Krzysztof Zanussi

Krzysztof Zanussi
Ilustracja
Krzysztof Zanussi (2010)
Data i miejsce urodzenia

17 czerwca 1939
Warszawa

Zawód

reżyser
scenarzysta

Współmałżonek

Elżbieta Grocholska-Zanussi[1]

Lata aktywności

od 1967

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy” Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy Order Słonia (Dania) Odznaka Honorowa „Krzyż Pamięci Szlaku Nadziei”
Strona internetowa

Krzysztof Pius Zanussi (ur. 17 czerwca 1939 w Warszawie[2]) – polski reżyser, scenarzysta i producent filmowy, którego twórczość związana jest głównie z dwoma nurtami polskiego filmu: kinem Młodej Kultury oraz kinem moralnego niepokoju. Komandor Orderu Odrodzenia Polski, od 1992 profesor sztuk filmowych.

Renomę intelektualisty dotykającego problemów moralności, wiary, zła i człowieczeństwa zdobył takimi filmami, jak Struktura kryształu (1969), Iluminacja (1972), Barwy ochronne (1976), Spirala (1978), Constans (1980) i Imperatyw (1982). Realizował filmy nie tylko w Polsce, ale również w Republice Federalnej Niemiec, we Włoszech oraz w Rosji. Był także producentem między innymi Weisera (2000) Wojciecha Marczewskiego, Pręg (2003) Magdaleny Piekorz i Pokotu (2016) Agnieszki Holland. Laureat Złotego Lwa w Wenecji za film Rok spokojnego słońca (1984), dwukrotny laureat Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za Barwy ochronne oraz Życie jako śmiertelną chorobę przenoszoną drogą płciową (2000).

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Urodził się 17 czerwca 1939 w Warszawie, jako jedyne dziecko Wandy z domu Niewiadomskiej i Jerzego Zanussich. Ojciec Krzysztofa był z pochodzenia Włochem i wykonywał zawód inżyniera budowlanego. Jerzy Zanussi pragnął, by syn poszedł w jego ślady[3]. Jednakże Krzysztof Zanussi obrał inną drogę. Początkowo studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1959 porzucił ów kierunek na rzecz filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1962 porzucił i te studia, po czym ostatecznie zdecydował się zostać reżyserem. Podjął studia reżyserskie na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi, które ukończył w 1966[3][4]. Był aktywny w amatorskim ruchu filmowym[4]. 17 kwietnia 1992 otrzymał tytuł profesora sztuk filmowych w specjalności reżyserii filmowej[5].

Etiudy filmowe i pierwsze filmy telewizyjne (1961–1968)

Podczas studiów w łódzkiej szkole filmowej nakręcił osiem etiud: Ułana i dziewczynę, Parasol przy pogodzie, Łapać złodzieja, Holden (wszystkie 1961), Samolot z Budapesztu (1962), Studentów (1963), Świadka (1964) oraz Śmierć prowincjała (1965)[6]. Najważniejszy okazał się ten ostatni film. W Śmierci prowincjała Zanussi ukazał szczególną, pozbawioną słów relację między konserwatorem dzieł sztuki a prowincjałem zakonnym. Śmierć prowincjała była wielokrotnie nagradzana na międzynarodowych festiwalach, zapewniając reżyserowi między innymi Grand Prix Złoty Dukat na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mannheim[7].

Ukończywszy łódzką szkołę filmową, Zanussi nakręcił na zlecenie Telewizji Polskiej Przemyśl (1966) o tytułowym mieście na Podkarpaciu[8] oraz film oświatowy Maria Dąbrowska o tytułowej pisarce. Kolejny utwór telewizyjny Twarzą w twarz (1967) był moralitetem o urzędniku stojącym w obliczu niebezpieczeństwa zagrażającego drugiemu człowiekowi[9]. Przygotowując się do swojego debiutu pełnometrażowego, Zanussi zrealizował też z udziałem Daniela Olbrychskiego komedię Zaliczenie (1968) o cwanym studencie, który próbuje wymusić na swoim wykładowcy wpisanie zaliczenia do indeksu[10].

Kino Młodej Kultury (1969–1974)

Debiut Zanussiego, Struktura kryształu (1969), okazał się wielkim przełomem w jego karierze. Struktura kryształu czerpie inspirację z filmu Pięknego Serge’a (1958) Claude’a Chabrola. Utwór Zanussiego ukazuje spotkanie dwóch naukowców, z których pierwszy wybrał wielkomiejską karierę naukową, drugi zaś dobrowolnie z niej zrezygnował i pracuje na wsi jako meteorolog. Struktura kryształu cechowała się ascetyczną formą, czarno-białą kolorystyką oraz wykorzystaniem naturalnych plenerów i wnętrz[11]. Film wpisywał się w postulaty nowego nurtu filmowego, nazywanego kinem Młodej Kultury[12].

Realizując film górski Góry o zmierzchu (1970), Zanussi wprowadził do swojego kina stałą aktorkę, Maję Komorowską. W 1970 roku Komorowska otrzymała główną rolę w filmie Życie rodzinne, W tym filmie partnerowała znacznie bardziej doświadczonemu Olbrychskiemu, który wcielił się w rolę architekta przybywającego do rozpadającego się domu rodzinnego. Komorowska, grając siostrę głównego bohatera, zdominowała na ekranie ówczesnego gwiazdora, jakim był Olbrychski[13]. Jako ojciec bohatera w filmie wystąpił też Jan Kreczmar. Życie rodzinne zdobyło uznanie publiczności, otrzymując w plebiscycie czasopisma „Film” Złotą Kaczkę za najlepszy polski film roku. Jednakże zdarzały się głosy sprzeciwu, takie jak ten Maryli Hopfinger: „Porozumienie z ojcem jest niemożliwe i niepotrzebne. […] A jeśli tak, po co autor styka ich z sobą ponownie? […] Próby zetknięcia przeciwieństw w «konwencji paramilitarnej» nie były w stanie złagodzić znakomite aktorstwo, malowniczość obrazu, narracja i realizatorska sprawność”[14].

Do dylematów z Życia rodzinnego Zanussi nawiązał jeszcze w realizowanym w koprodukcji polsko-zachodnioniemieckiej utworze Rola (Die Rolle, 1971). W Roli Zanussi obsadził ponownie Kreczmara i Olbrychskiego w rolach ojca i syna[15]. W Za ścianą (1971), kolejnym filmie telewizyjnym reżysera, ponownie wystąpiła Komorowska. Wcieliła się w rolę zachowawczej, wyautowanej naukowiec, która składa wizytę u mieszkającego w pokoju obok, wyrachowanego cynika. W roli tego ostatniego Zanussi obsadził kolejnego stałego aktora, Zbigniewa Zapasiewicza. W przeciwieństwie do Życia rodzinnego, zdaniem Hopfinger „diagnoza uogólniająca przekonuje. […] Autor nie ukrywa swego przesłania: nadziei na rozbudzenie niepokoju, na wstrząs, który skłoni do autorefleksji i rewizji, i nikłego cienia wiary w szansę podwójnego ocalenia”[14].

Za najgłośniejszy film Zanussiego epoki Kina Młodej Kultury uchodzi jednak Iluminacja (1972), której główny bohater – grany przez naturszczyka Stanisława Latałłę – rozpoczyna studia i karierę naukową w poszukiwaniu prawdy o istnieniu. Tej jednak nie odnajduje w nauce, próbuje więc szukać sensu życia także w duchowości. Zanussi w swoim dziele wytwarzał „dialektyczne napięcie między tym, co duchowo odczuwalne, acz nieweryfikowalne przez naukę, a «naukowością», która przy pozorach podania wyjaśnienia nie oferuje żadnej wiedzy istotnej”[16]. Na sławie Iluminacji zaważyła także forma, przypominająca filmy Jeana-Luca Godarda. Jak pisał Sebastian Jagielski, „utwór oparty został na strukturze eseju: fikcja łączy się tu z dokumentem, wykład oświatowy z wypowiedziami naukowców wprost do kamery”[17]. Iluminacja została uhonorowana Grand Prix, nagrodą FIPRESCI oraz Nagrodą Jury Ekumenicznego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno[18].

