Ministrant

Ministranci ubrani w komże i pelerynki w kolorze liturgicznym

Ministrant (łac. ministrare – służyć, posługiwać, pomagać) – w katolicyzmie: osoba posługująca w liturgii, najczęściej w czasie sprawowania Eucharystii, a także nabożeństw poza Mszą świętą. Nazwa obejmuje także konkretną funkcję wykonywaną podczas liturgii (np. ministrant ołtarza, ministrant księgi, ministrant światła) przez dorosłych, młodzież i dzieci. Zaleca się, by ministranci byli objęci odpowiednią formacją, zgodnie z Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej, i otrzymali błogosławieństwo do pełnienia swojej funkcji, zgodnie z księgą Obrzędy błogosławieństw służby liturgicznej.

Strój liturgiczny

Lektorzy w albach przepasanych cingulum

Ministranci ubrani w sutanele

Każda diecezja, a nawet parafia, ma własne zasady dotyczące ubioru członków Liturgicznej Służby Ołtarza.

Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego reguluje kwestię strojów liturgicznych w sposób następujący:

Zwyczajowym strojem ministranta, który ma najdłuższą historię jest:

• sutanela – suknia, zakładana w pasie lub sutanna w odpowiednim kolorze liturgicznym,
• komża,
• pelerynka (kołnierz) – zakładana wokół szyi i na ramiona na komżę. Kolor pelerynki również odpowiada okresowi liturgicznemu.

Zdarza się, że w stroju pomija się sutanelę lub pelerynkę (albo i oba te elementy – wtedy ministranci służą w samych komżach). Występują też sytuacje, gdzie kołnierz i rewerenda tworzą sutanelę, czyli szatę na wzór kapłańskiej sutanny. Strój ministranta może różnić się w zależności od jego stopnia zaawansowania w służbie – zależnie od zwyczajów w danej parafii ministranci rozpoczynający służbę zwyczajowo najpierw służą w zwykłym stroju świeckim, po czym otrzymują z rąk księdza-opiekuna komżę, a potem pelerynkę (lub obie równocześnie)^[1].

Zadania ministranta

Podstawowymi funkcjami ministranckimi są:

