Marina Cwietajewa

Marina Cwietajewa
Марина Ивановна Цветаева
Ilustracja
Fotografia Cwietajewej (1925)
Imię i nazwisko

Marina Iwanowna Cwietajewa

Data i miejsce urodzenia

8 października 1892
Moskwa

Data i miejsce śmierci

31 sierpnia 1941
Jełabuga

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski, francuski, niemiecki

Alma Mater

Uniwersytet Paryski

Dziedzina sztuki

proza, liryka modernistyczna, dramat, esej, korespondencja, wspomnienia

Muzeum artysty

Dom-muzeum M.I. Cwietajewej w Moskwie

Faksymile
Strona internetowa

Marina Iwanowna Cwietajewa (ros. Марина Ивановна Цветаева; ur. 8 października 1892 w Moskwie, zm. 31 sierpnia 1941 w Jełabudze)[1] – rosyjska pisarka, uważana za jedną z najważniejszych i najoryginalniejszych rosyjskich poetek XX wieku[2] Jej utwory były kontynuacją sprzeczności prądów akmeizmu i symbolizmu[3]. Wśród poruszanych przez nią tematów była m.in. kobieca seksualność oraz namiętność. Jej spuścizna literacka zaczęła być doceniana dopiero w latach 60. XX w., a wiele utworów zaginęło.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodziła się w moskiewskiej rodzinie[4] profesora Iwana Władimirowicza Cwietajewa[5], filologa i historyka sztuki[6], założyciela Muzeum Sztuk Plastycznych w Moskwie[1] oraz Marii Aleksandrowny Meyn[5], pianistki mającej korzenie polsko-niemieckie[1]. Jej babcią ze strony matki była Polka, Maria Biernacka (Мария Лукинична Бернацкая), córka Łukasza Biernackiego (Лука Александрович Бернацкий) i hrabiny Marianny Ledóchowskiej (Марианна Станиславовна Ледуховская)[5]. Rosyjska poetka była spokrewniona ze świętą Kościoła katolickiego Urszulą Ledóchowską[6], założycielką zakonu żeńskiego urszulanek[7]. Pradziad Mariny Cwietajewej, Łukasz Biernacki żył 94 lata[6], a swoją długowieczność odziedziczył po ojcu, Aleksandrze (1696–1814), polskim szlachcicu, który dożył sędziwego wieku 118 lat. Do rodziny należał też Dmitrij Iłowajski, rosyjski historyk, który był teściem Iwana Cwietajewa.

W 1902 matka zachorowała na gruźlicę, w związku z czym Marina podróżowała po wielu krajach Europy: Włoszech, Szwajcarii i Niemczech. Częściowo też odbywała nauki za granicą, w tym na pensjach w Lozannie i Fryburgu. W 1909 uczestniczyła w kursie literatury francuskiej na Sorbonie.

Od 6 roku życia pisała wiersze[8] (także w języku francuskim i niemieckim)[2]. W 1910 wydała debiutancki tomik poezji pt. Album wieczorny[3], pokrywając koszta z własnych środków[2]. Publikacja została dość ciepło przyjęty przez krytykę. Jej wiersze zostały dostrzeżone przez krytyków i poetów rosyjskiego „Srebrnego wieku”, m.in. Walerego Briusowa, Wołoszyna i Nikołaja Gumilowa. W 1911 porzuciła liceum, nie uzyskując matury.

W styczniu 1912 wyszła za Siergieja Efrona[4], a we wrześniu urodziła córkę, Ariadnę. Również w 1912 wydała własnym kosztem tom poezji pt. Latarnia czarnoksięska, który jednak zyskał słabe recenzje, gdyż uznano te wiersze za mocno infantylne. Młode małżeństwo żyło na koszt ojca Cwietajewej, a po jego śmierci w 1913 ze spadku. Od 1915 w praktyce sama wychowywała córkę, gdyż mąż zgłosił się jako sanitariusz do armii, a od 1917 walczył w armii białych. W kwietniu 1917 urodziła drugą córkę, Irinę.

