Mazurzy

Ten artykuł od 2019-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mazurzy

Mazurÿ

Flaga Mazurów
Miejsce zamieszkania	Polska
Język	polski (gwara mazurska) także wysokoniemiecki
Religia	luteranizm
Grupa	Polacy

(c) Bundesarchiv, B 145 Bild-P017317 / Frankl, A. / CC-BY-SA 3.0

Chata mazurska, Prusy Wschodnie, 1931

Zagroda mazurska z domem ustawionym szczytem do drogi

Współczesna sieć parafialna kościołów luterańskiego i metodystycznego na Mazurach, Powiślu i Warmii. Większość wiernych stanowią autochtoniczni Mazurzy.

Mazurzy (maz. Mazurÿ, daw. Mazurzy pruscy^[1]) – mieszkańcy południowych Prus Wschodnich, potomkowie polskich osadników z Mazowsza (przeważnie chłopów, ale także szlachty), którzy w kilku falach osadnictwa zasiedlili południową i częściowo wschodnią część Prus Książęcych od XII w. i którzy ulegli wymieszaniu z pozostałościami ludności pruskiej oraz kolonistami z Rzeszy Niemieckiej i innych państw Europy Zachodniej^[2]. Obecnie trudno określić proporcje określonych etnosów w kształtowaniu się ludności mazursko-pruskiej.

W odróżnieniu od katolickich Warmiaków i Mazowszan, przyjęli oni luteranizm wraz z sekularyzacją Prus Książęcych oraz przejściem ich władcy (Albrechta Hohenzollerna) na protestantyzm w 1525. Odtąd luteranizm stał się ważną cechą wyróżniającą Mazurów pruskich od pokrewnych grup etnicznych.

Po sekularyzacji państwa zakonu krzyżackiego w Prusach w 1525 roku i wprowadzeniu przymusowej protestantyzacji, ludność Mazur, zgodnie z zasadą cuius regio, eius religio, stając się obywatelami Prus Książęcych przyjęła luteranizm. Mazurzy wykazywali jeszcze polską świadomość narodową, pielęgnowali polskie tradycje. W XVIII wieku pojęcie polskości miało na tym obszarze jedynie znaczenie językowe, a nie narodowe^[3]. Mówili gwarą będącą odmianą dialektu mazowieckiego (mazurskiego) języka polskiego, wypieraną od połowy XIX w. przez język niemiecki. Gwara mazursko-pruska charakteryzuje się obecnością (oprócz słownictwa typowo mazowieckiego) słów pochodzenia bałtyjskiego (pruskiego) i niemieckiego. Językiem oświaty i literatury religijnej Mazurów pruskich aż do lat 70. XIX w. był język polski. Mazurska szlachta polska uległa germanizacji najwcześniej, bo już pod koniec XVIII w.

Język niemiecki, używany przez Mazurów był językiem literackim (hochdeutsch) i różnił się od potocznego języka niemieckich większości mieszkańców Prus Książęcych, którym była odmiana języka dolnoniemieckiego (Plattdeutsch).

W 2011 r. podczas Narodowego Spisu Powszechnego, identyfikację mazurską zadeklarowało 1376 osób, w tym 1125 osób jako identyfikację drugą, 1027 osób zadeklarowało ją wraz z identyfikacją polską. Spośród deklarujących 932 osób zamieszkiwało miasta, a 445 osób zamieszkiwało wsie^[4].

Historia

Rozmieszczenie Polaków wyznania protestanckiego na Mazurach Pruskich, mapka z książki Stefanii Sempołowskiej „Mazury Pruskie” z 1920 r.

