Monachium

Monachium
München
Ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Bawaria

Rejencja

Górna Bawaria

Prawa miejskie

1158[1]

Zarządzający

Dieter Reiter

Powierzchnia

310,74 km²

Wysokość

519 m n.p.m.

Populacja
• liczba ludności


1 488 202
(30 września 2021)

Nr kierunkowy

089

Kod pocztowy

80331-81929, 85540

Tablice rejestracyjne

M

Położenie na mapie Bawarii
Mapa konturowa Bawarii, na dole znajduje się punkt z opisem „Monachium”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Monachium”
Ziemia48°08′N 11°34′E/48,133333 11,566667
Strona internetowa
Portal Niemcy

Monachium (niem. München, [ˈmʏnçən]; baw. Minga) – miasto na prawach powiatu w południowych Niemczech, stolica kraju związkowego Bawaria, siedziba rejencji Górna Bawaria, regionu Monachium, powiatu Landkreis München (do którego jednak miasto nie należy) oraz Stowarzyszenia Krajowego (Landesverband) Technisches Hilfswerk[2], trzecie pod względem liczby ludności miasto Niemiec, zamieszkiwane pod koniec 2019 r. przez niemal 1,5 mln osób.

Monachium położone jest na Wyżynie Bawarskiej, nad rzeką Izarą. Jest siedzibą Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof) oraz centrali prestiżowego Towarzystwa Maxa Plancka prowadzącego działalność badawczo-rozwojową w Niemczech i innych krajach Europy. Miasto jest ponadto głównym ośrodkiem gospodarczym i kulturalno-naukowym południowej części kraju.

Historia

W 1158 r. Henryk Lew, książę Bawarii, dokonał lokacji miasta, nadając jednocześnie benedyktynom przywilej organizowania targów. Miasto powstało przy zamku i klasztorze, stąd nazwa bei den Mönchen – przy mnichach. Dogodna lokalizacja na szlaku handlu solą i most na Izarze zadecydowały o szybkim rozwoju miasta. Od połowy XIII wieku Monachium stało się siedzibą rodu von Wittelsbach, który w 1255 przeniósł tu swoją rezydencję książęcą i władał miastem przez następne stulecia. W 1327 i 1429 miały miejsce wielkie pożary miasta. W latach 1468–1488 wzniesiono główną świątynię miasta – Katedrę Najświętszej Marii Panny. W okresie wojny trzydziestoletniej, w 1632, miasto zajęte zostało przez Szwedów pod wodzą Gustawa Adolfa. W 1759 została założona Bawarska Akademia Nauk, a w 1770 szkoła będąca zalążkiem Akademii Sztuk Pięknych.

Od XIX wieku

Marienplatz ok. 1900
Feldherrnhalle w Monachium po zajęciu miasta przez wojska amerykańskie w 1945. Napis komentujący nazistowskie zbrodnie wykonany w jęz. niemieckim: Obozy koncentracyjne Dachau – Velden – Buchenwald; wstydzę się, że jestem Niemcem[3].

W 1806 r., podczas wojen napoleońskich, miasto zostało stolicą nowo utworzonego Królestwa Bawarii. W XIX wieku rozpoczął się okres przyspieszonego rozwoju Monachium. Maksymilian I – pierwszy król – zdobył środki na wzniesienie klasycznych budowli. Został zbudowany Teatr Narodowy i Odeonsplatz. Syn i następca Maksymiliana I – król Ludwik I, miłośnik kultury antycznej i włoskiego renesansu – sprowadził architektów, rzeźbiarzy i malarzy. Zlecił budowę nowej siedziby dla uniwersytetu z Landshut, Starej Pinakoteki, Gliptoteki, monumentalnej bramy-pomnika Propylejów, Dzielnicy Muzeów (Kunstareal), Portyku Marszałków (Feldherrnhalle), Siegestor, Königsplatz, Ludwigstraße (reprezentacyjnej ulicy)[4], Ruhmeshalle i gigantycznego posągu Bavarii[5]. Monachium stało się jednym z najważniejszych ośrodków kultury europejskiej, tworzył tu m.in. kompozytor Richard Wagner. W 1852 został ukończony łuk triumfalny Brama Zwycięstwa (Siegestor), w 1874 monumentalny gmach Maximilianeum, w 1909 monumentalny Nowy Ratusz.