Nakręciwszy filozoficzną powiastkę Hipoteza (1972) o naukowcu, który waha się nad pomocą tonącej kobiecie, Zanussi próbował kariery za granicą. Amerykańskie Morderstwo w Catamount (The Catamount Killing, 1974) odbiega od dotychczasowego dorobku reżysera, jako że opowiada kryminalną historię bankiera, który obrabowuje swój własny bank[19]. Dla odmiany wyreżyserowany w Polsce Bilans kwartalny (1974), ponownie z udziałem Komorowskiej, stanowi opowieść o kobiecie, która poddaje rewizji przebieg swego dotychczasowego małżeństwa[20]. Tematem telewizyjnego Miłosierdzia płatnego z góry (1975) jest starcie postaw jugosłowiańskiej gastarbeiterki (Jadwiga Jankowska-Cieślak) oraz władczej baronowej (Elisabeth Bergner), u której została zatrudniona[21].

Kino moralnego niepokoju (1976–1980)

Barwy ochronne (1976) stanowią szczególnie ważny film w dorobku reżysera. Zanussi wpisał się nim w formację nazywaną kinem moralnego niepokoju, w ostrym, satyrycznym świetle przedstawiając mikrokosmos obozu naukowego dla językoznawców. Tematem filmu jest pojedynek postaw oderwanego od rzeczywistości uczelnianej doktoranta Jarosława Kruszyńskiego (Piotr Garlicki) oraz pozbawionego złudzeń docenta Jakuba Szelestowskiego (Zapasiewicz), który otwiera mu oczy na wszechobecną korupcję panującą na rodzimej uczelni. Satyra ta, jak podkreślał Marek Radziwon, obejmuje całe środowisko uczelniane: „prorektor jest zwykłym nieukiem, jego żona – idiotką, […] Jarek – obrońcą głupiej sprawy, a studenci – dzieciarnią […]. Jedyną osobą, która nie manifestuje wielkich ambicji albo też skrywa je najskuteczniej, jest Jakub”[22]. Barwy ochronne otrzymały Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, jednak okoliczności przyznania nagrody były dla Zanussiego poniżające. Ówczesny wiceminister kultury Janusz Wilhelmi, który uwielbiał twórczość Zanussiego, wywarł presję na jury festiwalu tak, aby pogrążyć Andrzeja Wajdę i nie dopuścić do przyznania jakiejkolwiek nagrody konkursowej filmowi Człowiek z marmuru (1976) tegoż. Wilhelmi wysłał po Zanussiego śmigłowiec, którym reżyser Barw ochronnych miał dotrzeć do Gdańska. Jednak w geście solidarności z Wajdą Zanussi nie przybył na uroczystość, co przypłacił koniecznością czasowego wyjazdu za granicę. Na terenie RFN-u nakręcił dwa obyczajowe filmy: Lekcję anatomii (Anatomiestunde, 1977) oraz Dom kobiet (Haus der Frauen, 1977)[23][24].

Powróciwszy do Polski po tragicznej śmierci Wilhelmiego w wypadku lotniczym, Zanussi wyreżyserował kolejne prowokacyjne studium człowieczeństwa, Spiralę (1978). Jan Nowicki zagrał w nim rolę zgorzkniałego turysty podróżującego po Tatrach, który konsekwentnie dąży ku śmierci – najpierw udając się na straceńczą podróż wspinaczkową zakończoną przysypaniem przez lawinę, a następnie, po odratowaniu przez taterników – wyskakując przez okno. Spirala była pierwszym filmem Zanussiego docenionym i wyróżnionym na Festiwalu Filmowym w Cannes, dzięki czemu umocniła międzynarodową renomę reżysera. Ów film porównywano z utworem Louis Malle’a Błędny ognik (Le Feu follet, 1963)[25]. Po sukcesie Spirali Zanussi nakręcił – znów w Niemczech Zachodnich – Drogi pośród nocy (Wege in der Nacht, 1979), studium konformizmu uosabianego przez postać wyrafinowanego estety Friedricha (Mathieu Carrière), którego żona (Komorowska) z obrzydzeniem śledzi jego pociąg ku nazizmowi[26]. Drogi wśród nocy były jednak oceniane gorzej, stając się zdaniem Charlesa Kraszewskiego modelowym przykładem afirmacji stereotypów polsko-niemieckich[27].

W 1980 roku, w momencie przełomu solidarnościowego, Zanussi nakręcił dwa kolejne filmy. Constans – opowieść o uzależnionym od matki studencie matematyki, który po jej śmierci zwraca się przeciwko całemu światu – wielce przypadła do gustu publiczności międzynarodowej. David Paul i Sylvia Glover opisywali Constans jako dzieło o „życiu i śmierci, skromności i moralnej zgniliźnie, osobistym szczęściu i odpowiedzialności wobec społeczeństwa”[28]. Gorzej została przyjęta komedia poświęcona „socjalistycznej burżuazji” ukształtowanej za rządów Edwarda Gierka, Kontrakt. Zdaniem Paula i Glover Kontrakt, mimo że zawiera pewne elementy tragiczne, nie wyrasta ponad „oburzającą farsę”[29]. Kontrakt okazał się filmem znamiennym dla nowej fazy w twórczości reżysera: „właśnie wtedy Zanussi, dotychczasowy ulubieniec inteligenckiej widowni, zaczął rozmijać się z jej gustem” (Tadeusz Lubelski)[30].

Na emigracji (1981–1988)

Krzysztof Zanussi w 1988

Gestem otwartego poparcia Zanussiego dla opozycji antykomunistycznej była seria filmów nakręconych na obczyźnie. Zachodnioniemieckie Pokuszenie (Die Versuchung, 1981) demonstrowało starcie postaw pomiędzy otwartą i uczuciową polską malarką (Komorowska) a jej mężem, chłodnym i wyobcowanym Niemcem (Helmut Griem); w finale malarka opuszcza męża i udaje się do klasztoru[31]. Zrealizowana na zlecenie koprodukcja włosko-brytyjska, Z dalekiego kraju (Da un paese lontano, 1981), stanowiła biografię Karola Wojtyły do momentu, gdy ten został wybrany papieżem Janem Pawłem II[32]. James L. Franklin z „The Boston Globe” kwitował film słowami, że „więcej mówi nam o owym dalekim kraju aniżeli o samym człowieku”[33]. Zachodnioniemiecko-szwajcarski Sinobrody (Blaubart, 1982) według powieści Maxa Frischa ukazywał losy lekarza, który żywi platoniczną miłość do prostytutki[34].