• kandydat – przyjęto, że kandydaci do czasu przyjęcia do grona ministrantów poprzez uroczyście błogosławieństwo do pełnienia funkcji ministranta nie mogą wykonywać żadnych posług liturgicznych, możliwe są jednak wyjątki od tej reguły – Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej w punkcie 61 stwierdza, że „jeśli (...) prowadzący formację uznają za słuszne, mogą te osoby dopuścić do pełnienia niektórych funkcji w czasie Mszy świętej w ciągu tygodnia” (nie w niedziele czy uroczystości)^[2]. Okres kandydatury określa proboszcz lub opiekun parafialny LSO. Powinien on być na tyle długi, aby kandydat poznał wszystkie elementy służby przy ołtarzu^[3][4]. Niektóre parafie okres kandydatury dzielą na stopnie aspiranta i kandydata. W takim wypadku aspirant nie nosi stroju liturgicznego w ogóle, kandydat zaś nosi komżę (bez pelerynki i sutaneli),
• choralista – jego główną funkcją jest odpowiadanie na wezwania kapłana podczas mszy świętej (również śpiewem – stąd nazwa), w czasie sprawowania liturgii wykonuje on jednak jeszcze drugą funkcję, którą jest dawanie sygnałów dzwonkami i gongiem^[5][6]. Zadania choralisty^[7]:
  • dzwonienie sygnaturką na rozpoczęcie procesji wejścia,
  • dzwonienie gongiem podczas ukazania Hostii oraz kielicha z Krwią Pańską,
  • dzwonienie dzwonkami w odpowiednich momentach w czasie liturgii (nie ma ściśle określonej zasady, kiedy należy używać dzwonków, każda diecezja i parafia ma swoje tradycje oraz zwyczaje). Kiedy choralistów jest więcej, jeden z nich powinien dzwonić dzwonkami, a inny gongiem^[8],
• ministrant ołtarza – jego zadaniem jest przygotowanie ołtarza i świętych naczyń. Zwykle podczas liturgii funkcję tę pełnią dwie osoby^[9]. W procesji wejścia ministrant ołtarza idzie za choralistami^[10]. Zadania ministranta ołtarza^[11]:
  • przygotowanie naczyń liturgicznych (zarówno przed liturgią, jak i w trakcie) i troska o nie,
  • przygotowanie ołtarza do liturgii eucharystycznej: rozłożenie korporału, ustawienie kielicha i puszek,
  • pomoc w odebraniu darów ofiarnych (jeśli jest przewidziana procesja z darami),
  • podawanie celebransowi ampułek z wodą i winem,
  • posługa przy obrzędzie lavabo,
  • posługa przy patenie podczas Komunii Świętej,
  • posługa przy puryfikacji (oczyszczeniu naczyń liturgicznych),
• ministrant krzyża (krucyferariusz) – niesie krzyż w procesji. Idzie on za ministrantami kadzidła w towarzystwie ceroferariuszy^[12]. W czasie Mszy św. swoją posługę pełni jedynie w procesji wejścia i wyjścia. Może także pełnić swoją funkcję w czasie obrzędów nadzwyczajnych i innych procesji. Rodzaje krzyży procesyjnych^[13]:
  • krzyż łaciński – używany jest wtedy, gdy liturgii Mszy świętej przewodniczy kapłan oraz biskup,
  • krzyż arcybiskupi (patriarchalny) – winien być używany w czasie liturgii mszy świętej pod przewodnictwem arcybiskupa, a zwłaszcza metropolity oraz kardynała, Ten rodzaj krzyża wyróżnia się występowaniem jednego długiego ramienia oraz ramienia krótszego,
  • krzyż papieski – używa się go tylko wtedy, gdy liturgii mszy świętej przewodniczy papież – obecny lub emerytowany. Ten rodzaj krzyża wyróżnia się piramidalnym układem trzech ramion,
• ministrant światła (ceroferariusz) – podczas liturgii niesie świecę lub pochodnię. Udział ceroferariuszy w mszy św.^[14]:
  • podczas procesji wejścia idą za turyferariuszem i nawikulariuszem, a po obu stronach krucyferariusza,
  • w procesji z ewangeliarzem i podczas odczytywania Ewangelii (poza opisem Męki Pańskiej w Niedzielę Palmową oraz liturgią Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę)^[15]; ustawiają się wówczas twarzami do siebie, po obu stronach ambony,
  • w procesji wyjścia prowadzą asystę razem z krucyferariuszem,
  • udział w liturgii poza mszą: w procesji teoforycznej dwóch ceroferariuszy idzie na przodzie po obu stronach krzyża, a ponadto dwóch przed kapłanem niosącym Najświętszy Sakrament^[16],
• ministranci kadzidła (nawikulariusz i turyferariusz) – odpowiadają za kadzidło podczas liturgii. Turyferariusz, idący po prawej stronie, niesie trybularz, inaczej kadzielnicę, a nawikulariusz, idący po lewej stronie, nawikułę, inaczej łódkę^[17]. Kadzidło podaje się w następujących momentach^[18]:
  • obrzędy wstępne (okadzenie ołtarza),
  • odczytanie Ewangelii (okadzenie ewangeliarza przed jej proklamacją – wyjątek stanowi opis Męki Pańskiej w Niedzielę Palmową)^[15],
  • przygotowanie darów (okadzenie darów na ołtarzu, a następnie głównego celebransa, koncelebransów i ludu),
  • przeistoczenie (okadzenie Najświętszych Postaci, gdy celebrans ukazuje je ludowi),
  • podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu: bezpośrednio po wystawieniu, a także przed błogosławieństwem i podczas błogosławieństwa,
• ministrant księgi – odpowiedzialny za wszystkie księgi, używane podczas mszy św. i nabożeństw^[5]. Do jego zadań należy^[19][20]:
  • przygotowanie tekstów modlitwy powszechnej,
  • przygotowanie czytań mszalnych w lekcjonarzu,
  • przygotowanie odpowiednich tekstów w mszale,
  • podtrzymywanie mszału przed celebransem przy miejscu przewodniczenia (na obrzędy wstępne, na kolektę, na modlitwę po Komunii i na błogosławieństwo), a także usługiwanie celebransowi przy mszale położonym na ołtarzu^[21],
  • podtrzymywanie wszelkich innych tekstów oraz modlitw (np. wstępu oraz zakończenia modlitwy powszechnej) przed celebransem. Wszelkie teksty podaje celebransowi, stojąc od jego zewnętrznej strony,
  • wyniesienie mszału na ołtarz w czasie przygotowania darów i zabranie go stamtąd po Komunii Świętej,
• ministrant słowa Bożego (tzw. "lektor promowany") – ministrant pełniący funkcję lektora i pobłogosławiony do jej pełnienia przez opiekuna służby liturgicznej, proboszcza lub dziekana, względnie zaproszonego biskupa^[22]. Jego podstawowym strojem liturgicznym jest alba lub inny, wyróżniający strój, zgodnie ze zwyczajem miejscowym. Do zadań ministranta słowa Bożego należy odczytywanie Słowa Bożego, wezwań modlitwy powszechnej, komentarzy mszalnych, może także wykonywać psalmy responsoryjne. Jeśli nie ma diakona¸ lektor, idąc przed kapłanem, może nieść w procesji na wejście ewangeliarz^[7], który następnie kładzie na ołtarzu. Jako starszy z grona ministrantów sprawuje nad nimi opiekę^[4][4],
• psałterzysta – osoba, która podczas liturgii wykonuje psalm responsoryjny,
• ceremoniarz (mistrz ceremonii) – odpowiada za przygotowanie liturgii i jej poprawny przebieg. Odpowiada bezpośrednio po celebransie za poprawność liturgii. Musi posiadać dużą wiedzę dotyczącą przepisów liturgicznych. Może pełnić rolę animatora służby liturgicznej. Często jako element stroju liturgicznego nosi krzyż ceremoniarski, nakładany uroczyście przez biskupa. W procesji wejścia ceremoniarz idzie przed lub nieco za celebransem, wraz z ministrantem księgi^[7]. Do jego obowiązków należy:
  • przeprowadzenie próby liturgii,
  • czuwanie nad przebiegiem liturgii,
  • dawanie znaków asyście, co należy w danym momencie zrobić,
  • podawanie celebransowi dodatkowych modlitw i tekstów niezawartych w księgach liturgicznych,
  • obsługa mikrofonu,
  • interweniowanie w nietypowych sytuacjach, które zakłócają normalny przebieg liturgii.