W 1919 powstała w Monachium Bawarska Republika Rad. W okresie Republiki Weimarskiej miasto stanowiło ośrodek ruchu nazistowskiego (pucz monachijski). W 1938 było miejscem zawarcia układu między Niemcami, Włochami, Francją a Wielką Brytanią. Miasto zostało poważnie zniszczone w czasie II wojny światowej.

Liczba mieszkańców

1880 – 230 023, 1885 – 261 981, 1890 – 349 024, 1900 – 499 932, 1910 – 596 467, 1925 – 680 704, 1933 – 735 388, 1939 – 815 212, 1950 – 831 937, 1960 – 1 079 400[6], 2020 - 1.488 202.

Architektura

Położony na Starym Mieście Marienplatz wyznacza centrum Monachium. Wokół placu rozciąga się strefa ruchu pieszego, obejmująca powierzchnię 1 km².

  • Trzy dawne bramy miejskie: Isartor, Sendlinger Tor i Karlstor, będące pozostałością po średniowiecznych fortyfikacjach miejskich.
  • Katedra Najświętszej Marii Panny (niem. Frauenkirche) pochodząca z XV wieku. Jest najbardziej znaną świątynią w Monachium. Wybudowana z cegły, posiada dwie wieże zwieńczone miedzianymi kopułami, które górują nad miastem.
  • Kościół św. Piotra (niem. Peterskirche) położony w pobliżu Marienplatz, gotycki, jest najstarszym kościołem w Monachium, jego historia sięga połowy XII wieku.
  • Kościół Ducha Świętego (niem. Heiliggeistkirche), pierwotnie gotycki, przebudowany w stylu barokowym (1724–1730).
  • Kościół św. Michała (niem. Michaelskirche), późnorenesansowy.
  • Kościół św. Jana Nepomucena (niem. Asamkirche, 1733–1738), dzieło braci Asamów.
  • Kościół Teatynów (niem. Theatinerkirche), barokowy z XVII wieku.
  • Kościół Świętej Trójcy (niem. Dreifaltigkeitskirche), barokowy, z początków XVIII w.
  • Bürgersaal – dwukondygnacyjny, barokowy kościół z początków XVIII wieku, z wnętrzem w stylu rokokowym.
  • Kościół św. Ludwika z I połowy XIX wieku.
  • Alter Hof, dawna rezydencja cesarska Ludwika IV Bawarskiego pochodząca z XIII wieku, znajdująca się w centrum Monachium; po zniszczeniach wojennych zrekonstruowana w 1950.
  • Rezydencja (niem. Residenz) to położony na północnych obrzeżach Starego Miasta pałac wybudowany dla Wittelsbachów w stylu manierystycznym w latach 1570–1620. Wielokrotnie przebudowywany, zwłaszcza na początku XIX wieku, kiedy rozbudowano go o, reprezentujące styl arkadowy, Königsbau i kościół Wszystkich Świętych. Zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany w latach 60., służy obecnie jako muzeum.
  • Nowy Ratusz (niem. Neues Rathaus) to bogato zdobiona budowla pochodząca z końca XIX wieku w stylu neogotyckim znajdująca się na Marienplatz. Monumentalny budynek o prawie 100 metrowej fasadzie posiada powierzchnię 7115 m². Na prawo od dziedzińca ratuszowego stoi gotycka wieża Starego Ratusza (Altes Rathaus), będąca rekonstrukcją XV-wiecznej budowli, która spłonęła od uderzenia pioruna.
  • Feldherrnhalle – pomnik bohaterów Bawarii.
  • Stara Pinakoteka (niem. Alte Pinakothek) to muzeum, w którym znajdują się zbiory malarstwa pochodzące z wieków od XIV do XVIII. Mieści się w neorenesansowym budynku zaprojektowanym przez Lea von Klenze.
  • Nowa Pinakoteka, kolekcja sztuki europejskiej od czasów klasycyzmu do art nouveau.
  • Gliptoteka – muzeum sztuki starożytnej.
  • Pałac Nymphenburg – barokowa budowla pochodząca z XVII wieku, zbudowana pierwotnie w stylu włoskiego dworku wiejskiego przez Agostina Barelli. W swej historii pałac był wielokrotnie rozbudowywany i przekształcany.
  • Budynek Maximilianeum, pochodzący z 1876 roku, wybudowany jest w stylu neogotyckim. Budowla mieści się w monachijskiej dzielnicy Haidhausen; obecnie jest siedzibą bawarskiego parlamentu.
Panorama Monachium z wieży telewizyjnej Olympiaturm
Panorama Monachium z wieży telewizyjnej Olympiaturm

