Kołchoz

Sianokosy w mołdawskim kołchozie (rejon Orgiejów) w 1941 roku
Kołchoźnik jako jedna z figur pomnika Tarasa Szewczenki w Charkowie na Ukrainie

Kołchoz (ros. колхоз) – rolnicza spółdzielnia produkcyjna, przedsiębiorstwo rolnicze charakterystyczne dla byłego ZSRR.

Kołchoz to skrót od nazwy kollektiwnoje choziajstwo (коллективное хозяйство), tzn. gospodarstwo kolektywne. W republikach związkowych ZSRR występowały lokalne odpowiedniki, np. kołhosp na Ukrainie radzieckiej.

Kołchozy były wynikiem kolektywizacji rolnictwa, przymusowego przejęcia ziemi rolników przez państwo. W odróżnieniu od sowchozów, ziemia należała do rolników tworzących spółdzielnię, ale była przekazana w bezterminowe użytkowanie wspólnocie. W przeciwieństwie do tradycyjnych spółdzielni, kołchozy nie mogły się rozwiązać i żaden kołchoźnik nie mógł porzucić wspólnoty. Po wprowadzeniu w ZSRR obowiązkowych dokumentów osobistych (paszport wewnętrzny) w 1932 roku aż do 1976 nie wydawano ich chłopom, co utrudniało im odejście do miast. Chłop mógł tylko wyjechać czasowo na podstawie tymczasowych dokumentów, które były ważne tylko w wyszczególnionych miejscach i dniach.

Kołchoźnicy dostawali wynagrodzenie miesięczne za pracę, mieli prawo do domu mieszkalnego i uprawy działki przydomowej.

W odróżnieniu od sowchozu, zarządca kołchozu był wybierany przez zebranie członków, które podejmowało także ważniejsze decyzje, jednak w praktyce było to formalnością i oba rodzaje gospodarstw niewiele się różniły[1]. Kołchozy były mniejsze i na ogół bardziej wszechstronne, sowchozy zwykle specjalizowały się w jednym typie produkcji[1]. W praktyce gospodarka rolna oparta na sowchozach i kołchozach była niewydolna, działała w oderwaniu od racjonalności ekonomicznej[1]. Ceny zbytu płodów rolnych i wytworów produkcji zwierzęcej, ceny zakupu maszyn i surowców do produkcji, były planowane państwowo. Zakłady, które dostarczały maszyny i surowce oraz większość jednostek skupu produktów były państwowe[1]. Tylko niewielka część produktów mogła być sprzedawana miejscowo po cenach umownych[1]. Stałe pensje wprowadzone w kołchozach od lat 1960. były w niewielkim stopniu zależne od pracy[1]. Brakowało bodźców ekonomicznych do racjonalizacji działalności rolnej, motywacja kołchoźników była niska przez brak wpływu pracy na jakość wyników[1]. Produkcja rolna wymagała dotacji państwa, ceny gotowych produktów dla ludności pozostawały stosunkowo niskie[1]. Kryzys szczególnie ujawnił się w latach 1980. i podczas zmian lat 1990[1], gdy wydajność produkcji np. ziarna z hektara w ZSRR była ponad dwukrotnie niższa, niż w Europie Zachodniej i USA oraz niższa od średniej światowej[1].

Popularną w ZSRR była nazwa Kołchoz im. Lenina, np. Kołchoz im. Lenina w Grebniowie w obwodzie riazańskim[2], Rybacki kołchoz im. Lenina w Kraju Chabarowskim[3], Rybacki kołchoz im. Lenina w Kraju Kamczackim[4].

Kołchozy w Bloku Wschodnim

Kołchozy na Białorusi

Kołchozy wciąż istnieją na Białorusi. Alaksandr Łukaszenka był w latach 1985-1987 sekretarzem partii w kołchozie im. Lenina w rejonie szkłowskim.

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j Agrarnyj sektor nakanunie rieform 1990-ch godow, „Traktory. Istorija, ludi, maszyny” (nr 28), Hachette Collections, 2016, s. 8-9, ISSN 2311-2131 (ros.).
  2. В селе Гребнево Старожиловского района отметили 60-летие колхоза
  3. Рыболовецкий колхоз им. Ленина. [dostęp 2019-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-03)].
  4. Рыболовецкий колхоз им. В.И. Ленина

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  • O kołchozach w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.

Media użyte na tej stronie

Пам.Шевченко Колхозник крупно.JPG
Autor: V. Vizu, Licencja: CC BY-SA 3.0
Taras Shevchenko Monument. Kharkov, Sumskaya Street.
Senokos v Moldavii.jpg
Сенокос в Молдавии. На снимке: уборка люцерны в колхозе имени Ленина (Оргеевский район). На переднем плане — колхозник Пётр Бакарук.