Kiszyniów

Kiszyniów
Chișinău
Ilustracja
Widok na miasto
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Mołdawia

Data założenia

1436

Burmistrz

Ion Ceban

Powierzchnia

123 km²

Populacja (2014)
• liczba ludności
• gęstość


674,5 tys.[1]
5483,73 os./km²

Nr kierunkowy

+373-22

Kod pocztowy

MD20xx

Tablice rejestracyjne

C, CU, K

Położenie na mapie Mołdawii
Mapa konturowa Mołdawii, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kiszyniów”
Ziemia47°00′50″N 28°51′00″E/47,013889 28,850000
Strona internetowa

Kiszyniów (rum. Chișinău, cyryl. Кишинэу, wym. [kiʃiˈnəw]; ros. Кишинёв) – stolica i największe miasto Mołdawii, zamieszkiwane przez 674,5 tys. mieszkańców[1].

Miasto zajmuje powierzchnię 565 km², dzieli się na 5 sektorów: Centru, Botanica, Buiucani, Râșcani, Ciocana.

Etymologia

Jedną z wersji jest, że nazwa Chișinău pochodzi od starorumuńskiego słowa chișla („źródło”) i nouă („nowy”), ponieważ miasto zostało zbudowane wokół źródła. Obecnie źródło jest zlokalizowane przy skrzyżowaniu ulic Puszkina i Albișoara.

Według Stefana Ciobanu, rumuńskiego historyka, nazwa Chișinău powstała w ten sam sposób co nazwa miasta Chișineu-Criș w zachodniej Rumunii, niedaleko granicy z Węgrami. Jego węgierska nazwa to Kisjenő, od której pochodzi rumuńska nazwa. Nazwa Kisjenő pochodzi od słowa kis „małe” i Jenő „plemię”, jednego z siedmiu węgierskich plemion, które wstąpiły do Kotliny Panońskiej w 896 i dały nazwę 21 osadom.

Historia

Ratusz w Kiszyniowie na pocz. XX wieku

Kiszyniów założono w 1466 na terenie Hospodarstwa Mołdawskiego, które na przełomie XV i XVI wieku dostało się pod zwierzchnictwo Turcji jako państwo wasalne. Przez wiele lat miasto było stolicą żupy (mołd., rum. județul) Lăpușna. W 1812 Kiszyniów zaanektowała Rosja[2], czyniąc je stolicą guberni besarabskiej. W 1903 w Kiszyniowie miał miejsce jeden z największych w historii pogromów ludności żydowskiej, inspirowany przez prężnie działającą w carskiej Rosji czarną sotnię (Żydzi stanowili wówczas większość mieszkańców Kiszyniowa).

W 1917 r. w Kiszyniowie rozpoczęła pracę Rada Kraju, która ogłosiła 15 grudnia autonomię Mołdawii na obszarze Besarabii w granicach państwa rosyjskiego[3]. Równolegle w mieście powstały rady robotnicze i żołnierskie, w których na przełomie grudnia 1917 i stycznia 1918 przewagę zyskali bolszewicy. W nocy z 13 na 14 stycznia 1918 bolszewicy przeprowadzili zbrojny przewrót w Kiszyniowie i 19 stycznia wymusili na Radzie Kraju przerwanie prac, jednak po tygodniu zostali wyparci z miasta przez wkraczające, na prośbę Rady, interwencyjne wojska rumuńskie[4]. W marcu 1918 r. Rada Kraju pod naciskiem Rumunii przegłosowała przyłączenie Besarabii do Rumunii[5]. W rezultacie miasto po przeszło stu latach zostało ponownie zjednoczone z zachodnią Mołdawią, już w ramach powstałego w międzyczasie państwa rumuńskiego.

W 1940, na mocy ugody niemiecko-radzieckiej, Kiszyniów wraz z Besarabią został anektowany przez ZSRR. W tym samym roku została z Tyraspolu do Kiszyniowa przeniesiona stolica Mołdawii Radzieckiej. W czerwcu 1941, w wyniku agresji Niemiec i Rumunii na ZSRR, Kiszyniów znalazł się po raz drugi w granicach Rumunii. Wtedy przez miasto przetoczyła się kolejna fala pogromów ludności żydowskiej, eliminując niemal całkowicie Żydów z tła etnicznego miasta. W 1944 Armia Czerwona ponownie zajęła Besarabię, a Kiszyniów ponownie stał się stolicą Mołdawskiej SRR. Po rozwiązaniu ZSRR w 1991 Kiszyniów stał się stolicą niepodległej Mołdawii.

Geografia

Kiszyniów położony jest na nizinie w centrum kraju, w jednym z bardziej urodzajnych terenów (uprawa winorośli i innych owoców), nad rzeką Byk, prawym dopływem Dniestru. Kiszyniów jest jedną z najbardziej zielonych stolic Europy.

