Klon ściętolistny

Klon ściętolistny
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmydleńcowce
Rodzinamydleńcowate
Rodzajklon
Gatunekklon ściętolistny
Nazwa systematyczna
Acer truncatum Bunge
Enum. pl. China bor. 10. 1833[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Pokrój
Kora
Kwiatostan

Klon ściętolistny (Acer truncatum) – gatunek rośliny z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae). Jest to małe drzewo występujące naturalnie w lasach wschodniej Azji od Chin po Półwysep Koreański i obwód amurski w Rosji. W różnych obszarach, zwłaszcza w Chinach, Japonii oraz w Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna, szczególnie zalecana ze względu na odporność na trudne warunki oraz niewielkie rozmiary do nasadzeń w miastach. W Chinach nasiona służyły jako surowiec do produkcji oleju jadalnego. Odkryto także szereg zastosowań medycznych tego gatunku.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg tego gatunku obejmuje w Azji Wschodniej część Rosji (obwód amurski i Sachalin[5]), Półwysep Koreański oraz w Chinach prowincje i regiony autonomiczne: Gansu, Hebei, Henan, Jiangsu, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Shaanxi, Shanxi, Szantung[3]. W północnych Chinach jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym[6][a]. W Chinach[6], w Japonii[5] oraz w Europie i Ameryce Północnej bywa uprawiany jako roślina ozdobna[7]. W Polsce podawany był z kolekcji ogrodów botanicznych i arboretów (z Kórnika, Rogowa i z Ogrodu Botanicznego w Poznaniu)[8].

Morfologia

Pokrój
Jest to małe drzewo osiągające 4–8 m wysokości[9] (rzadko do 10 m[10][8]). Koronę ma rozłożystą[11] (osiąga 3–5 m szerokości[12]), dość gęstą i jednolitą[13]. Kora jest chropowata – jest najbardziej szorstka i popękana spośród wszystkich klonów[5]. Kora na starszych gałęziach i pniu ma szaro-brązową barwę, natomiast nagie, młode gałązki mogą mieć purpurowy odcień. Pąki są owalne[10] i bardzo małe, z 2 lub 3 parami łusek[8].
Korzenie
Bardzo głębokie[14].
Liście
Naprzeciwległe, o blaszce liściowej 5-, rzadko 7-klapowej. Klapy są głęboko wcięte, trójkątnie-owalne lub trójkątnie-lancetowate[10], z długo wyciągniętymi końcami[8]. Dolny brzeg klap nasadowych znajduje się w jednej osi – są ucięte (łac. truncatus), ew. płytko tylko sercowate. Błyszcząca i sztywna blaszka ma 5–10 cm długości i 12 cm szerokości. Jest całobrzega (czasem tylko liście z długopędów na środkowej klapie mają 2 małe klapki). Liście są nagie z wyjątkiem małych kępek włosków (domacji) u nasady blaszki w kątach nerwów. Z ogonków liścia po jego przerwaniu wypływa sok mleczny[8]. Liście pojawiające się wiosną mają brązowy lub czerwonobrązowy kolor, latem są obustronnie zielone[8], natomiast jesienią przebarwiają się na odcienie żółci i pomarańczy akcentowane przez czerwienie i fiolety[15]. Blaszka liściowa osadzona jest na ogonku o długości 3–9 cm[10]. W powodu długich ogonków liście często trzepoczą na wietrze[16].
Kwiaty
Zielonkawo-żółte, o średnicy 1 cm, zebrane są w wyprostowane baldachogrona[8].
Owoce
Czerwono zabarwione skrzydlaki[15] o długości około 3 cm, ustawione pod kątem prostym lub rozwartym do siebie[8]. Charakterystyczną cechą gatunku są krótkie skrzydełka równe mniej więcej spłaszczonemu orzeszkowi[8].
Gatunki podobne
Mylony jest najczęściej z klonem mono (różni się pędami żółto-brązowymi i spękanymi) i klonem kolchidzkim (różni się odrostami). Z kolei identyczny niemal z liści klon Lobela oraz Acer mayri mają skrzydlaki ze skrzydełkami ponad 2-krotnie dłuższymi od orzeszka[8].

Systematyka

Gatunek blisko spokrewniony z klonem Lobela[5] i Acer pictum[10], klasyfikowany do sekcji Platanoidea rodzaju klon[8]. Przez niektórych systematyków uznawany za podgatunek Acer pictum subsp. truncatum[10]. Pierwszy opis naukowy wyróżniający ten takson w randze gatunku sporządził Alexander Bunge w 1833 roku, bazując na materiale zielnikowym zebranym w 1831 roku podczas wyprawy botanicznej na północ od Pekinu[17].

