Kenneth Kaunda

Kenneth Kaunda

Kenneth Kaunda (1983)
Data i miejsce urodzenia	28 kwietnia 1924 Chinsali
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 2021 Lusaka
1. Prezydent Zambii
Okres	od 24 października 1964 do 2 listopada 1991
Przynależność polityczna	Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości
Poprzednik	urząd utworzony
Następca	Frederick Chiluba
Odznaczenia

Kenneth David Kaunda (ur. 28 kwietnia 1924 w Chinsali, zm. 17 czerwca 2021 w Lusace^[1]) – zambijski polityk, w latach 1964–1991 pierwszy prezydent niepodległej Zambii^[2].

Życiorys

Urodził się w Chinsali na północy kraju. Pochodził z nauczycielskiej rodziny, jego matka była pierwszą kobietą, która parała się tą profesją w ówczesnej Rodezji Północnej^[2]. Kenneth Kaunda poszedł w ślady swoich rodziców i odbył wykształcenie nauczycielskie. Pracował w zawodzie w szkołach na terenie Rodezji Północnej i Tanganiki^[2][3]. Do ojczyzny powrócił w 1949 roku. Został wówczas doradcą białego polityka liberalnego sir Stewart Gore-Browne’a. Kaunda zdobył dzięki niemu umiejętności polityczne i wiedzę na temat mechanizmów funkcjonowania rządu kolonialnego^[2]. Jeszcze w tym samym roku dołączył do Kongresu Rodezji Północnej (od 1951 Afrykański Kongres Narodowy Rodezji Północnej^[4])^[2]. Na początku 1951 roku został sekretarzem partii na północy kraju^[3]. W 1959 roku wraz ze znaczną częścią struktur dotychczasowej partii odszedł z niej i założył bardziej radykalną Zjednoczoną Narodową Partię Niepodległości. Utworzona przez niego formacja domagała się pełnej niepodległości kraju i odłączenia od Federacji Rodezji i Niasy^[3][4][2]. Prowadzona przez Kaundę partia stosowała pokojową metodę obywatelskiego nieposłuszeństwa i wyrzekała się użycia przemocy. Już w 1960 roku liczba członków partii przekroczyła 300 tysięcy ludzi. Krótki wyrok odbyty w więzieniu za działalność niepodległościową doprowadziła do jeszcze większej popularności tego lidera^[2].

Zjednoczona Narodowa Partia Niepodległości wygrała wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego w roku 1962. Niepodległościowcy zdobyli 15 na 37 mandatów. Po sukcesie partia zawarła koalicję z Afrykańskim Kongresem Narodowym Rodezji Północnej a premierem kraju został Kaunda^[4][2]. Jako premier rozbijał fakcyjne podziały pośród czarnych mieszkańców i prowadził rozważną politykę, nie chcąc zrazić do siebie białych osadników^[2]. W styczniu 1963 roku Rodezja Północna otrzymała od Wielkiej Brytanii ograniczoną autonomię a 24 października niepodległość jako Zambia. Od chwili uzyskania niepodległości Kaunda sprawował urząd premiera, w 1965 roku został prezydentem. Kaunda w rok po uzyskaniu niepodległości przekształcił Zambię w republikę, która pozostała jednak członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów^[4].

Stłamsił separatystyczne dążenia na terenie dawnego państwa Barotse oraz działalność sekty religijnej Lumpa^[4]. Wzorem innych liderów afrykańskich piętnował zjawisko trybalizmu^[2]. Prowadził tolerancyjną politykę, która umożliwiała wejście do rządu przedstawicieli mniejszości w tym białych^[5]. W 1969 roku rozpoczął realizację reform wewnętrznych w ramach ogłoszonej przez siebie koncepcji „filozofii humanizmu”. W tym samym roku przejął kontrolę nad brytyjskimi i amerykańskimi towarzystwami górniczymi. Politykę zagraniczną w tych latach zdominowały konflikty z apartheidowską RPA, Rodezją (współcześnie Zimbabwe) i kolonialnymi władzami portugalskimi w Mozambiku. Kaunda prowadził politykę wspierania tamtejszych ruchów wyzwoleńczych^[4]. Pod koniec lat 70. pozwolił oddziałom Afrykańskiego Ludowego Związku Zimbabwe na tworzenie w Zambii własnych baz wojskowych^[2]. Bliskie relacje łączył go z Tanzanią i Chinami. Chiny pomogły w budowie uruchomionej w 1975 linii kolejowej łączącej Zambię z Tanzanią. W 1975 roku Zambia wraz z Tanzanią, Mozambikiem i Angolą utworzyła koalicję państw frontowych Afryki Południowej. Kaunda uczestniczył w rozmowach mediacyjnych pomiędzy SWAPO i RPA w sprawie Namibii oraz pomiędzy RPA i innymi państwami afrykańskimi^[4].

W roku 1971 partię rządową opuścił jeden z jej liderów i były prezydent, Simon Kapwepwe, założył on opozycyjną Zjednoczoną Partię Postępową. Opozycyjna partia założyła koalicję z Afrykańskim Kongresem Narodowym (dawniej Afrykański Kongres Narodowy Rodezji Północnej). W 1972 roku rząd zdelegalizował obie opozycyjne partie^[4] i ustanowił Zambię państwem jednej partii, a rok później uchwalił konstytucję, która to potwierdzała^[2]. W 1976 roku ogłosił socjalistyczną koncepcję tzw. komunokracji, miała ona być rozwinięciem „filozofii humanizmu”^[4]. W 1978 i 1983 roku jako jedyny kandydat wziął udział w wyborach prezydenckich^[2].

Od początku lat 80. w kraju narastał kryzys, co związane było ze spadkiem cen miedzi w latach 70. Kryzys spowodował powstanie opozycji. W 1990 roku nasiliły się próby likwidacji monopartyjnego systemu. Doszło wtedy do nieudanej próby zamachu stanu wojska. Powstał opozycyjny Ruch na rzecz Demokracji Wielopartyjnej. W grudniu rozpoczęto legalizację partii opozycyjnych. W 1991 roku Kaunda przyjął nową konstytucję, która zagwarantowała system wielopartyjny. W tym samym roku odbyły się pierwsze od 18 lat wielopartyjne i wolne wybory. Zwyciężył w nich Ruch na rzecz Demokracji Wielopartyjnej, a nowym prezydentem został przywódca związkowy Frederick Chiluba^[4].

Po utracie władzy stanął na czele opozycji. W 1997 roku został na krótko aresztowany pod zarzutem rzekomego nawoływania do zamachu stanu. Do łask powrócił w kolejnych latach. Z czynnego udziału w polityce zrezygnował w 2000 roku kiedy to zrzekł się przywództwa w partii^[4][2].

Przypisy

Prezydenci Zambii

Kenneth Kaunda (1964–1991) Frederick Chiluba (1991–2002) Levy Mwanawasa (2002–2008) Rupiah Banda (2008–2011) Michael Sata (2011–2014) Guy Scott (p.o., 2014–2015) Edgar Lungu (2015–2021) Hakainde Hichilema (od 2021)