Koronowo

Koronowo
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Koronowie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

bydgoski

Gmina

Koronowo

Prawa miejskie

1368

Burmistrz

Patryk Mikołajewski

Powierzchnia

28,18 km²

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


10 288[1]
365,08 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 52

Kod pocztowy

86-010

Tablice rejestracyjne

CBY

Położenie na mapie gminy Koronowo
Mapa konturowa gminy Koronowo, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego
Mapa konturowa powiatu bydgoskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Ziemia53°18′52″N 17°56′14″E/53,314444 17,937222
TERC (TERYT)

0403044

SIMC

0929285

Urząd miejski
pl. Zwycięstwa 1
86-010 Koronowo
Strona internetowa

Koronowo (niem. Polnisch Crone) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koronowo.

W XVI w. jako prywatne miasto duchowne było położone w województwie inowrocławskim[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

W roku 1960 dokonano spiętrzenia wody na rzece Brdzie tworząc Jezioro Koronowskie.

Położenie

Miasto położone jest nad rzeką Brdą oraz nad jeziorami: Koronowskim (Zalewem Koronowskim), Lipkusz, Białym oraz Kanałem Lateralnym, na pograniczu regionów: w południowej części Borów Tucholskich, w zachodniej części Doliny Brdy, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Borów Tucholskich i Pojezierza Krajeńskiego). Przy drogach krajowych nr 25 i 56, w odległości 27 km na północny zachód od Bydgoszczy, 71 km od Torunia oraz 335 km od Warszawy.

Koronowo leży w północnej części historycznych Kujaw[3], ze względów etnograficznych zaliczane jest również do południowo-wschodniej Krajny[4][5][6].

Nazwa

Nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae oznaczającej po łacinie Korona Marii i związana jest z osobą Matki Boskiej. Pod zaborem pruskim miasto nosiło nazwę Polnisch Crone, którą notuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902[7]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje obecnie używaną, polską nazwę miejscowości Koronowo oraz niemiecką nazwę – Polnisch Crone[8]. Natomiast słownik Alojzego Jougana podaje łacińską nazwę Felix Vallis[9].

Historia

Historia Koronowa zaczyna się od przeniesienia z Byszewa konwentu cystersów i założenia w 1288 r. nowego klasztoru na terenach wsi Smeysche[10]. Kolejne akty lokacji miasta z 1359 r., a następnie z 1368 r., wystawione przez króla Kazimierza Wielkiego, doprowadziły w 1370 r. do założenia miasta[11]. Znaczące dla historii Polski było zwycięstwo w bitwie pod Koronowem wojsk polskich nad Krzyżakami, 10 października 1410 r., w rejonie wsi Wilcze – Łąsko Wielkie, upamiętnione 13-metrowej wysokości pomnikiem, wzniesionym u wylotu drogi z Koronowa w kierunku Koszalina[12]. Podczas kolejnych wojen Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim Koronowo było kilkakrotnie niszczone.

Ratusz

Rozwój miejscowości nastąpił z końcem XV w. w wyniku rozwoju handlu zbożem, drewnem oraz produkcją garncarską i browarnictwem, którym sprzyjała swoboda spławu na Brdzie. W 1563 r. opat Adam Mirkowski odnowił przywilej lokacyjny i ufundował kościół oraz szpital Świętego Ducha. Od następnego stulecia rozpoczął się powolny upadek znaczenia miejscowości. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Koronowo zostało zagarnięte przez Prusy i znalazło się w zaborze pruskim[13]. W 1819 r. nastąpiła kasata zakonu, a w 1832 r. rozebrano kościół i szpital Świętego Ducha. W okresie zaborów w mieście działały polskie organizacje.

Okres 2 wojny światowej

We wrześniu 1939 roku na linii jezior Byszewskich na zachód od miasta toczyły się walki obronne oddziałów polskich przeciwko wojskom niemieckim. W okresie II wojny światowej Niemcy zamordowali ok. 100 mieszkańców Koronowa. Pamięć pomordowanych uczczono pomnikami: w Srebrnicy, Dębowej Górze, Tryszczynie, Wierzchucinie Królewskim, Buszkowie oraz Koronowie – pomnik na cmentarzu ofiar – Polaków. Od 1942 Niemcy nazwali miasto Krone an der Brahe (wcześniej używano nazw Polnisch Krone lub Crone an der Brahe).

Infrastruktura kolejowa

W 1909 roku Koronowo uzyskało połączenie kolejowe z Tucholą. W latach 1895–1969 komunikację z Bydgoszczą zapewniała linia kolei wąskotorowej (obecnie pozostały nieliczne torowiska i mosty).

Więzienie w Koronowie

W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w budynkach przedwojennego polskiego zakładu karnego w Koronowie ciężkie więzienie (Zuchthaus), które funkcjonowało od września 1939 roku do stycznia 1945 r. Przeszło przezeń około 1800 Polaków. Zakład karny w Koronowie był jednym z najcięższych więzień zorganizowanych przez Niemców na okupowanych terenach Pomorza. Do końca wojny zamordowali tam 631 osadzonych, głodząc i doprowadzając do ciężkich chorób wynikających z wycieńczenia.

Po zakończeniu wojny komuniści przejęli zakład karny, w którym zorganizowali więzienie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W czasach stalinowskich zamordowano tam wielu ludzi uznanych za wrogów władzy ludowej[14].

Demografia

31 grudnia 2021 r. miasto liczyło 10 288 mieszkańców[1]. W 2010 posiadało 11 029 mieszkańców[15].