Parki

Bavariapark

Monachium posiada wiele całorocznie pielęgnowanych parków i terenów zielonych. Dużą część pielęgnowanej zieleni miejskiej stanowią tzw. pasy zieleni (Grünstreifen). Są to najczęściej obszary usytuowane między osiedlami lub na tyłach ciągów kamienic, pielęgnowane przez gospodarkę komunalną miasta z taką samą starannością jak parki miejskie. Rozpiętość pasów zieleni osiąga nierzadko kilkaset metrów do kilometra.

Ogród Angielski

W samym sercu miasta znajduje się założony w 1788 roku na obszarze wcześniejszego prywatnego lasu Ogród Angielski (niem. Englischer Garten), obejmujący powierzchnię 4,17 km². Jest on największym śródmiejskim parkiem na świecie. Położony jest wzdłuż przecinającej miasto rzeki Izary, w większości po jej lewobrzeżnej stronie. Park jest podzielony na część południową mającą charakter prototypowego parku miejskiego i część północną przypominającą zadbany park leśny. Obie części przecina trasa samochodowa szybkiego ruchu, niekolidująca z drogami łączącymi obie części parku. W części południowej znajduje się jeden z największych w Monachium ogrodów piwnych (Biergarten) wokół chińskiej wieży, jak i sztucznie nasypane wzniesienie z klasycystyczną kopułą na greckich kolumnach, będące popularnym punktem widokowym na centrum miasta i południową część parku. W parku znajduje się również słynna na cały świat plaża naturystów, jedyna taka na świecie w centrum wielkiego miasta. W pobliżu parku, po jego zachodniej stronie, znajduje się większość instytutów Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana, w tym budynek główny, przez co park jest licznie odwiedzany przez studentów i ogólnie młodych ludzi. Park jest udostępniony bez ograniczeń rowerzystom. Latem młodzi ludzie grają muzykę na żywo.

Gospodarka

Zakłady Siemensa

Monachium jest wielkim ośrodkiem gospodarczym i finansowym z siedzibami banków, przedsiębiorstw ubezpieczeniowych (m.in. największego na świecie towarzystwa reasekuracyjnego Munich Re), instytucji handlowych. Silnie rozwinięty przemysł elektrotechniczny (m.in. zakłady Siemens), środków transportu (produkcja samochodów BMW), maszynowy i włókienniczy. Znajdują się tu zakłady przemysłu chemicznego, elektronicznego, poligraficznego, a także precyzyjnego (zakłady optyczne) i spożywczego (browarnictwo). Jest też dużym ośrodkiem handlu i siedzibą znanych koncernów przemysłowych. Rozwinięte jest tu też rzemiosło artystyczne (m.in. wyroby z porcelany).

