Księga Wyjścia

Księga Wyjścia [Wj], Druga Księga Mojżeszowa [2 Mojż], Exodus [Ex] (hebr. שמות (Szemot) – „imiona" – od pierwszych słów księgi, gr. Εξοδος Exodos z Septuaginty) – druga księga Pisma Świętego.

David Roberts – Wyjście Izraelitów z Egiptu
Ks. Wyjścia 40, 17-19: „Wzniesiono przybytek dnia pierwszego miesiąca pierwszego roku drugiego. Postawił Mojżesz przybytek, założył podstawy, ustawił dach, umieścił poprzeczki oraz ustawił słupy. I rozciągnął namiot nad przybytkiem i nakrył go przykryciem namiotu z góry, jak to Pan nakazał Mojżeszowi". Grafika z 1728 w: Figures de la Bible
Mojżesz i miedziany wąż - motyw związany z wędrówką Izraela, autor: James Tissot

Księga Wyjścia należy do Pięcioksięgu i tym samym do Starego Testamentu. Jest bardziej spójna i przejrzysta niż poprzedzająca ją Księga Rodzaju[1].

Struktura

Oryginalny tekst hebrajski zawiera 1 209 wersetów, 16 173 słowa oraz 33 539 liter[2].

Treść księgi można podzielić na dwie części. Pierwsza – rozdziały 1-18 – to opis ucisku Izraelitów w Egipcie i ich wyjścia aż do przymierza z Bogiem na górze Synaj, a druga – rozdziały 19-40 – to opis przepisów religijnych przekazanych Mojżeszowi przez Boga. Proponowany jest też podział pod kątem geograficznym (Egipt: rozdziały 1-18, Synaj: rozdziały 19-40), chronologicznym (ucisk w Egipcie: rozdziały 1-10, wyjście z Egiptu i wędrówka ku górze Synaj: rozdziały 11-18, pobyt pod górą Synaj: rozdziały 19-40), merytorycznym (ucisk w Egipcie i wyjście: rozdziały 1-18, przymierze na Synaju: rozdziały 19-24, pouczenia związane z Namiotem Spotkania: rozdziały 25-31, zerwanie i odnowienie przymierza: rozdziały 32-34, polecenie sporządzenia Namiotu Spotkania: rozdziały 35-40 lub wprowadzenie: rozdział 1, wczesne życie Mojżesza: rozdziały 2-7, starcie Mojżesza z faraonem: rozdziały 7-12, wyjście z Egiptu i przejście przez morze: rozdziały 12-15, wędrówka przez pustynię: rozdziały 15-18, pobyt pod Synajem: rozdziały 19-40)[3].

Według tradycji spisał ją Mojżesz. Zgodnie z przyjętą we współczesnej biblistyce teorią źródeł uważa się, że fragmenty Księgi powstawały w różnych epokach historycznych. Kanoniczną wersję zredagowano po wygnaniu babilońskim, co oznacza, że część jej treści przechowywano w tradycji ustnej jako opowiadania lub jako część liturgii Paschy, Pięćdziesiątnicy i Święta Namiotów. Opowiadania, które weszły do redakcji należą do tradycji jahwistycznej, elohistycznej, kapłańskiej i deuteronomistycznej. Nieraz są one przemieszane, np. pierwsze trzy tradycje tworzą fragmenty historii o przejściu przez morze[4]. Ponadto w Księdze Wyjścia znajduje się pieśń zwycięstwa po przejściu przez morze, której styl i język wskazują na archaiczny charakter i jest ona jednym z najstarszych fragmentów Biblii[5]. Zgodnie z niektórymi poglądami pieśń ta powstała około 1150 r. p.n.e., przekazując mit o zagładzie Egipcjan w wodach, jako jeden z przejawów pojawiającego się w wierzeniach Izraelitów konfliktu Jahwe i morskiego smoka. Po około dwustu latach redaktor z tradycji jahwistycznej, chcąc wyjaśnić, skąd Egipcjanie znaleźli się pośród wód, miał dodać historię o osuszeniu przez Boga drogi przez morze, a potem redaktor z tradycji kapłańskiej dodał działanie Mojżesza[6]. Niektórzy również współcześnie twierdzą, że niektóre fragmenty dotyczące religii i kultu, w tym Dekalog i Kodeks Przymierza, mogą pochodzić od Mojżesza[7].