Piramida wieku mieszkańców Koronowa w 2014 roku[16]:

Piramida wieku Koronowo.png

Zabytki

Pocysterski klasztor z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP
Kościół pw. św. Andrzeja
  • Zespół pocysterski pochodzi z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIV w. i był wzniesiony lub zaprojektowany prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi bazylika mniejsza pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium i nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Bazylika posiada bogate barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla; ponadto fragmenty polichromii gotyckich. Barokowy pałac i zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczący się tam zakład karny[17].
  • Kościół filialny pw. św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382–1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Posiada barokowo-rokokowe wyposażenie[18].
  • XIX-wieczna zabudowa usytuowana jest na rynku i w jego okolicach.
  • „Diabelski Młyn” został wybudowany w XIX w. nad Brdą[19].
  • Dawna synagoga została wzniesiona po sekularyzacji Koronowa w XIX w. i napływie ludności żydowskiej oraz niemieckiej[20].

Związki wyznaniowe

Kościół katolicki

  • Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie, ul. Bydgoska 23

Świadkowie Jehowy

Turystyka

Ceglano-kamienny wiadukt na nieczynnej linii kolejowej w Buszkowie pod Koronowem

Miejscowość jest ośrodkiem wypoczynku weekendowego i letniego dla mieszkańców Bydgoszczy i okolic. W miejscowości znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe, plaża i przystanie. Przez Koronowo lub tuż przy jego granicach przebiega kilka pieszych i rowerowych szlaków turystycznych:

Sport

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0
Stadion Miejski w Koronowie

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

Koronowo
Panorama miasta
Symbole miasta
Synagoga
Brda w Koronowie
Cmentarz żydowski


Zobacz też

Przypisy

  1. a b Liczba ludności – BIP – Gmina Koronowo, www.bip.koronowo.pl [dostęp 2022-01-13].
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 184.
  3. Lokalizacja. koronowo.pl. [dostęp 2022-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-21)]. Cytat: Koronowo położone jest […] na terenie północnej części historycznych Kujaw […]. (pol.).
  4. Materyały i prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie. T. 3. Kraków: Akademia Umiejętności, 1907, s. 181. OCLC 72854150. (pol.).
  5. Kazimierz Nitsch: Wybór pism polonistycznych. T. 3: Pisma pomorzoznawcze. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1954, s. 404. OCLC 83616703. (pol.).
  6. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Filip Sulimierski (red.), Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 4. Warszawa: 1883, s. 584. OCLC 742124550. [dostęp 2022-11-06]. (pol.).
  7. Koronowo jako „Polnisch Crone” w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom VIII, s. 599.
  8. J.E. Muller 1835 ↓, s. 591.
  9. Alojzy Jougan: Słownik kościelny łacińsko-polski. Wyd. V. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2013, s. 256. ISBN 978-83-257-0542-8.
  10. Od ustroju plemiennego do cystersów.
  11. Powstanie miasta.
  12. Bitwa z Krzyżakami.
  13. Pod panowaniem pruskim.
  14. Pomnik na cmentarzu ofiar. Oficjalna strona miasta i gminy Koronowo. [dostęp 2010-05-05].
  15. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 2083-334.
  16. Koronowo w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  17. Zespół poklasztorny cysterski.
  18. Kościół Św. Andrzeja.
  19. Diabelski młyn.
  20. Synagoga.
  21. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
  22. a b c d e f Oficjalna strona Miasta i Gminy Koronowo.
  23. Michał Szałkowski: Miasto partnerskie Spinetoli – Włochy. 2008-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  24. Michał Szałkowski: Miasta partnerskie Senden – Niemcy. 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  25. Michał Szałkowski: Czarny Bór okręg wileński (LITWA). 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].

Bibliografia

  • J.E. Muller: Vollstandiges geographish, statistisch, topographisches Worterbuch preusischen Staates. Erfurt: J.E. Muller’sche Buchhandlung, 1835.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
POL Szlak czarny.svg
Czarny szlak turystyczny.
Ołtarz główny kościoła klasztornego cystersów w Koronowie..JPG
Autor: Margarettize, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Koronowo - widok na ołtarz główny w Bazylice Mniejszej.
Koronowo (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Koronowo, Polska
Koronowo swAndrzej 3 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Koronowo, kościół fil. p.w. św. Andrzeja, kon. XIV, XVI
Koronowo cmentarz zydowski.jpg
Autor: Piotr Kożurno, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cmentarz żydowski w Koronowie.
Szlak rowerowy niebieski.svg
Niebieski szlak rowerowy
Bydgoszcz County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Bydgoszcz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.46 N
  • S: 52.91 N
  • W: 17.65 E
  • E: 18.42 E
Koronowo synagoga 1 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Synagoga w Koronowie
Koronowo panorama 6 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Panorama Koronowa z krawędzi doliny Brdy na północ od miasta
Buszkowo - most.jpg
Autor: Gww, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Buszkowo - most kolejowy nad rzeką Krówką, 1909
Koronowo Brda 8 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Rzeka Brda w Koronowie
Koronowo - Stadion Sportowy. - panoramio (3).jpg
(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0
Koronowo - Stadion Sportowy.
POL Koronowo flag.svg
Flaga miasta i gminy Koronowo, woj. kujawsko-pomorskie
Koronowo urzmiasta 4 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Ratusz na rynku w Koronowie
Koronowo urzmiasta 1 7-2016.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Ratusz na rynku w Koronowie
Piramida wieku Koronowo.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Koronowa, 2014