Modernizm w Polsce

Dom własny Brukalskich w Warszawie, 1927 (2007)
Dom Lachertów w Warszawie, 1928–1929
Duże przeszklenia skierowane na zachód, ogród i Wisłę w Domu Lachertów w Warszawie, 1928–1929
Dom Lachertów w Warszawie, 1928–1929
Pawilon polski na wystawie światowej w Paryżu (1937)
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Gdyni (1938)
Muzeum Śląskie w Katowicach, 1936–1939, w budowie (1939)
Główny Urząd Statystyczny (GUS) w Warszawie, 1948–1951 (1964)
Przystań wioślarska YMCA przy Wale Miedzeszyńskim nad Wisłą w Warszawie (widać żelbetowe kręte schody zewnętrzne prowadzące na plażę przed ich całkowitą dewastacją), 1948
Przystań wioślarska YMCA przy Wale Miedzeszyńskim nad Wisłą w Warszawie (widać inne schody na plażę, które ocalono), 1948
Centralny Dom Towarowy (CDT) w Warszawie, 1949–1951 (1966)
Kościół Miłosierdzia Bożego w Kaliszu (1958), 1977–1993, w budowie (1984)
Dworzec PKP Warszawa Ochota (1963)
Blok mieszkalny Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (1964)
Dworzec Warszawa Centralna, 1975[a]
Hala główna dworca Warszawa Centralna w swojej oryginalnej formie, 1975
Osiedle na pl. Grunwaldzkim we Wrocławiu, 1967–1975 (2014)
Spodek” w Katowicach, 1964–1971 (2007)
Dworzec kolejowy Tarnów Mościce, 1976 (2012)

Modernizmprąd w architekturze, nazywany również funkcjonalizmem. Rozwijał się w Polsce w dwóch fazach, rozdzielonych II wojną światową i wymuszonym okresem socrealizmu w architekturze.

Charakterystyka

Modernizm w Polsce pojawił się podobnie jak na świecie jako styl architektoniczny będący odpowiedzią na problemy, których nie mogła rozwiązać istniejąca architektura i rosnące wymagania każdego człowieka dotyczące przestrzeni życiowej, higieny, estetyki. Modernizm zgodnie z ideami Le Corbusiera powinien zapewnić każdemu człowiekowi słońce, przestrzeń i zieleń, według Louisa Sullivana forma budynku powinna wynikać z jego funkcji, a zdaniem Arseniusza Romanowicza każdy budynek powinien być funkcjonalny, estetyczny i ekonomiczny. Praktycznym rezultatem historii modernizmu w Polsce jest rezygnacja w XX wieku z budowy podwórek studni, z ciasnych i niskich izb mieszkalnych znanych z dawnych wieków, z grodzenia osiedli i parków, z niewielkich przeszkleń znanych z chat wiejskich oraz z kamienic, a także z ciasnych uliczek pozbawionych kanalizacji na rzecz ulic z szerokimi chodnikami. Zaprzestano także budowy domów w pobliżu fabryk oraz wprowadzono zasadę komponowania jak największej ilości zieleni przy każdym nowym osiedlu mieszkaniowym czyli planowe zadrzewienie[1].

Rozwój w Polsce

Przed II wojną światową modernizm stanowił w Polsce styl obiektów elitarnych, takich jak wille, czy też budynków użyteczności publicznej. Jednocześnie powstało kilkanaście modernistycznych osiedli, przede wszystkim spółdzielczych (np. osiedla WSM, TOR w Warszawie). W latach 30. sceptycyzm wobec funkcjonalistycznych tendencji końca lat 20. dał się zauważyć również w Polsce – łączono formy modernistyczne z elementami nadającymi budynkom wrażenie solidności i trwałości oraz z polską sztuką ludową (np. płaskorzeźby Jana Szczepkowskiego). Architektoniczna awangarda międzywojenna w tradycyjnie profrancuskiej Polsce była bardziej pod wpływem Le Corbusiera niż niemieckiego Bauhausu[2]. Modernizm nazywano wtedy „futurystyczną architekturą” i stwierdzono, że „młodzież hołduje teraz maszynizmowi”[3].

Przed 1939 budynki w stylu modernistycznym były w największej liczbie budowane w Warszawie (Saska Kępa, Stary Żoliborz, Stary Mokotów), Gdyni i Katowicach (tzw. dzielnica południowa i Ligota). W tych miastach znajdują się całe dzielnice z budynkami zbudowanymi w stylu modernistycznym. Dużo budynków modernistycznych zachowało się także w Krakowie, Lwowie, Kaliszu, Łodzi, Stalowej Woli, Toruniu i Bielsku-Białej (Aleje Sułkowskiego, Górne Przedmieście).

Powojenny modernizm miał znacznie większy zasięg. Jego wielki rozkwit nastąpił od 1956–1957, później stanowił w praktyce państwowo uregulowaną wytyczną projektową dla nowych obiektów i trwał aż do końca lat 80. XX w.

Po zmianie ustroju w Polsce w 1989 obserwuje się zjawisko podkreślane przez środowiska publicystyczne oraz architektoniczne, czyli dewastowanie i oszpecanie architektury modernistycznej zarówno przedwojennej, jak i powojennej poprzez nieumiejętne, tandetne remonty prowadzone często na masową skalę nie przez architektów, lecz decydentów. Krytycy takiej działalności wskazują na zły stan wiedzy o historii architektury wśród społeczeństwa oraz prawie całkowite zapomnienie, iż modernizm doskonale cechuje zdanie amerykańskiego architekta L. Sullivana forma wynika z funkcji oraz twierdzenie wybitnej polskiej architekt J. Grabowskiej-Hawrylak, iż modernizm charakteryzuje się pięknymi, białymi fasadami i taką barwę powinno się stosować podczas remontów.

Przykłady polskiego modernizmu

Listy chronologiczne:

Do roku 1939

  • Zakłady Doświadczalne Szkoły Głównej Handlowej, ul. Rakowiecka 24 w Warszawie, Jan Witkiewicz Koszczyc, 1925-1926
  • Sejm RP, ul. Wiejska 2/4/6 w Warszawie, Kazimierz Skórewicz, 1925-1928
  • Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, al. Szucha 25 w Warszawie, Zdzisław Mączeński, 1925-1927
  • Dom Romualda Gutta, ul. Hoene-Wrońskiego 5 w Warszawie, Romuald Gutt, 1926-1928
  • Willa Brukalskich, ul. Niegolewskiego 8 w Warszawie, Stanisław Brukalski i Barbara Brukalska, 1927 – pierwszy przykład awangardowej, modernistycznej architektury rezydencjonalnej II Rzeczypospolitej Polskiej, inspirowany architekturą neoplastycyzmu, holenderskiego architekta Gerrita Rietvelda. Reprezentuje abstrakcyjny modernizm. Dwukondygnacyjny salon. Taras słoneczny na dachu płaskim i dwa balkony. Brak rynien (ówcześnie nowatorski odpływ wewnętrzny). Stalowy maszt flagowy na fasadzie. Neoromantyczny ogród-lapidarium. Warszawska willa została nagrodzona brązowym medalem na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937[4].
  • Kościół św. Rocha w Białymstoku, Oskar Sosnowski, 1927-1946
  • Osiedla spółdzielcze na Żoliborzu w Warszawie – kolonie IV, VII, IX WSM, Stanisław Brukalski z żoną Barbarą, 1927-1932
  • Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, ul. Sanguszki 1 w Warszawie, Antoni Dygat, 1927
  • Muzeum Narodowe w Warszawie, Al. Jerozolimskie 3, Tadeusz Tołwiński, 1927-1932
  • Centralny Instytut Wychowania Fizycznego (obecnie AWF) na Bielanach w Warszawie, Edgar Aleksander Norwerth, 1928–1930
  • Zespół Szkół Handlowych w Poznaniu, Stefan Cybichowski, 1928
  • Hala wystawowa w Toruniu, Kazimierz Ulatowski, 1928
  • Pawilony Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu (w większości rozebrane) 1929
  • Dom rodziny Lachertów, ul. Katowicka 9-11-11a w Warszawie, Bohdan Lachert i Józef Szanajca, 1929 – druga w Polsce realizacja skrajnie awangardowej architektury (tzw. awangardy prymarnej). Przykład nowatorskiej w Polsce, ponieważ spełniającej wszystkie zasady architektury nowoczesnej Le Corbusiera willi z ogrodem dla trzech rodzin, dom wyposażony jest także w taras na dachu płaskim zwany również ogrodem na dachu, każde z trzech oddzielnych mieszkań w domu ma trzy poziomy i mierzy po 150 m². Dom został uznany już w 1929 za najlepszą realizację architektury willowej ówczesnej Warszawy (prof. Lech Niemojewski). Jest to dom-transatlantyk, przedstawiający swoją formą i funkcją inspirację architektów[5][6][7].
  • Dom Avenariusów (Lecha Niemojewskiego), ul. Katowicka 7a w Warszawie, Bohdan Lachert i Józef Szanajca, 1938. Przeszklona klatka schodowa prowadzi na taras dachowy przykryty ażurowym daszkiem z okrągłymi otworami. Oryginalny kontrast gładkiego, białego tynku z surowym betonem i szkłem zbrojonym. Przykład purystycznego funkcjonalizmu[8].
  • Salon samochodowy i stacja paliw „Auto-Koncern” w Warszawie, ul. Belwederska 16, (po wojnie przebudowany), 1929-1930
  • Willa Antoniego i Olimpii Szyllerów w Warszawie, Wał Miedzeszyński 756, Bohdan Lachert i Józef Szanajca, 1929 – Wybitny przykład skrajnego funkcjonalizmu z nurtu purystycznego. Nawiązanie do zasad kompozycji neoplastycznych (abstrakcji geometrycznej). „Mieszkałam na okręcie” - stwierdziła córka właścicieli domu. Dom zburzono w 2002 z powodu poszerzenia ulicy[7]. Prasa ogłosiła, że pozostała tylko „dziura po legendzie Saskiej Kępy”. Zachowano jednak oryginalne, kręte schody stalowe z tarasu dachowego[3].
  • Willa płk. Tadeusza Iżyckiego-Hermana, al. Rolna 52, Mokotów, Warszawa, lata 30. XX w[9]. Modernistyczna willa z dużym przeszkleniem, zaokrąglonym tarasem słonecznym i okrągłym oknem była inspirowana ideą architektury okrętowej i została zburzona w 1978 z powodu budowy bloku mieszkalnego przy ul. Podbipięty.
  • Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego na Polesiu w Łodzi, 1928-1931
  • Bank Gospodarstwa Krajowego w Warszawie, Rudolf Świerczyński, 1928-1931. W westybulu zachowano oryginalne, wysokie kolumny pokryte chromoniklem i wyposażone w efektowne reflektory oświetlające wnętrze[10].
  • Gmach Ministerstwa Komunikacji przy ulicy Tytusa Chałubińskiego 4/6 w Warszawie, 1929–1931, arch. Rudolf Świerczyński[11]
  • Urząd Telekomunikacyjny i Telegraficzny przy ulicy Nowogrodzkiej 45 w Warszawie, 1934, arch. Julian Puterman-Sadłowski[11]
  • Dom profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach, ul. Wojewódzka 23, arch. Eustachy Chmielewski, 1929
  • Urząd Gminny Janów w Katowicach, ul. Szopienicka 59, arch. Tadeusz Michejda, 1931. Monumentalny, modernistyczny ratusz z wysoką wieżą zegarową wyposażoną w taras rekreacyjny na dachu płaskim zwieńczonym masztem flagowym udekorowanym metaloplastyką w stylu art déco. Dużo okrągłych okien. Na pustej ścianie wielki, efektowny napis „URZĄD GMINNY JANÓW” wykonany ze stali chromowanej w stylu art déco. Budynek uległ dewastacji po wielu latach poprzez dodanie szpetnej murowanej nadbudówki nad zegarem i usunięcie masztu wraz z napisem[12][13].
  • Gmach Urzędu Skarbowego Drapacz Chmur w Katowicach, ul. Żwirki i Wigury 15, arch. Tadeusz Kozłowski, konstrukcja Stefan Bryła 1929-30
