Nortowie

Nortowie – grupa plemion ludzkich ze stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia. Zwani także „Ludźmi Północy”, przodkowie Rohirrimów i przynajmniej części mieszkańców Dali i Esgaroth. Gondorczycy klasyfikowali ich do kategorii Ludzi Półmroku, nie dzikich, ale nie wywodzących się od mieszkańców Númenoru[1]. W mitologii Tolkiena Nortowie pełnią funkcję ludu posługującego się najstarszym znanym językiem germańskimgockim – i z tego powodu są obiektem zainteresowania tolkienistyki.

Nazewnictwo

  • W angielskim oryginale – Northmen. Nazwa ta nie jest tworem Tolkiena, lecz używana jest (zamiennie z Norsemen) w języku angielskim jako określenie ludów posługujących się językami północnogermańskimi, czyli Skandynawów. Języki Nortów Tolkien również przedstawiał jako germańskie.
  • Przekład Jerzego ŁozińskiegoLudzie Północy, Ludzie Północni
  • Przekład Radosława KotaNortowie, Ludzie Północy

W historii Śródziemia

Pochodzenie

Nortowie opisywani są najbliżej spokrewnieni z rodem Hadora[2], acz w późniejszych tekstach Tolkien sugerował pokrewieństwo przede wszystkim z ludem Beora[3]. We Władcy Pierścieni opisywani są jako potomkowie tych ludzi, którzy w Pierwszej Erze przeszli na zachód Śródziemia i walczyli przeciwko Morgothowi[4][5]. Również to Tolkien zakwestionował w eseju Of Dwarves and Men, przypisując ten pogląd dążeniu Gondorczyków do ukojenia dumy zranionej oddaniem znacznych części kraju pod władzę wywodzącego się od Nortów Eorla[6].

II Era i sojusz z Rodem Durina

W II Erze część ludzi zamieszkujący okolice pomiędzy Górami Mglistymi a Żelaznymi Wzgórzami, wywodzących się głównie z plemion spokrewnionych z Rodem Hadora, nawiązała ścisłą współpracę militarną i gospodarczą z krasnoludami z Rodu Durina. Ludzie zapewniali krasnoludom żywność, w zamian za broń, wyroby metalurgiczne i obróbkę kamienia[7]. Militarnie sojusz ten, nawiązany dla obrony przed orkami atakującymi tereny wschodnie po upadku Angbandu, posługiwał się taktyką przypominającą tę później przyjętą przez Dal i Erebor (patrz niżej): konnicę i główne siły ataku stanowili ludzie, krasnoludy zaś piechotę i główne siły obronne. Konsekwencją tych przyjacielskich stosunków części Nortów z krasnoludami[8] było przyjęcie przez tych ostatnich zwyczaju przybierania ‘zewnętrznych’ imion wywodzących się z języków Nortów[9], który to zwyczaj przetrwał długo po upadku Sojuszu Krasnoludów i Ludzi. (W ten sposób Tolkien uzasadnił staroislandzkie imiona krasnoludów, które nadał bohaterom Hobbita posługując się listą imion karłów Dvergatal w Edzie Starszej[10].)

Sojusz ten upadł w wyniku inwazji Saurona na Eriador w 1695 roku II Ery. Krasnoludowie schronili się wówczas w Morii, lecz sprzymierzone z nimi plemiona ludzkie uległy rozproszeniu.

Początki III Ery

Na początku III Ery Nortowie zamieszkiwali równiny północno-wschodniego Rhovanionu. Przez wzgląd na swoją wrogość w stosunku do Easterlingów około 1000 roku Trzeciej Ery[11] otrzymali od królów Gondoru ziemie w południowo-wschodnim Rhovanionie – między Wielkim Zielonym Lasem a Celduiną. Przy wschodnim skraju Wielkiego Zielonego Lasu, gdzie najgęściej się osiedlili, utworzyli przez wyrąb drzew tzw. Wschodnie Zakole[12]. Od tej pory stanowili przedmurze Gondoru, zabezpieczając północne i wschodnie jego granice. Zdarzało się jednak, że przyłączali się do napastników[13].

Sojusznicy Gondoru

W 1248 roku najpotężniejszy z wodzów Nortów, Vidugavia, wsparł regenta Gondoru, Rómendacila, w jego wyprawie przeciw Easterlingom. Wielu pobratymców Vidugavii zostało wtedy zaciągniętych do wojska gondorskiego, by ostatecznie zasymilować się z Gondorczykami. Sojusz z Dúnedainami został wzmocniony, kiedy królewicz Valacar jako ambasador został wysłany do Ludzi Północy, by poznać ich język, obyczaje i politykę. Ożenił się tam z córką Vidugavii, Vidumavi, i miał syna Eldacara, którego Nortowie wsparli podczas Waśni Rodzinnej.

