Kończyce Wielkie

Artykuł

49°49′57″N 18°39′5″E

- błąd

39 m

WD

49°50'1.28"N, 18°39'4.36"E

- błąd

0 m

Odległość

140 m

Kończyce Wielkie
wieś
Ilustracja
Panorama Kończyc Wielkich od strony północnej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

cieszyński

Gmina

Hażlach

Liczba ludności (2021)

1850[1]

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-416[2]

Tablice rejestracyjne

SCI

SIMC

0052669

Położenie na mapie gminy Hażlach
Mapa konturowa gminy Hażlach, u góry znajduje się punkt z opisem „Kończyce Wielkie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kończyce Wielkie”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Kończyce Wielkie”
Ziemia49°49′57″N 18°39′05″E/49,832500 18,651389
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi Kończyce Wielkie

Kończyce Wielkie (cz. Velké Kunčice, niem. Gross-Kuntschitz) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Hażlach[3][4], na Wysoczyźnie Kończyckiej, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.

W latach 1945-1954 wieś była siedzibą gminy Kończyce Wielkie, a w latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kończyce Wielkie. w 1975-1998 położona była w województwie bielskim.

Na obszarze 1445,25 ha zamieszkała jest przez 1848 mieszkańców (2009)[5], co daje gęstość zaludnienia równą 127,9 os./km². Centrum miejscowości położone jest pomiędzy drogami wojewódzkimi 937 i 938.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Kończyce Wielkie[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0052675Babilonczęść wsi
0052698Karłowiecczęść wsi
0052706Łubowiecczęść wsi
0052712Odnóżkaczęść wsi
0052729Podlesieczęść wsi
0052735Pudłowiecczęść wsi
0052741Sośnieczęść wsi
0052758Statekczęść wsi
0052764Stawiskaczęść wsi

Historia

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Cunczindorf Pasconis debent esse XXIX mansi[6][7][8]. Zapis ten oznaczał, że wieś zobowiązana została do płacenia dziesięciny z 29 łanów większych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Nazewnicza końcówka -dorf (niem. wieś) wskazuje, że pierwszymi osadnikami byli przybysze z Niemiec. Od pobliskich Kończyc Małych różniła się tym, że były wsią rycerską. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) Księstwa Cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Cunczendorf[9], co powtórzyło się w podobny sprawozdaniu Mikołaja Wolffa z 1447, trudno jednak rozstrzygnąć czy chodzi o Kończyce Małe czy Duże, jednak z dużej należnej kwoty można przyjąć że świętopietrze spłacały obie parafie wspólnie[10].

Do XV w. była własnością książąt cieszyńskich, w 1597 została zakupiona przez Bludowskich, która w następnym roku przeszła w ręce Wilczków[11], a w XIX hrabiowskiego rodu Larisch von Mönnich. Z Wielkimi Kończycami związani byli również Mniszchowie, którzy obok swojego nazwiska dodawali nazwę tej miejscowości np. Michał Jerzy Wandalin Mniszech z Wielkich Kończyc (1742-1806) marszałek wielki koronny, czy jego wnuk malarz Andrzej Jerzy Mniszech.

W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznej mierze przyjęła wyznanie luterańskie, a została prawie całkowicie zrekatolicyzowana w XVIII wieku.

W 1900 roku Kończyce Wielkie stanowiły samodzielną gminę obejmującą również Rudnik o powierzchni 1854 hektarów i liczbie mieszkańców 1561 zamieszkałych w 248 budynkach, z tego w samych Kończycach Wielkich bez Rudnika mieszkało 1257 osób w 199 domach. 1252 (99,6%) mieszkańców było katolikami a 5 (0,4%) wyznawcami judaizmu, 1226 (97,5%) polsko-, 28 (2,2%) niemiecko- a 2 (0,2%) czeskojęzycznymi[12]. Według spisu z 1910 roku Kończyce Wielkie (bez Rudnika) miały już 1286 mieszkańców zamieszkałych w 207 budynkach na obszarze 1562 hektarów, co dawało gęstość zaludnienia równą 82,3 os./km², z czego 1279 było zameldowanych na stałe, 1236 (96,6%) było polsko-, 31 (2,4%) niemiecko-, 10 (0,8%) czeskojęzycznymi, a 2 osoby posługiwały się jeszcze innym językiem, 1280 (99,5%) było katolikami, 1 osoba była ewangelikiem, 3 żydami a 2 jeszcze innej religii lub wyznania[13].