Rewolucję październikową przyjęła z wrogością, widząc w niej powstanie „sił szatańskich”. Jednocześnie czas ten był okresem powstania znakomitych wierszy, opublikowanych w tomiku Wiorsty (1921). Nie mając zawodu ani praktycznych umiejętności, utraciwszy w wyniku rewolucji oszczędności, żyła w Moskwie w nędzy. Ponieważ córka Irina okazała się upośledzona umysłowo, oddała ją do przytułku, gdzie po paru miesiącach, nieodwiedzana przez matkę zmarła z wycieńczenia.

Na emigracji

W 1922 bolszewicy pozwolili jej na emigrację. W maju wyjechała do Berlina, gdzie połączyła się z żyjącym na emigracji mężem i przeniosła się z nim do Pragi, gdzie żyli głównie ze stypendium wypłacanego emigrantom rosyjskim przez miejscowy rząd. Tu w lutym 1925 urodziła ostatnie dziecko, Gieorgija (być może ojcem był Borys Pasternak, jednak oficjalnie uznał dziecko S. Efron). Jeszcze w Berlinie emigracyjne wydawnictwa wydały dwa tomy poezji Cwietajewej: Wiersze do Błoka i Rozłąka, pozytywnie przyjęte przez krytykę. W czasie pobytu w Czechosłowacji ukazał się kolejny tom wierszy pt. Rzemiosło, cieszący się wielką popularnością. W sumie w tym okresie wczesnej emigracji powstały poematy manifestujące namiętny stosunek do życia, o kunsztownej retoryce. Na emigracji tworzyła także eseje oraz wspomnienia, zwłaszcza w późniejszym okresie, gdy jej poezje były coraz gorzej przyjmowane przez czytelników.

W 1925 Efronowie osiedlili się we Francji, początkowo w Paryżu, potem, głównie ze względów finansowych, na prowincji. Jednocześnie zaczął się upadek kariery literackiej Cwietajewej. Nowe wiersze poetki cechowały się nowoczesnością formy i agresywnością stylu, co wzbudziło negatywne uczucia u wielu wydawców i czytelników. Co więcej, były tam wypowiedzi, które uraziły praktycznie wszystkie kręgi rosyjskiej emigracji, a także władze sowieckie. Monarchistów oburzała krytyka roli caratu w złamaniu kariery Puszkina, bolszewików drażniły wiersze sławiące męstwo białych, a także krytyka stosunków panujących w Rosji sowieckiej, a wszystkich emigrantów uraziło uznanie przez Cwietajewą wysokiego poziomu artystycznego bolszewickich pisarzy, np. Gorkiego i Majakowskiego. Dodatkowo Cwietajewa zaczęła silnie krytykować wyalienowaną i pozbawioną nadziei postawę całej emigracji. Przede wszystkim jednak, do izolacji Cwietajewej doprowadziła działalność jej męża, który od połowy lat 20. zaczął głosić coraz bardziej lewicowe poglądy, a następnie zbliżać się do bolszewików i działać na rzecz wyjazdu emigrantów do ZSRR. Ostatecznie został agentem OGPU.

W 1937 do ZSRR wyjechała córka Cwietajewej Ariadna. Parę miesięcy później do tego kraju zbiegł też Siergiej, ścigany przez policję za współorganizację z ramienia OGPU morderstwa Ignacego Reissa (Poreckiego). Uwikłany też był we współpracę z INO NKWD (podobnie jak gen. Nikołaj Skoblin czy żona generała Nadieżda Plewicka)[9].