  • Budynek szkoły parkowej w Tarnowskich Górach, ul. Stanisława Wyspiańskiego 1-3, arch. Martin Stefke, 1929-32
  • Kościół garnizonowy św. Kazimierza w Katowicach, ul. Skłodowskiej Curie, arch. Leon Dietz d’Arma, współpraca Jerzy Zarzycki, 1930
  • Dom Harcerza (Młodzieżowy Dom Kultury Łazienkowska), ul. Łazienkowska 7, Warszawa. Arch. Tadeusz Ptaszycki, 1938. Styl łączący funkcjonalizm nurtu corbusierowskiego ze zmodernizowanym klasycyzmem. Inspiracją jest kolej linowa na Kasprowy Wierch. Budynek wyróżnia się efektownym, dużym przeszkleniem od frontu kontrastującym z kamienną fasadą z piaskowca i bazaltu oraz z oryginalną wieżą obserwacyjną i tarasem z widokiem na korty tenisowe od tyłu. Budynek uległ dewastacji po wojnie kiedy zlikwidowano oryginalną, finezyjną stolarkę okienną z bardzo cienkimi ramami we wszystkich oknach i wymieniono je na grube co zmniejszyło powierzchnię przeszkleń zwłaszcza w bazaltowej ramie i w wieży. Przemalowano również daszek nad wejściem z koloru piaskowego na czarny, zmieniono kolor kamiennej balustrady schodów z koloru piaskowego na czarny, usunięto stalowy maszt flagowy z fasady i zainstalowano nieoryginalną białą stolarkę okienną z plastiku (zamiast smukłych okien drewnianych z lakierem bezbarwnym) co negatywnie wpłynęło na estetykę formy budynku[14].
  • Kamienica mieszkalna, ul. Jaworzyńska 6 w Warszawie, Helena Syrkusowa, 1939 – oryginalna fasada z oknami wstęgowymi świadczy o inspiracji architekturą Le Corbusiera. Pierwotnie balkony były ozdobione luksferami[15].
  • Gmach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Wacław Krzyżanowski, 1931-1939
  • Tor wyścigów konnych Służewiec, ul. Puławska 266 w Warszawie, Zygmunt Plater-Zyberk, 1931-1939
  • Pływalnia solankowo-termalna w Ciechocinku, Romuald Gutt i Aleksander Szniolis, 1931-32
  • Hotel Patria w Krynicy, Bohdan Pniewski, 1932
  • Dom jednorodzinny na Saskiej Kępie w Warszawie, ul. Francuska 2, Lucjan Korngold, Piotr Lubiński, 1935. „Willę tę przyjęło się zaliczać do najlepszych osiągnięć lat trzydziestych. Niezwykle śmiałe rozwiązanie spirali schodów i daleko wysuniętej płyty tarasu było na pewno osiągnięciem w pełni świadczącym o wpływach Le Corbusiera[15].”
  • Sanatorium Wojskowe w Otwocku, Edgar Aleksander Norwerth, 1935[16]
  • Sanatorium „Wiktor” w Żegiestowie, Jan Bagieński, Zbigniew Wardzała, 1936
  • Willa mieszkalna pokryta żółtym klinkierem, z tarasem rekreacyjnym na dachu, ul. Buska 9, Warszawa, Romuald Gutt, 1936[17]
  • Dom Związku Powstańców Śląskich, ul. Matejki 3 w Katowicach, arch. Zbigniew Rzepecki 1936
  • Willa Zygmunta Rakowicza na Żoliborzu w Warszawie, ul. Czarnieckiego 53, arch. Aleksander Kodelski, 1936. Inspiracją jest kolej linowa na Kasprowy Wierch. Styl łączący funkcjonalizm nurtu corbusierowskiego ze zmodernizowanym klasycyzmem[18].
  • Apartamentowiec „Dom pod żaglem” w Alei Przyjaciół 3 w Warszawie, arch. Juliusz Żórawski, 1937. „W domu w Alei Przyjaciół dzięki zastosowaniu konstrukcji szkieletowej udało się Juliuszowi Żórawskiemu zrealizować w pełni 5 zasad Le Corbusiera[15].” Całkowicie przeszklona fasada dzięki rzędom portfenetrów i taras na dachu pod smukłym żaglem wykonanym z żelazobetonu.
  • Osiedle mieszkaniowe w Alejach Sułkowskiego w Bielsku-Białej, 1934-1937
  • Gmach Główny Muzeum Narodowego w Krakowie, Czesław Boratyński, Edward Kreisler, Bolesław Schmidt, 1934–1939
  • Kamienica Jana Wedla, ul. Puławska 26 i 28 w Warszawie, Juliusz Żórawski, 1935–1938
  • Gmach Starostwa Krajowego Pomorskiego w Toruniu, arch. Jerzy Wierzbicki, 1935-36
  • Gmach Poczty Głównej we Włocławku, al. Fryderyka Chopina 54, arch. Maksymilian Goldberg, 1935-37
  • Gmach Muzeum Śląskiego w Katowicach (zburzony w latach 1941–1944), arch. Karol Schayer, 1934-36
  • Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Gdyni, Roman Piotrowski, 1935-1936
  • Gmach Urzędów Niezespolonych w Katowicach, pl. Sejmu Śląskiego 1, arch. Witold Kłębkowski, Lucjan Sikorski (1937)
  • Gmach Komunalnej Kasy Oszczędności w Bielsku-Białej, przy pl. Bolesława Chrobrego, Paweł Juraszko, 1938
  • Hotel Górski PTTK Kalatówki w Zakopanem, 1938, arch. Józef Jaworski. Modernizm w stylu alpejskim. Budynek uległ dewastacji po 1989 kiedy zlikwidowano oryginalną wstęgę z białego betonu dookoła gmachu, pełniącą rolę balustrady tarasu i będącą integralną częścią estetyki formy[19].
  • Dom Żeglarza Polskiego, obecnie Wydział Nawigacyjny – Akademia Morska w Gdyni, Bohdan Damięcki, Tadeusz Sieczkowski, 1938–1939
  • Szklany Dom na Żoliborzu, ul. Mickiewicza 34/36 w Warszawie; Juliusz Żórawski, 1938-1941 – przykład luksusowego apartamentowca z mieszkaniami o powierzchni od 33 do 177 m² każde, z dużym i dwupoziomowym tarasem rekreacyjnym na dachu płaskim, który ozdobiono roślinnością i wyposażono w ławy, solarium oraz w smukłe, żelbetowe zadaszenie w oryginalnej formie. Mieszkania charakteryzują się dużymi przeszkleniami. Budynek ma podziemny garaż. Zachowano oryginalne, kręte schody stalowe na tarasie dachowym i żelbetowe wraz z pergolą na podwórku[20]. „Niewątpliwie Szklany Dom jest pełną syntezą polskiego corbusieryzmu. W niemałym polskim wkładzie w europejski modernizm Szklany Dom zajmuje miejsce czołowe[21]”.