W XIX wieku polskojęzyczna ludność Prus Wschodnich, podobnie jak i Śląska, poddana została germanizacji przez rząd pruski. Germanizacji przeciwdziałał Gustaw Gizewiusz, polski działacz społeczno-narodowy i folklorysta. Przede wszystkim domagał się utrzymania języka polskiego w szkołach, a w celu powstrzymania germanizacji wydawał polskie książki dla Mazurów, m.in. tłumaczenie podręcznika szkolnego Przyjaciel młodzieży, we współpracy z Marcinem Gregorem (Królewiec 1845). Spisywał pieśni ludu mazurskiego włączone później przez O. Kolberga do jego Dzieł Wszystkich. Po I wojnie światowej, władze niemieckie otwarcie zwalczały gwarę mazurską. Prześladowania rozpoczęte przez bojówki niemieckie dotknęły zwłaszcza tę część ludności, która w plebiscycie, w 1920 roku, opowiedziała się za przynależnością do Polski, ale szybko objęły wszystkich Mazurów pruskich, którzy nie utożsamiali się z Niemcami. Także w latach późniejszych władze niemieckie tłumiły przejawy tożsamości narodowej Mazurów zamykając szkoły w których nauczano mowy mazurskiej.

Mazurzy pruscy, podobnie jak Warmiacy i inne grupy etniczne, po II wojnie światowej byli szykanowani przez polskie władze komunistyczne jako element niepewny. Często byli traktowani jako Niemcy. Wynikało to ze znacznego zgermanizowania Mazurów w XIX-XX w. Doprowadziło to do fal migracji Mazurów i wielu innych częściowo zgermanizowanych, polskich grup etnicznych, które na swej ziemi przetrwały wieki. O prawa Mazurów pruskich w tym okresie walczył Jerzy Burski. Pomiędzy Mazurami pruskimi a napływającymi po 1945 r. na obszar byłych Prus Wschodnich Kurpiami, będącymi odmianą Mazowszan wytworzyły się liczne napięcia, pomimo że obie grupy różniły się nie tyle językiem (w obu wypadkach dialekt mazowiecki), co wyznaniem. Bardzo częste były przypadki dyskryminacji ludności prusko-mazurskiej.

W 2016 roku powstała Rada Mazurska promująca kulturę Mazur^[5].

Powiązania etniczne

Bardzo często w potocznym rozumieniu za Mazurów uważa się tylko Mazurów pruskich, co wynika jednak z pewnej ignorancji, gdyż Mazur oznaczał początkowo przede wszystkim mieszkańca Mazowsza (vide: „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska czy „Chłopi” Reymonta), a dopiero wraz z migracją zaczęto tym terminem określać mieszkańców innych krain, stąd: Mazurzy pruscy, Mazurzy litewscy (opisani przez Adama Mickiewicza w Panu Tadeuszu w postaci szlachty dobrzyńskiej), Mazurzy małopolscy. Bardzo blisko spokrewnieni z Mazurami pruskimi są Kurpie zamieszkujący Kurpiowszczyznę, którzy również mają częściowo pochodzenie pruskie, ale zaliczani są zazwyczaj do Mazowszan.

Etnonimia

Pierwotne znaczenie słowa „Mazur” = człowiek z Mazowsza (np. Jan Chryzostom Pasek) – jako mieszkaniec Mazowsza. Określenia „mazurskość”, „język mazurski” zaczęły rozpowszechniać władze pruskie w połowie XIX wieku aby zaznaczyć rzekomą odrębność mieszkańców południowych Prus od ludności polskiej. Takim też mianem określana była w Małopolsce i Rusi Czerwonej (Galicja)^[6][7], ludność osadzana na prawie polskim i magdeburskim począwszy od XIV wieku (zob. Sienieńscy, Krasiccy). Byli jedną z ważniejszych grup etnograficznych Galicji zaliczani do tzw. Podolaków, czyli równiaków, mieszkańców równin obok Krakowiaków, Grębowiaków (Lisowiacy, czyli Borowcy), Głuchoniemców, Bełżan, Bużan (Łopotniki, Poleszuki) Opolan, Wołyniaków, Pobereżców, czyli Nistrowian”^[8].

Hymn mazurski^[9]

(zapis mazurski)

Wšród modrÿch fal

Báta rÿbacká w jiežora mknie dal

Ji pruje wodÿ cÿstó toń,

Mazurská křepká menská dłoń

Kiej naków buřÿ rozhucÿ še gřniot

Swój lot

Přÿspiesá báta ji furá jek grot

Bez rozsalałéch fali splot

Ôjcÿzna to nasá, te wodÿ, tén las

Niech zÿjó Mazurÿ tén kraj pełen kras!