Bardziej osobisty charakter miały dwa filmy Zanussiego wyświetlane w kinach. W zachodnioniemieckim Imperatywie (Imperativ, 1982) Zanussi rozwijał wątki z Iluminacji. Główny bohater filmu, matematyk i wykładowca akademicki (Robert Powell), poszukuje sensu życia w dysputach filozoficznych z popem. Owe poszukiwania prowadzą matematyka na skraj rozpaczy. Richard Grenier z „The New York Timesa” opisywał Imperatyw jako dzieło „dziwne, lecz interesujące – rozgadane, pełne fanatyzmu, nieco szalone”[35]. Prawdziwym triumfem Zanussiego jako międzynarodowego autora na wygnaniu stał się jednak kręcony w koprodukcji Rok spokojnego słońca (1984). Jest to melodramat o Polce (Komorowska), którą po II wojnie światowej gnębi ubek (Zapasiewicz). Kobieta zyskuje szansę na emigrację dzięki uczuciu, które żywi do niej amerykański żołnierz (Scott Wilson). Przeszkodą w opuszczeniu kraju jest jednak matka, którą Polka musi się opiekować. Dla władz komunistycznych film z oczywistych powodów był niewygodny, gdyż „ewidentnie «szkalował» władzę ludową, przypominając jej grzechy założycielskie” (Ewa Ciszewska, Marta Kasprzak)[36]. Gdy jednak Rok spokojnego słońca otrzymał Złotego Lwa na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji, został ostatecznie włączony do szerszej kinowej dystrybucji w Polsce[37].

Kolejny film nakręcony w RFN, Paradygmat, czyli potęga zła (Paradigma, 1985), ukazuje losy studenta teologii, który paradoksalnie brnie w postępujące uzależnienie od zła, ubiegając się o stypendium od demonicznego producenta broni (Vittorio Gassman). Paradygmat dowodził postępującego rozwarstwienia opinii krytyków wobec Zanussiego. O ile filmoznawca Tomasz Kłys chwalił po latach film jako „arcydzieło […] mieniące się znaczeniowymi niuansami”[16], o tyle Małgorzata Sadowska oraz Bartosz Żurawiecki ostro krytykowali Paradygmat za skrajnie homofobiczny portret fabrykanta, który niemal gwałci głównego bohatera[38]. W zrealizowanym trzy lata później filmie Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest (Wherever You Are, 1988) Zanussi zajął się z kolei historią ambasadora Urugwaju w Polsce, który za swą bierność wobec potajemnych zbrojeń mniejszości niemieckiej przed II wojną światową zostaje ukarany; jego żona popada w szaleństwo oraz zostaje później zamordowana przez hitlerowców[39].

Powrót do Polski (po 1989)

Krzysztof Zanussi w czasie zdjęć do filmu Persona non grata we wrześniu 2004 w Moskwie
Krzysztof Zanussi w 2008
Krzysztof Zanussi podczas GoEast w 2014
Ekipa filmowa na prezentacji polskiego filmu Pokot na 67. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie
Krzysztof Zanussi w Regionalnym Instytucie Kultury w Katowicach, w 2020

W 1989 roku Zanussi powrócił na stałe do Polski, gdzie nakręcił Stan posiadania, opowieść o dawnym opozycjoniście (Artur Żmijewski), który po transformacji ustrojowej zakochuje się w cynicznej cenzorce (Krystyna Janda). Stan posiadania zdobył na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie nagrodę jury ekumenicznego, gdyż podejmował zdaniem Marioli Marczak problem „konieczności zgodnego współżycia z dawnymi opresorami”, ale też „weryfikacji etycznej i pragmatycznej zachowań inteligencji oraz jej ethosu w czasach kreowania nowego porządku społecznego”[40]. Ukończywszy niemiecki film telewizyjny Długa rozmowa z ptakiem (1990), reżyser podjął się realizacji hagiograficznej biografii ojca Maksymiliana Kolbe, który poniósł męczeńską śmierć w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Jednak zdaniem Kłysa film Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990), pozbawiony autorskiego sznytu, należał do „najsłabszych w dorobku reżysera”[16]. Natomiast Dotknięcie ręki (1993) o studencie muzykologii, który zachęca dawno nieaktywnego zawodowo maestra (Max von Sydow) do skomponowania swego wyśnionego utworu, cieszyło się lepszą renomą wśród krytyków. Michał Zacharzewski pisał, iż „w Dotknięciu ręki Zanussi podejmuje temat natchnienia i inspiracji. […] Reżyser zastanawia się bowiem, czy istnieje coś takiego jak powołanie do stworzenia czegoś wiekopomnego”[41].

Cwał (1995), jeden z ostatnich filmów Zanussiego z udziałem Mai Komorowskiej, okazał się szczególnym utworem w jego dorobku. Osadzony w realiach epoki stalinowskiej komediodramat był poświęcony chłopcu (Bartosz Obuchowicz), synowi akowca wysłanemu przez matkę do ekscentrycznej ciotki (Komorowska). Ta świadomie wybrała strategię dwójmyślenia, aby przetrwać mroczne czasy stalinizmu. Zanussi przekonywał przy okazji realizacji Cwału, że ten film ma dlań charakter autobiograficzny i jest jak „karta wyjęta z rodzinnego albumu”[42]. Cwał został uhonorowany między innymi Nagrodą Specjalną Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, a z uznaniem spotkały się też role Komorowskiej i Obuchowicza. Jerzy Płażewski pisał, że Cwał traktuje o „filozofii przetrwania” w erze, która nie sprzyja człowieczeństwu[43].

Po realizacji Cwału Zanussi podjął się wyreżyserowania serialu Opowieści weekendowe (1996–2000), w zamierzeniu kontrapunktu dla cyklu telewizyjnego Dekalog (1988) Krzysztofa Kieślowskiego[44]. Nakręcił też kolejny hagiograficzny film, Brata naszego Boga (1997) na podstawie sztuki Wojtyły o Adamie Chmielowskim[16]. Jednakże największy sukces artystyczny w Polsce po 1989 roku reżyser osiągnął filmem Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000). Jego główny bohater, śmiertelnie chory i zgorzkniały profesor (Zapasiewicz), z zemsty za niemożność odwrócenia swojego losu obraca swój gniew przeciwko młodej parze. Życie spotkało się z uznaniem krytyków i zostało nagrodzone Grand Prix Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, jednak nie miało szans na szeroką dystrybucję poza Polską. Derek Elley z „Variety” pisał, że „Życie, przejrzyście wyreżyserowane, bardzo proste i świadome ograniczeń sztuki filmowej, jest łatwym, wciągającym seansem – rodzajem pewnego jakościowego kina europejskiego, które już prawie wygasło, pochodzącego prosto z serca, nie zaś podręcznikowego”[45]. Zanussi podjął wkrótce po nakręceniu Życia decyzję o wyreżyserowaniu jego spin-offa pod nazwą Suplement (2002), który skupiał się właśnie na młodej parze. „Nieoświeceni odrzucą dzieło rzemieślnika jako filozoficzną operę mydlaną, ale dla nadających na tych samych falach, co Zanussi, Suplement będzie pochłaniał aż do momentu rozproszenia uwagi” – pisano w „Variety”[46]. Suplement został uhonorowany nagrodą FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie[46].

Sukces artystyczny Zanussi odniósł też filmem Persona non grata (2005), w którym ambasador RP w Urugwaju (Zapasiewicz) gorzknieje w obliczu niemożności naprawienia świata. W Personie non grata jako rosyjski wiceminister spraw zagranicznych wystąpił ceniony wówczas rosyjski reżyser Nikita Michałkow, późniejszy apologeta Władimira Putina[47].