26 stycznia 1919 w czasie wojny polsko-czechosłowackiej miała tutaj miejsce przegrana przez polską stronę bitwa, w której zginął kapitan Cezary Wojciech Haller (1875-1919) – oficer, działacz polityczny i poseł na Sejm w Wiedniu. W lipcu 1920 roku w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski.

Turystyka i zabytki

W Kończycach Wielkich znajdują się cztery zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[14]:

Rośnie tu ponad 500-letni Dąb Mieszkopomnik przyrody, najstarszy dąb na Śląsku, jeden z najstarszych w Polsce, pozostałość po istniejącej tu przed wiekami puszczy[15].

Na okolicznym wzgórzu usytuowanym pomiędzy Kończycami Wielkimi a Kończycami Małymi umiejscowiony jest punkt widokowy na Wielką Czantorię.

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

Homo erectus

W przeprowadzanych w latach 2004 i 2005 badaniach archeologicznych nieopodal żwirowiska przy drodze wojewódzkiej nr 937 odkryto jak dotąd najstarsze ślady bytności przedstawicieli gatunku Homo erectus w Polsce i na północ od Karpat. Odnalezionych kilkadziesiąt półproduktów i narzędzi datowane są na około 800 tys. lat p.n.e[16][17], jednak z czasem pojawiły się wątpliwości co do takiego datowania[18]. Przybyć mieliby oni z południa poprzez Bramę Morawską prawdopodobnie za zwierzyną[19].

Galeria

Przypisy

  1. Dane statystyczne na dzień 31 grudnia 2021 roku. samorzad.gov.pl. [dostęp 2022-03-19].
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 505 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. a b GUS. Rejestr TERYT
  5. Gmina Hażlach: Sołectwo Kończyce Wielkie. 2009-12-31. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-15)].
  6. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
  7. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
  8. H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
  9. Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 396. ISBN 978-83-926929-3-5.
  10. Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101-167, 1969. 
  11. Janusz Spyra, Szlachecka rodzina Bludowskich z Dolnych Bludowic herbu Kozioł i zabytki sztuki z nią związane, „Familia Silesiae”, 1, Cieszyn 1997, s. 14-26, ISBN 83-88204-00-9 (pol.).
  12. Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
  13. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
  14. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022.
  15. Gmina Hażlach: Pomniki przyrody. 2009-12-08. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-07)].
  16. Uniwersytet Śląski w Katowicach: Odkrycie najstarszych śladów obecności człowieka na terenie Polski. 2010-10-21. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-22)].
  17. Foltyn, E., Foltyn, E., Jochemczyk, L., Nawrocki, J., Nita, M., Waga, J., & Wójcik, A.: The oldest human traces north of the Carpathians (Kończyce Wielkie 4, Poland). 2010. [dostęp 2010-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-01)]. (ang.).
  18. Wojciech Pastuszka: Ogromne wątpliwości co do najstarszych śladów ludzi w Polsce. [w:] archeowiesci.pl [on-line]. 2011-04-01. [dostęp 2011-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-07)].
  19. Gazeta Wyborcza: Nożyki homo erectusa. Zobacz czym ciął i skrobał. [w:] katowice.gazeta.pl [on-line]. 2010-10-29. [dostęp 2010-10-31].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Cieszyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Cieszyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 49.95 N
  • S: 49.50 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.03 E
Szlak rowerowy zielony.svg
Zielony szlak rowerowy
Szlak rowerowy niebieski.svg
Niebieski szlak rowerowy
Konczyce Wlk kaplica.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kaplica pałacowa w Kończycach Wielkich.
POL Kończyce Wielkie Folwark Karłowiec i pomnikowy dąb szypułkowy.jpg
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kończyce Wielkie - Gospodarstwo Agroturystyczne "Folwark Karłowiec" i ponad 300-letni dąb szypułkow będący pomnikiem przyrody od 1954
Szlak rowerowy żółty.svg
Żółty szlak rowerowy
Church in Konczyce Wielkie 1932.jpg
Adres wydawniczy: Cieszyn : "Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra", 1932
Współtwórcy: Tomanek, Rudolf (1879-1941) Oprac
Opis fizyczny: X, [2], 427 s. : il. ; 18 cm
Pałac w Kończycach Wielkich.JPG
(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0
Kończyce Wielkie, pałac, 2 poł. XVIII w.
POL Kończyce Wielkie Pano.jpg
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
Widok ogólny na centalną dolinę Kończyc Wielkich
POL gmina Hażlach COA.svg
Gmina Hażlach and Hażlach village coat of arms