Krzyż Partyzancki

Krzyż Partyzancki
Awers
Awers i rewers
Baretka
Baretka
Ustanowiono

26 października 1945

Wycofano

8 maja 1999
(ust.z dn.16.10.1992r.)

Wielkość

38 × 38 mm

Wydano

ponad 94 tys.

Powyżej

Złoty Medal Zasłużony na Polu Chwały

Poniżej

Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie

Projektant

nieznany

Krzyż Partyzanckipolskie wojskowe odznaczenie państwowe nadawane w latach 1945–1999[1].

Historia

Krzyż Partyzancki został ustanowiony dekretem Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 roku[2], zatwierdzonym przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Odznaczenie to zostało ustanowione „w celu upamiętnienia bohaterskiej walki zbrojnej żołnierzy oddziałów partyzanckich z hitlerowskim okupantem o Niepodległość, Wolność i Demokrację oraz celem nagrodzenia bojowych zasług w tej walce”.

W ustawie z 1960 roku uznano Krzyż Partyzancki jako odznaczenie wojenne stanowiące nagrodę za udział w walkach partyzanckich z hitlerowskim okupantem[3].

W latach 1944–1960 kolejność noszenia polskich odznaczeń była regulowana przepisami o poszczególnych odznaczeniach, lecz zasady i okoliczności noszenia odznaczeń nie były unormowane. W praktyce częściowo stosowano przepisy i zwyczaje przedwojenne, a częściowo korzystano z wzorów sowieckich[4]. Od 1960 Krzyż Partyzancki zajmował miejsce za Złotym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały, a przed Medalem „Za waszą wolność i naszą”[5][6], a od 1992 roku – po obecnie obowiązujących odznaczeniach państwowych[7].

Z dniem 8 maja 1999 nadawanie Krzyża Partyzanckiego uznano za zakończone[8].

Zasady nadawania

Krzyż Partyzancki był nadawany jednorazowo organizatorom, dowódcom i członkom oddziałów partyzanckich walczących z Niemcami na terenie Polski, a także Polakom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie ZSRR, Jugosławii i Francji oraz cudzoziemcom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie Polski. Odznaczenie nadawało Prezydium Krajowej Rady Narodowej w drodze uchwały, od 1952 roku Rada Państwa, a od 1989 Prezydent RP. Nadawane było także miejscowościom.

Opis odznaki

Krzyż Partyzancki na pomniku, upamiętniającej ofiary egzekucji publicznej w Falejówce

Odznaką Krzyża Partyzanckiego[9] jest krzyż równoramienny, złocony o wymiarach 38 × 38 mm, brzegi krzyża są zakończone ornamentowanym obramowaniem. Na awersie pośrodku krzyża znajduje się orzeł, a na ramionach napis ZA – POLSKĘ – WOLNOŚĆ – i LUD (dewiza Armii Ludowej[10]). Na rewersie na poziomych ramionach napis PARTYZANTOM, na górnym pionowym ramieniu data 1939, a na dolnym data 1945.

Krzyże wykonywano ze złoconego mosiądzu. Projektant odznaczenia jest nieznany[1].

Wstążka odznaczenia jest ciemnozielona o szerokości 35 mm, z czarnymi paskami szerokości 7 mm po bokach, umieszczonymi 2 mm od jej brzegu.

Odznaczeni

Po raz pierwszy odznaczenia zostały nadane uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej „powziętą na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 1946, w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą odznaczeni zostali: KRZYŻEM PARTYZANCKIM

  1. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski,
  2. Prezes Rady Ministrów Edward Osóbka-Morawski,
  3. Wicepremier Władysław Gomułka,
  4. Gen. dyw. Franciszek Jóźwiak,
  5. Gen. dyw. inż. Marian Spychalski,
  6. Gen. dyw. Aleksander Zawadzki,
  7. Minister kultury i sztuki Władysław Kowalski,
  8. Józef Cyrankiewicz (zachowano oryginalną pisownię)[11].
  9. Aleksander Szymański (1927-2017)

Miejscowości odznaczone Krzyżem Partyzanckim:

Legitymacja do odznaczenia, wydana dla Czesława Kurowskiego[12]

Wg Stefana Oberleitnera sumie w latach 1945–1989 nadano 76 664 Krzyży Partyzanckich, a w latach 1990–1999 odznaczono jeszcze wielu żołnierzy świadomie pomijanych przez komunistyczne władze[1], m.in. partyzantów związanych z ruchem narodowym i NSZ[13]. W kolejnych latach odznaczono:

  • 1990 – 1862 osoby,
  • 1991 – 723 osoby,
  • 1992 – 1140 osób,
  • 1993 – 1325 osób,
  • 1994 – 1658 osób,
  • 1995 – 5267 osób,
  • 1996 – 2167 osób,
  • 1997 – 939 osób,
  • 1998 – 975 osoby,
  • 1999 – 1330 osób,

razem – 17 386 osoby[1].

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano 75 374 krzyże do 1987 r., a później jeszcze dodatkowo 18 651 krzyży; łącznie – 94 025 krzyży[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia i odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990–1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, s. 54-55. ISBN 83-7174-726-8.
  2. Dekret z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim” (Dz.U. z 1945 r. nr 50, poz. 288)
  3. Art. 11 ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
  4. Zbigniew Krotke: Polski Krzyż Zasługi 1923-2000. Dzieje i katalog. Białystok, Lublin: PTN, 2010, s. 168. ISBN 978-83-896162-1-0
  5. „Instrukcja Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń” (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122)
  6. „Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie opisu odznak orderów i odznaczeń oraz sposobu ich noszenia” (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 13)
  7. „Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1992 r. w sprawie opisu, materiału, wymiarów wzorów rysunkowych oraz sposobu i okoliczności noszenia odznak orderów i odznaczeń” (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 452)
  8. Art. 2 pkt. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419) w zw. z art. 11 ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach.
  9. Art. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim”
  10. K. Satora, Emblematy, godło i symbole GL i AL, Warszawa 1973
  11. „Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 12 czerwca 1946 r. o odznaczeniach w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu walki z najeźdźcą” (M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216)
  12. Czesław Kurowski, [w:] Służba zdrowia Wojska Polskiego II RP [online], gabinet.eu (Internetowy Katalog Branży Medycznej), 19 października 2011 [dostęp 2013-04-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14].
  13. Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim. nsz.com.pl. [dostęp 2015-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)].
  14. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.

Bibliografia

  • Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Krzyż Partyzancki BAR.svg
Baretka: Krzyż Partyzancki
Coat of arms of Poland-official3.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej
The Order of the White Eagle.png
Autor: Jakubkaja, Licencja: CC BY 3.0
Order Orła Białego – szkic
Legitymacja Krzyza Partyzanckiego.jpg
Legitymacja do Krzyża Partyzanckiego, wydana dla Czesława Kurowskiego
Monument to victims executed 1944 in Falejówka 5.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik rozstrzelanych przez Niemców 20 marca 1944 roku 10 osób w Falejówce. Emblemat Krzyża Partyzanckiego.
Krzyz-partyzancki Polska.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Pibwl (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0

Krzyż Partyzancki (Partizans Cross) - Polish military award, awarded to partizans of the World War Two.

The inscription: "Za Polskę, wolność i lud" - For Poland, freedom and the people, "Partyzantom" - To partizans.