Kolejne filmy Zanussiego spotykały się jednak z coraz większą krytyką. Kręcone w koprodukcji polsko-ukraińskiej Serce na dłoni (2008), w którym ukraiński biznesmen (Bohdan Stupka) poszukuje nadziei na przeszczep serca w młodym desperacie, było złośliwie komentowane. Paweł T. Felis pisał: „Najbardziej przeraża nie to, że Zanussiemu film się nie udał, ale fakt, że twórca Iluminacji nakręcił obraz tak jednoznacznie mizdrzący się do widza”[48]. Rewizyta (2009), w której wybrani bohaterowie filmów Zanussiego ponownie się ze sobą spotykali, również nie przyniosła sukcesu artyście[49]. Całkowitą klęską artystyczną okazało się jednak Obce ciało (2014). Nakręcona w koprodukcji polsko-włosko-rosyjskiej opowieść o polskiej katoliczce (Agata Buzek), pragnącej pójść do klasztoru wbrew zdaniu jej włoskiego partnera (Riccardo Leonelli), zderzała szlachetność Polki z cynizmem wychowanej przez komunistkę szefowej korporacji (Agnieszka Grochowska). Tadeusz Lubelski odczytywał ów kontrast jako wyjątkowo nachalny: „Walcząc ze swoją epoką w imię wartości, w które wierzy, zasłużony reżyser osiąga efekt odwrotny do zamierzonego: późnymi nieudanymi filmami nikogo do swoich racji nie przekonuje, a dawnych miłośników – ostatecznie do siebie zraża”[50]. Obce ciało otrzymało sześć filmowych antynagród – Węży – w tym dla najgorszego polskiego filmu roku[51]. Wariacja na temat mitu Fausta, Eter (2018), też nie miała najlepszej prasy. Tomasz Gardziński z portalu Spider’s Web kwitował film słowami, że Zanussi „nie jest w stanie wystarczająco zaufać ich [widzów] inteligencji i dojrzałości, by zejść z pozycji mędrca na poziom towarzysza. Poucza zamiast angażować i ostatecznie ponosi porażkę”[52].

Swój kolejny film pod tytułem Liczba doskonała (2022), znów oparty na pojedynku postaw mężczyzny u kresu życia (Andrzej Seweryn) i młodego matematyka (Jan Marczewski), Zanussi pokazał jedynie publiczności festiwalu Camerimage w ramach pokazu zamkniętego. Okoliczności ukazania się filmu Paulina Błaszkiewicz z „Gazety Wyborczej” kwitowała jako przejaw „sztuki dla wybranych – wzór kultury po toruńsku”[53].

Działalność pozareżyserska

Wykładowca Wydziału Radia i Telewizji im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego[5][54], Collegium Civitas w Warszawie[55] oraz Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego[56]. Recenzent rozpraw doktorskich i habilitacyjnych[57]. Członek krajowy czynny Wydziału VI Twórczości Artystycznej Polskiej Akademii Umiejętności (od 1994)[58]., stacji PAU w Katowicach oraz Komitetu „Polska w Zjednoczonej Europie” Prezydium Polskiej Akademii Nauk[5]. Pełni funkcję przewodniczącego Rady Programowej i wykładowcy Akademii Multi Art w Krakowie[59][60]. Jest honorowym przewodniczącym włoskiego festiwalu Popoli e Religioni – Terni Film Festival[61].

Osobie i twórczości Krzysztofa Zanussiego poświęcono dwa filmy dokumentalne: Strukturę człowieka (1989, reż. Grażyna Banaszkiewicz)[62] i Niepokój (2004, reż. Krzysztof Tchórzewski)[62].

Styl filmowy

Dorota Narewska twierdziła, że „kino Zanussiego dotyka duchowości jako pewnej ogólnej właściwości rozumnej osoby ludzkiej poszukującej prawdy”[63]. Halina Orczak-Moraczewska dodawała, iż bohaterem zbiorowym dzieł reżysera jest „człowiek postawiony przed wyborem między wartościami a pokusą ich odrzucenia. Probierzem jest jego moralna wrażliwość wyrażająca się kompromisem pomiędzy sferą marzeń o indywidualnej wolności a życiową praktyką, która tę wolność dobrowolnie ogranicza”[4]. Howard Feinstein rozwijał tematykę pojedynku postaw, wskazując trzy typy starć u Zanussiego: pomiędzy determinizmem a wolną wolą; pomiędzy empiryzmem (analizą rozumową) a wiarą katolicką (łaską); wreszcie pomiędzy samoświadomością człowieka a niewidzialną presją ze strony społecznego środowiska[64]. Magdalena Nawisielska interpretowała kino Zanussiego jako psychoanalityczną arenę zmagań z wiecznym brakiem, który jego bohaterowie wypełniają (nieobecność ojca lub też Boga)[65].

Jakub Majmurek, oceniając dorobek reżysera, pisał iż „wszystkie najlepsze filmy Zanussiego rozgrywały się w środowisku polskiej, peerelowskiej inteligencji. Reżyser doskonale znał i czuł to środowisko, jego problemy, symboliczne (nie tylko zresztą) stawki, o jakie toczyła się w nim gra”. Jednakże twórczość Zanussiego po 1989 roku zdaniem Majmurka składa się z filmów, które „choć poprawne warsztatowo, są sztywne, akademickie, nie ma w nich eksperymentów z formą i językiem filmowym, nie ma ducha twórczych poszukiwań”[66]. Wiktor Rusin oskarżał późne kino Zanussiego o pozorowanie dylematów moralnych:

„wszystkie pytania i dramaty są wyłącznie pozorne, albowiem padają ze skrycie pewnej siebie, sztucznej perspektywy stworzonej przez aspiracje etyczne (duch etyki zachodniego chrześcijaństwa) oraz estetyczne (styl »prawdziwego inteligenta«) współczesnego, moralnego konformisty”[65].

Poglądy

Krzysztof Zanussi deklarował się jako konserwatysta i wierzący katolik. Wielokrotnie z dezaprobatą wyrażał się o świeckości cywilizacji zachodnioeuropejskiej, wieszcząc jej rychły upadek[67][68]. Obawiał się jednak również populistycznych rządów we Włoszech, w Polsce oraz na Węgrzech, które jego zdaniem były „oznakami pewnej niedojrzałości społecznej”[67]. Z niepokojem obserwował także demontaż studiów filmowych na rzecz scentralizowanej produkcji filmowej w 2019 roku, kwitując ową inicjatywę ówczesnego ministra kultury Piotra Glińskiego jako pomysł „PRL-owski”[69]. Przyjmował jednocześnie z rozczarowaniem rządy Prawa i Sprawiedliwości po 2015 roku, twierdząc iż „bezideowość” wcześniej rządzącej Platformy Obywatelskiej została zastąpiona „fałszywą ideowością”[70]. Był zwolennikiem demokracji przedstawicielskiej jako pragmatycznie lepszej niż dyktatura, podkreślając, że władza „nie powinna spoczywać w rękach jednej partii czy ludzi”[71]. Miał także świadomość, że zmierzch cywilizacji zachodniej wynikał z „ilości upokorzeń, które na przestrzeni wieków zafundowaliśmy ludziom z innych kontynentów […]. Odwet jest przecież naturalną potrzebą człowieka. Myślę, że możemy się go spodziewać”[68].

Zanussi sprzeciwiał się drugiej fali feminizmu:

„Jestem za tym dobrym feminizmem, który kazał paniom domagać się praw wyborczych, możliwości kształcenia itd.… Ale przeciw temu złemu, który ma je dziś uczynić identycznymi jak mężczyźni – w karierowiczostwie, bezwzględności, wulgarności”[72].

Zanussi był w bliskich kontaktach z rosyjskimi ludźmi kultury, fascynował się tamtejszą kulturą: „społeczeństwo rosyjskie – w przeciwieństwie do polskiego znacznie szybciej krzepnie w nowych warunkach”[73]. Był jednak wśród intelektualistów, którzy protestowali przeciwko uwięzieniu przez Rosjan ukraińskiego reżysera Ołeha Sencowa[74]. Potępiał również agresywność Kremla w polityce zagranicznej: bombardowanie Czeczenii, agresję na Ukrainę[75]. Podkreślał swe przywiązanie do sceptycyzmu, który „pozwala mi bronić wartości. Nie pozwala mi ich zbyt łatwo zaakceptować, ponieważ zawsze dostrzega w człowieku jego różne oblicza”[76].