Zimą 1635 roku, kiedy Nortowie skupiali się w zatłoczonych domach, a swoje konie spędzili do stajni, Wielka Zaraza nawiedziła Rhovanion. Ludzie Północy nie byli biegli w sztukach leczniczych, toteż na skutek epidemii zmarła ponad połowa ludzi i ich koni. Przez dwieście lat nie byli atakowani, aż do 1856 roku, kiedy to król Narmacil II i wódz Marhari wzięli udział w obronie przed Woźnikami i polegli w bitwie na Równinach. Większość z Nortów popadła wtedy w niewolę.

W rozproszeniu

Część ocalałych uciekła do Gondoru i z czasem zmieszali się z miejscową ludnością (ich potomkiem był Borondir, jeździec wysłany do Eorla). Niewielkiej liczbie Ludzi Północy udało się dotrzeć do północnego Rhovanionu. Wymieszali się tam z ludnością Dali i Esgaroth.

Pozostali zebrali się wokół Marhwiniego i w 1899 roku, pod rozkazami jego i króla Calimehtara, uczestniczyli w bitwie na Dagorlad. Równocześnie zniewoleni Ludzie Północy wznieśli bunt przeciw Woźnikom i wielu z nich dotarło do pobratymców z otoczenia Marhwiniego. Osiedlili się oni w dolinie Anduiny i zostali nazwani Éothéodami.

Ci, którzy zostali we wschodnim Rhovanionie, kontynuowali w późniejszych wiekach walki z Easterlingami i ich sprzymierzeńcami, m.in. część z nich uczestniczyła w bitwie pod Fornostem w 1975 roku.

Na przełomie er

Pod koniec trzeciego tysiąclecia Trzeciej Ery potomkowie Nortów z Dal sprzymierzyli się z krasnoludami z Ereboru i odepchnęli Easterlingów w głąb Rhûn. W Czwartej Erze mogli być sojusznikami Odnowionego Królestwa[14] (Arnoru i Gondoru połączonych w ręku króla Aragorna i jego potomków).

Biogramy Nortów

Vidugavia

Urodził się w 1210 roku Trzeciej Ery. Był jednym z licznych książąt Rhovanionu. Władał obszarem między Mroczną Puszczą a rzeką Celduiną. W 1248 roku wsparł Rómendacila w jego wyprawie przeciw Easterlingom. Odtąd cieszył się szczególnymi łaskami regenta (a potem króla) Gondoru, dzięki czemu stał się najpotężniejszym spośród książąt Nortów. Przybrał nawet tytuł Króla Rhovanionu. W 1250 roku przybył do niego (jako ambasador) Valacar, syn Rómendacila, który jakiś czas później zaślubił jego córkę, Vidumavi[15].

Imię Vidugavia znaczy Mieszkaniec lasu[16].

Marhari

Wyobrażenie Gotów, rycina z XIX wieku

Informacje na jego temat znajdują się w Niedokończonych opowieściach.

Był potomkiem Vidugavii. W czasie najazdu Woźników w 1856 roku przyłączył się do armii króla Gondoru Narmacila II i poległ w bitwie na Równinach, walcząc w straży tylnej. Jego synem był Marhwini[17].

Nortowie a hobbici

Tolkien pisał o hobbitach: „Jak się zdaje, od najdawniejszych czasów mówili językami ludzi, z którymi sąsiadowali (…). Musiał on [język hobbitów] być podobny do ludzkiego języka mieszkańców dolin górnej Anduiny, pokrewny zatem językowi Rohirrimów[18]. Ponadto nazwy własne, nazwy miesięcy i dni tygodnia[19] pierwotnego języka hobbitów były podobne do tych spotykanych w Dal i Rohanie[20][21], tzn. do nazw najprawdopodobniej norckiego pochodzenia. Używanie przez hobbitów języka Nortów (którym mówili przed przyjęciem Wspólnej Mowy) było wynikiem zamieszkiwania przez przodków hobbitów brzegów Anduiny, najprawdopodobniej w sąsiedztwie Nortów[22].

Nortowie a twórczość innych autorów

W omówieniach krytycznych dzieł Tolkiena Nortowie przywoływani są głównie ze względów językowych. Christopher Tolkien zwraca uwagę, że Nortowie byli przodkami Éothéodów i jak język rohirricki jest przeniesieniem języka staroangielskiego w świat Śródziemia, tak imiona Nortów są ułożone w języku gockim[23]. Poza tym, jak Goci zamieszkiwali stepy, hodowali konie i słynęli z kunsztu jeździeckiego[24].