Synonimy
Uznawaną za ważną nazwą naukową dla klona ściętolistnego jest Acer truncatum Bunge. Jednak ten gatunek posiada liczne synonimy[18]:
  • Acer cappadocicum subsp. truncatum (Bunge) A.E.Murray
  • Acer laetum var. truncatum (Bunge) Regel
  • Acer lobelii var. platanoides Miyabe
  • Acer lobelii subsp. truncatum (Bunge) Wesm.
  • Acer lobulatum Nakai
  • Acer lobulatum var. rubripes Nakai
  • Acer pictum var. truncatum (Bunge) Chin S.Chang
  • Acer pictum subsp. truncatum (Bunge) A.E. Murray
  • Acer platanoides var. truncatum (Bunge) Gams
  • Acer truncatum var. acuminatum X.M. Liu
  • Acer truncatum f. barbinerve Schwer.
  • Acer truncatum var. beipiao S.L.Tung
  • Acer truncatum f. cordatum L.S.Tung
  • Acer truncatum var. nudum Schwer.
Zmienność i mieszańce
Wraz z rosnącą popularnością w stosowaniu jako rośliny przyulicznej wyróżniane są różne odmiany uprawne. Szereg kultywarów wyselekcjonowanych zostało z roślin powstałych w wyniku zmieszania z odmianami uprawnymi klonu zwyczajnego (A. platanoides). Cechują się one barwnym ulistnieniem, szybszym wzrostem, regularną, wzniesioną koroną osadzoną na pojedynczym pniu i odziedziczonymi po klonie ściętolistnym niewielkimi rozmiarami[7][5]:
  • 'Crimson Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Crimson King',
  • 'Norwegian Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Keithsform',
  • 'Pacific Sunset' – odmiana pochodzenia mieszańcowego od kultywaru A. platanoides 'Warrenred',
  • 'Main Street' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się kulistą koroną i intensywnie pomarańczową barwą jesienną liści,
  • 'Akikaze nishiki' – jest wyselekcjonowaną odmianą (nie mieszańcową) wyróżniającą się pstrymi liśćmi biało-zielonymi.

Biologia i ekologia

Rozwój
Siewki klona ściętolistnego rozwijają się nie wysuwając liścieni nad powierzchnię gruntu (kiełkowanie hipogeiczne jest u tego gatunku wyjątkowe wśród klonów)[8]. Drzewa wcześnie rozpoczynają wegetację[9]. Kwitną w kwietniu, a owoce dojrzewają w sierpniu[10]. Cechują się umiarkowanym tempem wzrostu[15]. Pozostawione w formie naturalnej wyrastają na niewysokie, często wielopniowe drzewko. Przycinając można nadać mu formę jednopniowego drzewa[9].
Ekologia
Rośnie w lasach na terenach nizinnych oraz na łagodnych stokach wzniesień do 900 m n.p.m.[5] Występuje w domieszce jako częsty składnik zboczowych lasów wiązowców oraz w lasach liściastych z dominacją różnych gatunków dębów: Quercus mongolica, Quercus liaotungensis, Quercus variabilis, na glebach brązowych, wapiennych oraz wzniesieniach lessowych[19][20]. Rośnie także we wtórnych lasach osikowych z dominacją Populus davidiana oraz w zaroślach z dominacją Prunus sibirica porastających suche zbocza[19].

Zastosowanie

Gatunek ma zastosowanie komercyjne – uprawiany jest jako roślina ozdobna w Europie i Ameryce Północnej[21][22], także jako bonsai[23]. W wielkich miastach chińskich, m.in. w Pekinie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych drzew używanych w nasadzeniach przyulicznych[6]. Ze względu na tolerancję na warunki ekologiczne, niewielkie rozmiary i regularny, gęsty pokrój, zalecany jest do nasadzeń miejskich, przyulicznych, zwłaszcza tam, gdzie większe gatunki nie mogą być użyte[7]. W Chinach służy także do zalesień chroniących przed pustynnieniem zachodnią część kraju[14]. Dostarcza pożytku dla pszczół[11].