Po roku 1945

  • Przystań wioślarska YMCA przy Wale Miedzeszyńskim nad Wisłą w Warszawie, Arseniusz Romanowicz, Piotr Szymaniak, 1948. Budynek będący wyjątkowo udanym przykładem wpisania architektury w krajobraz uległ dewastacji po 1989 kiedy zlikwidowano oryginalne, żelbetowe kręte schody zewnętrzne prowadzące nad Wisłę i będące integralną częścią estetyki formy[22].
  • Centralny Dom Towarowy (CDT) w Warszawie, proj. arch. Zbigniew Ihnatowicz, arch. Jerzy Romański, 1949–1951[23]
  • Dom Towarowy Okrąglak w Poznaniu, Marek Leykam, 1949-1954
  • „Mezonetowiec” we Wrocławiu, ul. Kołłątaja 9-12, Jadwiga Grabowska-Hawrylak, 1960. Pierwszy w Polsce modernistyczny blok mieszkalny z dwupoziomowymi lokalami, z kilkoma balkonami na każdy i z dwustronnym doświetleniem oraz z tarasem na dachu płaskim i pasażem handlowym na parterze co świadczy o wpływach architektury Le Corbusiera[24].
  • Liceum im. Jose Marti przy ulicy Staffa 111 w Warszawie, Jan Zdanowicz, 1961. Jest jedyną szkołą z czasów Polski Ludowej o całkowicie przeszklonych elewacjach i z tarasami rekreacyjnymi na dachach płaskich (aktualnie tylko jeden taras z ośmiu jest czynny)[22]. Budynek cechuje wyraźna inspiracja Bauhausem. Przykład nietypowej formy architektonicznej wyróżniającej się pozytywnie z typowej i miernej architektury szkół polskich w czasach socjalizmu. Po latach wszystkie detale całej kompozycji w tym niektóre przeszklenia zostały usunięte i niegdyś piękna szkoła upodobniła się do typowych szkół „tysiąclatek”[25].
  • Szkoła tysiąclecia w Warszawie (IX Liceum Ogólnokształcące i Szkoła Podstawowa nr 171) przy ul. Emilii Plater 29, Jan Zdanowicz, 1961. Nietypowy projekt architektoniczny, będący rzadką próbą przełamania monotonii budynku szkolnego poprzez bogate rozrzeźbienie brył, budowę podcieni wzdłuż fasad zamiast typowych suteren, zastosowanie białego tynku kontrastującego z czerwonym klinkierem zamiast typowego szarego betonu, zastosowanie balkonów na wszystkich piętrach oraz podwyższenie sufitów i wyposażenie ich w świetliki, co wpłynęło na komfort użytkowania zarówno przez uczniów, jak i kadrę pedagogiczną. Ponadto kolumny między oknami rozmieszczone są rzadko, aż co trzy okna dzięki czemu wyraźnie zwiększono powierzchnię przeszkleń w porównaniu do innych budynków tamtych czasów. Budynek wyróżnia się wyjątkową formą i funkcją z typowych szkół „tysiąclatek”[26].
  • Szkoła Rzemiosł w Warszawie, ul. Felińskiego 13, Mieczysław Gliszczyński, 1968. Budynek szkoły wyróżnia się wieloma rzadkimi detalami architektonicznymi jak m.in. barwne mozaiki Gabriela Rechowicza (większość zniszczono) oraz nietypowa czarno-biała kolorystyka okien mająca nadawać im lekkości oraz optycznie znacznie powiększająca ich przeszklenia (ramy okien przemalowano na biało, niezgodnie z projektem jak w typowych gmachach szkolnych)[27].
  • Ściana Wschodnia w Warszawie (Wars, Sawa, Sezam, Junior, Rotunda PKO, kino „Relax”, biurowiec „Uniwersal”), ul. Marszałkowska 100–122, Zbigniew Karpiński z zespołem, 1962–1969[28]
  • Bar „Wenecja” w Warszawie przy al. Solidarności 128, Jerzy Sołtan i Zbigniew Ihnatowicz, 1961. Budynek modernistyczny w tzw. stylu brukselskim zbudowany po powrocie architekta Jerzego Sołtana z kilku lat owocnej współpracy z Le Corbusierem w Paryżu (1945-1949). Budynek uległ dewstacji po 1989 kiedy wymieniono klinkier fasadowy na inny kolor i rozmiar oraz zabudowano tarasy i zlikwidowano oryginalne, żelbetowe schody zewnętrzne będące integralną częścią estetyki formy[22].
  • Supersam w Warszawie przy placu Unii Lubelskiej, Jerzy Hryniewiecki i Wacław Zalewski, 1959-1962 (obiekt zburzony)
  • Przystanek Ochota linii średnicowej PKP, Al. Jerozolimskie w Warszawie, Arseniusz Romanowicz i Piotr Szymaniak (proj. 1954) 1963[29]
  • Przystanek Powiśle linii średnicowej PKP, Al. Jerozolimskie w Warszawie, Arseniusz Romanowicz i Piotr Szymaniak 1963[30]
  • Szkoła przy ul. Michała Grażyńskiego 17, Katowice-Koszutka, Stanisław Kwaśniewicz, 1962. Przykład nietypowej formy oraz jaskrawej, biało-czerwonej kolorystyki budynków, co było niespotykane w architekturze szkół polskich w czasach socjalizmu.
  • Wieżowiec przy al. Jerzego Waszyngtona 2b w Warszawie, Marek Leykam, 1963 – jedyny blok mieszkalny w Polsce Ludowej z całkowicie szklaną fasadą (ściana kurtynowa) wzorowaną na architekturze amerykańskiej lat 50. XX wieku (Ludwig Mies van der Rohe). Na skutek awarii i braku zachodnich materiałów budowlanych wysokiej jakości zamurowano przeszklenia w latach 70. XX w.
  • Osiedle Prototypów na Mokotowie w Warszawie, Jerzy Skrzypczak, 1965[31].
  • Hotel „Cracovia” (1959-65) i Kino „Kijów” (1959-67) w Krakowie, proj. Witold Cęckiewicz
  • Dom wielorodzinny Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników Polskiej Akademii Nauk w Warszawie przy ul. Wiejskiej 20, Jerzy Gieysztor, 1964 – nietypowy blok mieszkalny unoszący się w powietrzu nad ziemią na słupach z żelazobetonu (fr. pilotis) z dużymi, dwustronnymi, trójstronnymi i czterostronnymi lokalami oferujący standard luksusowej modernistycznej kamienicy, wyposażony w taras wypoczynkowy i basen na dachu, pasaż handlowy na parterze oraz podziemny garaż i spełniający wszystkie pięć zasad architektury nowoczesnej Le Corbusiera był wyjątkiem w Polsce Ludowej. Wszystkie mieszkania w tym budynku są co najmniej dwustronne, a pokoje są szerokie i każdy pokój ma własny balkon (co należało ówcześnie do rzadkości)[26]. Budynek wyróżnia stylistyka op-artu[32]. Blok mieszkalny został zaliczony do dziesięciu „najlepszych, innowacyjnych rozwiązań polskiej architektury mieszkaniowej” po wojnie według magazynu Architektura Murator (02.10.2018).
  • Superjednostka, Katowice, arch. Mieczysław Król, 1967
  • Haperowiec, Katowice, arch. Jurand Jarecki, 1968
  • Dom Meblowy „Emilia” w Warszawie, proj. Marian Kuźniar, Czesław Wegner, 1967–1969
  • Hala widowiskowo-sportowa Spodek w Katowicach, Maciej Gintowt, Maciej Krasiński, 1964-1971 – jeden z pierwszych w skali światowej obiektów z dachem zrealizowanych w systemie tensegrity, w formie wielkiej nachylonej półczaszy nakrytej płaszczyzną zawieszoną na napiętych na obwodzie linach.
  • Osiedle Za Żelazną Bramą w Warszawie, Jerzy Czyż, Andrzej Skopiński, 1972 – 19 wysokich bloków mieszkalnych, fasady z geometrycznymi wzorami wyposażone w liczne, praktyczne portfenetry zapewniające pełne nasłonecznienie mieszkań. Architekt Andrzej Skopiński wspominał o planowanych, lecz niezrealizowanych z woli ówczesnych decydentów ogrodach i kawiarniach na dachach: „Projektowaliśmy krótko, dyskutowaliśmy długo. A nam marzyły się wiszące ogrody za Żelazną Bramą. Ale o estetyce zagospodarowania przestrzeni, o pomysłach urbanistycznych nie bardzo mieliśmy komu mówić. To nikogo nie interesowało[33].” W latach 90. przy okazji remontu osiedla usunięto oryginalne luksfery na fasadach budynków, które wcześniej doświetlały pomieszczenia dla oczekujących na windy i klatki schodowe, po czym zastąpiono je małymi oknami niedającymi spójnego efektu smukłej elewacji co zniszczyło precyzyjnie dopracowaną kompozycję szkła i muru stworzoną aby beton nie dominował w sylwetkach bloków mieszkalnych[34].
  • Obserwatorium Wysokogórskie na Śnieżce, Witold Lipiński i Waldemar Wawrzyniak, 1966-1974
  • Osiedle mieszkaniowe Plac Grunwaldzki („Bunkrowce”) we Wrocławiu, Jadwiga Grabowska-Hawrylakowa, 1967-1973 – zespół sześciu wieżowców i trzech pawilonów usługowych usytuowanych na platformie, strefie pieszej zwanej esplanadą, przykrywającej parking. Przykład brutalizmu w architekturze[35]. Plastyczne, lecz zarazem bardzo strukturalne i tektoniczne elewacje wykonane zostały z prefabrykowanych elementów betonowych. Rzadki wśród osiedli mieszkaniowych przykład zastosowania tarasów widokowych na dachach płaskich, wyposażonych w świetlice z łazienkami (architekt planowała zazielenienie tarasów)[36] oraz fasad pokrytych estetycznymi płytkami ceramicznymi tzw. klinkierem. W 2016 wyremontowano bloki mieszkalne, lecz usunięto oryginalne szklane luksfery, które architektka zainstalowała celowo aby nadać wieżowcom lekkość, aby beton nie dominował w ich sylwetkach i aby uzyskać efekt iluminacji architektury. Usunięte już luksfery podcinały partery wieżowców i podcinały również ich nadbudówki, czyli świetlice na dachach co pozwalało uzyskać oryginalny efekt wizualny[37]. Usunięto także efektowny klinkier[38].
  • Hala widowiskowo-sportowa Arena w Poznaniu, Jerzy Turzeniecki, 1974
  • Kościół Matki Bożej Królowej Polski w Krakowie (Arka Pana), Wojciech Pietrzyk, 1967-1977
  • Pijalnia Główna w Krynicy, Zbigniew Mikołajewski, Stanisław Spyt, 1971
  • Dworzec kolejowy w Katowicach, Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński, Eugeniusz Wierzbicki, 1972
  • Dworzec kolejowy Warszawa Centralna, Arseniusz Romanowicz, 1975 – budynek został uznany przez szwajcarskiego architekta, krytyka i historyka sztuki Wernera Hubera za „przykład wybitnej architektury modernizmu, perła na szynach”[39]. Huber powiedział także, że „Dworzec Warszawa Centralna deklasuje krewnych z Zachodu”[40] oraz że to „znakomita przestrzeń publiczna: hala główna dworca Warszawa Centralna w swoim pierwotnym kształcie”[41]. Dworzec Centralny w Warszawie stanowi „naprawdę spektakularną spuściznę polskiego powojennego modernizmu” według niemieckiego architekta i publicysty aktywnego w Szwajcarii Wolfganga Kila[42].
  • Dworzec kolejowy Tarnów-Mościce według projektu Stanisława Wilkosza, 1976. Przykład dworca funkcjonalistycznego, o wysokiej jakości wykonania, mocno zakorzenionego w architekurze zachodnioeuropejskiego modernizmu. Charakteryzuje się spektakularnym przeszkleniem oraz nietypowym detalem. Dworzec ten wyróżnia się pozytywnie ze złej, typowej i oszczędnościowej architektury czasów PRL, którą przedstawiał na przykład dworzec kolejowy w Płaszowie (1967). Dworzec kolejowy Tarnów-Mościce reprezentuje „piękno polskiej architektury” według magazynu Architektura Murator (10/2020).
  • Księgarnia „Uniwersus” w Warszawie, ul.Belwederska 20/22, Leszek Sołonowicz, 1975-1980. Największa księgarnia Warszawy czasów Edwarda Gierka. Przykład brutalizmu w architekturze. Nowatorska konstrukcja stalowa pozwalająca na tworzenie wielkich pomieszczeń bez słupów. Urządzenia produkcji zachodniej takie jak klimatyzacja i kurtyny powietrzne. Budynek wykończony sjenitem, szkłem, aluminium i wewnątrz drewnem. Oryginalna wieża obserwacyjna wzbogaca formę i funkcję budynku oraz zapewnia widok na Łazienki Królewskie[43].
  • Ściana Zachodnia w Warszawie, Jerzy Skrzypczak z zespołem, 1972–1989 (budowę przerwano w 1989)

