Lasostep

Ekoregion lasostepu środkowo- i wschodnioeuropejskiego

Lasostepformacja roślinna stanowiąca w Eurazji strefę przejściową między stepami na południu a lasami liściastymi na północy. Ma charakter makromozaiki tworzonej przez przemieszane wzajemnie płaty zbiorowisk stepowych i leśnych. W części północnej lasostepu przeważają powierzchniowo lasy, a w południowej – stepy. Ze względu na oddziaływanie człowieka obszary roślinności stepowej w ogromnej części zamienione zostały na pola uprawne[1].

Obszar formowania się formacji w Europie Środkowej i Wschodniej wyróżniany jest jako ekoregion PA0419 („lasostepy wschodnioeuropejskie”)[2]. Obejmuje on tereny w północno-wschodniej Bułgarii, wschodniej Rumunii oraz na rozległych obszarach Mołdawii, Ukrainy i Rosji. W sumie obszar występowania lasostepu to 72,7 tys. km²[3].

Odpowiedniki tej formacji, czasem także określane mianem lasostepów, występują w Azji i Ameryce Północnej. Na wschód od Uralu podobny charakter mają tzw. kołki (lasy drobnolistne) występujące między tajgą i stepami[4][5]. W Azji południowo-zachodniej i środkowej (Iran i Turkmenistan) wyróżniane są lasostepy na terenach górskich (pasma Zagros, Elburs, Kopet-dag i Kuhrud-Kohbanan), występują one także we wschodniej Anatolii[6]. W Ameryce Północnej odpowiednikiem jest ekoregion prerie północne z laskami osikowymi[7] oraz centralna strefa przejściowa między lasami a prerią z różnymi gatunkami dębów[8].

Warunki geograficzno-klimatyczne i edaficzne

Lasostep w pobliżu rzeki Tykicz Gniły, Obwód kijowski, Ukraina
Step ostnicowy na pierwszym planie i w tle lasy – lasostep w pobliżu Saratowa, Rosja

Warunki klimatyczne mają charakter pośredni między właściwą strefą stepową i strefą lasów. Opady roczne wynoszą 400–450 mm (w strefie stepowej poniżej 300 mm)[9]. Mimo że brak w strefie lasostepu okresu corocznej suszy, typowej dla stepów, występuje tu okres suchy[1]. Średnia temperatura lipca jest nieco niższa w lasostepie (ok. 20 °C) niż we właściwej strefie stepowej (ok. 23 °C). Wśród gleb dominują gleby bielicowe na lessie, poza tym czarnoziemy, gleby torfowe i słone[9]. Warunki glebowe i rzeźba terenu decydują o występowaniu zbiorowisk leśnych i stepowych w obrębie lasostepu. Lasy kształtują się na wzniesieniach, stokach dolin, na glebach przepuszczalnych. Roślinność stepowa wykształca się zaś na glebach ciężkich, trudno przepuszczalnych, na terenach równinnych[1]. Rozwojowi roślinności stepowej sprzyjają też pożary (powstające naturalnie od piorunów) oraz wypas zwierząt[1].

W zależności od kształtowania się warunków klimatycznych w przeszłości zasięg strefy lasostepu oraz kompozycja w jego obrębie płatów leśnych i stepowych ulegała zmianie[1]. W Ameryce Północnej na Środkowym Zachodzie w czasach, gdy pożary prerii nie były gaszone, obszar bezleśny tworzył w głębi strefy leśnej „półwysep preriowy”[10].

Szata roślinna

Z powodu suboptymalnej dla lasów ilości opadów drzewostan zużywa w ciągu lata zapas dostępnej w glebie wody, co sprawia, że w zbiorowiskach leśnych lasostepu praktycznie brak gatunków krzewiastych w podszycie. Zbiorowiska zaroślowe w obrębie formacji tworzą zwykle tylko niskie krzewy z rodzajów tawuła Spiraea, karagana Caragana i migdałowiec Amygdalus, rozwijające się w miejscach skalistych. Zaroślowy pokrój mają najbardziej na południe wysunięte płaty gajów dębowych, ze względu na skrajnie trudne warunki do rozwoju drzew. Płaty lasów są zwykle wyraźnie wyodrębnione od zbiorowisk stepowych – niemal brak w lasostepie drzew pojedynczo rosnących, ponieważ drzewa liściaste nie są w stanie konkurować z trawami rosnąc w dużym rozproszeniu[1]. Ograniczają występowanie drzew również niedobory wilgoci i pożary. W efekcie granica między zwartymi lasami a zbiorowiskami trawiastymi w naturalnych warunkach jest zwykle ostra[10].

Ze względu na zróżnicowanie roślinności w obrębie lasostepów wschodnioeuropejskich wyróżnia się[9]:

  • bałkańsko-mezjacką prowincję lasostepową,
  • wschodnioeuropejską prowincję lasostepową.

