Ligota (Katowice)

Ligota

Część Katowic
Biblioteka przy ul. Franciszkańskiej 25
Herb
Państwo	Polska
Miasto	Katowice
Dzielnica	Ligota-Panewniki
Data założenia	1360
W granicach Katowic	1924
SIMC	0937698
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Ligota
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ligota
Położenie na mapie województwa śląskiego Ligota
50°13′29″N 18°58′07″E/50,224614 18,968697
Portal Polska

Dom szachulcowy, ul. K. Bika

Gospoda „Leśny Zamek” z 1877 r.

Powstańcy śląscy przed restauracją Pilcha w Ligocie

Dom przy ul. Panewnickiej 62

Gmach dawnego ratusza gminy Ligota przy ul. Piotrowickiej 83

Dom studencki nr 2

Ligota (niem. Ellgoth, Idaweiche) – historyczna część katowickiej dzielnicy Ligota-Panewniki. W jej skład wchodzą Nowa Ligota, stanowiąca główną jej część, Stara Ligota, a także Zadole.

Nazwa

Ligota, Wola, Swoboda, to jedna z typowych nazw kulturowych polskiego obszaru językowego nawiązujących do „woli”, która oznaczała czasowe uwolnienie osadników zakładających nową osadę od czynszów i robocizny. Owej „woli” czy „swobodzie” odpowiada znaczeniowo słowo „Lgota” - 'ulżenie osadnikom w ciężarach'. Nazwy tego typu zbudowane są na tym samym rdzeniu słowotwórczym, który tkwi w formach „ulga, ulżyć”^[1]. W 1550 roku odnotowano pod nazwą Lhota, w 1692 jako Lgota, w 1713 jako Ligota. W XVIII wieku zapisywano nazwę także jako Ligotka^[2].

Historia

Historia do 1922 roku

Ligota powstała pierwotnie jako przysiółek pomiędzy Katowicami a Panewnikami w rejonie ulic Hetmańskiej, Ligockiej, Załęskiej i Rolnej. Tereny te są nazywane Starą Ligotą i w większości wchodzą w skład dzielnicy Załęska Hałda-Brynów. Ligota pierwszy raz wzmiankowana była w 1360. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Lhota (określona jako wówczas opuszczona, pusta)^[3]. Tereny Ligoty były następnie własnością panów/książąt pszczyńskich, dlatego też w źródłach często nazywa się ją jako Ligota Pszczyńska. Na początku XVIII wieku wieś uzyskała prawa samodzielnej gminy. Wzrost liczby ludności Ligoty jest związany z zapoczątkowanym w XIX wieku rozwojem przemysłowym w tym regionie, opartym głównie na przetwarzaniu rud i wydobyciu węgla. W 1852 roku przez Ligotę przeprowadzono z Katowic do Murcek linię kolejową. Stąd wzięła się niemiecka nazwa Idaweiche – bocznica huty „Ida Huette”. Do dnia dzisiejszego odnaleźć można miejsca związane z XIX-wiecznym hutnictwem. W 1879 roku przy ul. Hetmańskiej, po wieloletnich staraniach, mieszkańcy rozpoczęli budowę szkoły powszechnej. Na przełomie XIX i XX wieku powstał ważny węzeł kolejowy i kolonia kolejowa. W Ligocie miały swoją siedzibę liczne polskie organizacje patriotyczne: od 1910 roku pod kierownictwem Józefa Szweda istniał tu polski Chór Mieszany „Lutnia”, powstało także liczące 140 osób Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, w 1918 roku powstała polska Rada Ludowa, w marcu 1920 r. powstała silna komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska kierowana przez Leopolda Kocimę, powstało także Zjednoczenie Zawodowe Polskie, od 1921 roku Towarzystwo Polek.

Powstania śląskie i plebiscyt I Powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku i powstańcy ze sformowanego w Ochojcu oddziału pod dowództwem Jana Żychonia zajęli między 4 a 5 rano dworzec kolejowy przerywając połączenie Katowic z Żorami, oraz zdobyli posterunek niemieckiego Grenzschutz w gospodzie Kaczmarczyka.

15 sierpnia 1920 roku odbył się na Zadolu stowarzyszenie „Sokół” zorganizowało Zlot Dzielnicowy. W 1920 roku w Ligocie miał miejsce strajk szkolny polskich dzieci sprzeciwiających się niemieckich represjom. Podczas plebiscytu w 1921 roku aż 70,54% obywateli gminy wiejskiej Ligota opowiedziało się za tym by Ligota należała do Polski.

