Lucyfer

Ilustracja Paula Doré przedstawia wygnanie Lucyfera
Lucyfer (Gwiazda Zaranna) wylewający światło, rytował G.H. Frezza, 1704, na podstawie przedstawienia przez P. de Petris, która na podstawie przedstawienia przez F. Albani.
Fosforos, Selene i Hesperos, marmurowy ołtarz z II wieku z Rzymu, obecnie w zbiorach Luwru bogini księżyca Selene lub Luna, której towarzyszy dwoista personifikacja Wenus: Fosforos – Lucyfer, jako Gwiazda Poranna, niosąca światło i Hesperos – Noctifer, jako Gwiazda Wieczorna, niosąca noc.

Lucyfer [z łac. – niosący światło[1]; lucem biernik od lux (światło) + ferre (nieść); heb. הֵילֵל – Gwiazda Poranna], także Lucyper [fer zamieniono na per – od łac. perdere (stracić)] – we współczesnej oraz późnośredniowiecznej myśli chrześcijańskiej jeden z upadłych aniołów.

Historia

Lucyfer w mitologii rzymskiej

W starożytnym Rzymie termin ten stosowany był przez astrologów do określenia Gwiazdy Porannej, czyli planety Wenus widocznej nad horyzontem przed wschodem Słońca. Słowo było najprawdopodobniej dosłownym tłumaczeniem greckich eosphoros (εώσφορος) – „niosący świt” lub phosphoros (φώσφορος) – „niosący światło”[2], „nosiciel światła”[3].

W mitologii rzymskiej bóg gwiazdy porannej Lucyfer był dowódcą gwiezdnych legionów, który zawsze poprzedzał poranek, był synem Aurory, a sam był ojcem Cejksa i Dedaliona[3].

W łacińskim przekładzie Biblii

W nomenklaturze chrześcijańskiej imię to pojawiło się najprawdopodobniej po raz pierwszy w Wulgacie, łacińskim przekładzie Biblii dokonanym pod koniec IV w. n.e. przez Hieronima ze Strydonu. Znajduje się ono w:

  • Księdze Izajasza 14,12. W oryginalnym tekście hebrajskim występuje ono jako helel ben-szachar (הילל בן שחר po hebrajsku). Helel oznacza planetę Wenus, zaś ben-szachar to świetlisty syn poranka.
  • 2. List Piotra 1:19: „I mamy mocniejszą mowę prorocką, której pilnując jako świecy w ciemnem miejscu świecącej, dobrze czynicie, ażby dzień oświtnął, i jutrzenka (lucyfer) weszła w sercach waszych.”

Obiekt kultu średniowiecznej sekty Lucyferian

W XIII i XIV wieku działała głównie w krajach zachodniej Europy gnostycko-manichejska sekta Lucyferian, która swoją nazwę wzięła od przywódcy zbuntowanych aniołów, któremu jej członkowie oddawali cześć boską, a także wierzyli w ostateczne zwycięstwo Lucyfera nad archaniołem Michałem[4].

Lucyfer w antropozofii

Antropozofia uznaje Lucyfera za brata Chrystusa, który był inspiratorem religii orientalnych, jak buddyzm i hinduizm. Reprezentuje on erotykę, literaturę, prostą technikę, idee poprawy ziemskiego świata, jak demokracja czy ekologizm. Jest demonem słabszym od Arymana.

Lucyfer jako jutrzenka

Do czwartego wieku, nie zawsze wiązano imię Lucyfer (pol. niosący światło) z upadłym aniołem światłości, czyli diabłem.

Lucifer w łacińskiej liturgii jest nazwą gwiazdy porannej dosłownie, a metaforycznie symbolem, w którym widziano Jezusa[6], a także Marię z Nazaretu[7], która jak gwiazda poranna zwiastuje, niesie światło Słońca, tak Maria zwiastuje nadejście Chrystusa.

Inne poglądy

Świadkowie Jehowy uważają, że słowo tłumaczone w niektórych przekładach Biblii na „Lucyfer” oznacza „jaśniejący” (Iz 14:12) i użyto go ironicznie w odniesieniu do dynastii babilońskiej po jej upadku[8][9].

  • Zobacz też wyżej o Lucyferze w mitologii rzymskiej i w łacińskim przekładzie Biblii.