W bałkańsko-mezjackiej prowincji lasostepowej na obszarze Rumunii, Bułgarii i Mołdawii występują tzw. „lasy stepowe” zaliczane w syntaksonomii do związku Aceri tatarici-Quercion (rząd Quercetalia pubescentis, klasa Querco-Fagetea). Zasięg występowania tych lasów jest szerszy niż samej formacji lasostepów, ponieważ występują dalej na zachód po obszar Węgier i krajów byłej Jugosławii. W ich drzewostanach rosną takie gatunki jak: dąb omszony Quercus pubescens, dąb szypułkowy Q. robur, dąb bezszypułkowy Q. petraea, klon tatarski Acer tataricum i klon polny A. campestre, grusza polna Pyrus pyraster. Z gatunków krzewiastych w lasach tych spotykane są: śliwa tarnina Prunus spinosa, migdałowiec karłowy Prunus tenella, wiśnia karłowata Prunus fruticosa, róża gęstokolczasta Rosa pimpinellifolia. W runie liczne są gatunki stepowe, takie jak: kostrzewa walezyjska Festuca valesiaca, barwinek zielny Vinca herbacea, rutewka mniejsza Thalictrum minus, wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris, czyściec prosty Stachys recta, przetacznik kłosowy Veronica spicata, perłówka orzęsiona Melica ciliata i in.[9]

W lasostepach prowincji wschodnioeuropejskiej lasy zmieniają się wraz z zanikiem cech oceanicznych klimatu i z nasilaniem się cech kontynentalnych. W drzewostanach lasów w zachodniej części prowincji (w obrębie Ukrainy) rosną takie gatunki zachodnie jak grab pospolity Carpinus betulus i jesion wyniosły Fraxinus excelsior. W części środkoworosyjskiej utrzymuje się jeszcze jesion, ale graba brak, pojawiają się tu też gatunki typowe dla klimatu kontynentalnego i stepów południowosyberyjskich. W części wschodniej prowincji (dorzecze Wołgi) brak graba i jesiona, duży udział ma natomiast lipa drobnolistna Tilia cordata. W runie zanikają też zachodnie gatunki ciepłolubne takie jak szałwia łąkowa Salvia pratensis i ożota zwyczajna Galatella linosyris[9].

W obrębie lasostepu zbiorowiska trawiaste praktycznie przestały istnieć z powodu zajęcia ich siedlisk pod pola uprawne. Niewielkie ich pozostałości spotyka się w obszarach chronionych, na przydrożach i obrzeżach lasów. W odróżnieniu od zbiorowisk położonych dalej na południu stepów właściwych, zbiorowiska trawiaste lasostepu określane są mianem „stepu łąkowego”. Cechuje się on wielkim bogactwem florystycznym (do 80 gatunków roślin na 1 m²) oraz stosunkowo znacznym udziałem roślin dwuliściennych[4].

Przypisy

  1. a b c d e f Heinrich Walter: Strefy roślinności a klimat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1976, s. 168-170.
  2. Eastern Europe: Bulgaria, Moldova, Romania, Russia, and Ukraine. World Wildlife Fund. [dostęp 2016-05-03].
  3. East European forest steppe. World Wide Fund For Nature (WWF). [dostęp 2016-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-09)].
  4. a b Zbigniew Podbielkowski: Szata roślinna Ziemi. Tom VII. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz SC, 1997, s. 282, seria: Wielka encyklopedia geografii świata. ISBN 83-86600-87-X.
  5. Asian Palearctic: Russia, Kazakhstan. World Wildlife Fund. [dostęp 2016-05-02].
  6. Asia: Iran, Turkey, and Armenia. World Wildlife Fund. [dostęp 2016-05-02].
  7. Canadian Aspen forests and parklands. World Wildlife Fund. [dostęp 2016-05-02].
  8. Central forest-grasslands transition (ang.). World Wildlife Fund. [dostęp 2016-05-07].
  9. a b c d e Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Europa, Azja, Afryka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 88–93. ISBN 83-01-07584-8.
  10. a b Charles Krebs: Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 125-128. ISBN 83-01-12041-X. (pol.)


Media użyte na tej stronie

Ecoregion PA0419.svg
Autor: Terpsichores, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ecoregion PA0419: East European forest steppe
Stipa lessingiana habitat.jpg
Autor: Le.Loup.Gris, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stipa lessingiana Trin. & Rupr. Habitat: steppe. Vicinity of Saratov city, Russia.
Флора и фауна2.jpg
Autor: Николай Морозов 1, Licencja: CC BY-SA 4.0
Степные участки по р. Рудня, Починковский район
Лісостепова рослинність на схилі долини Гнилого Тікича.jpg
Autor: Користувач:l_sergiy_m, Licencja: CC BY-SA 2.5
Snizhky Dilyanka forest. Forest-steppe vegetation on the slope of the Tikych valley. In the background (center): upwelling of groundwater on the slope. In the background: artificial plantations.