Ważniejsze obiekty niemieckiego modernizmu w Polsce

Główni przedstawiciele modernizmu w Polsce

Zobacz też

Uwagi

  1. Dworzec kolejowy Warszawa Centralna, Polska 1975. Najnowocześniejszy dworzec w powojennej Polsce wyposażony w urządzenia sprowadzone w latach 70. z krajów Europy Zachodniej. Przykład nowatorskiej architektury polskiego modernizmu z zastosowaniem luksusowych materiałów. Wnętrza pokryte białym marmurem i czarnym granitem, drzwi automatyczne, perfekcyjnie zaprojektowana cienka stolarka aluminiowa z wielkimi przeszkleniami, efektowne reflektory iluminacji architektury w szczycie dachu, ogrzewane i przeszklone poczekalnie na każdym peronie, system kamer monitoringu, marmurowo-drewniane ławki z własnym ogrzewaniem, telewizory we wszystkich pomieszczeniach, marmurowa fontanna, salon vip, schody ruchome, pochylnie ruchome i windy na każdym peronie. Według szwajcarskiej prasy to „znakomita przestrzeń publiczna: hala główna dworca Warszawa Centralna w swoim pierwotnym kształcie” (Hochparterre 28/2015). Dopełnieniem kompozycji architektonicznej było zainstalowanie w otoczeniu dworca wysokich latarni w kolorze błękitnym, co było wtedy nowością, ponieważ kolor ten zapobiegał zeszpeceniu przestrzeni dzięki temu, że zlewał się z niebem oraz z jasnymi fasadami budynków i nie wyróżniał się oraz nie dzielił przestrzeni tak jak kolor czarny. Ponadto montaż wysokich latarni zamiast zwykłych pozwolił na zaoszczędzenie miejsca, ponieważ użyto mniej latarni, ale z mocniejszym światłem. Niestety po 1989 dokonano wielu modyfikacji budynku, niezgodnych z oryginalnym projektem architekta między innymi przemalowano sufit z koloru białego, matowego na szary (ciemny) co optycznie zmniejszyło i przyciemniło przestrzeń, usunięto marmurowe balustrady ze schodów co wyjątkowo negatywnie wpłynęło na estetykę, usunięto liczne tam elektroniczne zegary i zastąpiono je klasycznymi niepasującymi do modernistycznej architektury, zamknięto dwa tarasy widokowe na piętrze, usunięto marmurowe ławki z hali głównej i zastąpiono je tandetnymi współczesnymi zamiennikami (oryginalne ławki zostawiono tylko na peronach), usunięto też charakterystyczną marmurową fontannę umieszczoną tam celowo przez architekta (fontanna oczyszcza i ochładza powietrze, ruch wody w wodotrysku ujemnie jonizuje atmosferę, a to znacznie poprawia samopoczucie ludzi, fontanna usuwa pył z powietrza i zagłusza miejski hałas według Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej UŁ). „Moim zdaniem te balustrady powinno się odświeżyć, a nie je likwidować” stwierdził Andrzej Pańkowski na temat marmurowych balustrad, architekt wnętrz i plastyk, który odpowiadał za pierwotny wystrój wnętrz dworca (Rynek Kolejowy 24.12.2013). Na antresoli usunięto piękne i bezramowe szklane drzwi w poczekalni (wymieniono je na archaiczne drzwi z masywnymi ramami). Usunięto także oryginalne drzwi automatyczne produkcji szwajcarskiej z hali głównej, które wyróżniały się lekką, modernistyczną formą i tworzyły efektowną, ruchomą ścianę szkła co zaprezentowano w wielu filmach z czasów PRL (oryginalne drzwi wyposażono w bardzo cienkie ramy ze stali nierdzewnej w kolorze przypominającym srebro a nie szarość). Drzwi automatyczne zastąpiono po ich usunięciu zwykłymi drzwiami automatycznymi z nieproporcjonalnie grubymi ramami i nieoryginalnym kolorem szarym, które przypominają tandetne drzwi do sklepu spożywczego. Ewenementem jest umieszczenie nad drzwiami topornego, szpetnego i wielkiego niebieskiego kasetonu informacyjnego z białym napisem „wejście” zamiast usuniętego w tym miejscu oryginalnego świetlika czyli tafli szkła zainstalowanej przez architekta nad drzwiami aby nadać uroku i lekkości wizualnej wejściu i aby doświetlić wnętrze. W Europie Zachodniej niedopuszczalne jest usunięcie świetlika nad drzwiami, także automatycznymi w reprezentacyjnym wejściu (np. berliński budynek Corbusierhaus). W przypadku konieczności zastosowania napisu „wejście” można go namalować farbą (srebrną) na szkle (np. Corbusierhaus). Ponadto drzwi automatyczne na dworcu po ich wymianie mają teraz tylko 226 cm wysokości, a więc są wyjątkowo niskie co sprawia, że wyglądają niekorzystnie i nieproporcjonalnie w tak wielkim budynku i piesi czasami zawadzają długimi przedmiotami o ich ramy (aktualnie instalowane drzwi automatyczne mają min. 250 cm wysokości, np. warszawska Fabryka Norblina). Błędem jest także wyciągnięcie nowych drzwi na poziom fasady, ponieważ oryginalne drzwi były zagłębione w bryle aż do poziomu okien co tworzyło korzystny efekt wizualny.

Przypisy

  1. Gazeta Wyborcza "Osiedle Za Żelazną Bramą. Z góry spadały kieliszki z wiśniówką" Jerzy S. Majewski 8 lipca 2016
  2. „Mega pionierzy – mega nadzieje, sukcesy i kontrowersje” Wojciech Kosiński, Kraków 2010.
  3. a b Zuzanna Fruba "Dziwny dom nad Wisłą" 2016
  4. Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006. s. 144.
  5. „Budynek jak biały statek. Nowe centrum Saskiej Kępy” Dariusz Bartoszewicz 02.02.2012.
  6. Wojciech Włodarczyk „Sztuka polska 1918-2000” Arkady.
  7. a b Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006.
  8. Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006. s. 179.
  9. http://www.sluzew.org.pl/wp-content/uploads/2010/01/011.-Rolna-52-1.jpg
  10. Henryk Poddębski BGK w Warszawie 1932 https://fotopolska.eu/2092784,foto.html?o=b3594
  11. a b Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006.
  12. Nowe zabytki https://szopienice.pl/2020/07/17/nowe-zabytki-w-szopienicach-i-janowie/
  13. https://fotopolska.eu/2074500,foto.html
  14. Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006. s. 65.
  15. a b c Izabella Wisłocka Awangardowa architektura polska 1918-1939 Arkady 1968.
  16. Otwock https://otwock.fotopolska.eu/Europejskie_Centrum_Zdrowia_Otwock_Szpital_im._Fryderyka_Chopina
  17. http://www.inmemoriam.architektsarp.pl/pokaz/romuald_gutt,6470.
  18. Architektura w Warszawie. Lata 1918–1939. Marta Leśniakowska Warszawa 2006. s. 156.
  19. Zbigniew Moździerz "Od szałasu do apartamentowca" Muzeum Tatrzańskie 2015
  20. Izabella Wisłocka Awangardowa architektura polska 1918-1939 Arkady 1968.
  21. „Szklany Dom” projektu Juliusza Żórawskiego w Warszawie po 73 latach Andrzej K. Olszewski 2014.
  22. a b c Architektura w Warszawie. Lata 1945–1965. Marta Leśniakowska.
  23. a b Andrzej K. Olszewski: Dzieje sztuki polskiej 1890–1980 w zarysie. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1988, s. 78. ISBN 83-223-2124-4.
  24. "Mezonetowiec we Wrocławiu" Architektura Murator 11.09.2014
  25. http://cargocollective.com/powojennymodernizm/Liceum-im-Jose-Marti-Leopolda-Staffa-111.
  26. a b Marta Leśniakowska Architektura w Warszawie. Lata 1945–1965, Warszawa 2003.
  27. „Stolica” 1963/24, s. 4
  28. Nikolaus Pevsner: Historia architektury europejskiej. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1980, s. 352. ISBN 83-213-2983-7.
  29. Średnicowa 1946–1976. W: ARPS. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Grzegorz Piątek (red.). Wyd. I. Warszawa: Centrum Architektury, 2012, s. 108–117.
  30. Średnicowa 1946–1976. W: ARPS. Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Grzegorz Piątek (red.). Wyd. I. Warszawa: Centrum Architektury, 2012.
  31. „Warszawa O zniszczeniu i odbudowie miasta”, Adolf Ciborowski, 1969
  32. http://cargocollective.com/powojennymodernizm/Wiejska-20
  33. Tygodnik Kultura Barbara N. Łopieńska Za Żelazną Bramą (1974).
  34. Społeczne Archiwum Warszawy Stowarzyszenie Masław 2021 https://www.tubylotustalo.pl/spoleczne-archiwum/200-osiedle-za-zelazna-brama-2.
  35. Zespoł mieszkaniowo-usługowy przy placu Grunwaldzkim we Wrocławiu (Manhattan) http://cargocollective.com/powojennymodernizm/Zespol-mieszkaniowo-uslugowy-przy-placu-Grunwaldzkim-we-Wroclawiu
  36. Architektura 11/1973.
  37. Architektura & Biznes „Co się dzieje na wrocławskim Manhattanie?” 02.02.2021.
  38. Manhattan 14.06.2016 https://www.wroclaw.pl/manhattan-konczy-sie-remont-elewacji-sedesowcow
  39. W. Huber: „Warszawa – Fenix z popiołów”, 2005.
  40. AR/PS: Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, Warszawa 2012.
  41. Werner Huber „Die Stadt und ihr Herz” Hochparterre: Zeitschrift für Architektur und Design 28/2015.
  42. Wolfgang Kil „Lust auf gewagte Konstruktionen” werk, bauen + wohnen 01.09.2012 s. 68. Verlag Werk AG werk, bauen + wohnen Badenerstrasse 18, 8004 Zürich
  43. http://cargocollective.com/powojennymodernizm/Uniwersus-Centralny-Dom-Handlowy-Domu-Ksiazki