Transport

Aglomeracja monachijska, licząca 2,6 miliona mieszkańców, posiada dobrze rozbudowaną infrastrukturę transportową. Transport na terenie miasta zapewnia osiem linii metra oraz S-Bahn, kolej regionalna i liczne linie tramwajowe. System dodatkowo uzupełniony jest przez linie autobusowe docierające na tereny pozbawione połączeń szynowych. Dworzec główny München Hauptbahnhof umiejscowiony jest w ścisłym centrum miasta. Od 28 maja 2006 Monachium połączone jest trasą kolei dużych prędkości ICE prowadzącą do Norymbergi przez Ingolstadt. Pociągi na tej trasie mogą rozwijać prędkość 300 km/h. Port lotniczy w Monachium usytuowany jest w odległości około 30 km na północny wschód. Jest to jedno z najbardziej ruchliwych lotnisk w Niemczech. W 2006 lotnisko obsłużyło 34 miliony pasażerów. Podróż koleją z dworca głównego na lotnisko trwa 40–45 minut.

Stacje kolejowe

München Hauptbahnhof, München-Giesing, München Harras, München-Laim, München-Langwied, München Leienfelsstraße, München Donnersbergerbrücke, München Hackerbrücke, München Isartor, München Karlsplatz, München Marienplatz, München Westkreuz, München-Pasing, München Ost.

Nauka i oświata

Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana

Monachium jest największym i najbardziej znaczącym ośrodkiem naukowym południowych Niemiec. Znajdują się tu liczne uczelnie, między innymi:

LMU, TUM, FH i MH posiadają wspólną organizację (Studentenwerk München) zarządzającą wszystkimi państwowymi domami studenckimi w Monachium. Studentenwerk dysponuje obecnie (2008) 10 000 miejsc w akademikach, z czego 99% to miejsca w jednoosobowych pokojach lub jednoosobowych apartamentach.

Podział administracyjny

Nowy podział na dzielnice (Stadtbezirke), który wszedł w życie w roku 1992, zmniejszył liczbę dzielnic w Monachium z 41 do 25. Są to (w porządku alfabetycznym):

Stadtbezirke Lage in München.png

Polonica

(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Herby Bawarii i Rzeczypospolitej na szczycie fasady Kościoła Teatynów

Galeria

Miasta partnerskie

Miejscowości partnerskie:

Zobacz też

Monachijski Oktoberfest w 2005 roku

Przypisy

  1. Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 44.
  2. THW – Dienststellen.
  3. Weltkriegsende in München: Späte Scham – München – SZ.de, sueddeutsche.de [dostęp 2020-12-31] (niem.).
  4. Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 42, 44, 61, 70.
  5. Zielony Przewodnik Michelin Monachium i Bawaria – Udane Wakacje, wyd. 2015, s. 85.
  6. Informationsseite – DENIC eG, www.verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-15] (niem.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bavaria location map G.svg
Autor: Hanhil based upon previous work by TUBS, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Bavaria, showing position of Bavaria within Germany. Geographic limits of the map:
Germany location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Marienplatz, Munich, Bavaria, Germany-LCCN2002696145.jpg
Title from the Detroit Publishing Co., catalogue J-foreign section. Detroit, Mich. : Detroit Photographic Company, 1905.; Print no. "9377".; Forms part of: Views of Germany in the Photochrom print collection.
Siemens München Perlach.jpg
Autor: Rufus46, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Siemens München-Perlach
Michael Wening Daß TheatinerCloster in München.jpg
“Daß Theatiner Closter in München, wie solches von Niedergang gegen Aufgang zu sehen ist”, aus: Beschreibung des Churfürsten- u. Hertzogthumbs Ober- und Nidern Bayrn. Rentamt München. 2. Auflage um 1750
Theatinerkirche, München, Deutschland09.jpg
(c) Diego Delso, CC BY-SA 3.0
Theatinerkirche, Munich, Germany. The CoA of, left, en:Maximilian III Joseph, Elector of Bavaria, Archi Seneschal of the HRE, and right, the CoA of his wife, en:Maria Anna Sophia of Saxony, daughter of en:Augustus III of Poland, Elector of Saxony.
2297 - München - St Peterskirche and Heiliggeistkirche viewed from Frauenkirche.JPG
Autor: Andrew Bossi, Licencja: CC BY-SA 2.5
St. Peter' s Church (right) and Church of the Holy Spirit (left) viewed from Frauenkirche, Munich, Germany
München Propyläen 2009 1.jpg
Autor: Photo: Andreas Praefcke, Licencja: CC BY 3.0
München, Propyläen
Muenchen-Marienplatz-bjs-2.jpg
Autor: Bjs, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Marian Column on St. Mary's Place, Munich, in front of Our Lady's Church and the New Townhall
Michaelskirche Muenchen-full.jpg
Autor: User:Lerdsuwa, Licencja: CC-BY-SA-3.0
St. Michael's Church during evening, Munich.
Bavaria 2.jpg