Zasuniáł bór…

Wznosó ptasÿnÿ zrénkowÿ swój chór

Ajw jégier še skradá bez łonki ji gaj

Bo nase Mazurÿ dla jégra to raj

A kiej do nieba podniešes swój wzrok

Co krok

Ôbłoków še kstałtÿ andrujó ráz wráz

Ôjcÿzna to nasá, te wodÿ, tén las

Niech zÿjo Mazurÿ, tén kraj pełen kras!

Bez wodÿ ji lónd,

Zietřów séroki ji fatki dmie prónd

Ajw w ti drogi ôjcÿžnie na zawdÿ chce bÿč,

Ajw chce já zemřéč i ajwoj chce zÿč

Ajw chce já zemřéč i ajwoj chce zÿč

Ajw, kendÿ zÿje dželnÿ nas lud

Wšród cnót

Ji słóńce ôšwecá nas zboznÿ trud

Ôjcÿzna to nasá, te wodÿ ji las,

Niech zÿjo Mazurÿ, tén kraj pełen kras!

Wiktor Szeler – Pieśń Mazurska (1923)

Wśród modrych fal

Bata rybacka w jeziora mknie dal

I pruje wody czystą toń,

Mazurska krzepka męska dłoń.

gdy jednak burzy rozhuczy się grzmot.

Swój lot

przyśpiesza bata, szybując jak grot,

Przez rozszalałych fali splot.

Ojczyzna to nasza, te wody, ten las,

Niech żyją Mazury, ten kraj pełen kras!

Zaszumiał bór…

Wznoszą ptaszyny poranny swój chór;

Myśliwy się skrada przez łąki i gaj,

Bo nasze Mazury dla strzelca to raj.

A gdy ku niebu podniesiesz swój wzrok

Co krok

Obłoków się kształty zmieniają raz wraz,

Ojczyzna to nasza, te wody i las.

Niech żyją Mazury, ten kraj pełen kras!

Przez wody i ląd,

Wiatrów szeroki i rzeźwy dmie prąd.

Tu w tej drogiej ojczyźnie na zawsze chcę być,

Tu chcę umierać i tutaj chcę żyć,

Tu chcę umierać i tutaj chcę żyć,

Tu kędy żyje dzielny nas lud

Wśród cnót

I słońce oświeca nasz zbożny trud:

Ojczyzna to nasza, te wody i las,

Niech żyją Mazury, ten kraj pełen kras.

(zapis niemiecki)

Friedrich Dewischeit – Das Masurenlied (1855)

Wild flutet der See,

Drauf schaukelt den Fischer der schwankende Kahn.

Schaum wälzt er wie Schnee

Von grausiger Mitte zum Ufer hinan.

Wild fluten die Wogen auf Vaterlands Seen, wie schön!

Oh tragt mich auf Spiegeln zu Hügeln, Masovias Seen!

Masovialand, mein Heimatland,

Masovia lebe, mein Vaterland!    

Wild brauset der Hain,

Dort spähet der Schütze des Wildes Spur.

Kühn dringt er hinein,

Durchwandelt die Wälder, die Felder, die Flur.

Ihr schwebenden Wolken gedenket doch mein am Hain,

Oh führt mich auf Flügeln des Windes zur Heimat ein.

Der Jugend Hain, der Seen Strand,

Masovia lebe, mein Vaterland!

Tal, Hügel und Hain,

Dort wehen die Lüfte so frei und so kühn.

Möcht’ immer da sein,

Wo Söhne dem Vaterland kräftig erblüh’n.

Da ziehen die Wolken durch Nebel grau, oh schau!

Dort lächelt auf Seen und Höhen des Himmels Blau.

Oh Heimatland, Masovias Strand,

Masovia lebe, mein Vaterland!

Zobacz też

• protestantyzm na Mazurach
• Andrzej Sakson – polski socjolog badający społeczności Warmiaków i Mazurów, dyrektor Instytutu Zachodniego w Poznaniu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Po Mazursku – mazurskie niejsce w Internecÿ | Mazurzy – mowa, tożsamość, symbole [dostęp 2019-05-14]  (pol.).
• Wirtualne Prusy (ang.)