Media użyte na tej stronie

11 kat9 archpol35 70 a.jpg
Bohdan Lachert villa in Warsaw, Poland dated 1929. Katowicka Street 9. Three-family house with garden, each flat measures 150 m² and has three levels plus roof terrace. See also: [1]
Warszawa-Centrum Zdrowia Dziecka.jpg
(c) Cezary p z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie
Orzeł ministerstwo infrastruktury.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Płaskorzeźba bazaltowa w stylu art déco przedstawiająca polskie godło na fasadzie modernistycznego gmachu Ministerstwa Infrastruktury, ul. Chałubińskiego 4 w Warszawie (1931). Autor reliefu: Mieczysław Kotarbiński, architekt: Rudolf Świerczyński.
Stacja kolejowa Tarnów-Mościce.Pawlo68.JPG
Autor: Paweł Tucki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Budynek dworca kolejowego PKP Tarnów-Mościce (1976) w Polsce z widoczną częścią peronu I i wejściem nań oraz parking przed stacją. Architekt Stanisław Wilkosz. Dworzec kolejowy o wysokich walorach architektonicznych jest mocno zakorzeniony w tradycji zachodnioeuropejskiego modernizmu i nawiązuje do najwybitniejszych jego realizacji. Nietypowe bo całkowite przeszklenie budynku wzorowane jest na światowej architekturze nowoczesnej i nadaje mu lekkość i ponadczasowość. Przykład wyjątkowo oryginalnego wzornictwa (designu) z epoki paradoksalnie pozbawiony ówczesnej socjalistycznej skromności i bylejakości obejmujący nietypowe schody przypominające ruchome schody, aluminiowe sufity, lampy rtęciowe oraz ekstrawaganckie ławki przypominające fotele lotnicze lub fotele przeznaczone dla maszynisty nowoczesnego pociągu. Pierwotnie na dworcu użyta została szwajcarska czcionka Helvetica będąca synonimem dobrego designu, czarna na białym tle. Przykład zdecydowanie udanego dworca kolejowego o wybitnej, nowatorskiej i równocześnie bogatej w znaczenia architekturze, który podobnie jak ponadczasowy i pozytywnie oceniany przez krytykę Warszawski Dworzec Centralny (1975) wyróżnia się pozytywnie z typowej i miernej architektury czasów PRL, którą reprezentował na przykład dworzec kolejowy w Płaszowie (1967) oraz we Włocławku (1974). Podczas modernizacji pobliskiej linii kolejowej E 30 w 2015 dokonano aktu dewastacji dworca kolejowego Tarnów-Mościce polegającym na usunięciu oryginalnych stalowych schodów prowadzących z pod monumentalnego zadaszenia na perony kolejowe. Schody były projektem związanym integralnie z architekturą dworca i nie kolidowały z istniejącym wejściem do przejścia podziemnego. Identyczne schody -przypominające schody ruchome- zachowały się wewnątrz budynku dworca. Z okazji modernizacji linii kolejowej dawne dwa perony pasażerskie zostały znacznie oddalone od budynku dworca i połączone z nim przez przejście podziemne wyposażone w windy, przez co przy samym budynku pozostały już tylko dwa tory towarowe połączone usuniętymi już schodami z dworcem co może tłumaczyć pośpiech z jakim usunięto dawne schody, ponieważ te zaczęły odtąd prowadzić pozornie tylko do torów towarowych, jednakże nie uzasadnia to opisanej dewastacji z powodu wysokich walorów nietypowej formy zlikwidowanych schodów. Alternatywą dla likwidacji oryginalnych stalowych schodów było ich zachowanie i wyposażenie krawędzi torów towarowych w estetyczne, szczelne i solidne ogrodzenie w modernistycznej formie, ponieważ tam gdzie prowadziły usunięte schody wciąż znajduje się jeszcze duży taras z długą i szeroką przestrzenią dla ludzi, zapewniającą imponujący widok nad poziomem ulicy. Taras ten jest wyposażony w ławki i objęty jest monumentalnym zadaszeniem będącym częścią budynku dworca kolejowego. Przez taras można obejść dookoła przeszklony budynek dworca i dojść do zachowanych jeszcze z tyłu budynku małych schodów które powtarzają oryginalną formę innych schodów dworca, które to małe schody pozwalają na wejście na antresolę w budynku dworca przez przeszklone drzwi lub zejście w dół na ulicę z tyłu dworca. Fotografia tarasu wykonana w 2021:http://tarnow.net.pl/uploads/articles/ORGINAL/20566a2135cb704c5714314e4b2a590dDSC9231.jpg[1]. Imponujący taras zewnętrzny oraz antresola wewnętrzna stanowią razem "promenadę architektoniczną", jest to pojęcie z historii architektury[2]. Do czasu ewentualnego wyposażenia w schody oraz w ogrodzenie od torów towarowych taras nie może być używany przez ludzi tak jak w latach siedemdziesiątych po otwarciu dworca. Dworzec kolejowy Tarnów-Mościce reprezentuje "piękno polskiej architektury" według magazynu Architektura Murator (10/2020). Widoczne na zdjęciu efekty zasłonięcia okien blachą na parterze, zamalowane drzwi oraz przypadkowa kolorystyka nie są ideą architekta. Na planie całego dworca i jego zadaszenia zachowała się także oryginalna, błyszcząca, granitowa posadzka z kontrastową, dwubarwną kompozycją geometryczną przypominającą tory kolejowe. Nawierzchnia z granitu, która została przeznaczona dla pieszych jest jednak wciąż niszczona przez nielegalnie parkujące samochody ze względu na brak słupków, które jednak w przypadku instalacji musiały by mieć nieinwazyjną formę i brak koloru (np. cienkie słupki ze stali ocynkowanej powtarzające obrys zadaszenia budynku) aby nie zakłócać formy architektonicznej modernistycznego dworca. W styczniu 2021 ruszyła procedura wpisu do rejestru zabytków dworca kolejowego Tarnów-Mościce przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, dworca którego opisano jako "charakteryzującego się wysokimi walorami architektonicznymi"[3]. Dworzec został zabytkiem w sierpniu.
Gdynia 234669023555.jpg
Gdynia Śródmieście, ul. 10 Lutego 24 - Siedziba Zakładu Ubezpieczeń i PLO ("Polskie Linie Oceaniczne")
Przystań YMCA Warszawa 1949 - schody.jpg
Przystań YMCA Warszawa 1949 - schody
Warszawa-ministerwo komunikacji.jpg
Autor: Marcin Białek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Gmach Ministerstwa Komunikacji w Warszawie].
Kalisz Wojewódzki Szpital Zespolony.JPG
Autor: Peżot, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wojewódzki Szpital Zespolony im. Ludwika Perzyny w Kaliszu
Warszawa 1975 WDC 42783.jpg