Życie prywatne

Żonaty z Elżbietą Grocholską-Zanussi[77]. Mieszka w Laskach[78].

Filmografia

Publikacje książkowe

  • O montażu w filmie amatorskim (1968)
  • Nowele filmowe (Warszawa 1976)
  • Scenariusze filmowe (Warszawa 1978)
  • Rozmowy o filmie amatorskim (Warszawa 1978)
  • Kontrakt (Warszawa 1980)
  • Scenariusze filmowe II (Warszawa 1985)
  • Scenariusze filmowe III (Warszawa 1992)
  • Opowieści weekendowe. Cykl nowel telewizyjnych (Wrocław 1997)
  • Pora umierać. Wspomnienia, refleksje, anegdoty (Warszawa 1997)
  • Scenariusze filmowe IV (Warszawa 1998)
  • Między jarmarkiem a salonem (Warszawa 1999)
  • „Wielbłąd i ucho igielne” (Zamość 2001)
  • Bigos nie zginie! … w rodzinnej Europie (Warszawa 2003)
  • Strategie życia, czyli jak zjeść ciastko i je mieć (Poznań 2015)

Nagrody i wyróżnienia

Uroczystość wręczenia Medalu Per Artem Ad Deum – Krzysztof Zanussi z Prezesem Targów Kielce, dr. Andrzejem Mochoniem
Nagrody za filmy
RokFilmInstytucjaNagroda[6]
1967Śmierć prowincjałaMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w MannheimZłoty Dukat
Festiwal Etiud PWSFTviTNagroda Dyskusyjnych Klubów Filmowych
Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych w WenecjiLew św. Marka w kategorii fabularnych filmów krótkich
1968Festiwal Etiud Studenckich WGIK w Moskwienagroda za najlepszy film zagraniczny
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w ValladolidZłota Aurelia
1969Krzysztof PendereckiKrakowski Festiwal FilmowySrebrny Lajkonik
Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Animowanych w LipskuSrebrny Gołąb
Struktura kryształuPaństwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w ŁodziNagroda im. Andrzeja Munka
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w KolomboII nagroda
1970Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mar del PlataNagroda za scenariusz
Nagroda Federacji Argentyńskich Klubów Filmowych
Nagroda argentyńskich krytyków filmowych za debiut reżyserski
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w PanamieNagroda specjalna
Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy PolskichSyrenka Warszawska
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w ValladolidPremio Cidad de Valladolid
1971Za ścianąMiędzynarodowy Festiwal Filmów Autorskich w San RemoGrand Prix
Życie rodzinneMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w ChicagoSrebrny Hugo
1972Czasopismo „Film”Złota Kaczka za najlepszy film polski
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w ValladolidII Nagroda „Premio de San Gregorio”
Premio Cidad de Valladolid
Lubuskie Lato FilmoweNagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Nagroda za scenariusz
1973Międzynarodowy Festiwal Filmowy w KolomboII nagroda
Góry o zmierzchuFestiwal Filmów Górskich i Podróżniczych w TrydencieTrofeum Narodów
IluminacjaKoszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”Grand Prix „Wielki Jantar”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w LocarnoGrand Prix
nagroda FIPRESCI
nagroda jury ekumenicznego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheimwyróżnienie
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w RawennieGrand Prix
1974Festiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Specjalna Jury
Lubuskie Lato FilmoweNagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy PolskichSyrenka Warszawska
1975Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Figueira da FozZłoty Medal
Bilans kwartalnyMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w BerlinieNagroda Międzynarodowej Katolickiej Organizacji Filmowej
1976Lubuskie Lato FilmoweZłote Grono
IluminacjaCzasopismo „Film”Nagroda za najlepszy film o tematyce współczesnej
1977Barwy ochronneMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w TeheranieZłoty Koziorożec za reżyserię
Festiwal Polskich Filmów FabularnychZłote Lwy Gdańskie
Nagroda za reżyserię
1978Międzynarodowy Festiwal Filmowy w RotterdamieNagroda dziennikarzy
SpiralaMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w CannesNagroda Jury Ekumenicznego
Festiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda dziennikarzy
Lubuskie Lato FilmoweNagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
1979Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Panamienagroda za reżyserię
nagroda za scenariusz
Czasopismo „Film”Złota Kamera za najlepszy film o tematyce współczesnej
1980KontraktMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecjiwyróżnienie Katolickiego Biura Filmowego
wyróżnienie UNICEF
ConstansMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w CannesNagroda Specjalna Jury
Nagroda Jury Ekumenicznego
Festiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Specjalna Jury
1981Międzynarodowy Festiwal Filmowy w PanamieWielka Nagroda
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Kartagenienagroda za scenariusz
1982ImperatywMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w WenecjiNagroda Specjalna Jury
1983Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Figueira da FozGrand Prix
1984Rok spokojnego słońcaMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w WenecjiZłoty Lew
nagroda Związku Włoskich Dziennikarzy Filmowych dla filmu zagranicznego
1989Stan posiadaniaMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwienagroda jury ekumenicznego
1990Komitet KinematografiiNagroda Szefa Kinematografii (Przewodniczącego Komitetu Kinematografii) za twórczość filmową w dziedzinie filmu fabularnego
Festiwal Filmowy w Strasburgunagroda jury
1993Dotknięcie rękiNagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców PolskichZłota Taśma
1996CwałFestiwal Polskich Filmów FabularnychZłoty Klakier
Nagroda Specjalna Jury
Nagroda redakcji "Gościa Niedzielnego”
Nagroda Dziennikarzy
Nagroda „100° Fahrenheita”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w TokioNagroda Specjalna Jury
1997Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Złoty Rycerz” w RosjiSrebrny Rycerz
1999Brat naszego BogaMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w Teheranienagroda za scenariusz
2000Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciowąFestiwal Polskich Filmów FabularnychZłote Lwy Gdańskie
Nagroda Dziennikarzy
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w MoskwieNagroda Główna
2001Wine Country Film Festival w Kaliforniinajlepszy reżyser w konkursie międzynarodowym
Polska Akademia FilmowaOrzeł za najlepszy film
Orzeł za najlepszą reżyserię
Orzeł dla najlepszego producenta
Orzeł za najlepszy scenariusz
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Złoty Rycerz” w RosjiNagroda Specjalna Jury
Tarnowska Nagroda FilmowaNagroda Jury Młodzieżowego
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”Nagroda Główna „Jańcio Wodnik”
Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców PolskichZłota Taśma
Czasopismo „Film”Złota Kaczka za najlepszy polski film
2002SuplementMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w MoskwieNagroda FIPRESCI
2005Persona non grataFestiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Jury
2006Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców PolskichZłota Taśma
2014Obce ciałoMiędzynarodowy Festiwal Kina Prawosławnego „Pokrow” w KijowieNagroda Główna w konkursie filmów fabularnych
2018EterFestiwal Filmów Polskich w Los AngelesHollywood Eagle Award
Nagrody honorowe
RokInstytucjaNagrodaUzasadnienie[6]
1971Ministerstwo Kultury i SztukiNagroda Ministra Kultury I Sztuki III stopniab.d.
1977Lubuskie Lato FilmoweZłote Gronoza „twórczość w oparciu o konsekwentnie podejmowaną analizę postaw moralnych człowieka we współczesnym świecie”
1978Towarzystwo Krzewienia Kultury ŚwieckiejNagroda za lata 1976–1977b.d.
1982Katolickie Centrum Filmowe „La Novicella” w RzymieNagroda Katolickiego Centrum Filmowegob.d.
1984Polska Rzeczpospolita LudowaNagroda Państwowa I stopniaza osiągnięcia w dziedzinie filmu kinowego i telewizyjnego
1987Włoskie Stowarzyszenie Autorów Teatralnych i Filmowychnagroda „Lumière”za całokształt twórczości w dziedzinie filmowej
1991Komitet KinematografiiNagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii dla producentów filmowychb.d.
1997Medal im. Vittorio de Sikiza sacrum w sztuce filmowej
1998Międzynarodowa Grupa Lektury w San MiniatoNagroda Ostatnich Lat XX Wiekub.d.
2001Minister Kultury i Dziedzictwa NarodowegoNagroda w dziedzinie filmub.d.
2001Przegląd „Febiofest” w PradzeNagroda za całokształt twórczościb.d.
2002Festiwal Premii Internazionali E. Flaiano w Pesarze we WłoszechNagroda za całokształt twórczościb.d.
2002Międzynarodowy Festiwal Filmowy w JerozolimieNagroda za całokształt twórczościb.d.
2003Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji RosyjskiejDyplomza „wybitne zasługi w dziele wzajemnego zrozumienia i zbliżenia społeczeństw Polski i Rosji”
2003Festiwal Filmowy Palic w Suboticynagroda im. Aleksandra Lifkiza wkład w rozwój kina europejskiego
2003Fundacja Ente dello Spettacolonagroda im. Roberta Bressonab.d.
2006Festiwal Filmowy na wyspie IschiaKoralowy Klaps za całokształt twórczościb.d.
2006Festiwal Filmowy w TaorminieTaormina Arte Award for Cinematic Excellence 2006b.d.
2007Batumi International Art-House Film FestivalNagroda za całokształt twórczościb.d.
2007Uniwersytet Nawarry w PampelunieNagroda im. Luki Brajnoviciaza całokształt twórczości artystycznej
2007Ińskie Lato Filmowe w IńskuZłota Rybka za całokształt twórczościb.d.
2009Międzynarodowy Festiwal im. Andrieja Tarkowskiego „Zwierciadło” w IwanowieNagrodaza „wybitny wkład w kinematografię”
2009Lato Filmów w WarszawiePióro Mistrzacałokształt twórczości scenariopisarskiej
2009Międzynarodowy Festiwal Filmowy w SewastopoluNagroda Specjalnaza „wkład w rozwój światowej kinematografii”
2009Federacja RosyjskaBałtycka Gwiazdaza zasługi w umacnianiu kontaktów i więzi kulturalnych państw regionu Morza Bałtyckiego
2009Klub Inteligencji KatolickiejNagroda „Pontifici”b.d.
2010Festiwal Grand OFF w WarszawieGrand OFF za całokształt twórczościb.d.
2010Festiwal Reżyserii Filmowej w ŚwidnicyKryształowy Dzik za całokształt twórczościb.d.
2010Papieska Rada ds. KulturyMedal Per Artem ad Deumb.d.
2011Kino Charlie w ŁodziZłoty Glan za całokształt twórczościb.d.
2012Międzynarodowy Festiwal Filmowy w GoaNagroda za całokształt twórczościb.d.
2013Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Tofifest” w ToruniuZłoty Anioł za całokształt twórczościb.d.
2014Zamojski Festiwal Filmowy „Spotkania z historią”Grand Prixza szczególne zasługi dla polskiej kinematografii historycznej
2014Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Transilvania” w Kluż-NapoceNagroda za całokształt twórczościb.d.
2015Akademia Telewizyjna„SuperWiktor” za całokształt twórczościb.d.
201512. Festiwal Filmów – Spotkań NieZwykłych w SandomierzuKorona Sandomierskab.d.
2016Sanktuarium w ŁęgowieCzłowiek Pojednania i Pokoju[79]b.d.
2017Prezydent GdańskaFestiwal Solidarity of Artsb.d.
2017Festiwal Filmu Polskiego w AmeryceNagroda Specjalna „Skrzydła”za dokonania w dziedzinie sztuki filmowej poza Polską
2018Instytut Polski w MoskwieCzłowiek Dialogudla twórców i działaczy kultury zaangażowanych w dialog polsko-rosyjski
2019Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w GdyniPlatynowe Lwy za całokształt twórczościb.d.
2019Wojewoda kujawsko-pomorskiNagroda„w uznaniu zasług dla kultury polskiej”
2019Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Listapad” w MińskuNagroda Prezydenta Republiki Białorusiza „zachowanie i promowanie duchowych tradycji w kinematografii”
2019Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Bałtyckie debiuty” w SwietłogorskuNagrodaza „wkład w rozwój kina”
2019Wojewoda kujawsko-pomorskistatuetka „Tańczącej pary kujawsko-pomorskiej”„w uznaniu zasług dla kultury polskiej”
2019Festiwal „Kino Pavasaris” w WilnieNagroda Honorowab.d.
2019Tarnowska Nagroda FilmowaNagroda za całokształt i wkład w polską kinematografięb.d.
2019Polska Akademia FilmowaOrzeł za osiągnięcia życiab.d.
2019Fundacja Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska”Wybitny Polak
2020Stowarzyszenie Autorów Zdjęć FilmowychNagroda Specjalnab.d.