Przypisy

  1. Rozróżniamy (…) Ludzi Średnich, albo Ludzi Półmroku, i do tych zaliczamy Rohirrimów oraz pokrewne im plemiona zamieszkujące po dziś dzień na dalekiej Północy. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Dwie wieże. Maria Skibniewska (tłum.), Warszawa, 2002.
  2. „Ludzie Północy zdają się najbliżej spokrewnieni z trzecim i największym ludem przyjaciół elfów rządzonym przez ród Hadora.” J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści. Radosław Kot (tłum.), Warszawa, 2002.
  3. „At that time there were many men in Eriador, mainly, it would seem, in origin kin of the Folk of Beor, though some were kin of the Folk of Hador.” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  4. „(…) byli potomkami tej samej rasy człowieczej, która w Pierwszej Erze przeszła na zachód Śródziemia, wiążąc się sojuszem z Eldarami podczas wojen z Morgothem”. Ibidem.
  5. „(…) po większej części potomstwo plemienia, z którego wywodzili się starożytni Edainowie”. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Maria Skibniewska (tłum.), Warszawa, 2002.
  6. „Attributed to them actual direct descent from the Folk of Hador in the First Age. This was a general belief in Gondor at that time, and was held to explain (to the comfort of Numenorean pride) the surrender of so large a part of the Kingdom to the people of Eorl.” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  7. „Men became the chief providers of food, as herdsmen, shepherds, and land- tillers, which the Dwarves exchanged for work as builders, roadmakers, miners, and the makers of things of craft, from useful tools to weapons and arms and many other things of great cost and skill.” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  8. „In these ways the Alliance of Dwarves and Men in the North came early in the Second Age to command great strength, swift in attack and valiant and well-protected in defence, and there grew up in that region between Dwarves and Men respect and esteem, and sometimes warm friendship.” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  9. „They therefore took names by which they could be known to their allies in Mannish forms.” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  10. „The dwarf-name come from the same list in the Elder Edda, the Dvergatal, that provided the names of all but the one dwarves who accompany Bilbo on this quest, like them, it is Old Norse.” John D. Rateliff: The History of the Hobbit, Houghton Mifflin Harcourt, 2007.
  11. Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia. Warszawa 1998.
  12. „Domy swe stawiali oni na obrzeżach Puszczy, szczególnie we Wschodnim Zakolu, (…) przez nich utworzonym skutkiem wyrębu drzew.” J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści.
  13. „Okazało się bowiem wtedy, że Nortowie nie zawsze dochowują wierności Gondorowi i że niektórzy z nich łączą się z Easterlingami”. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla.
  14. Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia.
  15. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Warszawa: Muza SA, 2002, s. 412. ISBN 83-7319-172-0.
  16. W rzeczywistości jest to zlatynizowana forma gockiego miana Widuganja (znaczy Mieszkaniec lasu).
  17. J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści. Amber, 2002, s. 243–244. ISBN 83-7245-943-6.
  18. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Maria Skibniewska (tłum.), Warszawa 2002.
  19. „Zachowali jednak kilka słów starego języka, a także odrębne nazwy miesięcy i dni tygodnia oraz mnóstwo imion własnych”. J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia. Maria Skibniewska (tłum.), Warszawa 2002.
  20. „Za czasów Froda mało już było śladów pierwotnego języka w nazwach miejscowych lub imionach, podobnych na ogół do imion i nazw spotykanych w Dal i w Ronanie”; J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla.
  21. [Merry] „miał wrażenie, że jest w tym języku wiele słów znajomych, jakkolwiek brzmiących w ustach Rohirrimów soczyściej i mocniej niż w Shire”. Ibidem.
  22. „The language they spoke when they entered Eriador was evidently adopted from the Men of the Vales of Anduin (related to the Atani of the Houses of Hador and of Beor)” J.R.R. Tolkien and C. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12), Late writings: of Dwarves and Men 1997.
  23. „Interesujące, (…) że imiona wczesnych królów i książąt Ludzi Północy oraz Éothéodów mają postać raczej gocką, a nie staroangielską. (…) imiona przodków Rohirrimów zostały urobione na wzór form obecnych w najdawniejszych znanych zapiskach w języku germańskim.” J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści. Por. imiona rodu Vidugavii do Frumgara.
  24. „(…) stanowili oni grupę niedobitków Ludzi Północy, (…) zamieszkujących szerokie równiny (…), znamienitych hodowców koni i jeźdźców sławnych z kunsztu oraz wytrwałości”. Ibidem.

Bibliografia

  • II. Cirion i Eorl. Przyjaźń Gondoru z Rohanem.. W: J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści. Radosław Kot (tłum.). Amber, 2002, s. 242–243; 356–357. ISBN 83-7245-943-6.
  • Prolog. 1 W sprawie hobbitów. W: J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002, s. 20. ISBN 83-7319-172-0.
  • J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Dwie wieże. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002, s. 354. ISBN 83-7319-172-0.
  • Dodatek A, I.4 Gondor i spadkobiercy Anáriona; Dodatek F, I.3 Hobbici. W: J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002, s. 412. ISBN 83-7319-172-0.
  • Late writings. Of Dwarves and Men.. W: J.R.R. Tolkien: The Peoples of Middle-Earth (The History of Middle-Earth, Vol. 12). HarperCollins Publishers Ltd, 1997, s. 512. ISBN 978-0261103481.
  • Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia. Warszawa: Amber, 1998, s. 177. ISBN 83-7169-695-7.

Media użyte na tej stronie

Arda.Tengwar.svg
"Arda" (świat Śródziemia) w piśmie tengwar (w zapisie dla Quenyi) J. R. R. Tolkiena.