W latach 70. XX wieku w Chinach z nasion tego gatunku, które w liścieniach zawierają do 48% olejów, uzyskiwano olej jadalny. Wraz z rozpowszechnianiem się uprawy tego gatunku odkrywano kolejne jego właściwości[6]. Stwierdzono m.in. działanie lecznicze składników liści i uzyskiwanych z nich ekstraktów. Pozwalają one obniżyć poziom cukru we krwi działając leczniczo przy hiperglikemii[24], zmniejszają łaknienie, pozwalając leczyć otyłość[25]. Potwierdzono także działanie przeciwbakteryjne[26] i przeciwnowotworowe[27]. Gatunek jest źródłem wielu substancji chemicznych, m.in. należy do nielicznych roślin zawierających kwas nerwonowy, który u tego gatunku stanowi ok. 5% oleju zawartego w nasionach[6].

Uprawa

Historia
Pierwsze nasiona tego gatunku trafiły do Europy w 1881 roku wysłane z Chin do Królewskich Ogrodów Kew Gardens przez bałtyckiego Niemca Emila Bretschneidera[17]. Długi czas gatunek ten pozostawał rośliną kolekcjonerską, uprawianą głównie w arboretach i ogrodach botanicznych. Na popularności zyskał jako roślina zalecana do nasadzeń w miastach w klimacie umiarkowanym po wyhodowaniu odmian uprawnych pochodzenia mieszańcowego z klonem zwyczajnym[7].
Wymagania
Gatunek odporny na mróz – rośnie w strefach mrozoodporności od 4A do 8B[28]. Wytrzymuje spadki temperatur do -25 °C. Jest odporny na niesprzyjające warunki siedliskowe, na silny wiatr, zanieczyszczoną glebę i powietrze (zanieczyszczenie dwutlenkiem siarki, fluorowodorem i pyłem)[14][9]. Dobrze toleruje miejskie warunki[9]. Najlepiej rośnie na glebach kwaśnych lub lekko kwaśnych (5,6–6,5 pH)[28], ale toleruje gleby zakwaszone i alkaliczne[7]. Preferuje stanowiska słoneczne, ale toleruje również półcień[28]. Dobrze rośnie na glebie przepuszczalnej[12] i wilgotnej, jednak jest też tolerancyjny na suszę[15].
Rozmnażanie
Nasiona zebrane po dojrzeniu wymagają dwumiesięcznej stratyfikacji, po czym przechowane w następnym roku dobrze kiełkują[29].
Choroby i szkodniki
Brak istotnych patogenów owadzich lub problemów chorobowych[15]. Na liściach tego gatunku żerują larwy motyli z rodzaju Caloptilia (rodzina kibitnikowate Gracillariidae)[30].

Uwagi

  1. ↑ Mimo szerokiego rozprzestrzenienia gatunek wpisany został w 2004 jako "bliski zagrożenia" (NT) na chińską Czerwoną Listę Gatunków (Douglas Gibbs, Yousheng Chen. 2009. The Red List of Maples. Botanic Gardens Conservation International.)