Tytuły honoris causa

Ordery i odznaczenia

Galeria

  • Rzeźba na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach poświęcona Krzysztofowi Zanussiemu

  • Tablica pamiątkowa Krzysztofa Zanussiego w Alei Sław w Zamościu ufundowana przez PGE w 2010 roku

    Tablica pamiątkowa Krzysztofa Zanussiego w Alei Sław w Zamościu ufundowana przez PGE w 2010 roku

  • Gwiazda upamiętniająca Krzysztofa Zanussiego w Alei Sławy Aktorskiej w Wyborgu

    Gwiazda upamiętniająca Krzysztofa Zanussiego w Alei Sławy Aktorskiej w Wyborgu

Przypisy

  1. ↑ Barbara Gruszka-Zych, W niebie nie pójdę do dentysty, Portal rodzina.wiara.pl, listopad 2010 [dostęp 2016-05-11].
  2. ↑ Zanussi Krzysztof, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-02].
  3. ↑ a b „Kino jak spowiedź”. Reżyser Krzysztof Zanussi kończy 80 lat – Polsat News, Polsat News, 17 czerwca 2019 [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  4. ↑ a b c Halina Olczak-Moraczewska, Krzysztof Zanussi, Culture.pl [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  5. ↑ a b c Prof. Krzysztof Pius Zanussi, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2020-08-03].
  6. ↑ a b c Krzysztof Zanussi w bazie filmpolski.pl
  7. ↑ Śmierć prowincjała w bazie filmpolski.pl
  8. ↑ Przemyśl w bazie filmpolski.pl
  9. ↑ Twarzą w twarz w bazie filmpolski.pl
  10. ↑ Zaliczenie w bazie filmpolski.pl
  11. ↑ „Struktura kryształu”, reż. Krzysztof Zanussi, Culture.pl, 2001 [dostęp 2020-10-23] (pol.).
  12. ↑ Marta Hauschild, Trzecia fala polskiego kina? Dzieje kilku terminów, „Kwartalnik Filmowy” (57–58), 2007, s. 112, ISSN 0452-9502 [dostęp 2020-10-27].
  13. ↑ Marcin Malecko, Wrażliwość w służbie etyki. O aktorskich kreacjach Mai Komorowskiej w filmach Krzysztofa Zanussiego, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Humanistyczne” (19), 2017, s. 76–77, DOI: 10.26361/ZNTDH.08.2017.19.05, ISSN 2082-9469 [dostęp 2020-10-23].
  14. ↑ a b Maryla Hopfinger, Zanussiego ćwiczenia z życia, „Kino” (1), 1973, s. 4–11 [dostęp 2020-10-23].
  15. ↑ Rola w bazie filmpolski.pl
  16. ↑ a b c d Tomasz Kłys, Krzysztofa Zanussiego kino intelektualne, [w:] Ewelina Nurczyńska-Fidelska (red.), Kino polskie w trzynastu sekwencjach, Kraków: Rabid, 2005 [dostęp 2020-10-23].
  17. ↑ Sebastian Jagielski, Polska: nie tylko Kino Moralnego Niepokoju, [w:] Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska (red.), Kino epoki nowofalowej, Kraków: Universitas, 2015, s. 1189.
  18. ↑ Iluminacja w bazie filmpolski.pl
  19. ↑ The Catamount Killing w bazie filmpolski.pl
  20. ↑ Bilans kwartalny w bazie filmpolski.pl
  21. ↑ Nachtdienst w bazie filmpolski.pl
  22. ↑ Marek Radziwon, Barwy ochronne nie wyblakły, „Kwartalnik Filmowy” (18), 1997, s. 140 [dostęp 2020-10-23].
  23. ↑ Anatomie Stunde w bazie filmpolski.pl
  24. ↑ Haus der Frauen w bazie filmpolski.pl
  25. ↑ Peter Cowie, Made in Poland: The metaphysical cinema of Krzysztof Zanussi, „Film Comment”, 16 (5), 1980, s. 34–39, ISSN 0015-119X [dostęp 2020-10-23].
  26. ↑ Wege in der Nacht w bazie filmpolski.pl
  27. ↑ Charles S. Kraszewski, Of Whores and Heiresses: Polish Women, German Men and Stereotypes in Heinrich Böll’s „Der Zug war pünktlich” and Krzysztof Zanussi’s „Drogi pośród nocy”, „Comparative Literature Studies”, 40 (3), 2003, s. 306–307, ISSN 0010-4132 [dostęp 2020-10-23].
  28. ↑ David Paul, Sylvia Glover, The Difficulty of Moral Choice: Zanussi’s Contract and The Constant Factor, „Film Quarterly”, 2, 37, 1983, s. 21.
  29. ↑ David Paul, Sylvia Glover, The Difficulty of Moral Choice: Zanussi’s Contract and The Constant Factor, „Film Quarterly”, 2, 37, 1983, s. 20.
  30. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universitas, 2015, s. 445.
  31. ↑ Die Versuchung w bazie filmpolski.pl
  32. ↑ Group raises $5 million to film Pope’s life story, „The Globe and Mail”, 13 listopada 2020, s. 21.
  33. ↑ TV’s flawed biography of a pope from Poland, „Boston Globe”, 20 grudnia 1981, s. 1.
  34. ↑ Blaubart w bazie filmpolski.pl
  35. ↑ Richard Grenier, Film: 'Imperative,' a Religious Quest, „The New York Times”, 29 marca 1985, C14.
  36. ↑ Ewa Ciszewska, Marta Kasprzak, Zagraniczna twórczość Krzysztofa Zanussiego w okresie PRL-u: Konteksty i konsekwencje współpracy z niemieckimi producentami telewizyjnymi, „Kwartalnik Filmowy”, 103, 2018, s. 150.
  37. ↑ David Paul, Gdansk: Pole Position, „Film Comment”, 22 (6), 1985, s. 38.
  38. ↑ Małgorzata Sadowska, Bartosz Żurawiecki, Barwy ochronne, czyli kino seksualnego niepokoju, 2002 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26].
  39. ↑ Wherever You Are w bazie filmpolski.pl
  40. ↑ Mariola Marczak, Od inteligencji do klasy średniej. „Dzieje” ethosu inteligenckiego w filmie polskim po roku 1989, „Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL”, 29 (2), 2016, s. 198, ISSN 0860-8024 [dostęp 2020-10-26].
  41. ↑ Michał Zacharzewski, Dotknięcie ręki, Z dala od polityki, 3 września 2018 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  42. ↑ Dominika Kaszuba, Reżyser nie tylko dla inteligentów, Onet Kultura, 24 lipca 2009 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  43. ↑ Marek Haltof, The Representation of Stalinism in Polish Cinema, „Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes”, 42 (1/2), 2000, s. 58, ISSN 0008-5006 [dostęp 2020-10-26].
  44. ↑ Josephine Woll, Polish film: Krzysztof Zanussi’s Opowiesci weekendowe, Kino Eye Magazine, 15 października 2001 [dostęp 2020-10-26].
  45. ↑ Derek Elley, Derek Elley, Life as a Fatal Sexually Transmitted Disease, Variety, 13 listopada 2000 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  46. ↑ a b Eddie Cockrell, Supplement, Variety, 31 lipca 2002 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  47. ↑ Wacław Radziwinowicz, Michałkow – genialny dworak Stalina, Chruszczowa i Putina, Gazeta Wyborcza, 29 sierpnia 2009 [dostęp 2020-10-26].