Kiszyniów leży w strefie klimatu kontynentalnego, charakteryzującego się gorącymi i suchymi latami oraz zimnymi i wietrznymi zimami. Temperatury w zimie często spadają poniżej 0 °C, ale rzadko spadają poniżej –10 °C. Latem średnia temperatura wynosi około 25 °C, ale czasami dochodzi do 35–40 °C w środku lata w centrum miasta. Mimo że opady i wilgotność w lecie są niskie, zdarzają się burze. Temperatury wiosną i jesienią wahają się w okolicach 16–24 °C. Opady w tym czasie są zwykle mniejsze niż w lecie i są częstsze, ale łagodniejsze.

Polityka i administracja

Kiszyniów jest zarządzany przez Radę Miasta i Burmistrza Miasta, wybierane raz na cztery lata. Obecnym burmistrzem Kiszyniowa jest Ion Ceban. Jego poprzednikiem był Ruslan Codreanu. Zgodnie z mołdawską konstytucją, Urecheanu – wybrany do parlamentu w 2005 – jako poseł nie mógł dalej sprawować stanowiska burmistrza Kiszyniowa i zrezygnował z poprzednio zajmowanej funkcji.

Podczas jego 11-letniej kadencji została odrestaurowana wieża soboru Narodzenia Pańskiego oraz nastąpiła poprawa w zakresie transportu publicznego. Uruchomiono również nowe linie trolejbusowe oraz wydłużono istniejące linie, w celu polepszenia połączeń pomiędzy dzielnicami.

Pierwszym burmistrzem Kiszyniowa był Angel Nour w 1817. W 1941 urząd został zniesiony. Po upadku komunizmu i przywróceniu urzędu w 1990 pierwszym demokratycznie wybranym burmistrzem został Nicolae Costin.

Podział administracyjny

Demografia

Liczba ludności w poszczególnych latach[6]:

195919701971[2]1979198920042014[1]
258 910415 956374 tys.589 140770 948712 218674,5 tys.

Struktura etniczna miasta w 2004[7]:

Dane oznaczone za pomocą * są trudne do zweryfikowania. Dla bliższego zapoznania się z problemem zobacz Mołdawianie a Rumuni w artykule Mołdawianie.

Kiszyniów jest jednym z najliczniejszych skupisk Polaków w Mołdawii.

Język

Kiszyniów jest miastem dwujęzycznym. Większość mieszkańców posługuje się językiem rumuńskim i językiem rosyjskim. Większość napisów jest w języku rumuńskim.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Cerkiew św. Mikolaja
Eternitate

Gospodarka

Kiszyniów jest najbardziej rozwiniętym gospodarczo miastem Mołdawii, jest też głównym węzłem transportowym. W Kiszyniowie rozwija się głównie przemysł spożywczy (liczne winiarnie), przetwórstwo warzyw i owoców, przemysł tytoniowy, tekstylny i materiałów budowlanych.

Transport

Nieopodal Kiszyniowa, 13 km na południowy wschód, znajduje się międzynarodowy port lotniczy, który w 2012 r. obsłużył 1,22 mln pasażerów. Lotnisko zapewnia bezpośrednie połączenia z głównymi portami Europy oraz Rosji. Ponadto stacja kolejowa Kiszyniów stanowi węzeł na linii StambułMoskwa.

Edukacja i kultura

Muzeum Narodowe Archeologii i Historii

Kiszyniów jest siedzibą 12 publicznych i 11 niepublicznych uczelni. Ponadto w Kiszyniowie mieszczą się liczne teatry, muzea i placówki kulturalne.

Sport

W mieście swoją siedzibę ma założony w 1947 roku klub piłkarski Zimbru Kiszyniów, który swoje domowe mecze rozgrywa na stadionie Zimbru. Siedzibę ma tu również klub piłkarski Dacia Kiszyniów. Przed wojną w Kiszyniowie istniały kluby piłkarskie takie jak Mihai Viteazul Kiszyniów czy Fulgerul CFR Kiszyniów.

Religia

Kiszyniów jest siedzibą eparchii kiszyniowskiej Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego; jej zwierzchnik stoi na czele całej Cerkwi mołdawskiej, uznającej zwierzchność Patriarchatu Moskiewskiego. Swoją siedzibę w Kiszyniowie ma również metropolia Besarabii Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego[18]. Kiszyniów jest siedzibą biskupa katolickiej diecezji kiszyniowskiej. W Kiszyniowie znajduje się również Biuro Oddziału nadzorujące działalność Świadków Jehowy w Mołdawii[19].