Dworzec kolejowy Warszawa Centralna, Polska 1975. Najnowocześniejszy dworzec w powojennej Polsce wyposażony w urządzenia sprowadzone w latach 70. z krajów Europy Zachodniej. Przykład nowatorskiej architektury polskiego modernizmu z zastosowaniem luksusowych materiałów. Wnętrza pokryte białym marmurem i czarnym granitem, drzwi automatyczne, perfekcyjnie zaprojektowana cienka stolarka aluminiowa z wielkimi przeszkleniami, efektowne reflektory iluminacji architektury w szczycie dachu, ogrzewane i przeszklone poczekalnie na każdym peronie, system kamer monitoringu, marmurowo-drewniane ławki z własnym ogrzewaniem, telewizory we wszystkich pomieszczeniach, marmurowa fontanna, salon vip, schody ruchome, pochylnie ruchome i windy na każdym peronie. Według szwajcarskiej prasy to „znakomita przestrzeń publiczna: hala główna dworca Warszawa Centralna w swoim pierwotnym kształcie”[2]. Dopełnieniem kompozycji architektonicznej było zainstalowanie w otoczeniu dworca wysokich latarni w kolorze błękitnym, co było wtedy nowością, ponieważ kolor ten zapobiegał zeszpeceniu przestrzeni dzięki temu, że zlewał się z niebem oraz z jasnymi fasadami budynków i nie wyróżniał się oraz nie dzielił przestrzeni tak jak kolor czarny. Ponadto montaż wysokich latarni zamiast zwykłych pozwolił na zaoszczędzenie miejsca, ponieważ użyto mniej latarni, ale z mocniejszym światłem. Niestety po 1989 dokonano wielu modyfikacji budynku, niezgodnych z oryginalnym projektem architekta między innymi przemalowano sufit z koloru białego, matowego na szary (ciemny) co optycznie zmniejszyło i przyciemniło przestrzeń, usunięto marmurowe balustrady ze schodów co wyjątkowo negatywnie wpłynęło na estetykę, usunięto liczne tam elektroniczne zegary i zastąpiono je klasycznymi niepasującymi do modernistycznej architektury, zamknięto dwa tarasy widokowe na piętrze, usunięto marmurowe ławki z hali głównej i zastąpiono je tandetnymi współczesnymi zamiennikami (oryginalne ławki zostawiono tylko na peronach), usunięto też charakterystyczną marmurową fontannę umieszczoną tam celowo przez architekta (fontanna oczyszcza i ochładza powietrze, ruch wody w wodotrysku ujemnie jonizuje atmosferę, a to znacznie poprawia samopoczucie ludzi, fontanna usuwa pył z powietrza i zagłusza miejski hałas według Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej UŁ)[3].
Muzeum Slaskie 1939.jpg
Nieistniejący budynek Muzeum Śląskiego w budowie, w pobliżu obecnej ul. Henryka Dąbrowskiego 23 w Katowicach.
Kościół Miłosierdzia Bożego 1.jpg
Autor: Stiopa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kalisz - 1984 r. Budowa kościoła pw. Miłosierdzia Bożego przy ul. Asnyka. Wizjonerski projekt architektów Jerzego Kuźmienki (27 lat) i Andrzeja Fajansa (23 lata) wygrał konkurs na projekt kościoła w 1957 r. Realizacja nastąpiła w l. 1977 - 1993 (użytkowany w części od 1983 r.). Budynek to gigantyczna łupina jednopowłokowa, sprawiająca wrażenie unoszonej białej chusty (całunu ?).
Centralny Dom Towarowy w Warszawie 01.jpg
Centralny Dom Towarowy w Warszawie
Główny Urząd Statystyczny w Warszawie 1964.jpg
Gmach Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie
Architektura PKP Warszawa Ochota 1968.jpg
Nowo otwarty dworzec kolejowy PKP Warszawa Ochota, architekci Arseniusz Romanowicz i Piotr Szymaniak (1963). Nietypowa architektura modernistyczna wyróżniająca się pozytywnie wśród miernych przykładów oszczędnościowego budownictwa epoki PRL. Widoczny jest spektakularny, wielki i przeszklony prześwit, który zwraca uwagę swoją oryginalnością i przypomina siodło lub cukierek (niestety prześwitu nie widać dzisiaj przez oszpecenie tej architektury mleczną folią). Ten piękny budynek wyremontowano w XXI wieku w sposób prymitywny i mam nadzieję, że to ulegnie zmianie. Detale, które teraz szpecą tę architekturę: okropne i niskie drzwi jak do toalety publicznej (zapomniano o lekkich i całkowicie przeszklonych), fatalna podmurówka (w tak bogato przeszklonej architekturze nie powinno jej być, tylko szyby aż do ziemi jak na sąsiednim Dworcu Centralnym), brzydka stolarka okienna (jej szary kolor szpeci ten budynek, ramy okienne powinny być w kolorze stalowym, lśniącym i przypominającym srebro bo to charakteryzuje tego typu przeszkloną architekturę modernizmu na całym świecie), ucięty róg okna przy betonowej rynnie (do poprawienia), paskudny i zimny kolor szarego tynku fasadowego jest pomyłką (powinna zostać użyta farba matowa w barwie naturalnego betonu w ciepłym odcieniu jak wiślany piasek a nie w kolorze zimnym jak błoto, doskonałym wzorem do naśladowania są betonowe kolumny na Dworcu Centralnym), duży szary słupek narożny między oknami nad drzwiami zaplecza (powinien być czarny jak dawniej), pomarańczowa rynna od strony peronów (powinna być stalowa), mleczna folia zasłania okna od strony peronów wbrew projektowi architekta i ukrywa wielki prześwit oraz piękne spiralne schody w środku co wpływa negatywnie na wygląd tej oryginalnej architektury dla widzów od strony Pałacu Kultury. To jest spis elementarnych błędów. Brak tych detali szpeci tę architekturę, która mogła by być wyjątkowo piękna. Jedyną zaletą remontu są cienkie ramy okienne. Ponadto brakuje także oryginalnych schodów ruchomych (można je zainstalować, ponieważ dzisiaj produkowane są węższe, szybsze i bardziej ekonomiczne schody) oraz brakuje barierki chroniącej przed wchodzeniem na dach i wykonanej ze szkła (aktualnie stalowa balustrada szpeci ten budynek).
Warszawa Dom Brukalskich ul. Niegolewskiego8 1927.JPG
Autor: Bornholm, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pierwsza realizacja architektury awangardowej w Polsce. Powstał w latach 1927-1928. Projektantami byli Stanisław Brukalski i Barbara Brukalska. Budynek nagrodzony brązowym medalem na Exposition Internationale Arts et Techniques dans la Vie Moderne w Paryżu w 1937 roku. Od 1973 roku w rejestrze zabytków. Ulica Niegolewskiego 8
3-5, Konopnickiej Street in Warsaw - 03.jpg