Ostatnie lata życia

W 1939 postanowiła połączyć się z mężem, zwłaszcza że niemal pełna izolacja w środowisku emigracyjnym pozbawiła ją środków do życia. Jeszcze przed jej powrotem, we wrześniu 1937, aresztowana została jej siostra Anastazja (uwolniona dopiero w połowie lat 50. XX wieku). W czerwcu 1939 Cwietajewa wraz z synem przybyła do ZSRR. Z mężem i dziećmi otrzymali mieszkanie w daczy należącej do NKWD w podmoskiewskim Bolszewie. W sierpniu tego roku aresztowano córkę Cwietajewej, a w październiku tegoż roku męża Siergieja (oboje oskarżono i skazano za szpiegostwo i działalność w organizacjach emigracyjnych). Pomimo tego, że Cwietajewa była „żoną wroga ludu”, wbrew typowym praktykom tych czasów, Cwietajewej nie aresztowano i nie pozbawiono pracy. Musiała się wyprowadzić z daczy NKWD, otrzymała jednak od państwowego Funduszu Literatury mieszkanie w podmoskiewskim Golicynie, bezpłatne wyżywienie oraz zlecenia na tłumaczenia z języków obcych. Pomimo listów Cwietajewej do Berii, w których powoływała się na prosowiecką działalność szpiegowską męża i jego poglądy komunistyczne, mąż pozostał w więzieniu (został rozstrzelany 16 sierpnia 1941), podobnie jak córka, przebywająca w łagrach, a potem na zesłaniu do 1955. Próbowała też wydać swoje wiersze, jednak uzyskały one bardzo niskie opinie recenzentów (zgodne zresztą z wcześniejszymi opiniami czołowych sowieckich literatów, m.in. Majakowskiego, Gorkiego, a nawet Achmatowej).

Z powodów finansowych musiała zamienić mieszkanie na tańsze, ale dalej mieszkała w Moskwie albo jej okolicach. Po wybuchu wojny Cwietajewa z synem, jak inni literaci, została ewakuowana do Jełabugi w Tatarstanie, gdzie samotność, poczucie bezsilności, nędza oraz konflikt z synem sprawiły, że popełniła samobójstwo, wieszając się.

Została pochowana na tamtejszym cmentarzu, choć dokładne miejsce jest nieznane. W tej części cmentarza, w której znajduje się jej domniemany grób, siostra poetki, Anastazja Cwietajewa, postawiła w 1960 krzyż, a w 1970 wybudowano granitowy nagrobek. W domu, w którym mieszkała, znajduje się teraz poświęcone jej muzeum.

Wybrana twórczość

Zbiory wierszy

  • 1910 – Wieczernyj albom (ros. Вечерний альбом) – debiut literacki
  • 1912 – Wołszebnyj fonar' (ros. Волшебный фонарь)
  • 1913 – Iz dwuch knig (ros. Из двух книг)
  • 1913–1915 – Junoszeskije stichi (ros. Юношеские стихи)
  • 1920 – Car'-diewica (ros. Царь-девица)
  • 1916–1921 – Stichi k Błoku (ros. Стихи к Блоку)
  • 1921:
    • Wiorsty (ros. Вёрсты)
    • Lebiedinyj stan (ros. Лебединый стан)
  • 1922:
    • Razłuka (ros. Разлука)
    • Koniec Kazanowy (ros. Конец Казановы)
  • 1923:
    • Riemiesło (ros. Ремесло)
    • Psicheja. Romantika (ros. Психея. Романтика)
  • 1924 – Mołodiec (ros. Молодец)
  • 1928 – Posle Rossii (ros. После России)

Cykle wierszy

  • Podruga (ros. Подруга)
  • Lebiedinyj stan (ros. Лебединый стан)
  • Majakowskomu (ros. Маяковскому)

Poematy

  • 1914 – Czarodiej (ros. Чародей)
  • 1921 – Na Krasnom Konie (ros. На Красном Коне)
  • 1924, 1939 – Poema Gory (ros. Поэма Горы)
  • 1924 – Poemat końca[10] (ros. Поэма Конца)
  • 1925 – Krysołow (ros. Крысолов)
  • 1926:
    • S moria (ros. С моря)
    • Popytka komnaty (ros. Попытка комнаты)
    • Poema Lestnicy (ros. Поэма Лестницы)
  • 1927:
    • Nowogodnieje (ros. Новогоднее)
    • Poemat powietrza[11] (ros. Поэма Воздуха)
  • 1928 – Krasnyj byczok (ros. Красный бычок)
  • 1929 – Pieriekop (ros. Перекоп)
  • 1930 – Sibir' (ros. Сибирь)

Poematy-bajki

  • 1920 – Car'-Diewica (ros. Царь-Девица)
  • 1922:
    • Pierieułoczki (ros. Переулочки)
    • Mołodiec (ros. Молодец)