W czasie III powstania śląskiego w nocy 3 maja 1921 roku na terenie Ligoty zgrupowano oddziały powstańców śląskich Walentego Fojkisa, które zaatakowały i zdobyły Katowice.

W II Rzeczypospolitej

Ligota została uroczyście przejęta przez polską administrację w dniu 20 czerwca 1922 roku. W roku 1923 w Ligocie zbudowano pomnik ku czci powstańców śląskich (zniszczony w 1939 przez Niemców i odbudowany w nowej formie w 1962). W tym okresie w Ligocie powstała rafineria ropy naftowej, zakład impregnacji drewna kopalnianego oraz cegielnia, natomiast w okolicach ulicy Kolejowej powstał zakład chemiczny produkujący tlen i wodór.

W 1923 roku - Ligota liczyła 4763 mieszkańców.

15 października 1924 roku Ligota razem z Brynowem została przyłączona do Katowic tworząc ich nową IV dzielnicę. Na początku lat 30. od książąt pszczyńskich odkupiono lasy po południowej stronie ulicy Panewnickiej co umożliwiło zabudowę terenu Nowej Ligoty. W Ligocie powstała kanalizacja. W 1928 roku ogłoszono konkurs na budowę w Ligocie politechniki, szkoły pielęgniarskiej i zakładu bakteriologiczngo, jednak w związku z wielkim światowym kryzysem gospodarczym z zamierzeń tych zrezygnowano. Około 1929 roku w rejonie ulic Emerytalnej, Przesmyk i Kolejarskiej DOKP wybudowała osiedle kolejarskie. W 1934 roku rozpoczęto budowę Domu Związkowego przy ul. Związkowej. W 1938 roku w stylu modernistycznym wybudowano VII Liceum Ogólnokształcące im. Harcerzy Obrońców Katowic.

Okupacja niemiecka

W dniu 3 września 1939 roku został uszkodzony przez saperów Wojska Polskiego most nad Kłodnicą przy ul. Piotrowickiej. W tym samym dniu w okolicach wiaduktu na ul. Piotrowickiej za linią kolejową doszło do wymiany ognia między idącymi w kierunku Katowic żołnierzami Wehrmachtu a obrońcami miasta spośród których 4 poległo, a 20 zostało rannych. Strzelanina miała także miejsce w okolicach dworca kolejowego. Wkrótce po zajęciu Ligoty Niemcy zniszczyli pomnik Powstańców śląskich. Od października 1939 roku nałożono obowiązek posługiwania się poza domem wyłącznie językiem niemieckim. W 1941 roku jeńcy radzieccy zaczęli budować nowe osiedle domów wielorodzinnych tzw. stodół. W 1943 roku na terenie Ligoty Niemcy osadzili około 200 wysiedlonych z Alzacji Francuzów z rodzinami. Podczas niemieckiej okupacji w latach 1939-1945, na terenie Ligoty znajdował się obóz dla Polaków wypędzanych z Górnego Śląska do Generalnego Gubernatorstwa. Wojska niemieckie wycofały się z Ligoty rano 26 stycznia 1945 roku wysadzając trzy mosty nad Kłodnicą oraz nastawnię główną i południową na dworcu kolejowym, a następnego dnia pojawiły się w Ligocie wojska ZSRR.

Po 1945 roku

5 i 6 września 1947 roku ekshumowano zwłoki zamordowanych przez Niemców we wrześniu 1939 roku harcerzy i powstańców śląskich, a następnie złożono je na dziedzińcu szkoły przy ul. Kochłowickiej 3. Uroczystości pogrzebowe z udziałem mieszkańców odbyły się w dniu 7 września. W latach 1952-1954 wybudowano Szkołę Podstawową nr 34. W 1959 roku powstała Szkoła Podstawowa nr 35. Od lat 50. rozpoczęto znaczącą rozbudowę Nowej Ligoty, przebiegała ona w 3 etapach - najwcześniej wybudowano nowe budynki pomiędzy ul. Piotrowicką, ul. Panewnicką, ul. Zielonogórską i ul. Kołobrzeską oraz pomiędzy ul. Piotrowicką, ul. T. Bromboszcza i ul. Emerytalną.

Następnie na przełomie lat 50/60, zbudowano nowatorskie ówcześnie budynki z tzw. wielkiej płyty. W 1966 roku zbudowano Szkołę Podstawową nr 64 tzw. „tysiąclatkę”. W trzecim etapie, pomiędzy rokiem 1963-1965, między ulicami Świdnicką i Koszalińską zbudowano trzy wieżowce oraz następne bloki z wielkiej płyty. W 1970 roku powstał klub studencki „Straszny Dwór”. W 1979 zbudowano bloki wzdłuż ulicy Zielonogórskiej.