Nie zawsze liczba ministrantów obecnych podczas danej liturgii pozwala na takie przyporządkowanie obowiązków do stopni formacyjnych, jak zostało to przedstawione powyżej. W przypadku braku ministrantów o niższym stopniu, każde zadanie dla nich właściwe może zostać przejęte przez lektora bądź ceremoniarza. W przypadku braku ministrantów o wyższym stopniu, funkcje im należne często przejmowane są przez kościelnego, diakona, koncelebransów lub w ostateczności przez samego głównego celebransa^[23]. Poważnym nadużyciem liturgicznym jest odprawianie mszy świętej z udziałem ludu, do której nie służy ani jeden ministrant, o czym w praktyce bardzo często się zapomina^[24]. Zgodnie z przepisami zawartymi w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego:

Dziewczęta przy ołtarzu

Zgodnie z rozstrzygnięciem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z 1994 roku, dopuszczenie kobiet i dziewcząt do służby ołtarza należy do kompetencji miejscowego biskupa^[25]. Jednakże, z uwagi na to, że 11 stycznia 2021 roku papież Franciszek zezwolił na formację kobiet do posług lektoratu i akolitatu, spodziewać się można rozluźnienia dyscypliny także w kwestii ministrantek, ponieważ ministrant wykonuje de facto funkcje właściwe akolicie i lektorowi, niejako w ich zastępstwie^[26].

Patroni ministrantów

• św. Alojzy Gonzaga SJ
• św. Dominik Savio
• św. Jan Berchmans SJ
• św. Stanisław Kostka SJ
• św. Tarsycjusz

Zobacz też

• posługa
• akolita
• lektor
• katecheta
• zakrystian

Przypisy

Bibliografia

• E. Stencel, Przy ołtarzu Pana, wyd. Diecezjalne, Pelplin 1993.
• Ks. Stanisław Szczepaniec, Ceremoniał posług liturgicznych, wyd. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Krakowskiej, 1987.
• Paweł Malak: ABC Ministranta. Poznań: Hlondianum, 2005, s. 48. ISBN 83-60214-20-4.
• Stopnie liturgicznej na stronie Liturgicznej Służby Ołtarza. [dostęp 2012-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-15)].
• Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej KEP, wyd. Światło-Życie, Kraków 2009
• Paweł Malak: ABC Ministranta. Poznań: Hlondianum, 2005, s. 48. ISBN 83-60214-20-4.
• Ogólne Wprowadzenie do mszału Rzymskiego pkt. 336

Linki zewnętrzne

• Króluj nam, Chryste – ogólnopolski miesięcznik dla ministrantów
• Portal Liturgicznej Służby Ołtarza – eMinistrant – strona dla ministrantów z całej Polski, informacje o Duszpasterstwach Ministrantów. eministrant.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-20)]. [Strona zarchiwizowana 2009-04-20 przez WayBack Machine]