  48. ↑ Paweł T. Felis, Zanussi z Dodą mizdrzy się do widza, Gazeta Wyborcza, 26 września 2008 [dostęp 2020-10-26].
  49. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universita, 2015, s. 703.
  50. ↑ Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895–2014, Kraków: Universita, 2015, s. 704.
  51. ↑ Jakub Grygiel, Węże 2015 rozdane. Obce ciało bezkonkurencyjne, rozrywka.blog, 2 kwietnia 2015 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  52. ↑ Tomasz Gardziński, To byłby udany film, gdyby tylko Zanussi zaufał widzowi. Eter – recenzja, rozrywka.blog, 3 grudnia 2018 [dostęp 2020-10-26] (pol.).
  53. ↑ Paulina Błaszkiewicz, Zamknięty pokaz najnowszego filmu Zanussiego. Sztuka dla wybranych – wzór kultury po toruńsku, „Gazeta Wyborcza”, 22 sierpnia 2022 [dostęp 2022-10-10].
  54. ↑ Prof. Krzysztof Zanussi, Uniwersytet Śląski, 6 października 2019 [dostęp 2020-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-11].
  55. ↑ ZANUSSI Krzysztof, prof. – Collegium Civitas, civitas.edu.pl, 9 sierpnia 2020 [dostęp 2020-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-09].
  56. ↑ Magdalena Czernek, Krzysztof Zanussi odbierze Platynowe Lwy, Oficjalny serwis internetowy miasta Gdynia, 20 maja 2019 [dostęp 2020-10-31] (pol.).
  57. ↑ prof. Krzysztof Pius Zanussi, recenzenci.opi.org.pl [dostęp 2020-10-31].
  58. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2021, wyd. Kraków 2022, s. 27
  59. ↑ Wykładowcy AMA Akademia Multi Art. Akademia Multi Art - AMA FILM SCHOOL. [dostęp 2016-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
  60. ↑ Rada Programowa Akademii Multi Art. Akademia Multi Art - AMA FILM SCHOOL. [dostęp 2016-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
  61. ↑ KRZYSZTOF ZANUSSI – Terni Film Festival Popoli e Religioni [dostęp 2020-10-27] (wł.).
  62. ↑ a b Krzysztof Zanussi w bazie filmpolski.pl
  63. ↑ Dorota Narewska, Kino Zanussiego – coś więcej niż „gorący sprzeciw wobec tego, co działo się wokół”, [w:] Andrzej Baczyński, Michał Drożdż (red.), Cierpienie i nadzieja w twórczości filmowej Krzysztofa Zanussiego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe, 2015, s. 43, DOI: 10.15633/9788374384476.04 [dostęp 2020-10-27].
  64. ↑ Howard Feinstein, Zanussi, Krzysztof, [w:] Tom Pendergast, Sara Pendergast (red.), International Dictionary of Films and Filmmakers, Farmington Hills: St. James Press, 2000, s. 1098.
  65. ↑ a b Ewa Drygalska, Kryształy, iluminacje i słaba wiara: Krytyka Polityczna wraca do Zanussiego, Popmoderna [dostęp 2020-10-27] (ang.).
  66. ↑ Jakub Majmurek, Kino twórczego zastoju, wyd. 11, Dwutygodnik, sierpień 2009 [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26] (pol.).
  67. ↑ a b Aleksandra Jarecka, Krzysztof Zanussi na festiwalu GoEast: Europa Zachodnia jest kulturalnie wyczerpana, Deutsche Welle, 15 kwietnia 2019 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  68. ↑ a b Mateusz Demski, Trzeszczący świat – rozmowa z Krzysztofem Zanussim, Przekrój, 31 października 2018 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  69. ↑ Zanussi: Reżyserzy będą jakoś próbowali pracować w nowych warunkach. Ale będą one gorsze, TVN24, 3 stycznia 2019 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  70. ↑ „Wcześniej bezideowość, teraz fałszywa ideowość”. Zanussi szczerze o PiS: Zawiedli mnie, Wprost, 26 marca 2017 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  71. ↑ Zanussi komentuje działania PiS: Chyba nie ma powodu do trwogi, naTemat.pl [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  72. ↑ Krzysztof Zanussi: feminizm jest jak cholesterol – wywiad, Onet Wiadomości, 3 września 2013 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  73. ↑ Krzysztof Zanussi o Rosji i swoim nowym filmie, Onet Wiadomości, 24 kwietnia 2006 [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  74. ↑ Zanussi o niedokończonej, proroczej sztuce Sencowa: Ostatni akt życie dopisało, TOK FM [dostęp 2020-10-28] (pol.).
  75. ↑ Natalia Szostak, Krzysztof Zanussi w Russia Today upomniał się o Czeczenię i Ukrainę. „Rosja jest 50 lat za światem”, Gazeta Wyborcza, 16 października 2015 [dostęp 2020-10-28].
  76. ↑ Zdzislaw Pietrasik, Applause for a Donkey: An Interview with Krzysztof Zanussi, „Performing Arts Journal”, 12 (2/3), 1990, s. 26, DOI: 10.2307/3245550, JSTOR: 3245550 [dostęp 2020-11-25].
  77. ↑ Krzysztof Zanussi i Elżbieta Grocholska: żałował, że rzucił się w to uczucie tak późno, Viva.pl [dostęp 2022-12-16] (pol.).
  78. ↑ Krzysztof Zanussi, www.kobieta.pl [dostęp 2022-12-16] (pol.).
  79. ↑ Krzysztof Zanussi odebrał statuetkę Człowieka Pojednania i Pokoju 2016, Dziennik Bałtycki.
  80. ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
  81. ↑ Doktorzy Honoris Causa. [w:] Uniwersytet Opolski [on-line]. uni.opole.pl. [dostęp 2015-08-12].
  82. ↑ Małgorzata Dąbrowska, Krzysztof Zanussi doktorem honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, „Przegląd Nauk Historycznych” 12 (2013), nr 2, s. 309–311.
  83. ↑ Pierwotnie, postanowieniem Prezydenta RP z dnia 28 czerwca 1999 (M.P. z 1999 r. nr 29, poz. 444 – pkt 1.), odznaczony niższą klasą OOP – Krzyżem Komandorskim; korekta wprowadzona postanowieniem Prezydenta RP z dnia 5 listopada 1999 (M.P. z 2000 r. nr 5, poz. 94).
  84. ↑ Warszawa. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 2011-06-21].
  85. ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė, Apdovanotų asmenų duomenų bazė | Lietuvos Respublikos Prezidentas [dostęp 2020-10-21] (lit.).
  86. ↑ Указ Президента України № 233/2009. president.gov.ua. [dostęp 2011-04-13]. (ukr.).
  87. ↑ Komunikat Nr 189/VI kad.. orka.sejm.gov.pl, 5 lipca 2010.
  88. ↑ Zanussi komandorem francuskiego orderu. Polski Instytut Sztuki Filmowej, 2012-12-14. [dostęp 2012-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-13)]. (pol.).
  89. ↑ Spotkanie taszkenckiej Polonii z Prof. Krzysztofem Zanussim - Polska w Uzbekistanie - Portal Gov.pl, Polska w Uzbekistanie [dostęp 2022-10-13] (pol.).