Bavaria and the whole ensemble with Ruhmeshalle in background

picture taken by myself R. Pirkner 2006
Munchen collage.jpg
Autor: Alphasinus, Licencja: CC BY-SA 3.0
Patrimoine culturel et naturel de la ville de Munich Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Bavariapark-2.jpg
Autor: Rufus46, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bavariapark, München
Hauptbahnhof 2014-08-02.JPG
Autor: M(e)ister Eiskalt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Der Hauptbahnhof in München
Muenchen-Oktoberfest-bjs2005-02.jpg
Autor: Bjs, Licencja: CC0
Oktoberfest München, Olympia looping and chairoplane by night
Frauenkirche Munich - View from Peterskirche Tower2.jpg
Autor: Diliff, Licencja: CC BY 2.5
Frauenkirche (Church of Our Blessed Lady) in Munich, Germany, as viewed from the tower of Peter's Church. Taken by myself with a Canon 5D and 24-105mm f/4L IS lens.
Panorama olympiaturm.jpg
Autor: User:Heav84, Licencja: CC BY-SA 3.0
Panorama vom Olympiaturm München
St. Johann Nepomuk - Inside (München).jpg
(c) Maros, CC-BY-SA-3.0
St. Johann Nepomuk (Asamkirche) München inside
Stachus Karlstor Muenchen.jpg
Autor: Rufus46, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stachus, Karlstor, München
Special Film Project 186 - Feldherrnhalle 2.png
Die Münchner Feldherrnhalle nach der Besetzung der Stadt durch amerikanische Truppen. Detailansicht der linken Vorderseite mit Graffito: K.Z. Dachau – Velden – Buchenwald, ich schäme mich daß ich ein Deutscher bin.
Monopteros.JPG
Autor: GuidoR, Licencja: CC BY-SA 3.0
Monopteros im Herbst - Englischer Garten München
De-München.ogg
Autor:

Ralf Lotys (Sicherlich)

  • with: Audacity 1.2.2
, Licencja: CC BY 2.0 de
München - pronunciation in German.
Stadtbezirke Lage in München.png
Autor: Tom Gensler, Licencja: CC-BY-SA-3.0


  1. Altstadt-Lehel
  2. Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt
  3. Maxvorstadt
  4. Schwabing-West
  5. Au-Haidhausen
  6. Sendling
  7. Sendling-Westpark
  8. Schwanthalerhöhe
  9. Neuhausen-Nymphenburg
  10. Moosach
  11. Milbertshofen-Am Hart
  12. Schwabing-Freimann
  13. Bogenhausen
  14. Berg am Laim
  15. Trudering-Riem
  16. Ramersdorf-Perlach
  17. Obergiesing
  18. Untergiesing-Harlaching
  19. Thalkirchen-Obersendling-Forstenried-Fürstenried-Solln
  20. Hadern
  21. Pasing-Obermenzing
  22. Aubing-Lochhausen-Langwied
  23. Allach-Untermenzing
  24. Feldmoching-Hasenbergl
  25. Laim
Theatiner Kirche Muenchen.jpg
Autor: Luidger, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Theatinerkirche, München, Bayern, Deutschland
Ludwig-Maximilians-Universität München.jpg
Ludwig-Maximilians-Universität München