Dramaty

  • 1928:
    • Czerwonnyj walet (ros. Червонный валет)
    • Mietiel (ros. Метель)
    • Fortuna (ros. Фортуна)
  • 1918–1919 – Prikluczenije (ros. Приключение)
  • 1919:
    • Kamiennyj Amgieł (ros. Каменный Ангел)
    • Fieniks (ros. Феникс)
  • 1924 – Ariadna (ros. Ариадна)
  • 1927 – Fiedra (ros. Федра)

Proza eseistyczna

  • 1910 – Wołszebstwo w stichach Briusowa (ros. Волшебство в стихах Брюсова)
  • 1933 – Żywoje o żywom (ros. Живое о живом)
  • 1934:
    • Plennyj duch (ros. Пленный дух)
    • Dom koło Starego Pimena: Szkice i wspomnienia[12] (ros. Дом у Старого Пимена)
  • 1935 – Mat' i muzyka (ros. Мать и музыка)
  • 1936 – Niezdziesznij wieczer (ros. Нездешний вечер)
  • 1937 – Moj Puszkin (ros. Мой Пушкин)
  • 1938 – Powiest' o Sonieczkie (ros. Повесть о Сонечке)
  • Puszkin i Pugaczow (ros. Пушкин и Пугачёв)
  • Iskusstwo pri swietie sowiesti (ros. Искусство при свете совести)
  • Poet i wriemia (ros. Поэт и время)
  • Epos i lirika sowriemiennoj Rossii (ros. Эпос и лирика современной России)
  • Memuary (ros. Мемуары)
  • Skazka matieri (ros. Сказка матери)
  • Istorija odnogo poswiaszczenija (ros. История одного посвящения)

Nieukończone

  • Jegoruszka (ros. Егорушка)
  • Niesbywszajasia poema (ros. Несбывшаяся поэма)
  • Piewica (ros. Певица)
  • Awtobus (ros. Автобус)
  • Poema o Carskoj Siemje (ros. Поэма о Царской Семье)
  • Pjesa o Meri(ros. Пьеса о Мэри)

Przypisy

  1. a b c Cwietajewa Marina I., [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-31].
  2. a b c Poezje [dostęp 2022-05-31] (pol.).
  3. a b Cwietajewa Marina Iwanowna, [w:] Mały Słownik Pisarzy Narodów Europejskich ZSRR, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 57.
  4. a b Przy świetle sumienia. Życie i twórczość Mariny Cwietajewej (1892-1941) - Więź, wiez.pl [dostęp 2022-05-31] (pol.).
  5. a b c Polska babcia Mariny Cwietajewej.
  6. a b c HISTORIA. Rewolucja październikowa i Cwietajewa, KULTURA ENTER [dostęp 2022-05-31] (pol.).
  7. Polski Petersburg, www.polskipetersburg.pl [dostęp 2022-05-31].
  8. Marina Cwietajewa – Wybór wierszy – Kącik poezji – LIBERTAS.PL, www.libertas.pl [dostęp 2022-05-31].
  9. Siergiej Efron był podejrzewany o współudział w zabójstwie syna Lwa Trockiego Lwa Siedowa.
  10. Polska Bibliografia Literacka (PBL), pbl.ibl.poznan.pl [dostęp 2017-11-25].
  11. Polska Bibliografia Literacka (PBL), pbl.ibl.poznan.pl [dostęp 2017-11-25].
  12. Dom koło Starego Pimena: Szkice i wspomnienia • Cwietajewa Marina • książka – recenzje, opisy, opinie » BiblioNETka.pl, www.biblionetka.pl [dostęp 2017-11-25].

Bibliografia

Źródła w języku angielskim

Źródła w języku rosyjskim

Źródła w języku polskim

  • Maria Biełkina: Losy pokrzyżowane (przekład Rozalii Lasotowej). Wrocław: Ossolineum, 1997. ISBN 83-04-04167-7.
  • Henri Troyat: Marina Cwietajewa: wieczna buntownica. Warszawa: Twój Styl, 2004. ISBN 83-7163-223-1.
  • Acta Polono-Ruthenica (Tomy 12–13) (Str. 59–63)
  • Zbigniew Maciejewski „Proza Maryny Cwietajewej jako program i portret artysty" (1982, str. 84)
  • Marina Cwietajewa — wybór prac poetki
  • Elena Janczuk, Język poetycki Mariny Cwietajewej, Warszawa 2013.

Media użyte na tej stronie