Linki zewnętrzne

Filmy w reżyserii Krzysztofa Zanussiego
1960-69
1970-79
1980-89
1990-99
2000-09
2010-19

Krzysztof Zanussi.jpg

Polskie Nagrody Filmowe za najlepszą reżyserię
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Laureaci nagrody „Pontifici”

Media użyte na tej stronie

Order of the Elephant Ribbon bar.svg
Autor: Portunes, Licencja: CC BY 4.0
Ribbon bar of the Danish Order of the Elephant
Krzysztof Zanussi DSC 5408.jpg
Autor: Eva K. / Eva K., Licencja: GFDL 1.2
Krzysztof Zanussi on February 13, 2010 at Krakauer Turm in Nuremberg
POL Krzyz Pamieci Szlaku Nadziei BAR.svg
Autor: Geralt Riv, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka Odznaki Honorowej "Krzyż Pamięci Szlaku Nadziei"
Krzysztof Zanussi - on filmset Persona non grata.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Foma (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krzysztof Zanussi w czasie zdjęć do filmu "Persona non grata", Moskwa, 2.IX.2004
Promenada Międzyzdroje2.JPG
(c) I, Matio, CC-BY-SA-3.0
Monument na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach poświęcony Krzysztofowi Zanussi
Alejsa Slaw Zamosc.JPG
Autor: Amgasiorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pamiątkowa tablica Krzysztofa Zanussiego w Alei Sław (Zamość, Polska)
GoEast 2014 Krzysztof Zanussi 4.jpg
Autor: Oliver Abels (SBT), Licencja: CC BY-SA 3.0
GoEast Film Festival 2014, Wiesbaden: Krzysztof Zanussi, Director from Croatia
Krzysztof Zanussi gwiazda Lodz.jpg
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łódź Walk of Fame - Krzysztof Zanussi
MJK32618 Pokot (Berlinale 2017).jpg
Autor: Martin Kraft , Licencja: CC BY-SA 3.0
The film team at the presentation of the polish movie Spoor at the Berlinale 2017
Star of Krzysztof Zanussi on walk of Actor's Fame of Vyborg.jpg
Autor: Reda Kerbouche, Licencja: CC BY-SA 4.0
Star of Krzysztof Zanussi on walk of Actor's Fame of Vyborg
Krzysztof Zanussi 2020 Katowice.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Krzysztof Zanussi na spotkaniu Polifonie/Krzysztof Zanussi/Spotkanie z Mistrzem w Regionalnym Instytucie Kultury (ul. Teatralna 4) w Katowicach, spotkanie prowadziła Barbara Gruszka-Zych (wstęp wolny)
Per artem ad deum zanussi.jpg
Autor: Czarmx, Licencja: CC BY-SA 3.0
Laureat Medalu Per Artem Ad Deum - Krzysztof Zanussi z Prezesem Targów Kielce dr. Andrzejem Mochoniem
Krzysztof Zanussi.jpg
Autor: Michal Maňas , Licencja: CC BY 2.5
Polish film director Krzysztof Zanussi.
Krzysztof Zanussi 02.JPG
Autor: Gorup de Besanez, Licencja: CC BY-SA 3.0
Il regista polacco Krzysztof Zanussi alla Mostra del cinema di Venezia del 1988