX w.
• Wieża mieszkalna z 1888 nazywana basztą lub okrąglakiem. Znajdowały się w niej mieszkania praktykantów cukrowni. Obecnie mieści się tu Muzeum Ziemi Kazimierskiej.
• Park dworski z XVIII w., przebudowany w II połowie XIX w. i w 1950 r. oraz piwnice dworu z XVIII w., (nr rej.: A.191/1-2 z 9.12.1957 i z 3.03.1972)^[10].

Sport i rekreacja

Jedna z głównych alejek parku w Kazimierzy Wielkiej

• Sparta Kazimierza Wielka
• Kazimierski Ośrodek Sportowy^[11]
  • Hala sportowa
  • Kryta pływalnia

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Miłosierdzia Bożego
  • parafia Podwyższenia Krzyża Świętego
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Kazimierza Wielka^[12][13]

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie, z którymi miasto Kazimierza Wielka współpracuje:

• Altenstadt (Hesja) – Niemcy^[14]
• Buczacz – Ukraina^[15]

Oświata

• Publiczne Przedszkole Samorządowe
• Samorządowa Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Hugona Kołłątaja w Kazimierzy Wielkiej
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II w Kazimierzy Wielkiej
• Publiczne Gimnazjum Samorządowe im. Noblistów Polskich w Kazimierzy Wielkiej
• Liceum Ogólnokształcące im. Marii Curie-Skłodowskiej
• Zakład Doskonalenia Zawodowego
• Zespół Szkół Zawodowych w Odonowie
• Zespół Szkół Rolniczych w Cudzynowicach

Obszar ochrony uzdrowiskowej

W 2019 r. Kazimierza Wielka wraz z sołectwami: Cudzynowice, Donosy i Słonowice uzyskała na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów status obszaru ochrony uzdrowiskowej („Obszar Ochrony Uzdrowiskowej Kazimierza Wielka”)^[16].

Zobacz też

• nieczynna stacja kolejowa Kazimierza Wielka
• Przyczółek baranowsko-sandomierski

Przypisy

Bibliografia

• Leszek Cmoch: Ponidzie: przewodnik turystyczny. Kielce: 1996. ISBN 83-904488-07.
• JarosławJ. Swajdo JarosławJ., Świętokrzyskie: przewodnik turystyczny, PawełP. Pierściński, Olszanica: Bosz, 2008, ISBN 978-83-7576-037-8, OCLC 316521880 .

Linki zewnętrzne

• Kazimierza 1.) wielka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 934 .
• Kazimierza Wielka - Buczacz. Porozumienie o Współpracy