Według biblistów najważniejszą część Księgi Wyjścia, czy nawet całego Starego Testamentu, stanowią rozdziały, w których Jahwe zaczyna przedstawiać Izraelitom Prawo, poczynając od Dekalogu czyli 10 przykazań[8].

Wydarzenia i przepisy

Zgodnie z redakcją Biblii Tysiąclecia, treść księgi można podzielić szczegółowo na następujące części:

Dalsze wydarzenia i przepisy opisują Księga Kapłańska i Księga Liczb[9].

Krytyka

Dane archeologiczne nie potwierdzają takiego pochodzenia Izraela, jakie znamy z wersji biblijnej[10]. Badania krytyczno-literackie pozwalają stwierdzić, że narracja biblijna między innymi Księgi Wyjścia nie jest dziełem naocznego świadka[11]. Sama postać Mojżesza jest teologiczną interpretacją różnych tradycji, stąd trudno ocenić, co jest legendą, co teologiczną wizją, a co w końcu historycznym faktem[12]. Niektórzy argumentują, że zawartość Księgi Wyjścia jest w gruncie rzeczy powieleniem mezopotamskich mitów z pewnymi innowacjami teologicznymi i jej elementy historyczne są całkowicie fikcyjne[6]. Inną kontrowersją jest przypisywanie Egiptowi (Mizraim) niewolnictwa, choć niektóre badania wykazują iż budującymi m.in. piramidy byli Egipcjanie pracujący za zboże i piwo.

Z drugiej strony, niektórzy bibliści argumentują, że podawane w Księdze Wyjścia dane nie mają charakteru faktograficznego, a symboliczny. Zdaniem Waldemara Chrostowskiego liczba Izraelitów, która miała opuścić Egipt i wędrować przez pustynię jest wyolbrzymiona do nierealistycznego rozmiaru w celu wskazania, że ich przetrwanie w warunkach pustyni nie byłoby możliwe bez cudownego wsparcia Bożej opatrzności[13]. Jest to podejście podkreślające, że historia opisana w Pięcioksięgu ma charakter teologii historii, a nie historii we współczesnym znaczeniu[14].

Archeologia

Podczas ponad stu lat badań archeologicznych nie odkryto niczego, co mogłoby wspierać historyczność narracyjnych elementów Księgi Wyjścia, takich jak pobyt przez cztery wieki w Egipcie, ucieczka ponad miliona Izraelitów z delty Nilu czy też trzymiesięczna wędrówka przez pustynię do Synaju[15][16]. Egipskie zapiski nie zawierają wzmianek o czymkolwiek opisanym w Księdze Wyjścia, obszar południowego półwyspu Synaj nie zawiera żadnych śladów masowej migracji opisanej w Eksodusie, a praktycznie wszystkich miejsc wymienionych w Księdze – włącznie z Goszen (obszar w Egipcie, który rzekomo zamieszkiwali Izraelici), „miast na składy” – Pitom i Ramses, miejsca przekroczenia Morza Czerwonego (lub też raczej – jak twierdzą współcześni badacze Biblii – Morza Trzcin), a nawet samej Góry Synaj – nie udało się zidentyfikować[17]. Badacze, którzy utrzymują, że Księga Wyjścia stanowi historyczną prawdę, przyznają, że dowody mogą co najwyżej sugerować możliwość[18].