Lucyfer w sztuce, literaturze i kulturze masowej

  • Postać Lucyfera (dość dokładnie opisaną) można znaleźć w poemacie „Raj utracony” autorstwa angielskiego poety i pisarza Johna Miltona[10]
  • Lucyfer pojawia się także w najniższym, 9 kręgu, przedstawionym przez Dante Alighieri w jego najsłynniejszym poemacie pt. „Boska komedia”[11]. Sam krąg dzieli się na 4 strefy. Pierwsza, dla zdrajców bliskich, druga – zdrajców ojczyzny, trzecia – dla tych co zawiedli swych gości. W czwartej strefie – na dnie piekła uwięziony jest Lucyfer. Przedstawiony jest jako monstrum z trzema paszczami, w których znajdują się trzej najwięksi zdrajcy ludzkości: Judasz – zdrajca Jezusa oraz Brutus i Kasjusz – zdrajcy Cezara[12].
  • Występuje również w sadze o aniołach, którą napisała Maja Lidia Kossakowska. Występuje tam w roli Pana Głębi, niepoprawnego romantyka z wizją równego i pięknego świata. Jego przezwiskiem tam jest Lampka, wywodzące się od jego tytułu przed buntem aniołów: „Niosący światło”.
  • Lucyfer jako upadły anioł występuje też od 29 części sagi o ludziach lodu Miłość Lucyfera Margit Sandemo. Opisywana jest tam pewna legenda. Boga rozsierdziło to, że Lucyfer zlitował się nad porzuconą przez niego na pustkowiu mandragorą – prototypem człowieka, który Bóg uznał za niewystarczająco doskonały, by być ‘na obraz boży’ i porzucił niedokończony projekt. Zresztą Lucyfer wcale nie z zazdrości o Jezusa został zesłany do czarnych sal, lecz przez miłość do ziemskiej kobiety. Mógł powracać co sto lat na ziemię, ale nie ujrzał już nigdy swojej wybranki, gdyż ona już nie żyła. Miał on wychodzić na powierzchnię ze swojego królestwa w okolicach Dimmuborgir w północnej Islandii. Ukazuje się tam jako wyrozumiały władca w przeciwieństwie do Boga. Na koniec sagi okazuje się jednak, że jego dobroduszne działania były pokierowane chęcią zdobycia władzy nad światem.
  • W Książce Jakuba Ćwieka pt. Kłamca 3. Ochłap sztandaru, Lucyfer występuje jako Gwiazda Zaranna, najpotężniejszy z władców piekieł, który spędził wiele lat ukrywając się i ucząc się na ziemi. Fanatyk Filozofii Jezusa Chrystusa, który to według powieści zstąpił do piekieł i poważnie porozmawiał z Lucyferem.
  • W mandze Kaori Yuki Angel Sanctuary inkarnacją Lucyfera jest Kira Sakuya. Lucyfer w drodze pewnej umowy „wypożyczył” sobie ciało 10-letniego chłopca, ofiary wypadku samochodowego.
  • Lucyfer występuje także w serialu Nie z tego świata, gdzie przypadkowo zostaje uwolniony z otchłani i pragnie zawładnąć światem. Aby to zrobić, musi wcielić się w człowieka – naczynie. Jedynym naczyniem dla Lucyfera, które pozwoli mu wykorzystać sto procent swojej mocy, jest Sam Winchester, jeden z głównych bohaterów serialu.
  • W 2009 roku Electronic Arts wydało grę na podstawie Boskiej komedii pt. Dante’s Inferno w której to wcielamy się w postać krzyżowca Dantego, który udaje się do piekła za swą ukochaną Beatrycze. Rola Lucyfera polega na ściągnięciu młodego rycerza do piekieł, by ten go uwolnił.
  • W filmie Egzorcyzmy Emily Rose jest jednym z demonów, które opętały duszę kobiety.
  • Postać Lucyfera pojawia się jako bohater drugoplanowy w serii komiksowej Sandman, autorstwa Neila Gaimana, opublikowanej przez wydawnictwo Vertigo. Mike Carey stworzył spin-off Sandmana poświęcony wyłącznie przygodom Lucyfera, zatytułowany Lucyfer. Na podstawie tej serii powstał serial telewizyjny wyprodukowany dla amerykańskiej stacji telewizyjnej Fox. W serialu w postać Lucyfera Morningstara wciela się Tom Ellis.

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Lucyfer, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-09-30].
  2. ↑ „Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z”, redakcja Zdzisław Piszczek, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1966, s. 500, Hasło „Lucifer”.
  3. ↑ a b Gerhard J. Bellinger „Leksykon mitologii: Mity ludów i narodów świata”, Muza S.A., Warszawa, 2003, s. 238.
  4. ↑ Autor podaje, że Lucyferianie „wiedli życie niezgodne z nauką i etyką chrześcijańską”, ale szczegółów nie podaje. Maksymilian Rode „Mała encyklopedia teologiczna”, tom I: A-Ł, Instytut Wydawniczy im. Frycza Modrzewskiego, 1988, s. 977.
  5. ↑ Tekst „Carmen Aurorae” opublikował z własnym tłumaczeniem John Anthony McGuckin w: „At the Lighting of the Lamps: Hymns of the Ancient Church”, Wipf & Stock Publishers, Eugene w stanie Oregon w USA, 1995, hymn 12, oryginał łaciński, s. 32, 34, tłumaczenie na angielski pt. „A Hymn at Dawn”, s. 33, 35, poniżej tłumaczenia na angielski na str. 35 znajduje się informacja o autorze oryginału: „St. Ambrose of Milan”, tzn. „Św. Ambroży z Mediolanu”, a wiersz niżej datowanie „4th century”, tzn. „IV wiek”, które zgadza się z okresem życia świętego Ambrożego z Mediolanu: 339-397. Wers 9 z „lucyferem” małą literą brzmi „Hoc excitatus lucifer,” i jest przetłumaczony na angielski „Thereby the Bringer of Light is roused,” w kontekście:

    „Praeco diei iam sonat,
    Noctis profundae pervigil,
    Nocturna lux viantibus,
    A nocte noctem segregans.
    Hoc excitatus lucifer,
    Solvit polum caligine,”

    John A. McGuckin przekłada to na:

    „The herald of the day now sounds,
    Watchful in the depth of night,
    Telling travellers that first light has come,
    Cutting off each night from night.
    Thereby the Bringer of Light is roused,
    And frees the skies of darkness.”

    „Carmen Aurorae”, tłumaczone na „A Hymn at Dawn”, tzn. „Hymn o świcie”, „lucifer” małą literą, oraz kontekst dowodzą, że tekst ten odnosi się do świtu i planety Wenus, której wschód często poprzedza wschód słońca i tym go zapowiada, zatem „lucifer” w tym tekście nie ma charakteru osobowego. Z drugiej strony Św. Ambroży zapewne nie kojarzył „lucifer” z Lucyferem, bo wiersz wzywa Boga jako wiecznego stwórcę rzeczy: „Aeterne rerum Conditor,” i Jezusa: „Jesu, labantes respice,”.

  6. ↑ Charles G. Herbermann, Edward A. Pace, Conde B. Pallen, Thomas J. Shahan, John J. Wynne, „The Catholic Encyclopedia”, tom 9 : Laprade-Mass, Robert Appleton Company, Nowy Jork, 1910, s. 410, hasło: „Lucifer”, którego autor to A. J. Maas.
  7. ↑ Vide: „Litania Loretańska do Najświętszej Maryi Panny” zawierająca takie wezwanie: „Gwiazdo zaranna, módl się za nami.” (za Internetową liturgią godzin na stronie brewiarz.pl.).
  8. ↑ Czy istnieje Diabeł?, jw.org.
  9. ↑ Pytania czytelników. Czy Biblia nazywa Szatana Lucyferem?, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, jw.org, 15 września 2002, s. 30.
  10. ↑ John Milton „Raj utracony”, fragment „Pieśni V.”:

    „Z dyamentowych bloków i skał złota.
    Pałac wielkiego Lucyfera (taką
    Architektura ta nazwę mieć może,”

    John Milton „Raj utracony”, fragment „Pieśń VII.”:

    „«Wiedz zatem, że gdy spadł z Nieba Lucyfer
    (Tak zwany niegdyś, że wśród wojsk Aniołów
    Jaśniejszem światłem błyszczał, niźli gwiazda,
    Co nosi jego imię wśród gwiazd grona),
    Z płomieniącemi legiami swemi”

    .
  11. ↑ Lucyfera z imienia Dante Alighieri wymienia w „Boskiej komedji” 2 razy, przekład Antoni Robert Stanisławski, J. K. Żupański, Poznań, 1870, fragment „Pieśni Trzydziestej Pierwszej” pod koniec:

    „Lecz on spokojnie złożył nas w otchłani,
    Co Lucyfera z Judaszem pożera,”

    Dante Alighieri „Boska komedja”, przekład Antoni Robert Stanisławski, J. K. Żupański, Poznań, 1870, fragment „Pieśni Trzydziestej Czwartej.”

    „Powiodłem okiem, myśląc, że obaczę
    Znów Lucyfera, jak go zostawiłem;
    I tylkom nogi jego ujrzał w górze. –”

    .
  12. ↑ Dante Alighieri „Boska komedja”, tłumaczenie Antoni Robert Stanisławski, J. K. Żupański, Poznań, 1870, „Pieśń Trzydziesta Czwarta.” opisuje dość obszernie władcę piekieł nie wymieniając jednak przy opisie imienia Lucyfera, a zaczyna tak:

    „Potężny Władca królestwa boleści
    Wznosił się z lodu od połowy piersi, [...]”

    .

Media użyte na tej stronie

Lucifer (the morning star). Engraving by G.H. Frezza, 1704, Wellcome V0035916.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 4.0

Lucifer [the morning star]. Engraving by G.H. Frezza, 1704, after P. de Petris after F. Albani.

Iconographic Collections

Punchinello Mayor Hall.png
Mayor Hall and Lucifer
Altar Selene Louvre Ma508.jpg
The Moon-goddess Selene or Luna accompanied by the Dioscuri, or Phosphoros (the Morning Star) and Hesperos (the Evening Star). Marble altar, Roman artwork, 2nd century CE. From Italy.