Autor: Jolanta Dyr, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blok mieszkalny PAN architekta Jerzego Gieysztora z 1964 roku, ul. Wiejska 20 w Warszawie. Przykład modernizmu inspirowanego architekturą Le Corbusiera (Unité d'habitation). Wszystkie mieszkania są większe niż zezwalał na to ówczesny normatyw komunistycznego państwa. Na przykład mieszkanie dwupokojowe ma 54 m² i dwa balkony skierowane na dwie strony świata w przeciwieństwie do typowego mieszkania dwupokojowego, które ma 39,5 m², jest skierowane tylko na jedną stronę i nie ma żadnego balkonu[1]. Mieszkania są skierowane na dwie, trzy lub więcej stron świata. Każdy pokój jest szeroki i ma swój balkon. Na parterze jest pasaż handlowy oraz podziemny garaż. Na ostatnim piętrze są ekskluzywne, przeszklone mieszkania z basenem i tarasem rekreacyjnym na dachu płaskim z panoramą miasta. Detal budynku jest inspirowany polskim pawilonem na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 roku, szczególnie w formie zadaszenia z okrągłymi otworami nad wejściem i ścian z reliefem. Budynek został ozdobiony ceramiką artystyczną. Balkony reprezentują styl op-artu. Ponadto balkony są przeszklone ze względów praktycznych oraz estetycznych. Balustrady balkonów zostały celowo wypełnione szybami zbrojonymi, ponieważ nadaje to wizualnej lekkości budynkowi, wprowadza słońce na tarasy i do mieszkań, wyzwala efekt blasku światła na fasadzie oraz kojarzy się ze stylem modernizmu. Przykład humanistycznej, a nie masowej architektury mieszkaniowej. Budynek mieszkalny PAN został wyróżniony i zaliczony do dziesięciu "najlepszych, innowacyjnych rozwiązań polskiej architektury mieszkaniowej" po II wojnie światowej według magazynu Architektura Murator (02.10.2018). Przypadkowa kolorystyka stolarki okiennej oraz wnęk loggi, a także zbyt grube ramy okienne nie są ideą architekta (Le Corbusier w swoich powojennych blokach mieszkalnych stosował ze względów estetycznych okna z drewna dębowego i nie polakierowanego na biało, zasadą były też jak najcieńsze ramy oraz brak szprosów)[2]. Budynek uległ dewastacji po 1989 kiedy zlikwidowano wąski i długi taras z barierką na pierwszym piętrze, który był w miejscu widocznych teraz 10 zielonych okien, które przedtem były cofnięte w głąb fasady.
Polish pavilion Paris 1937.jpg
Godło Rzeczypospolitej Polskiej a także herby polskich rodów królewskich na skórzanym i tkanym baldachimie, okapie w formie namiotu umocowanego na lancach kawaleryjskich w polskim pawilonie na Wystawie Międzynarodowej w Paryżu w 1937 roku. Autorzy kamiennej rotundy z piaskowca, architekci: B. Pniewski, St. Brukalski. Autorzy przeszklonego pawilonu ze stali, architekci: B. Lachert i J. Szanajca. W pawilonie prezentowano polską historię, sztukę nowoczesną, artystyczną książkę polską, film w tym pierwszy polski film barwny inżyniera Tadeusza Jankowskiego Wesele księżackie w Złakowie Borowym (Agfacolor) nagrodzony w Paryżu, architekturę wnętrz mieszkalnych, sztukę ludową, rozwój techniki i kolei (nowoczesna aerodynamiczna polska lokomotywa PKP Pm36 prezentowana obok pawilonu i nagrodzona w Paryżu), przemysł, bogatą ofertę turystyczną Polski w tym uzdrowiska, luksusowe artykuły spożywcze na eksport, kawiarnie, czekoladę, polskie malarstwo, rzeźby i neony. Na szczycie rotundy umieszczono rzeźbę Polonia Restituta (Franciszek Masiak), którą później po wojnie przeniesiono na szczyt Gubałówki tak jak i obraz "Uzdrowiska polskie" (Jeremi Kubicki). W środku rotundy wyryto kapitałą rzymską napis będący słowami Józefa Piłsudskiego z symbolicznego pogrzebu Juliusza Słowackiego w Krakowie w 1927: "Są ludzie i są prace ludzkie tak silne i tak potężne, że śmierć przezwyciężają, że żyją i obcują między nami." Budynki były połączone białym perforowanym zadaszeniem z okrągłymi otworami, które jako jeden z dwóch elementów pawilonu razem z kompozycją reliefową z prostokątnych płyt piaskowca pochodzących z rotundy odbudowano po wojnie w 1964 przy wejściu do modernistycznego apartamentowca inspirowanego architekturą Le Corbusiera przy ul. Wiejskiej 20 w Warszawie. Unikatowa fotografia barwna, którą wykonali Gorsky Frères w 1937.
Warsaw villa Katowicka Street 1929.jpg
Bohdan Lachert villa in Warsaw, Poland dated 1929. Katowicka Street 9. Three-family house with garden, each flat measures 150m2 and has three levels plus roof terrace.
YMCA Wał Miedzeszyński mecz siatkówki w latach 50.jpg
Mecz siatkówki przy pawilonie YMCA przy ul. Wał Miedzeszyński w Warszawie w latach 50.
Warsaw (28592238).jpg
Autor: Russell Yarwood from Costa Mesa, United States, Licencja: CC BY-SA 2.0
Dworzec kolejowy Warszawa Centralna, Polska 1975. Najnowocześniejszy dworzec w powojennej Polsce wyposażony w urządzenia sprowadzone w latach 70. z krajów Europy Zachodniej. Przykład nowatorskiej architektury polskiego modernizmu z zastosowaniem luksusowych materiałów. Wnętrza pokryte białym marmurem i czarnym granitem, drzwi automatyczne, perfekcyjnie zaprojektowana cienka stolarka aluminiowa z wielkimi przeszkleniami, efektowne reflektory iluminacji architektury w szczycie dachu, ogrzewane i przeszklone poczekalnie na każdym peronie, system kamer monitoringu, marmurowo-drewniane ławki z własnym ogrzewaniem, telewizory we wszystkich pomieszczeniach, marmurowa fontanna, salon vip, schody ruchome, pochylnie ruchome i windy na każdym peronie. Według szwajcarskiej prasy to „znakomita przestrzeń publiczna: hala główna dworca Warszawa Centralna w swoim pierwotnym kształcie”[2]. Dopełnieniem kompozycji architektonicznej było zainstalowanie w otoczeniu dworca wysokich latarni w kolorze błękitnym, co było wtedy nowością, ponieważ kolor ten zapobiegał zeszpeceniu przestrzeni dzięki temu, że zlewał się z niebem oraz z jasnymi fasadami budynków i nie wyróżniał się oraz nie dzielił przestrzeni tak jak kolor czarny. Ponadto montaż wysokich latarni zamiast zwykłych pozwolił na zaoszczędzenie miejsca, ponieważ użyto mniej latarni, ale z mocniejszym światłem. Niestety po 1989 dokonano wielu modyfikacji budynku, niezgodnych z oryginalnym projektem architekta między innymi przemalowano sufit z koloru białego, matowego na szary (ciemny) co optycznie zmniejszyło i przyciemniło przestrzeń, usunięto marmurowe balustrady ze schodów co wyjątkowo negatywnie wpłynęło na estetykę, usunięto liczne tam elektroniczne zegary i zastąpiono je klasycznymi niepasującymi do modernistycznej architektury, zamknięto dwa tarasy widokowe na piętrze, usunięto marmurowe ławki z hali głównej i zastąpiono je tandetnymi współczesnymi zamiennikami (oryginalne ławki zostawiono tylko na peronach), usunięto też charakterystyczną marmurową fontannę umieszczoną tam celowo przez architekta (fontanna oczyszcza i ochładza powietrze, ruch wody w wodotrysku ujemnie jonizuje atmosferę, a to znacznie poprawia samopoczucie ludzi, fontanna usuwa pył z powietrza i zagłusza miejski hałas według Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej UŁ)[3].
Уроцлаўскія замалёўкі 32.jpg
Autor: Андрэй Дзмітрыеў (http://fgb.by/viewtopic.php?p=60515#60515), Licencja: CC BY-SA 3.0
Уроцлаўскія замалёўкі
Warsaw Bank Gospodarstwa Krajowego.jpg
Warszawa, Bank Gospodarstwa Krajowego