Osobistości

Związani z Kiszyniowem

Mieszkali w Kiszyniowie

Galeria

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. a b c Numărul populaţiei stabile al Republicii Moldova la 1 ianuarie 2014, în profil teritorial. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  2. a b c d e Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 472.
  3. Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 33.
  4. W. van Meurs, The Bessarabian Question in Communist Historiography. Nationalist and Communist Policy and History-Writing, Columbia University Press, New York 1994, s. 63–65.
  5. Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 35.
  6. 1. Population at the 1959, 1970, 1979, 1989 and 2004 censuses, by sex and area, in territorial aspect. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  7. 6. Population by main nationalities, in territorial aspect. National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. [dostęp 2015-01-21].
  8. Biserica „Înălţarea Domnului”- „Sfânta Vinere”, or. Chişinău, 31 października 2012 [dostęp 2016-09-17] (rum.).
  9. Biserica “Sf. Mucenic Haralmbie” din Chișinău, protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  10. Catedrala ortodoxă Schimbarea la Faţă a Mântuitorului din oraşul Chişinău de la începuturi (1899–1902) şi până în anii pustiirii (1959-1962), csf.md [dostęp 2016-09-11].
  11. Biserica “Sf. Mare Mucenic Pantelimon”, or. Chişinău, protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  12. Biserica “Sf. Cneaz Vladimir”, or. Chișinău, protopopiatchisinau.md [dostęp 2016-09-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-24].
  13. Ce fac comunistii in biserica, zdg.md [dostęp 2016-09-11].
  14. Sf. Gheorghe, 4 (colţ str. A. Iancu) – Biserica Sf. Mare Mucenic Gheorghe, monument.sit.md [dostęp 2017-01-30] (rum.).
  15. Rabbi Ţirilson, 8–10 – Clădirea fostei sinagogi cu azil, monument.sit.md [dostęp 2017-07-13] (rum.).
  16. Chisinau.
  17. O istorie zbuciumată! Clădirea Primăriei Chișinău – de la edificiu rusesc, la sediul Consiliului Municipal, „Telegraph Moldova”, 5 marca 2018 [dostęp 2018-05-19] (rum.).
  18. Mitropolia Basarabiei. mitropoliabasarabiei.md. [dostęp 2017-02-26]. (rum.).
  19. Watchtower: Biuro Oddziału w Mołdawii. jw.org. [dostęp 2017-05-20].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Kiszyniów cerkiew św. Mikołaja1.jpg
Autor: Loraine, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cerkiew św. Mikołaja w Kiszyniowie
Monumentul a lui Grigore Kotovski, Chisinau, Republica Moldova Grigoriy Kotovskiy Monument, Chisinau, Republic of Moldova (50650169501) (cropped).jpg
Autor: Photobank MD from Chisinau, Moldova, Licencja: CC0
Памятник Григорию Котовскому, Кишинев, Республика Молдова / Monumentul a lui Grigore Kotovski, Chisinau, Republica Moldova / Grigoriy Kotovskiy Monument, Chisinau, Republic of Moldova
Teatrul National de Opera si Balet "Maria Biesu", Chisinau, Moldova Maria Biesu Opera Theatre, Chisinau, Moldova (49512942998).jpg
Autor: Photobank MD from Chisinau, Moldova, Licencja: CC0
Адрес: Кишинев, бул. Штефана чел Маре 152
Flag of Chișinău.svg
Flag of the city of Chișinău, Republic of Moldova
Chisinau Station.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
PrimăriaChișinău.jpg
Old city hall of Chișinău
Coat of arms of Chișinău 1991.svg
Coats of arms of Chișinău
Nativity Cathedral, Chișinău.jpg
Autor: Pudelek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nativity Cathedral, Chișinău, Moldova
Montaj de imagini Commons a Chișinăului.jpg
Autor: Tolea93, Licencja: CC BY-SA 4.0
A montage of Commons images of Chișinău, Moldova.
Primaria Chisinau vechi-2.jpg
Clădirea Primăriei municipiului Chişinău la începutul sec. al XX-lea
Water Tower - Moldova (by David Stanley).jpg
Autor: D-Stanley, Licencja: CC BY 2.0
The City Museum of Chisinau, Moldova, is housed in this late 19th century Water Tower. There's a good view from the top floor.
Chișinău - Memorial complex Eternitate (by Pudelek).jpg
Autor: Pudelek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chișinău, Moldova - Memorial complex Eternitate
Museum of History (AP4L0086 1PS) (28922487610).jpg
Autor: Alexandru Panoiu from Bucharest, Romania, Licencja: CC BY 2.0
The Museum of Archeology and History of the Republic of Moldova, Chișinău.
Monumentul a lui Stefan cel Mare, Chisinau Stefan the Great Monument, Chisinau, Moldova (49601054843).jpg
Autor: Photobank MD from Chisinau, Moldova, Licencja: CC0
Памятник Стефану Великому, Кишинев / Monumentul a lui Stefan cel Mare, Chisinau / Stefan the Great Monument, Chisinau, Moldova
19-01-19-Chișinău RRK0176.jpg
Autor: Ralf Roletschek , Licencja: GFDL 1.2
Chișinău, Moldawien, Flugplatz