W roku 1979 zakończono pierwszy etap budowy zespołu kliniczno-dydaktycznego Śląskiej Akademii Medycznej przy ul. Medyków. W 2010 w centrum Ligoty uroczyście otwarto plac Miast Partnerskich.

Atrakcje turystyczne

Modernistyczna kolonia urzędnicza z lat 1936-1939

Willa przy ul. Poleskiej 16

Na mocy uchwały Śląskiej Rady Wojewódzkiej z 26 listopada 1929 roku, na 20 ha gruntu, od 1936 roku rozpoczęto budowę osiedla domów wielorodzinnych, w nowoczesnym modernistycznym stylu, dla urzędników pracujących w centrum Katowic. Osiedle to zawiera wiele wybitnych realizacji czołowych polskich architektów. Powstała także w tym czasie w Ligocie nowoczesna szkoła średnia (dzisiejsze Liceum nr 7). Inicjatorem budowy osiedla był wojewoda Michał Grażyński, którego urząd aż do 1939 roku sprawował nadzór nad wszelkimi sprawami związanymi z kolonią urzędniczą. Prace przy karczowaniu lasu i wytyczaniu ulic rozpoczęto w 1933 roku. Budowę natomiast rozpoczęto po 1936 roku po ukończeniu budowy oczyszczalni ścieków. Kolonia w Ligocie była pomyślana jako wzór idealnej dzielnicy mieszkaniowej zbudowanej według zasad nowoczesnej urbanistyki z nawiązaniem do „miasta-ogrodu”, odwołującej się jednocześnie do treści patriotycznych w postaci nazwaniu ulic od regionów Polski (m.in. Wileńska, Mazowiecka, Pomorska, Poleska, Śląska, Małopolska, Kaszubska, Huculska).

Do idei tej nawiązano po 1945 roku nazywając nowe ulice zbudowane w Ligocie, od nazw miast, które niedawno weszły w skład Polski (Koszalińska, Słupska, Świdnicka, Zielonogórska, Kołobrzeska).

W latach następnych powstało osiedle domków jedno- i dwurodzinnych nad Ślepiotką. Od wschodu osiedle graniczy z dzielnicą Piotrowice.

Willa Nikity Chruszczowa

Willa Nikity Chruszczowa w 2011

W 1959 z okazji planowanej wizyty Nikity Chruszczowa specjalnie dla niego zamówiono u architekta Augustyna Boronia plany nowoczesnej na owe czasy rezydencji, którą następnie wzniesiono w lesie otaczającym Ligotę. Sam Chruszczow nigdy budynku nie widział, gdyż w związku z nieudanym zamachem na niego do jakiego doszło w Sosnowcu zmieniono plany wizyty i dygnitarz nocował gdzie indziej. Od lat 70. do 1995 roku mieściła się w nim Klinika Endokrynologii Dziecięcej. Obecnie niszczeje. W pobliżu willi znajduje się także żelbetowa konstrukcja, służąca za zadaszenie grilla^[4].

Zabytki architektury modernistycznej

• ul. Mazowiecka 1 - willa dra Bolesława Mroczkowskiego z 1937 roku (proj. Lucjan Sikorski)
• ul. Mazowiecka 16 - willa dra Włodzimierza Kowala z 1937 roku (proj. Kazimierz Sołtykowski)
• ul. Mazowiecka 11 - willa z 1936 (proj. Glaesel)
• ul. Poleska 16 - willa Antoniego Pająka z 1938 roku
• ul. Poleska 26 - willa Ryszarda Holleka z 1938 roku (proj. Henryk Firla)

Komunikacja

Do Ligoty można dostać się autobusami ZTM, których przez tę część miasta przejeżdża bardzo dużo (linie 9, 10, 12, 13, 36, 37, 46, 48, 51, 138, 154, 238, 292, 657, 912, 913). W dzielnicy jest również dworzec PKP Katowice Ligota oraz liczne postoje taksówek.

Przypisy

Bibliografia

• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 144−152. ISBN 83-905115-0-9.
• Andrzej Złoty: Ligota, Murcki... i inne szkice historyczne. Katowice: Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, 2008. ISBN 978-83-7593-014-6.

Zobacz też

• Ulica Panewnicka w Katowicach
• Ulica Armii Krajowej w Katowicach
• Ulica Franciszkańska w Katowicach
• Panewnicki Dziki Bieg