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-03] (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN), Agricultural Research Service: Taxon: Acer truncatum Bunge (ang.). [dostęp 2011-10-16].
  4. ↑ Acer truncatum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f J. D. Vertrees, Peter Gregory: Japanese Maples: The Complete Guide to Selection and Cultivation. Tmber Press, 2010, s. 330.
  6. ↑ a b c d e Wang, Xing-Yan; Fan, Jin-Shuan; Wang, Shu-Ying; Sun, Run-Cang. A new resource of nervonic acid from purpleblow maple (Acer truncatum) seed oil. „Forest Products Journal”. 1, 2006. 
  7. ↑ a b c d e Michael A. Dirr: Encyclopedia of Trees and Shrubs. Timber Press, 2011, s. 58.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A-B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 153. ISBN 83-01-10135-0.
  9. ↑ a b c d e Klon ściętolistny, klon z Shantung (pol.). W: Drzewa i krzewy w Dębianach [on-line]. [dostęp 2011-10-16].
  10. ↑ a b c d e f g Acer truncatum (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-10-16].
  11. ↑ a b IBRO: Klon ściętolistny / Acer truncatum Bunge (pol.). [dostęp 2011-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-03)].
  12. ↑ a b ZSZP: Acer truncatum / Klon ściętolistny (pol.). [dostęp 2011-10-16].
  13. ↑ Backyard Gardener: Acer truncatum (Shantung Maple) (ang.). [dostęp 2011-10-16].
  14. ↑ a b c Li Dong-Mei, Liu Zeng-Hui, Shao Hong-Bo, Wu Gang. Improving the eco-environment in the western-China by applying local tree species: Issues and implications for global arid areas. „African Journal of Biotechnology”. 8, 20, s. 5430-5435, 2009 (ang.). 
  15. ↑ a b c d e Fine Gardening: Acer truncatum (Shantung maple, Purpleblow maple) (ang.). [dostęp 2011-10-16].
  16. ↑ Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 374. ISBN 978-83-7073-643-9.
  17. ↑ a b Year book. International Dendrology Society, 1990, s. 86.
  18. ↑ Acer truncatum. The Plant List. [dostęp 2011-01-25].
  19. ↑ a b Jiří Kolbek, Elgene Owen Box: Forest vegetation of Northeast Asia. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2003, seria: Geobotany 28. ISBN 1-4020-1370-1.
  20. ↑ Stanley Dennis Richardson: Forests and forestry in China: changing patterns of resource development. Washington: Island Press, 1990, s. 47-48. ISBN 1-55963-022-1.
  21. ↑ A. Huxley: New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan, 1992. ISBN 0-333-47494-5.
  22. ↑ K. Rushforth: Trees of Britain and Europe. Collins, 1999. ISBN 0-00-220013-9.
  23. ↑ palmatum.pl: Klon ściętolistny (nasiona) (pol.). [dostęp 2011-10-16].
  24. ↑ Atsushi Honma, Tomoyuki Koyama, Kazunaga Yazawa. Anti-hyperglycemic effects of sugar maple Acer saccharum and its constituent acertannin. „Food Chemistry”. 123, 2, s. 390-394, 2010. DOI: 10.1016/j.foodchem.2010.04.052 (ang.). 
  25. ↑ Zhao WH, Gao LF, Gao W, Yuan YS, Gao CC, Cao LG, Hu ZZ, Guo JQ, Zhang YX. Weight-reducing effect of Acer truncatum Bunge may be related to the inhibition of fatty acid synthase. „Nat Prod Res.”. 25, 4, s. 422-431, 2011. PMID: 21328136 (ang.). 
  26. ↑ Zhang F, Luo SY, Ye YB, Zhao WH, Sun XG, Wang ZQ, Li R, Sun YH, Tian WX, Zhang YX. The antibacterial efficacy of an aceraceous plant [Shantung maple (Acer truncatum Bunge)] may be related to inhibition of bacterial beta-oxoacyl-acyl carrier protein reductase (FabG). „Biotechnol Appl Biochem.”. 21, 5, s. 589-596, 2008. PMID: 18208374 (ang.). 
  27. ↑ Zhao WH, Zhang JF, Zhe-Wang, Zhang YX, Tian WX. The extract of leaves of Acer truncatum Bunge: A natural inhibitor of fatty acid synthase with antitumor activity. „J Enzyme Inhib Med Chem.”. 21, 5, s. 589-596, 2006. PMID: 17194032 (ang.). 
  28. ↑ a b c Dave's Garden: PlantFiles: Shantung Maple, Purpleblow Maple (ang.). [dostęp 2011-10-16].
  29. ↑ Lawrence O. Copeland, M. B. McDonald: Principles of seed science and technology. Norwell, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2001, s. 154.
  30. ↑ The Review of applied entomology. Commonwealth Agricultural Bureaux, 1987, s. 340.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Acer truncatum in Hackfalls Arboretum (1).jpg
Autor: Krzysztof Golik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bark of Acer truncatum in Hackfalls Arboretum, Gisborne Region, New Zealand
Acer truncatum - Morris Arboretum - DSC00270.JPG
Autor: Daderot, Licencja: CC0
Botanical specimen in the Morris Arboretum, 100 East Northwestern Avenue, Chestnut Hill, Philadelphia, Pennsylvania, USA.
Acer truncatum Leaf.jpg
© Derek Ramsey / derekramsey.com, CC BY-SA 4.0

Photograph of a leaf of Acer truncatum (Shantung Maple). Photo taken at the Tyler Arboretum where it was identified.

Camera and Exposure Details:
Camera: Nikon Coolpix 8700
Lens: Nikon Zoom Nikkor ED 8.9-71.2mm 1:2.8-4.2
Exposure: 25.4mm (99.9mm in 35mm equivalent) f/3.6 @ 5/126 s. (200 ISO)
Purpleblow Maple Acer truncatum Tree 2448px.jpg
Autor: Photo (c)2006 Derek Ramsey (Ram-Man), Licencja: CC BY-SA 2.5

Photograph of the Purpleblow Maple (Acer truncatum) tree. Photo taken at the Tyler Arboretum where it was identified.

Camera and Exposure Details:
Camera: Nikon Coolpix 8700
Lens: Nikon Zoom Nikkor ED 8.9-71.2mm 1:2.8-4.2
Exposure: 10.7mm (42.1mm in 35mm equivalent) f/7.3 @ 1/6 s. (50 ISO)