Starożytni pisarze

Treść kilku wątków zawartych w Księdze Wyjścia można znaleźć u autorów greckich. Diodor Sycylijski wspomina o tym, że w Egipcie zapanowała epidemia, jej przyczyn upatrywano w ingerencji bogów i z tego powodu doszło do wygnania obcych. Diodor wyjaśnia, że na czele tego exodusu stał człowiek zwany Mojżeszem, który mądrością i odwagą znacznie przewyższał innych. (...) ustalił ceremonie religijne i formy kultu należnego bóstwu. Nadał prawa i unormował życie publiczne. Ludność podzielił na dwanaście fyl (...). Nie wzniósł w ogóle żadnego posągu bóstwa (…). Zabronił obywatelom sprzedawania własnych działek[19]. Także Józef Flawiusz przytacza świadectwa Manethona, Lizymacha, Apiona, którzy w swojej wersji relacjonowali dzieje Żydów, w tym wyjście z Egiptu pod wodzą Mojżesza[20].

Przypisy

  1. Chrostowski 2007 ↓, s. 61.
  2. Chrostowski 2007 ↓, s. 60.
  3. Chrostowski 2007 ↓, s. 60-61.
  4. Chrostowski 2007 ↓, s. 181-183.
  5. Chrostowski 2007 ↓, s. 73.
  6. a b Robert Luyster. Myth and history in the book of Exodus. „Religion”. 8 (2), s. 155-170, 1978. DOI: 10.1016/0048-721X(78)90002-7. (ang.). 
  7. Księga Wyjścia. Wstęp. W: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. IV. Poznań: Pallotinum, 1996. ISBN 83-7014-218-4.
  8. Księga Wyjścia. Rozdział 19 – przypisy. W: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. IV. Poznań: Pallotinum, 1996. ISBN 83-7014-218-4.
  9. Chrostowski 2007 ↓, s. 62.
  10. Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.75.
  11. Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.74.
  12. Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.89.
  13. Chrostowski 2007 ↓, s. 130.
  14. Chrostowski 2007 ↓, s. 63.
  15. Roman Frister. Nie ruszajcie mitu. „Polityka”. 46 (2219), s. 34-35, 1999-11-13. [dostęp 2010-12-05]. (pol.). 
  16. James Weinstein, "Exodus and the Archaeological Reality", [w:] Exodus: The Egyptian Evidence, red. Ernest S. Frerichs i Leonard H. Lesko (Eisenbrauns, 1997), s.87
  17. John Van Seters, "The Geography of the Exodus", strony 255–276 [w:] The Land that I Will Show You: Essays on the History and Archaeology of the Ancient Near East in Honour of J. Maxwell Miller, red. J. Andrew Dearman i M. Patrick Graham (Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 343, Sheffield Academic Press, 2001) ISBN 1-84127-257-4.
  18. James K. Hoffmeier, Israel in Egypt: The Evidence for the Authenticity of the Exodus Tradition, (OUP, 1999)
  19. Diodor Sycylijski, Biblioteka ks. 40 (Focjusz, kodeks 244).
  20. Przeciw Apionowi ks. I, 26-31; ks. II, 2.

Bibliografia

Linki zewnętrzne


Media użyte na tej stronie

Köln-Tora-und-Innenansicht-Synagoge-Glockengasse-040.JPG
Autor: HOWI - Horsch, Willy , Licencja: CC BY-SA 4.0
Museum exhibits representing a Torah at the former Glockengasse Synagogue, which was in Cologne but was completely destroyed. These are at the Kölnisches Stadtmuseum.
Figures The erection of the Tabernacle and the Sacred vessels.jpg
The erection of the Tabernacle and the Sacred vessels, as in Exodus 40:17-19, "And it came to pass in the first month in the second year, on the first day of the month, that the tabernacle was reared up. And Moses reared up the tabernacle, and fastened his sockets, and set up the boards thereof, and put in the bars thereof, and reared up his pillars. And he spread abroad the tent over the tabernacle, and put the covering of the tent above upon it; as the Lord commanded Moses."; illustration from the 1728 Figures de la Bible; illustrated by Gerard Hoet (1648–1733) and others, and published by P. de Hondt in The Hague; image courtesy Bizzell Bible Collection, University of Oklahoma Libraries
Tissot The Brazen Serpent.jpg
The Brazen Serpent, as in Numbers 21:9, by James Tissot